Một vài suy nghĩ về việc hướng dẫn học sinh quan sát tìm ý để học tập tốt môn tập làm văn lớp 5

Trờng tiểu học

Sáng kiến kinh nghiệm
Một vài suy nghĩ về việc
Hớng dẫn học sinh quan sát tìm ý
để học tốt môn tập làm văn

Giáo viên
Đơn vị:

A - phần mở đầu:
I - Lý do chọn đề tài:
1


Thế kỷ XXI mở ra nhiều thách thức và vận hội đối với đất nớc. Đại
hội Đảng lần thứ 8 đã quyết định đẩy mạnh CNH - HĐH đất nớc nhằm
mục tiêu dân giầu nớc mạnh xã hội công bằng, văn minh, đất nớcvững bớc đi lên CNXH. (( Giáo dục phải thật sự là quốc sách hàng đầu... Cải tiến
chất lợng dạy và học để hoàn thành tốt việc đào tạo bồi dỡng nguồn lực
con ngời cho CNH - HĐH đất nớc )) ( Văn kiện đại hội Đảng lần thứ
VIII) Theo định hớng đó thì bậc tiểu học là nền tảng. Mục tiêu giáo dục
tiểu học là nâng cao chất lợng giáo dục toàn diện. Mỗi môn học ở tiểu
học đều góp phần hình thành và phát triển nhân cách của trẻ và cùng cấp
cho trẻ những tri thức cần thiết. Môn tập làm văn ở tiểu học có nhiệm vụ
rất quan trọng là rèn luyện kỹ năng nói và viết cho học sinh. Nhng học
sinh còn lúng túng không biết nói gì, viết gì. Vì vậy dạy cho học sinh biết
quan sát tìm ý để hình thành một thói quen chuẩn bị làm tốt là một yêu
cầu quan trọng khi làm văn. Muốn quan sát tốt, học sinh cần nắm đợc
cách quan sát và những yêu cầu quan sát để làm văn.
Đối với tất cả giáo viên và học sinh đều cha nhận thức hết tầm quan
trọng của giờ hớng dẫn học sinh quan sát, tìm ý nên chất lợng giờ dạy

còn hạn chế.
Với mong muốn có một đóng góp nhỏ bé trong việc giáo dục học
sinh phát triển toàn diện, nâng cao năng lực sự phạm cho bản thân, tôi đã
chọn đề tài.
((
Hớng dẫn học sinh quan sát, tìm ý cho tập làm văn ))
II - Mục đích nghiên cứu:

Dựa vào việc tìm hiểu thực trạng của việc giảng dạy và học tập giờ
quan sát, tìm ý cho bài tập làm văn hiện nay, ngời viết có 1 số đề xuất về
việc hớng dẫn học sinh biết quan sát tìm ý một cách tích cực có hiệu quả
tiến tới học sinh có khả năng nói và viết tốt hơn.
III - Đối tợng nghiên cứu:

- Chơng trình môn tập làm văn.
- Phơng pháp dạy môn tập làm văn
- Các tổ chức học sinh quan sát, tìm ý.
- Giáo viên và học sinh lớp 5 trờng tiểu học Dân Quyền B .
IV - Phơng pháp nghiên cứu:

- Nghiên cứu tài liệu: Đọc tài liệu, sách tham khảo.
- Khảo sát thực tế: Dự giờ thăm lớp.
Khảo sát tình hình thực tế.
2


- So sánh đối chiếu.
- Phơng pháp thực hành
B - Phần nội dung
I - Cơ sở Lý luận.

1) Vị trí nhiệm vụ môn tập làm văn:
Môn tập làm văn có nhiệm vụ chủ yếu là dạy học sinh viết ra các
ngôn bản và viết tập làm văn còn là sản phẩm thể hiện rõ vốn hiểu biết ,
đời sống, trình độ văn hoá của học sinh , bài tập làm văn trở thành sản
phẩm tổng hợp, là nơi trình bày kết quả đích thực của việc học tiếng việt.
2) Tiết dạy quan sát và tìm ý:
Là tổ chức cho học sinh quan sát đối tợng miêu tả là 1 công việc
thuận về nguyên tắc khi dạy học văn miêu tả. Trên cơ sở thu nhận trực
tiếp các nhận xét, ấn tợng, cảm xúc giúp cho việc quan sát tốt hơn. từ đó
hiểu biết và kỹ năng về văn miêu tả đợc hình thành 1 cách tự giác chủ
yếu qua con đờng thực hành.
Tiết học này mở đầu 1 quy trình dạy 1 kiểu bài, thông qua một bài
cụ thể luyện cho học sinh hai kỹ năng.
- Tìm t liệu cho đề bài để chuẩn bị tập làm văn.
- Cung cấp hiểu biết chung nhất mang tính lý thuyết về kiểu bài ,
loại bài.
3) Cơ sở tâm lý và cơ sở ngôn ngữ:
- ở lứa tuổi lớp 5, học sinh đang phát triển về hệ xơng, hệ thần
kinh ...
- Các em đã có sự phát triển về trí tuệ, tâm hồn, các em thích quan
sát mọi vật xung quanh. Khả năng t duy cụ thể nhiều hơn khả năng khái
quát hoá. Về tình cảm các em rất nhạy cảm với vẻ đẹp của thiên nhiên đất
nớc, các em dễ xúc động và bắt đầu biết mơ ớc có trí tởng tợng phong
phú. Thích ghi lại các vấn đề mà mình đã quan sát đợc song vốn ngôn
ngữ cha phong phú, xắp xếp ý cha có hệ thống và diễn đạt còn thiếu
mạch lạc.
4) Chơng trình và sách giáo khao:
Tập làm văn ở lớp 5 một tuần có 2 tiết, tổng cộng có 66 tiết/ năm
học các thể loại:

Miêu tả:

- Tả ngời
- Tả xảnh sinh hoạt
3


Kể chuyện truyện xây dựng theo chủ đề
Tờng thuật - Thuật việc
- Thuật chuyện
Viết th:
- Thăm hỏi
- Th thuật chuyện.
Số tiết dạy học sinh quan sát tìm ý cho học sinh lớp 5 không nhiều
- Tiết quan sát tìm ý tả ngời ( tuần 1).
- Tiết quán sát tìm ý tả cảnh sinh hoạt ( tuần 17)
Tiết học này mở đầu cho quy trình dạy 1 bài kiểu văn miêu tả cụ
thể. Kết quả cuối cùng của tiết học này là học sinh phải tìm đợc ý cần
thiết chuẩn bị cho việc làm bài văn theo yêu cầu của đề bài đã cho .
- Hình thành phơng pháp kỹ năng quan sát cho những yêu cầu của
các đề văn khác.
+ Sách giáo khoa : Sách tiếng việt lớp 5 và một số sách tham khảo.
II - Cơ sở thực tiễn:

1) Quan điểm của giáo viên và học sinh:
- Phần đông học sinh khi đợc hỏi các em có thích nghe phân tích
cái hay, cái đẹp trong văn học không thì các em trả lời là (( Thích )) nhng
hỏi các em có thích học văn không thì nhiều em đều trả lời (( Không
thích)) vì (( Khó học)).
Học sinh nói ngại viết.

Còn với giáo viên thì đa số giáo viên đều cho các tiết dạy học sinh
quan sát, tìm ý khó dạy. Đây là các tiết mới có từ khi thực hiện SGK
cải cách giáo dục, các chỉ dẫn về phơng pháp giảng dạy còn sơ lợc, kinh
nghiệm giảng dạy của giáo viên về quan sát tìm ý cha nhiều . Tuy vậy
môn tập làm văn rất quan trọng là môn thi học sinh giỏi, thi tốt nghiệp
nên cả giáo viên và học sinh rất coi trọng.
2) Thực trạng việc dạy giờ quan sát tìm ý ở trờng tiểu học:
* Nội dung mức độ kỹ năng cần đạt đợc.
Đề bài tập làm văn ở lớp 5 thờng chọn những đề bài gần gủi với học
sinh và học sinh có điều kiện quan sát cụ thể đối tợng cần miêu tả.
* Mức độ kỹ năng cần đạt.
- Kỹ năng quan sát biết lựa chọn trình tự quan sát, biết sử dụng các
giác quan để quan sát, quan sát cần đi vào trọng tâm của cảnh vật và ngời
từ đó rèn luyện sự tinh tế trong quan sát.
4


* Phơng pháp
Trình tự tiết dạy thờng đợc thiết kế nh sau:
- Kiểm tra phần chuẩn bị của học sinh.
- Giới thiệu đề bài.
- Tìm hiểu đề.
- Đọc phấn hớng dẫn , ghi nhớ.
- Đọc phần quan sát, tìm ý của học sinh đã sắp xếp thành dàn ý.
- Cho nhận xét.
- Tổng kết, dặn dò.
* Thực tế học sinh đã học, đã thực hành và thu đợc kết quả gì qua
giờ học.
- Học sinh quan sát còn đại khái, lớt qua nên không tìm đợc ý, do
đó ý nghèo nàn, bài văn không có sáng tạo, học sinh ngại nói, ngại viết.

- Học sinh không biết ghi chép những gì mà mình quan sát đợc 1
cách rõ ràng cha biết sắp xếp ý theo 1 trình tự hợp lý. Từ đó hạn chế tới
việc nói và viết.
3) Nguyên nhân của những tồn tại.
- Sự hớng dẫn ở học sinh cha thật cụ thể, dể hiểu.
- Sự chuẩn bị của giáo viên cha thật chu đáo do đó hớng dẫn học
sinh quan sát cha kỹ.
- Học sinh thiếu sự tởng tợng, ít cảm xúc về đối tợng miêu tả.
không quan sát theo đúng yêu cầu. Với ngôn ngữ quá ít ỏi, nghèo nàn ...
Những nguyên nhân trên đã ảnh hởng không tốt đến giờ dạy, không gây
đợc hứng thú học tập của học sinh.
III - Biện pháp đề xuất:

Để giúp học sinh có hứng thú học tập ở khả năng quan sát, tìm ý
cho bài tập làm văn tốt, tôi có 1 số giải phảp sau đây:
1) Ngời giáo viên phải xác định rõ nhiệm vụ của môn tập làm văn
và nhiệm vụ của giờ quan sát, tìm ý.
Chúng ta phải xác định dạy học sinh môn tập làm văn là giúp cho
các em nói, viết lu loát, học sinh phát triển vốn từ ngữ, bồi dỡng cảm xúc
tình cảm lành mạnh, trong sáng, khả năng lựa chọn sắp xếp ý rõ ràng.
Rèn khả năng t duy, trí tởng tợng phong phú. Qua đó vốn sống của các
em đợc tăng lên giúp các em tự tìm, có khả năng ứng xử linh hoạt trong
cuộc sống.
5


2) Những việc cần chuẩn bị.
a) Chọn đề bài tập làm văn. Chọn những đề bài phù hợp, gần gủi
với học sinh, các em có khả năng trực tiếp quan sát.
Ví dụ: Tả hình dáng tính tình của cô giáo... của mẹ.... của ngời

thân, hay, tả quang cảnh sân trờng trong giờ ra chơi...
b) Đực kỷ yâu cầu của đề bài.
Đây là khâu chuẩn bị rất quan trọng của cả giáo viên và học sinh .
- Học sinh đọc kỷ đề bài.
- Phân tích đề bài bằng cách đặt ra các câu hỏi ( bài văn thuộc thể
loại gì ? nội dung bài văn là gì ? kiểu bài văn ? trọng tâm ? muốn làm bài
tốt cần quan sát những gì ?.
c) Hớng dẫn học sinh quan sát :
Giáo viên cho học sinh biêt quan sát để làm tập làm văn và quan sát
tìm hiểu khoa học có mục đích khác nhau:
Mục đích quan sát khoa học là tìm ra công dụng cấu tạo của sự vật,
đặc điểm, tính chất của hiện tợng.
Quan sát văn học là tìm ra màu sắc, âm thanh, hình ảnh tiêu biểu và
cảm xúc của ngời đối với sự vật.
+ Quan sát bằng nhiều giác quan.
Quan sát bằng mắt: Nhận ra màu sắc, hình khối, sự vật.
Quan sát bằng tai: Âm thanh, nhịp điệu gợi cảm xúc.
Quan sát bằng mủi: Những mùi vị tác động đến tình cảm.
Quan sát bằng vị giác và xúc giác: Quan sát cảm nhận
Nhờ cách quan sát này mà các em ghi nhận những ý, nhờ đó bài
văn đa dạng phong phú.
+ Quan sát tỉ mỉ nhiều lợt.
Nhận tìm ý cho bài văn , học sinh phải quan sát kỹ, quan sát nhiều
lần cảnh đó, tránh quan sát qua loa nh ta nhìn lớt qua, hay liếc nhìn nó thì
sẽ không tìm ra những ý hay cho bài văn.
+ Học sinh cần xác định rõ vị trí, thời điểm, thời gian, trình tự quan
sát.
- Học sinh có thể lựa chọn các trình tự trên xuống dới hoặc từ dới
lên trên, từ trài sang phải hay từ ngoài vào trong.
Trình tự thời gian, quan sát từ sáng đến tối, từ lúc bắt đầu đến lúc

kết thúc...
6


Trình tự tâm lý, thấy nét gì nổi bật thu hút bản thân, gây cảm xúc
quan sát trớc.
d) Học sinh học sinh nắm đợc yêu cầu quan sát của bài văn.
Phải tìm đợc những nét riêng tiêu biểu của sự vật. Không cần đầy
đủ sự việc, chỉ cần chép lại những đặc điểm mà mình cảm nhận sâu sắc
nhất không thống kê tỷ nỉ mọi chi tiết về sự vật.
Để làm đợc bài văn đúng yêu cầu của đề bài, quá trình quan sát
không thể dàn đều mà phải tìm ra trọng tâm để tìm hiểu kỹ trọng tâm
quan sát từng là nét chính của bài nỗi bật chủ đề của bài văn và dùng ý
của ngời viết có nh vậy bài viết mới tránh khỏi dàn trải, nhạt nhẽo, lan
man xa đều tạo ra hứng thú, cảm xúc.
Quan sát trong văn học cần giúp cho học sinh có hứng thú và say
mê, từ đó bộc lộ đợc cảm xúc của bản thân trớc đối tợng quan sát, có
hứng thú , cảm xúc học sinh mới dể dàng tìm từ , chọn ý giúp cho việc
diễn tả sinh động và hấp dẫn.
e) Giáo viên phải chuẩn bị các câu hỏi gợi ý hớng dẫn học sinh
quan sát:
Ví dụ: Thể loại của bài văn là gì?
Kiểu bài văn là gì ?
Trọng tâm miêu tả cảnh nào ?
Quan sát cảnh đó vào lúc nào ?
Quan sát theo thứ tự nào ?
Quan sát bằng những giác quan nào ?
Quan sát nh vậy nhìn thấy cảnh gì ?
Nghe thấy âm thanh gì ? Có cảm xúc gì ?
Có nhận xét gì qua những quan sát đó.

3) Tổ chức cho học sinh quan sát:
Tuỳ theo đề bài, giáo viên tổ chức cho học sinh quan sát ngay tại
địa điểm có cảnh vật cần tả. Nếu không thể tổ chức quan sát đợc thì giáo
viên học sinh học sinh cảnh vật trớc khi lới lớp và ghi lại những điều ghi
nhận đợc.
Học sinh phải tự làm việc, tự quan sát, tự ghi chép là chính.
Giáo viên có thể nêu những câu hỏi chung cả lớp.
Giáo viên có thể có những câu hỏi gợi mở , học sinh trả lời miệng
hoặc giáo viên chỉ cần gợi ý với một học sinh nào đó thực hiện.
7


Giáo viên giành thời gian tối đa cho hoạt động này, học sinh có thể
ngồi yên 1 chỗ, để có vị trí thích hợp quan sát , các em có thể dịch
chuyển vị trí các em có thể thảo luận nhóm để tìm ý.
Giáo viên có thể gợi ý các em phát hiện những nét đặc sắc của bầu
trời, cây cối, cảnh vật...
4) Quy trình lên lớp:
a) Giáo viên kiểm tra phần chuẩn bị của học sinh
b) Lên lớp:
Giới thiệu đề bài, viết đề bài
Hớng dẫn học sinh tìm hiểu, nắm chắc đề bài.
Thể loại
Kiểu bài
Đối tợng miêu tả.
Trọng tâm
Cảnh đó diễn ra ở đâu lúc nào ?
Giáo viên vừa gợi ý, vừa gạch dới những từ quan trọng.
5 - Hoàn chỉnh bài chuẩn bị
Học sinh đọc hớng dẫn và ghi nhớ

6 - Học sinh trình bày những điều quan sát đợc đã sắp xếp theo
trình tự.
Học sinh trình bày
Học sinh nhận xét: Đã quan sát tỉ mỉ cha:
Đã sắp xếp theo trình tự hợp lý cha?
- Đã có trọng tâm cha?
- Hoạt động nào để tả chính ?
- Đã chọn lọc nét tiêu biểu cha ?
- Đã bộc lộ đợc cảm xúc khi tả cha ?
7 - Củng cố: Một em đọc phần tìm ý tơng đối hoàn chỉnh.
Dặn dò: Tiếp tục quan sát, bổ sung cho dàn bài chi tiết.
Chú ý tìm từ câu sinh động để diễn tả những điều quan sát đợc.
IV - Kết hợp các yếu tố giáo dục khác:

Nh chúng ta đã biết, muốn giỏi văn phải tích luỹ đợc 1 vốn văn học
đáng kể, học sinh phải có khả năng quan sát tinh tế, giầu trí tởng tợng,
8


giầu t duy hình tợng, vốn từ phong phú, nhận thức đợc vấn đề này nên tôi
đã có 1 số biện pháp để bồi dỡng vốn từ và cảm thụ văn học của các em.
a) Bồi dỡng quan phân môn tiếng việt.
- Qua các bài tập đọc, tôi đã hớng dẫn các em về cách dùng từ nhữ,
hình ảnh hay, phân tích tâm trạng cảm xúc của nhân vật qua các bài văn.
Ví dụ: ở bài thơ: Ngày em vào đội ( TV 5 tập 1) có khổ thơ.
Nắng vờn tra mênh mông.
Bớm bay nh lời hát
Con tàu là đất nớc.
Đa ta tới bến xa
Tôi đã cho học sinh nhận xét các hình ảnh đẹp trong khổ Nắng tra Bớm bay Con tàu ... và các em biết tác giả đã dùng hình ảnh so

sánh. Bớm bay -Lời hát- Con tàu - Đất nớc.
Khi dạy bài về miền đất đỏ tôi đã phân tích về bố cục và cách tờng
thuật.
Dạy bài buổi sáng mùa hè trong thung lũng, tôi đã khắc sâu cho các
em về nghệ thuật miêu tả dùng từ láy, thứ tự miêu tả bố cục của bài văn
qua đó học sinh học tập đợc cách quan sát, sắp xếp ý của tác giả. Khi tìm
hiểu nội dung bài Đêm trăng hành quân về đồng bằng học sinh tìm
hiểu đợc từ cách miêu tả cảnh bộ đội hành quân trong 1 đêm trăng đẹp
đến việc khai thác tâm trạng của các anh bộ đội khi tiến về giải phóng
đồng bằng.
Học đến bài Tiếng hát mùa gặt Hạt gạo làng ta, tôi cung cấp
thêm cho học sinh nghệ thuật t từ, cách miêu tả giầu cảm xúc và sử dụng
các hình ảnh đối lập. Qua đó học sinh biết cách quan sát tinh tế có chọn
lọc khi miêu tả.
Cùng với phân môn tập đọc, môn từ ngữ và ngữ pháp cũng có thể
làm giầu vốn từ ngữ cho học sinh việc tổ chức trò chơi là biện pháp sinh
động để học sinh bồi dỡng vốn từ.
Tự đánh giá kết quả thực hiện.
Qua việc giảng dạy theo các quy trình trên, tôi thấy giờ văn quan
sát, tìm ý của lớp tôi dạy đã đạt kết quả khá tốt.
- 100% học sinh nắm đợc thể loại, yêu cầu của đề bài.
- 100% học sinh có khả năng quan sát, tìm ý.
- 100% học sinh kiểm tra đạt từ điểm trung bình trở lên.
9


Các bài kiểm tra định kỳ phân môn tập làm văn các em làm bài đạt
từ trung bình trở lên là 100%.
C - Kết luận và kiến nghị :
Hớng dẫn học sinh quan sát tìm ý trớc khi làm bài tập làm văn thực

sự là 1 vấn đề cần thiết và quan trọng.
Giáo viên phải tạo điều kiện cho các em đến tận nơi quan sát đối tợng đợc miêu tả, coi việc tổ chức cho các em quan sát trực tiếp đối tợng
miêu tả, giáo viên phải dạy tốt tiết quan sát tìm ý. Trong tiết học đó, học
sinh phải tập quan sát bằng nhiều giác quan khác nhau . Tuy vậy giáo
viên cũng cần hớng dẫn các em quan sát, phải huy động vốn sống, khả
năng tởng tợng và cảm xúc rồi ghi chép lại trong giờ học thầy phải hớng
dẫn các em, nhận xét , uốn nắn, chuẩn bị ứng phó các tình huống s phạm,
giờ tập làm văn đảm bảo theo hớng đối mới phơng pháp dạy học, các em
đợc học tập tích cực, chủ động và sáng tạo suy nghỉ độc lập, tự nhiên
không gò bó, rập khuôn, máy móc. Tuy nhiên học sinh vần còn 1 số khó
khăn khi quan sát, tìm ý. Vì vậy đòi hỏi giáo viên phải linh hoạt và sáng
tạo trong việc hớng dẫn học sinh, giáo viên phải động viên và khuyến
khích các em mạnh dạn tích cực hơn , có nh vậy, học sinh mới có thể học
tốt môn tập làm văn ở lớp cuối cấp này.
Trên đây là 1 số suy nghỉ tìm tòi của tôi trong quá trình dạy học
sinh quan sát tìm ý. Do không có nhiều thời gian nghiên cứu và kinh
nghiệm cha nhiều tôi rất mong nhận đợc những ý kiến đóng góp chân
tình của ban giám hiệu nhà trờng, các bạn đồng nghiệp để tôi có thể
hoàn thiện mình hơn , để việc dạy dỗ thế hệ trẻ ngày càng đạt kết quả tốt
hơn .
Tôi xin chân thành cảm ơn !.
Ngày........tháng.........năm 2005
Ngời viết

Trần Thị Hơng

10