bài giảng ngành giun đốt

CHƯƠNG VII. NGÀNH GIUN ĐỐT
Annelida

1


I. Đặc điểm cấu tạo
 Hình dạng:
 Hình trụ, phân đốt (ngoài+trong)
 Giữa các đốt có vách ngăn.
 Mỗi đốt là một đv sống -> cơ thể là
một tập hợp các đv sống.
Thành cơ thể: Bao
mô bì cơ:
Ngoài cùng: cuticun
+ lớp chất nhầy (sp
của mô bì) -> bv cơ
thể
Lớp mô bì: có TB
tuyến tiết chất nhầy
Bao cơ: 2 lớp: cơ
vòng ở ngoài, cơ dọc
trong.

2


I. Đặc điểm cấu tạo
 Xoang cơ thể: xoang thứ sinh
 Nằm giữa 2 lớp TB được hình thành từ lá phôi giữa.
 Lớp TB lót thành cơ thể -> lá thành

 Lớp TB phủ thành ống tiêu hóa và nội quan -> lá tạng.
 Trong xoang chứa đầy dịch, các nội quan nằm ngập trong dịch.
 Thể xoang của mỗi đốt thông với ngoài bằng một đôi hậu đơn
thận
 Chức
năng:Là
xoang sống, tham
gia vào chức phận
sống của cơ thể:
vận chuyển, nâng
đỡ, luân chuyển
chất.
3


I. Đặc điểm cấu tạo
 Hệ vận chuyển:
 Nhờ bao cơ + sức ép của dịch
thể xoang + chi bên (giun nhiều
tơ) hoặc tơ (giun ít tơ).
 Chi bên: 2 thùy: thùy lưng + thùy
bụng. Mỗi thùy có chùm tơ, hđ
như bơi chèo. Trên mỗi thùy có
phần lồi hình sợi (nhánh lưng,
nhánh bụng) - cq cảm giác (có
thể biến đổi thành cơ quan hô
hấp chuyên hóa)
 Tơ là phần còn lại của chi bên
khi cơ quan này tiêu giảm.

4


Cấu tạo chi bên

5


I. Đặc điểm cấu tạo
 Hệ tiêu hóa:
 Hoàn chỉnh, tiến bộ, phân hóa rõ về cấu tạo và chức năng. Bao gồm:
 Khoang miệng -> hầu/thành cơ khỏe, có thể thò ra ngoài để lấy TĂ, một số
có răng kitin khỏe - hút -> thực quản/phình ra thành diều để chứa TĂ -> dạ
dày cơ/nghiền TĂ -> ruột/dài thẳng – tiêu hóa + hấp thu -> hậu môn/mở ở
cuối cơ thể.
 Tuyến TH chưa phát triển
 TĂ là mùn đất, giáp xác bé, thân mềm, thủy tức, tảo...

6


I. Đặc điểm cấu tạo
 Hệ tuần hoàn: kín:
 2 mạch máu chính ( MM
lưng + bụng) và các đôi
mạch vòng.
 5 đôi mạch vòng ở phía
trước (thực quản) - tim
bên -> đẩy máu từ mạch
lưng xuống mạch bụng.

 Giữa 2 mạch chính có
các mạch nhỏ -> phân
phối và thu hồi máu giữa
hệ mạch chính với các
cơ quan.
 Huyết sắc tố: màu đỏ
(nhân sắt) hoặc màu
xanh (nhân đồng).

Hệ hô hấp:
Phần lớn hô hấp qua da
Một số giun đốt sống ở biển xh
cq hô hấp chính thức –
mang/phần phụ biến đổi hình
7
thành.


I. Đặc điểm cấu tạo
 Hệ bài tiết: hậu đơn thận
 Mỗi đốt có một đôi
 Dạng ống, đầu mở trong
thể xoang có phễu, miệng
phễu có nhiều tơ. Ống
thận xuyên qua vách đốt,
lỗ thận mở ra ngoài ở vách
đốt tiếp theo ở mặt lưng.
 Hoạt động: Nhờ sự
chuyển động của các tơ +
sự co cơ của thành cơ thể

-> chất dịch được chuyển
vào phễu, các chất cần
thiết được hấp thu trở lại
cơ thể +sp bài tiết được
thải ra ngoài qua lỗ bài tiết.
 Nguồn gốc: từ nguyên đơn
thận, ÂT - nguyên đơn
thận.

8


I. Đặc điểm cấu tạo
 Hệ thần kinh: tiến bộ
 Dạng hạch phân đốt: 2 hạch
não + vòng TK hầu nối chúng
với nhau + chuỗi hạch bụng
(mỗi đốt có 1 đôi hạch, giữa
các hạch có cầu nối)
 Từ hạch não có đôi DTK
chạy dọc cơ thể - nối các
hạch với nhau;
 Từ các hạch có các sợi TK
phân bố tới cơ và các cq của
đốt đó.
 Giun đốt bậc thấp: chuỗi
hạch bụng gồm 2 dãy TK –
dạng bậc thang
 Giun đốt cao: 2 dãy Tk chập
lại tạo thnahf 1 chuỗi hạch.

 Giác quan: TB xúc giác/TB
cảm quang phân bố rải rác
khắp cơ thể/giun nhiều tơ có
mắt và bình nang.

9


10


I. Đặc điểm cấu tạo
 Sinh sản – phát triển:
 Đơn tính hoặc lưỡng tính;
 Lưỡng tính (giun ít tơ và
đỉa): cqsd phức tạp, thụ tinh
trong; Đơn tính: thụ tinh
ngoài
 Hđ sinh sản theo quy luật,
phụ thuộc vào đkMT: Trứng
sau khi thụ tinh -> pt ở MT
ngoài - trải qua gđ ÂT
trochophora ->biến thái ->
trưởng thành hoặc phát triển
thẳng trong kén trứng không
qua biến thái (giun ít tơ, đỉa).
=> thụ tinh trong, hình thành
kén, trứng pt trong kén - đặc
điểm thích nghi với đs trên
cạn.

11


Cấu tạo cơ thể Giun đốt

12


II. Hệ thống giun đốt
• Trên 10.000 loài được, 2 phân
ngành,6 lớp:
Phân ngành có đai (Aclitellata)
• Có đai sinh dục
• HSD tập trung ở một số đốt
• Lưỡng tính
• 2 lớp: Giun ít tơ + đỉa
Phân ngành ko đai (Clitellata)
• Không có đai sinh dục
• HSD rải rác trên nhiều đốt
• Đơn tính
• 3 lớp: Giun nhiều tơ, Mang
râu, Echiurida
13


II. Hệ thống giun đốt
1. Lớp giun nhiều tơ ( Polychaeta):
 Lớp này có khoảng 4.000 loài, chủ yếu sống ở biển, một số ít
loài sống ở nước ngọt. Là động vật đơn tính, cơ quan chuyển

vận là chi bên (parapoda), phát triển qua ấu trùng
trochophora.
 Cơ thể 3 phần :
 Đầu: 2 phần:
 Phần trước miệng (nhỏ, dẹp, tam giác). Trên có 2 ăngten
(râu), bên 2 xúc biện, 2 mắt đen)
 Phần dưới miệng( rộng, hàm kitin)
 Thân: nhiều đốt, ngắn, có đôi chi bên, gồm: thùy lưng (sợi
lưng, chùm tơ lưng) + thùy bụng (sợi bụng, chùm tơ
bụng)giúp con vật bơi hoặc bò trên nền đáy.
 Đuôi : cuối thân, có gai đuôi.
14


II. Hệ thống giun đốt
1. Lớp giun nhiều tơ (Polychaeta) (tiếp):
 Thành cơ thể : mô bì (không tiêm mao)- cuticun (có tuyến tiết
dịch nhầygiảm ma sát, phát tín hiệu nhận biết nhau, vỏ bảo
vệ )- cơ vòng- dọc- cơ chéo.
 Thể xoang: dịch thể xoang tham gia nhận và vận chuyển sản
phẩm sinh dục và bài tiết. Tạo sức ép lên thành cơ thể . Phối
hợp với cơ hoạt động vận động
 Hệ tiêu hóa: ống thẳng. Hầu có hàm hay răng kitin khỏe
bắt, nghiền mồi.
 Hệ bài tiết : mỗi đốt có 1 đôi hậu đơn thận.Ống thận xuyên
qua váchđốt sau
 Hệ tuần hoàn: kín. Mạch lưng- bụng- mạch bên xếp theo đốt.
Giữa mạch chính là các nối ngang. Máu- mạch lưng-mạch
bên-mao mạch- mao quản da lấy oxy- mạch bụng-mạch lưng.
15

Huyết sắc tố phân tán trong dịch máu.


II. Hệ thống giun đốt
1. Lớp giun nhiều tơ ( Polychaeta) (tiếp):
 Hệ thần kinh: Não 3 phần (trước - điều khiển xúc biện, giữa ăngten và mắt, sau - hố khứu)- vòng tk hầu- dây bụng (đôi
hạch mỗi đốt, nối ngang)
 Cơ quan cảm giác: phát triển, đa dạng (tế bào cảm giác dưới
da, angten, xúc biện, mắt…cơ quan cảm giác đuôi)
 Hệ sinh dục: đơn giản. Đơn tính. Tế bào sinh dục chín nằm
trong xoang cơ thể  chuyển ra ngoài qua lỗ sinh dục.
 Sinh sản: vô tính (mọc chồi, cắt đoạn). Hữu tính: đến mùa
sinh sản những đốt chứa sản phẩm sinh dục (có chi bên và tơ
phát triển hơn, ruột tiêu giảm )

16


17


18


II. Hệ thống giun đốt
2. Lớp Giun ít tơ (Oligochaeta):
- Khoảng 4000 loài, thích nghi
sống chui luồn trong đất.
- Đại diện : Giun đất
 Hình dạng:

 Kích thước bé (d=1-2mm). Phân
đốt đồng hình (7-8 đốt hàng
trăm đốt).
 Bộ phận cảm giác trên đầu tiêu
giảm. Tơ xếp vòng hoặc chùm
hay vành tơ/ đốt.

19


II. Hệ thống giun đốt
2.Giun ít tơ (Oligochaeta) (tiếp):
 Thành cơ thể:
 Cuticun (trong suốt, nhiều gờ chéobền vững)
 Biểu mô (xen TB tuyếntiết chất nhầy,vỏ/ đai sinh dục. TB
cảm giác có tiêm maonhú cảm giác)
 Bao cơ (cơ vòng, cơ dọc).
 Xoang cơ thể: xoang thứ sinh, nằm trong bao cơ, đc giới hạn
bằng biểu mô thể xoang, trong thể xoang chứa đầy dịch + các
tp Tb, dịch thể xoang dồn từ đót này sanv đốt khác hoặc dồn
ra ngoài qua lỗ lưng.
 Hệ tiêu hóa: Ruột trc, ruột giữa, ruột sau. Biến đổi tùy thuộc
thức ăn.
 Hầu (thành dầy, hàm cơ khỏe, hàm nghiền kitin); Mề (khối
cơ dầy phình to); Màng treo ruột,2 manh tràng.
20


II. Hệ thống giun đốt
2. Giun ít tơ (Oligochaeta) (tiếp):

 Hệ tuần hoàn: kín, khá phức tạp.
 Hệ mạch trung tâm (mạch lưng- mạch bụng- mạch dưới
TK).
 Quai mạch nối- quai mạch thực quản phìnhtim bên- mao
quản da.
 Hệ mạch quanh ruột.
 Hệ mạch trên thành cơ thể.
 Máu mao quản da (trao đổi oxy) mạch lưngtim bên co
bóp mạch bụngda, nội quan.
 Hệ bài tiết: hậu đơn thận, vi thận. Hàng lỗ lưngbài tiết, tiết
chất dịch dịch thể xoang ra ngoài và điều hòa áp suất thể dịch.

21


II. Hệ thống giun đốt
2. Giun ít tơ (Oligochaeta) (tiếp):
 Hệ thần kinh:
- Hạch não (3 đôi dây trước)
- Hạch dưới hầu
- Chuỗi hạch bụng (đôi dây thành cơ thể, đôi dây vách đốt/
đốt).
- TB cảm giác dưới da để cảm nhận ánh sáng.
 Hệ sinh dục: lưỡng tính. Có đầy đủ các tuyến sinh dục (đực và
cái), nằm tại vùng đai sinh dục .
 Sinh sản và phát triển: Vô tính (vùng sinh trưởng đầu chuỗi
cá thể). Hữu tính ghép đôi. Phát triển không qua ấu trùng, con
non chui khỏi kén từ 8-10 ngày, thời gian tùy loài.
22

23


24


Lát cắt ngang giun đốt

25