tổng hợp các bài văn phát biểu cảm tưởng phần II

TỔNG HỢP CÁC BÀI VĂN
BIỂU CẢM PHẦN II
(Sưu tầm và biên tập)

Ebook hoàng hà linh 123doc

1


MỤC LỤC
Bình giảng bài thơ Tống biệt hành
Cảm nghĩ về tác phẩm ‘Một người Hà Nội’ của Nguyễn Khải
Nhân vật Hoạn Thư trong Đoạn trường tân thanh của Nguyễn Du
Bình luận câu thơ Đau đớn thay phận đàn bà/Lời rằng bạc mệnh
cũng là lời chung
Cảm nhận bài Đàn ghi ta của Lorca
Viết những cảm nghĩ của mình về Sài Gòn mùa mưa
Nói với con
Sang thu
Viếng lăng Bác
Mùa xuân nho nhỏ
Con cò – Chế Lan Viên
Ánh trăng – Nguyễn Duy
Bếp lửa – Bằng Việt
Đoàn thuyền đánh cá
Bài thơ về tiểu đội xe không kính
Đồng chí – Chính Hữu
Thơ hiện đại Việt Nam
Hình tượng Rừng Xà nu – Biểu tượng của sự bất diệt
Hãy ghi lại cảm nghĩ chân thực của anh (chị) về những ngày đầu tiên
bước vào trường Trung học phổ thông

Tình cảm con người qua văn học trung đại Việt Nam
Cảm nghĩ về một nhân vật văn học mà anh (chị) yêu thích
Soạn bài Câu đặc biệt
Soạn bài Rút gọn câu
Soạn bài Ôn tập phần tiếng Việt lớp 7 (tiếp theo)
Soạn bài Ôn tập tác phẩm trữ tình (tiếp theo)
Soạn bài Ôn tập phần tiếng Việt lớp 7
Soạn bài Ôn tập tác phẩm trữ tình
Luyện tập sử dụng từ
Soạn bài Mùa xuân của tôi
Soạn bài Sài Gòn tôi yêu
Soạn bài Ôn tập văn bản biểu cảm
Soạn bài Chuẩn mực sử dụng từ
Soạn bài Chơi chữ
Soạn bài Một thứ quà của lúa non Cốm
Luyện nói: phát biểu cảm nghĩ về tác phẩm văn học
Soạn bài Điệp ngữ

Ebook hoàng hà linh 123doc

2


Soạn bài Tiếng gà trưa
Cách làm bài văn biểu cảm về tác phẩm văn học
Viết bài tập làm văn số 3 lớp 7
Soạn bài Thành ngữ
Soạn bài Cảnh khuya và Rằm tháng giêng
Các yếu tố tự sự, miêu tả trong văn bản biểu cảm
Soạn bài Từ đồng âm

Soạn bài Bài ca nhà tranh bị gió thu phá
Luyện nói: văn biểu cảm về sự vật, con người
Soạn bài Từ trái nghĩa
Soạn bài Hồi hương ngẫu thư
Soạn bài Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh
Cách lập ý của bài văn biểu cảm
Soạn bài Từ đồng nghĩa

Ebook hoàng hà linh 123doc

3


Bình giảng bài thơ Tống biệt hành
Đời người và đời thơ của Thâm Tâm đều ngắn ngủi. Ngày 18.8.1950, nhà
thơ mất trên đường hành quân tham gia chiến dịch Cao Bắc Lạng. N ăm
ấy, ông mới ba mươi tuổi. Còn nếu tính từ năm 1938, khi Thâm Tâm cùng
gia đình lên Hà Nội kiếm sống bằng nghề vẽ tranh, viết văn, làm thơ thì
“tuổi nghề” của ông vỏn vẹn chỉ 12 năm.

Đã thế,Thâm Tâm làm thơ ít, số bài thơ bây giờ tập hợp được chỉ
độ vài ba chục. Nhưng thơ Thâm Tâm khiến người đời nhớ mãi.
Đây là không kể chuyện Thâm Tâm với các bài thơ về hoa ti gôn,
màu hoa như tím vỡ, mọc vô vàn trên các bờ giậu nhưng khi có
thơ, loài hoa ấy ai cũng phải ngắm nhìn một cách đặc biệt.
Tống biệt hành là bài thơ đặc sắc nhất của Thâm Tâm , cũng là
bài thơ Mới có nhiều ý kiến, bình giá khác nhau nhất và cơ hồ
chưa phải đã kết thúc.
Bài thơ được sáng tác vào năm 1940, không biết đích xác là ngày
nào. Năm sau, được đưa vào tuyển thơ Thi nhân Việt Nam, với lời

bình của Hoài Thanh:
Thơ thất ngôn của bây giờ thực có khác thơ thất ngôn cổ phong.
Nhưng trong bài dưới đây lại thấy sống lại cái không khí riêng của
nhiều bài thơ cổ, điệu thơ gấp, lời thơ gắt. Câu thơ rắn rỏi, gân

Ebook hoàng hà linh 123doc

4


guốc. Không mềm mại, uyển chuyển như phần nhiều thơ bây giờ.
Nhưng vẫn đượm chút bâng khuâng khó hiểu của thời đại.
Ý kiến của Hoài Thanh thật xác đáng:Tống biệt hành vừa giống
thơ cổ vừa không phải thơ cổ đượm chút bâng khuâng khó hiểu
của thời đại. Đó cũng là lí do khiến từ bấy đến nay có biết bao ý
kiến khác nhau về Tống biệt hành mà khổ nỗi lại là ý kiến của
những người uyên thâm ,hoặc có quan hệ gần gũi với tác giả.
Tên bài thơ:
Tên bài thơ không có gì là khó hiểu, rõ ràng đằng khác: tiễn đưa
nhau khi li biệt. Chỗ dễ gây khó hiểu duy nhất ở đây là chữ hành.
Hành vừa có nghĩa là đi, dời đi, lại có nghĩa là khúc hát, bài ca.
Bởi vậy, khi dịch nghĩa tên một số bài thơ Đường, người ta thường
giữ nguyên chữ ấy như Trường Can hành (Thôi Hiệu), Lũng Tây
hành (Trần Đào)… mặc dù Trường Can, Lũng Tây đều là địa danh.
Xa hơn nữa , người ta thấy , hành là thể thơ vốn thịnh hành ở
Trung Quốc thời Hán Nguỵ , Lục Triều, có cội nguồn từ trong Nhạc
phủ , tức những bài thơ có thể phổ nhạc , nhưng chỉ để dùng
trong cung cấm. Do đó, Trường Can hành là một khúc Nhạc phủ ,
song cũng là tên một bài thơ của Đỗ Phủ . Nội dung hai bài hoàn
toàn khác nhau. Khi thoát khỏi cung cấm, thể thơ hành trở nên

phóng túng về hình thức để thể hiện rõ tình ý của người viết . Các

Ebook hoàng hà linh 123doc

5


bài thơ hành đời Đường viết về nhiều đề tài : tình yêu nam nữ , về
chiến tranh , loạn lạc , chia li… Thời Đương , các bài thơ hành
thường viết theo thể thất ngôn (Tì bà hành – Bạch Cư Dị, Trương
Can hành – Lí Bạch), hoặc ngũ ngôn (Trường Can hành –Thôi
Hiệu), nhưng cũng có trường hợp dài , ngắn tuỳ ý (Binh xa hành –
Đỗ Phủ).
Sau đời Đường, trong văn học các nước phương Đông, thơ hành
không thiếu. Ở Việt Nam , có bài khá nổi tiếng như Sở kiến hành
của Nguyễn Du. Tuy nhiên ,nhìn chung , số lượng vẫn khá ít ối với
những bài thơ khác. Bẵng đi thời gian khá dài , ở nước ta những
năm cuối của phong trào Thơ mới bỗng xuất hiện nhiều bài hành
của các nhà thơ Thâm Tâm (Tống biệt hành, Can trường hành,
Vọng nhân hành). Nhiều bài thơ của các ông dù không có chữ
hành ở tựa đề nhưng vẫn cùng chung một giọng điệu. Cả ba vốn
là bạn bè thân thiết nên có người gọi đây là trường phái thơ hành,
bên cạnh các trường phái thơ Loạn ,thơ Say,thơ Đạo …thời ấy.
Sau năm 1954, ở miền Nam ,cũng có một vài nhà thơ trẻ làm thơ
hành như Hoàng Lộc, Duynh Trầm Ca… Thơ của họ, tuy nội dung
có khác, nhưng gần gũi với các bậc “tiền bối” ở cái giọng kiêu
bạc, khinh đời:

Ebook hoàng hà linh 123doc

6


– Chẳng lẽ giận đời đi uống rượu
Mà say chưa chắc đã quên đời
Và chưa chắc ấm sầu xa xứ
Đỏ mặt hoàng hôn cũng hổ người
(Hoàng Lộc)
Rượu cuối năm gió lọt lòng ly
Vọng tiếng hú ma Hời buồn quê cũ
Đêm viễn xứ vang vang pháo nổ
Giao thừa giao thừa hề ta lăn quay
Rượu hết làm sao chết giữa cơn say…
(Đuynh Trầm Ca)
Nói mông lung như vậy đẻ thấy không thể đơn giản khẳng định
Tống biệt hành của Thâm Tâm là bài thơ theo thể hành thời
trước ,bởi nào ai chỉ ra thi pháp của thể thơ ấy như kiểu thơ luật
Đường hay văn biền ngẫu …Có giống chãng chỉ là nhà thơ mượn
chữ hành thường tỏ ra khá phóng túng ,như muốn nói cho bằng
hết ý mình ,mà đó thường là những điều khó nói,khó được chấp
nhận .Ví như bài Lũng Tây hành của Trần Đào là một mặt trái của
chuyện đời:
Quên mình, thề giết Hung Nô
Năm ngoái tướng sĩ bụi Hồ vùi thân.

Ebook hoàng hà linh 123doc

7

Bên sông Vô Định xương tàn,
Vẫn người trong giấc mộng xuân khuê phòng.
(Trần Trọng San dịch)
Hay Nguyễn Bính, nhà thơ đồng quê nhưng với Hành phương Nam
lại tỏ ra khá ngang tàng, kiêu bạc:
Rãy ruồng châu ngọc, thù son phấn
Mắt đỏ lên rồi cứ chết ngay
Hỡi ơi nhiếp chính mà băm mặt
Giữa chợ ai khóc mà nhân thay
Rõ ràng, thơ hành của Thâm Tâm, Nguyễn Bính, Trần Huyền Trân
là thơ hành của chính các ông, những nhà thơ Mới bởi vậy mới
đượm chút bâng khuâng khó hiểu của thời đại.
Chuyện Tống Biệt
Tống biệt là chuyện muôn thuở , đề tài quen thuộc của văn
chương. Nhưng với Thâm Tâm ,chuyện tống biệt chừng như khác .
Đấy không phải là chuyện Lưu Trần và Nguyễn Triệu rời Thiên Thai
có Suối tiễn oanh đưa tiễn ngậm ngùi ( Tản Đà -Tống biệt ).Cũng
không phải là sự ra đi vì Non sông đã chết thêm nhục ,Hiền thánh
còn đâu học cũng hoài ( Phan Bội Châu – Lưu biệt xuất dương )
,hay ra đi mà lòng hẹn quyết : Đấng trượng phu tuỳ ngộ nhi nan…
Ebook hoàng hà linh 123doc

8


Non sông ấy chờ ta thêu đặc dệt.Kìa tụ tán chẳng qua là tiêu biểu
( Huỳnh Thúc Kháng-Bài ca lưu biệt ) .Người ra đi ở tống biệt hành
có phần gần gũi với khách chinh phu trong Tiếng gọi bên sông
của Thế Lữ:
Ta đi theo đuổi bước tương lai,

Đẻ lại bên sông kẻ ngậm ngùi
Chí nặng bốn phương trời nước rộng,
Từ nay thêm bận nỗi thương ai.
Những chỉ gần mà không giống. Cách nhau độ năm, mười năm
mà đã thế, làm sao bảo li khách có “họ hàng” với chàng Kinh Kha
ở nước Yên cả ngàn năm trước?
Ra đi là một mô típ không chỉ trong văn chương mà trước hết là
trong đời sống của không ít thanh niên Việt Nam thời kỳ 19301945. Đi đã trở thành nhu cầu .Vì lí do gì ư? Nhiều lắm ! Ngay ở
một nhà thơ của Hoa niên vẫn không hiếm những câu:
Những ngày nghỉ học tôi hay tới
Đón chuyến tàu đi đến những ga
Tôi đứng bơ vơ xem tiễn biệt,
Lòng buồn đau xót nỗi chia xa.
( Tế Hanh -Những ngày nghỉ học )
Ebook hoàng hà linh 123doc

9


Vì sao có chuyện kỳ cục ấy? Người trong cuộc giải thích:
Kẻ về không nói bước vương vương…
Thương nhớ lan xa mấy dặm trương.
Lẽo đẽo tôi về theo bước họ
Tâm hồn ngơ ngẩn nhó muôn phương.
Những năm 40 của thế kỷ trước , đi càng trở nên bức bách khi mà
bao câu hỏi cứ xoáy mãi trong lòng họ:
Ôi ! Ta đã làm chi đời ta?
Ai đã làm chi lòng ta ?
……………………………………
Ta đã làm chi đời ta xưa?

Ta đã dùng chi đời ta chưa?
Thiên thu? ngờ sự nghiệp!
Chiều mưa rồi đêm mưa;
Gió lùa gian gác xép,
Đời tàn trong ngõ hẹp.
( Vũ Hoàng Chương – Đời tàn trong ngõ hẹp )
Với các nhà thơ trường phái thơ hành, nỗi đời còn bức bách hơn.
Trần Huyền Trân gào thét:

Ebook hoàng hà linh 123doc

10


Thế rồi thí bỏ rủi may
Đưa giam cõi bụi, đứa đày rừng sâu
Vai cày chẳng kẻo làm trâu
Giong xe chẳng kẻo tóc râu làm bờm
Nẻo về chật chội áo cơm
Dặm đi lại đông từng cơm lá rừng…
(Độc hành ca )
Đi không đòng nghĩa với sung sướng. Nhưng là sự giải thoát với
khỏi thực tại: Kinh thành mây đỏ như son, Cái lồng chật chội giam
con chim trời (Trần Huyền Trân-Vô đề). Người đi có phần bất chấp:
Mơ gì Áp tiết thiên văn tự,
Giày cỏ gươm cùn ta đi đây.
(Nguyễn Bính –Hành phương Nam )
Sau này, khi nhiều người thắc mắc về người đi trong bài thơ của
mình (cũng là một cuộc ra đi từ trước năm 1945), Nguyễn Đình
Thi giải thích: Người ra đi này cũng không phải là tác giả hoặc

một người cụ thể -người ấy ra đi ,có thể đi làm cách mạng, hoặc
vì một lẽ khác , vì một bi kịch riêng… Dù sao đấy cũng là một
người bỏ nơi ở, bỏ nơi mình đang quen sống để ra đi, người ấy có

Ebook hoàng hà linh 123doc

11


nhiều nông nổi, nhiều tâm trạng… (Đỗ Tiến Bảng -Về bài thơ Đất
Nước ,Văn nghệ ,số 53/1994).
Trường hợp Thâm Tâm ,trong số những bài thơ ít ỏi trước năm
1945, chuyện ra đi không chỉ nói ở Tống biệt hành . Ở Tráng ca
(1994), có Bọn ta một lớp lìa nhà. Ở Can trường hành (1944), có
chàng là bậc trẻ không biết sợ… Vợ con thí tất cho thiên hạ… Ta
lênh đênh hoài sâu biết mấy! Còn trước đó, vào năm 1940, người
ra đi với bao quyết tâm:
Trời hỡi ! Mai này tôi phải đi
Thơ này rồi chẳng đọc ai nghe
Đời nhiều nhưng có dăm người bạn
Thì viễn li không có đường về
……………………………………………
Ngày mai ngược gió tôi đi ngược
Ai có quan tâm gọi trở về
Trời hỡi ,ngày mai ngày mốt thôi
Ngày mai cay đắng nhất li bôi…
( Ngược gió )
Đến năm 1944, chuyện ra đi lại đặt ra ở một bài thơ mang tên
Lưu biệt hẳn hoi mà người đi lại rất cụ thể:

Ebook hoàng hà linh 123doc

12


Tiệc này đêm cuối mai chia li
Anh cố lưu tôi có ích gì
………………………………….
Đất trời rộng quá tôi không chịu
Cắm chặt sông đây một cánh bè
……………………………………………
Sáng mai qua bến Ninh Cơ lạnh
Sẽ thấy se lòng trận gió tê
Giọng đàn lưu luyến làm chi nữa
Tôi quyết đi rồi tôi phải đi .
Cách đây không lâu, nhiều người đã tìm các tư liệu khá cụ thể về
cuộc chia li và li khách ở bài thơ Tống biệt hành. Rất tiếc, các tư
liệu ấy, có độ tin cậy cao (một người bạn thân của Thâm Tâm,
một người là nhà văn cùng thời), nhưng lại trái ngược nhau. Tôi đồ
rằng, sẽ còn những phát hiện như thế nữa. Song tất cả các phát
hiện ấy càng khiến việc tiếp cận bài thơ thêm khó khăn. Giả dụ
rằng, không có cuộc chia tay với những con người cụ thể kia thì
thế nào vẫn có Tống biệt hành, bởi muốn đi, quyết ra đi thật sự
không ai khác là chính nhà thơ Thâm Tâm!
Sao có tiếng sóng ở trong lòng?

Ebook hoàng hà linh 123doc

13

Chuyện ra đi là thế ,nhưng người ta bàn luận nhiều về Tống biệt
hành có lẽ vì đây là bài thơ hay nhất của Thâm Tâm .
Bài thơ mở đầu theo lối trực tiếp, như một thông báo, không
nhiều lời:
Đưa người, ta không đưa qua sông.
Song, đây lại là câu mở đầu,khiến người ta liên tưởng rất xa. Đây
là chuyện Kinh Kha ,người nước Tề , thời chiến quốc . Chàng vốn
là kiếm khách nổi tiếng. Khi Tần sắp đem quân uy hiếp nước Yên ,
thái tử Đan nhờ Kinh Kha có làm bài dịch thuỷ (Bài ca sông
Dịch) ,tỏ rõ quyết tâm của mình:
Phong tiêu tiêu hề Dịch thuỷ hàn,
Tráng sĩ nhất khứ hề bất phục hoàn.
(Gió vi vu ,sông Dịch lạnh ,
Tráng sĩ một đi không trở về).
Việc hành thích Tần vương của Kinh Kha không thành .Chàng bị
đam chết giữa cung điện Tần.Nhưng câu chuyện về Khinh Kha
thíống mãi trong cuộc đời và văn chương. Đời Đường, Lạc Tần
Vương có bài thơ Dịch thuỷ tống biệt nhắc chuyện Kinh Kha với
bao cảm khái:
Ebook hoàng hà linh 123doc

14


Tích thời nhân dĩ một,
Kim nhật thuỷ do hàn.
(Người xưa đã khuất rồi.
Nước sông còn lạnh buốt).
Tống biệt hành gợi nhớ chuyện Kinh Kha ,song lưu ý mọi người

đây không phải là chuyện xưa : Đưa người ,ta không đưa qua
sông .Cuộc đưa tiễn không biết diễn ra tại đâu ,nhưng buồn hiu
hắt ,chất đầy tâm trạng :
Sao có tiếng sóng ở trong lòng?
Bóng chiều không thắm ,không vàng vọt,
Sao đầy hoàng hôn trong mắt trong?
Dường như ngoại cảnh không liên quan gì tới tâm trạng :không có
bờ sông dậy sóng nhưng trong lòng lại nổi phong ba ;buổi chiều
bình yên nhưng trong mắt đẫm ánh tà dương !Cách diễn tả thật lạ
lùng.Thông thường ,người ta hay lấy cảnh vật để tả nỗi lòng ,theo
kiểu Người buồn cảnh có vui đâu bao giờ .Nhà thơ Mới Thâm Tâm
thừa biết điều đó, nhưng đã làm theo chiều ngược lại.Trong bức
tranh ngược sáng ây , tâm trạng nổi bật hẳn lên ,nỗi buồn ,sự tê
tái mang vóc dáng ,hình thù hẳn hoi.

Ebook hoàng hà linh 123doc

15


Người ta hay bàn cãi ,nỗi buồn của ai đây ?Theo lô gíc hình thức,
chắc chắn đây là nỗi buồn của người đưa tiễn .Người ấy đang nói ,
đang kể chuyện rành rành ra đó .Bởi vậy ,mới có những câu thơ
tiếp theo :
Đưa người ,ta chỉ đưa người ấy,
Một gã gia đình, một dửng dưng…
Chẳng lẽ ở trên nói người rađi rất u buồn ,liền sau đó lại khẳng
định: không ,người ấy rất dửng dưng ?Từ đầu đến câu thơ này,tất
cả đều diễn tả tâm trạng của người đưa tiễn.Nhưng nhân vật
trung tâm lại là người ra đi: vì người ấy mà tôi buồn ;vì người ấy

mà tôi đau;chỉ có một người ấy thôi!Khổ nỗi ,người ấy lại nhất
quyết ra đi,không gì có thể cưỡng lại đuợc:
– Li khách ! Li khách ! Con đường nhỏ,
Chí nhớn chưa về bàn tay không,
Thì không bao giờ nói trở lại!
Ba năm ,mẹ già cũng đừng mong.
Không ai biết lí do nào khiến người phải ra đi .Song , chắc đấy
không là lí do đơn giản ,bình thường.Việc gì người ta phải đánh
đuổi, kể cả nỗi lòng chờ mong của người mẹ thiêng liêng để ra
đi , nếu đó không là lí do thật cao cả? Câu thơ vẫn theo điệu kể

Ebook hoàng hà linh 123doc

16


,nhưng chủ thể lời nói thì chuyển dịch dần từ người đưa tiễn sang
người ra đi ,từng lời ,từng lời ,một,thật rắn rỏi , việc ra đi khó lòng
thay đổi ý định ở người ra đi :
Ta biết người buồn chiều hôm trước :
Bây giờ mùa hạ sen nở nốt,
Một chị ,hai chị , cùng như sen,
Khuyên nốt em trai dòng lệ sót.
Ta biết người buồn sáng hôm nay:
Giời chưa mùa thu ,tươi lắm thay,
Em nhỏ ngây thơ , đôi mắt biếc,
Gói tròn thương tiếc chiếc khăn tay…
Chỗ dựa ấy là hoàn cảnh và tâm trạng của li kahchs .Về hoàn
cảnh, người ấy có mẹ già và “một chị ,hai chị, cùng như sen” mùa
hạ. Đông đấy ,nhưng vẫn lẻ loi , đơn chiếc .Người ấy có người “em

nhỏ thơ ngây, đôi mắt biếc” đang rất nặng tình với mình ( ). Hoàn
cảnh và tình cảm sâu nặng như thế ,ra đi lòng sao không trĩu
nặng. Nhưng tình không lớn bằng nghĩa. Năm 1944, trong bài thơ
Lưu biệt, Thâm Tâm thêm một lần nói rõ điều đó:
Đời người say tỉnh được bao dịp
Xin cạn chén rượu để tôi đi
Đau tình không xót bằng đau nghĩa

Ebook hoàng hà linh 123doc

17


Tay gầy cũng ném chén vô tri
Mắt xanh cùng gửi ngoài mưa gió
Lòng không cùng sống với cầm thi…
Người ấy vẫn cứ đi .Chỗ dựa đẻ níu kéo hoá ra không cầm giữ
được
Vì thế ,người trong cuộc ,dù biết rất rõ ,hiểu rất kỹ nhưng lòng
vẫn bàng hoàng, ngơ ngác:
Người đi? Ừ nhỉ,người đi thực!
Mẹ già coi như chiếc lá bay,
Chị thà coi như là hạt bụi,
Em thà coi như hơi rượu say.
Khi bàng hoàng, ngơ ngác trước một cuộc chia li thì người ra đi
mãi mãi in dấu trong tâm hồn người ở lại và cuộc chia li vẫn như
đang diễn ra. Bài thơ Tống biệt hành của Thâm Tâm khiến người
đời nhớ mãi vì lẽ đó.

Ebook hoàng hà linh 123doc

18


Cảm nghĩ về tác phẩm ‘Một người Hà Nội’ của Nguyễn Khải
Một người Hà Nội là truyện ngắn giàu tính triết luận, được sáng tác trong bối
cảnh đổi mới văn học sau 1986. Triết luận vốn là một nét trội trong phong
cách văn xuôi Nguyễn Khải thuộc giai đoạn sáng tác từ cuối những năm
bảy mươi (của thế kỉ XX) trở đi, gắn liền với việc soi xét đối tượng dưới
các góc độ văn hoá, lịch sử và triết học.
Trước đó, sáng tác của Nguyễn Khải đầy ắp cảm hứng chính luận,
chuyên đề cập các vấn đề thời sự, chính trị của đất nước và
thường lấy tiêu chí chính trị, đạo đức cách mạng để bàn luận,
đánh giá sự kiện, con người. Rõ ràng, sự chuyển đổi từ cảm hứng
chính luận sang cảm hứng triết luận đánh dấu một bước phát
triển đáng ghi nhận trong tư duy nghệ thuật của nhà văn. Hứng
thú quan sát, thể hiện những vấn đề thế sự, đặc biệt là vấn đề
khẳng định bản lĩnh cá nhân của con người giữa một hoàn cảnh
sống mà cái “tôi” chưa được nhìn nhận công bằng, thoả đáng, tất
cả đều liên quan tới việc chuyển đổi cảm hứng nói trên. Các sáng
tác lúc này vẫn không thiếu tính thời sự, nhưng giá trị của chúng
đã vượt ra khỏi cái khung thời sự nhất thời để gây ám ảnh lâu dài.
Việc nhà văn có ý thức tô đậm kinh nghiệm, thể nghiệm của cá
nhân mình trong việc trình bày mọi vấn đề đã làm cho những
trang viết của ông thấm đượm tinh thần đối thoại dân chủ, thoát
li dần kiểu áp đặt chân lí một chiều trước đây.
Với một sáng tác mang tính triết luận, việc xếp đặt các nhân vật
được miêu tả trong đó vào các phạm trù tốt – xấu, chính diện –
phản diện quen thuộc một thời đã trở nên bất cập. Sự đánh giá về
nhân vật có thể rất đa chiều. Lời khen hay lời chê của tác giả (thể

Ebook hoàng hà linh 123doc

19


hiện qua nhân vật kể chuyện xưng “tôi”) lúc này cũng chỉ có giá
trị tham khảo thuần tuý, không hề mang tính chất “chân lí”,
không phải là kết luận tối hậu. Trong Một người Hà Nội “, “tôi”
nhìn nhận bà Hiền là “một hạt bụi vàng”, đó là quyền của “tôi”.
Người khác có thể có cách nhìn nhận khác, tất nhiên, không thể
không tham khảo cách nhìn có tính chất gợi ý mà “tôi” đưa ra.
Nếu không hiểu nguyên tắc đánh giá này, lại lấy cách xây dựng
nhân vật trong truyện của Nguyễn Khải ở giai đoạn sáng tác trước
làm hệ quy chiếu, độc giả rất dễ có những phán quyết vô lí về tác
giả trên các vấn đề quan điểm, lập trường chính trị, hoặc ngược
lại, ra sức tán dương nhân vật bà Hiền, gán cho bà những phẩm
chất tốt đẹp (theo mong muốn hay tưởng tượng, suy diễn của
chính độc giả) mà bản thân nhân vật “tôi” không nói tới trong câu
chuyện của mình.

Nếu căn cứ vào những gì đã được thể hiện trong truyện ngắn, độc
giả có thể đặt lại tên tác phẩm Một người Hà Nội thành Nghĩ về
một người Hà Nội. Dĩ nhiên, đây là đặt cho mình, nhằm mục đích
lĩnh hội đúng tinh thần tác phẩm, cảm nhận đúng ý nghĩa của
“thành phần” suy nghĩ trong kết cấu truyện ngắn này. Quả là
chuyện kể không có gì thật đặc biệt, nhưng suy nghĩ, đánh giá
của nhân vật “tôi” thì lại chứa đựng nhiều điều thú vị. Đặc trưng
truyện ngắn Nguyễn Khải vốn là thế : tỉ trọng những lời phân tích,

Ebook hoàng hà linh 123doc

20


bình luận bao giờ cũng lớn, nhiều khi lấn át cả sự miêu tả, trần
thuật khách quan về đối tượng.
Viết Một người Hà Nội, điều cơ bản mà nhà văn hướng đến chưa
hẳn là ca ngợi một con người, cho dù người đó đáng ca ngợi bao
nhiêu đi chăng nữa. Cảm hứng chính của ông là khám phá bản
sắc văn hoá Hà Nội – cái quyết định vận mệnh và vị thế của Hà
Nội trong lịch sử, cũng là cái làm nền tảng cho bước phát triển
mới của nó trong tương lai. Không phải ngẫu nhiên mà khi ngắm
hình ảnh bà Hiền “lau đánh cái bát bày thuỷ tiên”, ông đã có một
ghi chú tưởng như là bâng quơ : “nếu là một thiếu nữ thì phải
hơn”[1], rồi cảm thán : “thấy Tết quá, Hà Nội quá, muốn ở thêm ít
ngày ăn lại một cái Tết Hà Nội”. Cũng hoàn toàn hợp lô gích việc
nhà văn đã kết lại truyện ngắn như thế này : “Một người như cô
phải chết đi thật tiếc, lại một hạt bụi vàng của Hà Nội rơi xuống
chìm sâu vào lớp đất cổ. Những hạt bụi vàng lấp lánh đâu đó ở
mỗi góc phố Hà Nội hãy mượn gió mà bay lên cho đất kinh kì chói
sáng những ánh vàng !”. Lô gích thì lô gích nhưng vẫn lạ. Ai đã
từng quen với giọng văn tinh sắc, tỉnh táo, thậm chí là “lọc lõi”
của Nguyễn Khải, hẳn phải ngỡ ngàng trước cái giọng “bốc” lên
khá đột ngột mà nhà văn biểu lộ ở đây. Một chút giỡn đùa với
chính văn mình hay niềm xúc động tận đáy tâm can cứ bật ra
không nén được ? Trả lời quyết hẳn theo bề nào cũng khó, nhưng
điều có thể khẳng định chắc chắn là : Nguyễn Khải thật sự yêu

Ebook hoàng hà linh 123doc

21


quý Hà Nội, có những suy nghĩ thâm trầm về “đất kinh kì” và tha
thiết được thấy một Hà Nội hiện đại, đẹp, sang, xứng với bề dày
văn hoá truyền thống của nó.
Hình tượng bà Hiền được xây dựng lên như để chứng minh có một
tinh thần Hà Nội, một linh hồn Hà Nội thực sự đã và đang tồn tại,
để lại dấu ấn đậm nét trong những người con của nó. Bà Hiền
không phải là một “tấm gương” kiểu mẫu hiểu theo nghĩa thông
thường để các tổ chức xã hội nêu lên cho mọi người học tập, theo
cách người ta vẫn thường làm nhằm mục đích tuyên truyền, vận
động. Bà chỉ là người dân bình thường, dù xuất thân là con nhà
“tư sản”, dù đã có một thời “vang bóng” (mà thực ra, “tư sản” thì
cũng có thể là người dân bình thường được chứ !). Tác giả (và
người kể chuyện) hiểu vậy nên chọn cách giới thiệu, chuyện trò
về bà thật dung dị. Bà là một người bà con xa, người dì họ của
“tôi”, thế thôi ! Mọi việc bà làm đều tự nhiên, như cuộc sống hàng
ngày, chẳng gây chấn động gì tới xung quanh cả. Ấy vậy, ai dám
bảo chất Hà Nội ở bà không đậm đặc ? Vả lại, muốn khám phá bề
sâu văn hoá của một vùng đất, tuyệt đối không được bỏ qua
những điều tưởng là nhỏ nhặt. Nhiều khi chính chúng lại cung cấp
cứ liệu thuyết minh về vấn đề có sức nặng hơn hẳn những chuyện
to tát. Dõi theo mạch kể của nhân vật “tôi”, người đọc thấy quả
không có gì đáng gọi là “sự kiện” việc bà Hiền lấy chồng, quản lí

Ebook hoàng hà linh 123doc

22

gia đình, sinh con, dạy con, cho con đi bộ đội, tiếp khách, bài trí
nơi ở, duy trì nếp sinh hoạt riêng,…
Một câu bình phẩm của “tôi”, rằng, việc bà lấy ai không lấy, lại
lấy một ông giáo cấp tiểu học hiền lành chăm chỉ làm chồng đã
“khiến cả Hà Nội phải kinh ngạc”, phần nhiều chỉ là một cách nói
ngoa ngôn khá đặc thù của văn chương. Nếu quả người ta có kinh
ngạc, thì đó là sự kinh ngạc trước một chuyện không ngờ lại xảy
ra bình thường (thậm chí là tầm thường) quá như thế. Tuy vậy,
nếu bình tâm suy xét, ta lại thấy trong tất cả những cái bình
thường kia lại chứa đựng một triết lí sống đáng vị nể, vừa thể hiện
bản lĩnh cá nhân một con người, vừa bộc lộ kiểu ứng xử đặc trưng
của đất kinh kì. Bà Hiền biết rõ mình là ai (câu tuyên bố “thẳng
thừng” của bà đối với nhân vật “tôi” đã chứng thực điều đó : “Một
đời tao chưa từng bị ai cám dỗ, kể cả chế độ”), và cũng tương tự
thế, bà hiểu sâu xa mình là người Hà Nội. Sau năm 1954, gia đình
bà chẳng di cư vào Nam vì “không thể rời xa Hà Nội”. Đây không
đơn giản chỉ là một biểu hiện của tình yêu đối với nơi đã sinh ra
và nuôi dưỡng mình, mà còn là một biểu hiện của niềm tin vào
thế tồn tại bền vững của mảnh đất đã trải qua nhiều thăng trầm
của lịch sử, có văn hoá riêng đã thấm vào máu thịt cư dân nơi
này.

Ebook hoàng hà linh 123doc

23


Bà Hiền có thể không nghĩ một cách rành rọt như vậy, nhưng tác
giả và nhân vật “tôi” – một sự hoá thân của ông – thì ý thức về

điều này quá sâu sắc. Nhân vật “tôi” cũng khó lòng quên lời bà
Hiền răn lũ con của anh : “Chúng mày là người Hà Nội thì cách đi
đứng, nói năng phải có chuẩn, không được sống tuỳ tiện, buông
tuồng”. Hoá ra vậy, làm người Hà Nội vừa là một vinh dự, vừa là
một trách nhiệm. Bà Hiền hẳn là luôn đau đáu về vấn đề này,
chẳng thế mà dù đã ngoài bảy mươi, bà vẫn để lộ tâm sự đó của
mình khi hỏi người cháu (“tôi”) vừa mới từ thành phố Hồ Chí Minh
ra thăm : “Anh ra Hà Nội lần này thấy phố xá thế nào, dân tình
thế nào ?” Ngỡ đó chỉ là một câu hỏi xã giao thông thường mà
thực chất lại gửi gắm bao nỗi niềm, bao phấp phỏng và hi vọng
về tương lai của Hà Nội.
Những điều vừa nói trên chứng minh sự gắn bó làm một, rất máu
thịt, giữa bà Hiền và Hà Nội. Nhưng cốt lõi ứng xử của người Hà
Nội được thể hiện qua bà Hiền là cái gì ? Khi kể về bà, nhân vật
“tôi” rất hay nói đến chữ tính : “tính thế là đúng”, “Mọi sự mọi
việc đều được các bà tính trước cả. Và luôn tính đúng…”, “đã tính
là làm”, “Cô tôi tính toán việc nhà việc nước đại khái là như thế”,
“cô muốn mở rộng sự tính toán…”. Dĩ nhiên, đã “tính đúng” thì
người đó là người khôn (“cô khôn hơn các bà bạn của cô”), người
“có đầu óc rất thực tế”, biết thích ứng. Với người “khôn”, mọi điều
khó mấy xem ra cũng có thể thu xếp được một cách khá nhẹ

Ebook hoàng hà linh 123doc

24


nhàng : là “tư sản” mà khi ở với chính quyền mới, gia đình bà
Hiền không bị hề hấn gì, bà lại có khả năng nuôi cả gia đình đủ ăn
mà không phải dính dáng gì tới hai chữ “bóc lột”… Bà Hiền có thể

“cười rất tươi” – một kiểu cười quá đỗi tự tin – khi ông cháu thóc
mách : “Tại sao cô không phải học tập cải tạo, cô giấu cũng tài
nhỉ ?” Nói ra toàn những chuyện như thế về bà Hiền, phải chăng
tác giả muốn kết luận rằng cái “bản sắc” của người Hà Nội là tính
và khôn ? Sự thực hoàn toàn không phải thế. Đằng sau mỗi câu
chuyện kể về bà Hiền, tác giả luôn luôn cho ta thấy sự tồn tại của
một bản lĩnh sống vững vàng, một khả năng tự ý thức rất cao,
một lòng tự trọng không thể nghi ngờ.
Tự trọng ở đây gắn liền với việc không để mình rơi vào tình trạng
nhục nhã, sống giữ được cốt cách và đặc biệt là không quên trách
nhiệm với cộng đồng (một tinh thần trách nhiệm không cần tuyên
bố ồn ào, bốc đồng, hời hợt). Những lời thổ lộ của bà Hiền xung
quanh việc bằng lòng cho hai đứa con đi bộ đội thể hiện rõ điều
này : “Tao đau đớn mà bằng lòng, vì tao không muốn nó sống
bám vào sự hi sinh của bạn bè. Nó dám đi cũng là biết tự trọng”,
“Tao không khuyến khích, cũng không ngăn cản, ngăn cản tức là
bảo nó tìm đường sống để các bạn nó phải chết, cũng là một cách
giết chết nó”, “Tao cũng muốn được sống bình đẳng với các bà
mẹ khác, hoặc sống cả, hoặc chết cả, vui lẻ có hay hớm gì”…
Không phải không có những ngộ nhận về tính cách người Hà Nội.

Ebook hoàng hà linh 123doc

25