giáo trình học tiếng êđê dành cho cán bộ công nhân viên chức và người dân

KLEI HRIÀM 1
SÅ LỈÅÜC VÃƯ TIÃÚNG, CHỈỴ ÃÂÃ
I- SỈÛ RA ÂÅÌI CA CHỈỴ ÃÂÃ:
Dán täüc Ãâã l mäüt trong nhỉỵng dán täüc thiãøu säú ca Viãût Nam
cọ âỉåüc tiãúng nọi v chỉỵ viãút riãng. Chỉỵ Ãâã âỉåüc hçnh thnh tỉì
nhỉỵng nàm nỉía cúi thãú k XIX. Cạc cha cäú Alexandre de Rhodes,
Borri v Merini l nhỉỵng ngỉåìi â nghiãn cỉïu dỉûa vo máùu tỉû
Latin âãø ghi ám chỉỵ Ãâã. Nàm 1838, cha Tabert â v âỉåüc táúm bn
âäư âëa hçnh, thäø nhỉåỵng, dán cỉ Táy ngun v Dak Lak. Nàm 18511857 cọ cạc cha Bouillevaux, Fontaine, Azema âãún cao ngun Mnäng xáy
dỉûng giạo âỉåìng â dng máùu tỉû Latin âỉåüc dng âãø ghi chẹp,
biãn soản tiãúng Ãâã v Stiãng âãø dëch kinh thạnh phủc vủ cho viãûc
truưn giạo. Ngỉåìi cọ cäng låïn nháút trong viãûc biãn soản bäü chỉỵ
Ãâã l cha Alexandre de Rhodes, sau ny cạc nh trê thỉïc ngỉåìi Ãâã l
Y-Jut Hwing, Y-Ut Niã {n R^t v Y-{lu\l Niã Blä â cng nhau hon thiãûn
dáưn chỉỵ Ãâã nhỉ ngy nay.
Ngỉåìi Ãâã cọ nhiãưu nhạnh khạc nhau nhỉ: Kpà, Adham, Bih, Krung,
{lä, Kdrao, Ãpan, Mdhu\r. Màûc d ging âiãûu ca mäùi vng cọ håi
khạc song chỉỵ viãút ca ngỉåìi Ãâã cọ tênh thäúng nháút ráút cao. Vç
váûy, Ãâã Kpà l tiãúng Ãâã phäø thäng. Ngỉåìi Ãâã kpà åí xung quanh
thnh phäú Bn Ma Thüt. Tiãúng Ãâã åí Dak Lak âỉåüc xem l tiãúng
phäø thäng ca cạc dán täüc thiãøu säú åí Táy ngun.

II- NGÄN NGỈỴ ÃÂÃ:
Tiãúng Ãâã thüc ngỉỵ hãû Malayo- Polynesien (Nam Âo), cọ
quan hãû våïi nhiãưu ngän ngỉỵ Nam Âo lủc âëa.
1- Bng chỉỵ cại tiãúng Ãâã:
a
à
á
b
[

]
d
â
e
e\
ã
e#
g
h
i
^
j
k
l
m
n
`
o
o\
ä
o#
å
å\
p
r
s
t
u
u\
ỉ

ỉ\
w
y
 Chỉỵ “á” chè sỉí dủng trong trỉåìng håüp âãø ghẹp våïi chỉỵ “o” tảo
thnh váưn “áo” âãø viãút cạc tỉì cọ mang váưn áo:
Vê dủ: káo, máo, tháo.
2. Mäüt säú âàûc âiãøm ngỉỵ ám tiãúng Ãâã:
Tiãúng Ãâã l mäüt ngän ngỉỵ vỉìa âån láûp (giäúng tiãúng Viãût)
vỉìa âa tiãút (giäúng tiãúng Phạp) khäng cọ thanh âiãûu. Trong tiãúng Ãâã,
pháưn âáưu ám tiãút chỉa bë âån tiãút hoạ triãût âãø nãn cáúu trục ngỉỵ
ám- ám vë hc ca nọ vä cng phỉïc tảp. Cạc hiãûn tỉåüng biãún âäøi
hçnh thại ca tỉì khäng nhiãưu v âỉåüc diãùn ra ngay trong bn thán
v ám tiãút lm cho ám tiãút cọ cáúu trục ngỉỵ ám khäng äøn âënh. Hçnh
thại thay âäøi lm cho nghéa ca tỉì thay âäøi, vê dủ: djiã- mdjiã (chãútgiãút); â^- mâ^ (lãn- lm cho lãn); bo\- mbo\ (âáưy- lm cho âáưy).
♦ Mäüt säú lỉu khi âc tiãúng Ãâã:
 Nhỉỵng chỉỵ âc giäúng tiãúng Viãût:
[
( båì)
[à : cng
]
( chåì)
]ä : chạu, gäüi (âáưu)


k
( cåì)
ka : chỉa
`
( nhåì) `u : nọ, äng áúy, b áúy,...
w

( våì)
wã : cong
y
(giåì, dåì)
yang: tháưn
y
( y ) chỉỵ lọt khi viãút tãn cho nam giåïi ngỉåìi Ãâã
vê dủ: Y- Yang {n Kräng.
 Chỉỵ “b”, “d” viãút giäúng tiãúng Viãût, âc khạc tiãúng Viãût.
 Nhỉỵng chỉỵ cọ dáúu phy åí trãn sau phủ ám âån, khi âc:
h’ ( hå) h’ a^ : khäng
k’ ( kå) k’u\t : âáưu gäúi
m’ ( må) m’ar : giáúy
s’ ( så) s’a^
: âãưu , c
♦ Cạc phủ ám ghẹp thỉåìng sỉí dủng trong tiãúng Ãâã. Cạch
âc cạc phủ ám l: âc nhanh chỉỵ âáưu v nháún chỉỵ cúi:
bl (bålå)
blu\
: nọi
[l
([ålå)
[le\
: chy, mc
bh (båhå)
bha`
: hàõt håi
br (bårå)
brei
: cho

dl ( dålå)
dlàng
: âc, xem, nhçn
dr ( dårå)
drei
: chụng ta
âr ( âårå)
âru
: giụp
dj ( dgiå)
djà
: cáưm
gr ( gåråì)
gràp
: mäùi
hg ( hågå)
hgu\m
: håüp lải
hl ( hålå)
hla
: lạ
kh ( khå)
khua
: ch, trỉåíng, gi
kp ( kåpå)
kpà
: thàóng
mbr ( mbåråì)
mbr
: häm qua

md ( mådå)
mdei
: nghè
mâ ( måâå)
mâao
: áúm
mg ( mågå)
mgi
: ngy mai
mkr ( måkrå)
mkra
: sỉía chỉỵa
ml (målå)
mlan
: thạng, tràng
mm(mmå)
mmah
: nhai
mn (månå)
mnei
: tàõm
m` (månhå)
m`am
: dãût
mr (mårå)
mran
: thuưn
ms (måså)
msah
: ỉåït

mt ( måtå)
mtei
: chúi
mtr (måtrå)
mtring
: hng hng
ph ( påhå)
phiår
: bay
pl ( pålå)
plei
: bê â, bê råü
pr ( pårå)
pràk
: tiãưn
th ( tåhå)
tháo
: biãút
tl
( tålå)
tlam
: chiãưu, bøi chiãưu
tr
(tårå)
tram
: ngám
Ngun ám âäi:
ẫ / áy/
: äng (näüi ngoải)
ei /ay/

klei
: dáy, sỉû, tiãúng, bi, âo (âäüng tỉì)
hmei
: chụng täi
ãsei
: cåm

2


ãa /ã-a/
ia /ã-a/

: nỉåïc
hia
: khọc
tia
: rn
ktià
: con vẻt
ua /oa/
dua
: (säú) 2
ksua
: con nhêm
krua
: con ra
Ngun ám âäi âc lỉåït nhanh:
- iã
mdiã

: lụa
mniã
: nỉỵ, con gại
hliã
: l
- iu
ktiu
: måï (nọi trong giáúc må)
3. Mäüt säú âàûc âiãøm vãư tỉì vỉûng:
Väún tỉì vỉûng tiãúng Ãâã bao gäưm nhiãưu låïp tỉì, nhiãưu úu
täú tỉì vỉûng cọ ngưn gäúc tỉì nhiãưu nhọm ngän ngỉỵ khạc nhau åí
khu vỉûc Âäng Nam Ạ.
Tỉì trong tiãúng Ãâã l cạc tỉì âån tiãút, säú lỉåüng tỉì âa tiãút
ráút êt. Phỉång thỉïc cáúu tảo tỉì ch úu hiãûn nay trong tiãúng Ãâã
l phỉång thỉïc ghẹp.
Quạ trçnh âån tiãút hoạ v vay mỉåün tỉì vỉûng â gọp pháưn
thục âáøy nhỉỵng chuøn biãún nghéa ca tỉì (måí räüng, thu hẻp, thay
âäøi ngỉỵ nghéa,...); tỉì âäưng ám, âäưng nghéa, ... trong tiãúng Ãâã.
Vê dủ:
* Vãư tỉì âäưng ám (tỉì âa nghéa):
- Boh: trại, giàût, chiãúc – cại (dng âỉïng sau säú tỉì).
+ Káo [å\ng boh suai (Täi àn trại xoi).
+ Káo boh ]hum ao (Täi giàût qưn ạo).
+ Sang káo máo sa boh ti wi (Nh täi cọ mäüt chiãúc ti vi).
* Vãư tỉì khạc ám âäưng nghéa:
- H
(dng àn cåm). Káo h (ãsei) leh (Täi àn cåm räưi).
- {å\ng ÀN
(dng àn bạnh trại v thỉïc àn).
+ Káo [å\ng boh suai (Täi àn trại xoi).

+ Adei káo khàp [å\ng kan àm (Em täi thêch àn cạ nỉåïng).
Nọi chung, väún tỉì tiãúng Ãâã khäng nhiãưu. Vç váûy, trong giao
tiãúp, tiãúng Ãâã thỉåìng mỉåün mäüt säú tỉì ca tiãúng Viãût âãø biãøu
thë.
4. Mäüt säú âàûc âiãøm ngỉỵ phạp:
Ngỉỵ phạp tiãúng Ãâã mang âàûc âiãøm cå cáúu ngỉỵ phạp ca
cạc ngän ngỉỵ âån láûp. Âãø diãùn âảt cạc nghéa ngỉỵ phạp, phỉång
thỉïc ngỉỵ phạp trong tiãúng Ãâã l phỉång thỉïc tráût tỉû tỉì v hỉ
tỉì. Mä hçnh cáúu trục cáu trong tiãúng Ãâã âỉåüc xạc âënh khạ r rng,
mang âàûc th tiãúng Ãâã. Trong cáu tỉåìng thût, ch ngỉỵ bao giåì
cng âỉïng trỉåïc vë ngỉỵ, cn bäø ngỉỵ âỉïng sau vë ngỉỵ. Âënh ngỉỵ
thỉåìng âỉïng sau thnh pháưn m nọ bäø nghéa. Riãng trảng ngỉỵ cọ
pháưn tỉû do hån vãư vë trê.
Vê dủ: - Adei káo hia kyua dah `u ]ia\ng [å\ng [e#`
(Em täi khọc båíi vç nọ mún àn bạnh)
- Hr anei, káo nao mà br.
(Häm nay, täi âi lm )

3


-

Kỏo nao hrim klei õó
(Tọi õi hoỹc tióỳng õó)
Trong cỏu nghi vỏỳn cuớa tióỳng õó, tổỡ õóứ hoới thổồỡng õổồỹc
õổa lón õỏửu cỏu (õỷc õióứm naỡy khaùc cỏu nghi vỏỳn trong tióỳng Vióỷt).
Vờ duỷ: Ti ih nao? Anh (chở) õi õỏu?
5. Vióỷc sổớ duỷng dỏỳu cỏu, vióỳt hoa:
Caùc dỏỳu cỏu (dỏỳu phỏứy, dỏỳu chỏỳm, dỏỳu chỏỳm hoới,...) trong

tióỳng õó õổồỹc sổớ duỷng nhổ trong tióỳng Vióỷt. Nguyón từc vióỳt hoa
cuớa tióỳng õó cuợng giọỳng nhổ tióỳng Vióỷt.
- Gru: dỏỳu
- K]o\: chỏỳm
- K]o\ ómuh: chỏỳm hoới
- Kue#]: phỏứy
- Dua k]o\: hai chỏỳm
-Treh k]o\: chỏỳm than
***********************

PHU|N MTA SA

GP DJU NU PUL
KLEI HRIM 2
HRU HRIM TAL LO

I- BOH BLU| - NHIANG BLU|:
1. Boh blu\

Kkuh
: chaỡo
Ann
: tón, õỏỳy, õoù
Kỏo
: tọi (ngọi thổù nhỏỳt sọỳ ờt) Klei õó
: tióỳng õó
Ih
: anh, chở,...(ngọi thổù 2 sọỳ ờt)
Hlei
: ai ,

gỗ ( khi hoới tón)
Dọk gu\
: ngọửi xuọỳng
Suaih pral
: maỷnh khoớe
Kgu\ dồ\ng
: õổùng lón
Klei Yun
: tióỳng Kinh
Mtọ
: daỷy
Po\k : mồớ, tổỡ duỡng õóỳm sọỳ trang,
quyóứn

4


Nai mtọ

: giaùo vión

Mồ\

: khọng(tổỡ duỡng õóứ

Hrim
Hdruọm hr
Ti anọk
}ing
Ka

ồh

:
:
:
:
:
:

Amỏo
Ti
Sang
Nao
|
Mỏo

:
:
:
:
:
:

hoới)

hoỹc
quyóứn saùch
ồớ õỏu, chọự naỡo
muọỳn
chổa

khọng (tổỡ chọỳi)

khọng
õỏu, naỡo, taỷi
nhaỡ
õi
vỏng, d
coù , õổồỹc

2. nhiang blu\
* Mồ\ (khọng), tổỡ duỡng õóứ hoới, coù hai caùch duỡng nhổ sau :
- Caùch 1 : Thổồỡng õổùng ồớ cuọỳi cỏu hoới
Cuỷm chuớ vở + mồ\ ?
Si tọ hmọ : Ih suaih pral mồ\?
(Anh (chở) coù khoớe khọng?)
- Caùch 2 : ổùng giổợa hai õọỹng tổỡ,coù khi õổùng sau õọỹng tổỡ
Chuớ vở + õọỹng tổỡ + mồ\ + õọỹng tổỡ + bọứ ngổợ?
Si tọ hmọ : Ih khp mồ\ hrim klei õó ?
(Anh (chở) coù thờch hoỹc tióỳng õó khọng ?)
* Hlei : ai, gỗ (õóứ hoới tón) thổồỡng õổùng ồớ õổùng õỏửu hoới, vồùi hai caùch
sổớ duỷng nhổ sau :
- Caùch 1 : óứ hoới vóử ai (laỡm gỗ õoù
Hlei + õọỹng tổỡ + cuỷm chuớ vở ?
Si tọ hmọ : Hlei mtọ ih hrim klei õó ? (Ai daỷy baỷn hoỹc tióỳng
õó ?)
- Caùch 2 : Chố duỡng õóứ hoới tón
Hlei + ann + chuớ ngổợ ?
Si tọ hmọ : Hlei ann ih? (Anh (chở) tón gỗ?)
* Ti anọk : tổỡ duỡng õóứ hoới vóử nồi chọỳn,thổồỡng õổùng õỏửu cỏu hoới,
vồùi hai caùch sổớ duỷng nhổ sau :

- Caùch 1
Ti anọk + danh tổỡ + chuớ ngổợ ?
Si tọ hmọ : Ti anọk sang ih?( Nhaỡ anh (chở) ồớ õỏu?)
- Caùch 2
Ti anọk + cuỷm chuớ vở?
Si tọ hmọ : Ti anọk ih m bru ?(Baỷn laỡm vióỷc ồớ õỏu ?)

II- KLEI HRIM BI BLU|:
Nai mtọ
Hõeh
Nai mtọ
Hõeh
Nai mtọ
Hõeh
Nai mtọ
Hõeh
Nai mtọ
Hõeh

: Ih suaih pral mồ\?
: |, kỏo suaih pral mồh. Bi ih suaih asei mlei mồ\?
: |, kỏo suaih mồh. Hlei ann ih?
: Ann kỏo Y-Ta Nió.
: Ti ih nao?
: Kỏo nao hrim klei õó
: Ih ]ing hrim klei õó mồ\?
: |, Kỏo ]ing hrim mồh.
: Ti anọk sang ih?
: Sang kỏo ti [uọn Ko\ Dhọng

III- KLEI HRIM NG:
1. Mjing prue# ho\ng boh blu\ mỏo lu klei sng mdhó mdhó: ti, po\k, mỏo leh
ann mblang klei Yun.
5


2. Mblang klei Ãâã prue# blu\ ti gu\ anei:
a- Anh (chë) cọ âi hc tiãúng Ãâã khäng?
+ Váng, täi âi hc chỉï.
b- Anh (chë) cọ quøn sạch hc tiãúng Ãâã khäng?
+ Khäng, täi khäng cọ .
c- Anh (chë) biãút viãút tiãúng Ãâã chỉa?
+ Chỉa, täi chỉa biãút viãút.

KLEI HRIÀM 3
HR MDEI
I- BOH BLU| - ÃNHIANG BLU|:
1. Boh blu\
Hr
: ngy
H
: àn ( cåm)
{å\ng
: àn (bạnh trại, canh)
Knà
: náúu ( cåm)
Anei
: ny, âáy, nay
Tu\k
: náúu ( canh), âun

Ya
: gç
Ãa ]ã
: nỉåïc ch
Ãdeh
: xe
Leh he\ ?
: ..... räưi h ?
Br
: viãûc
Mà br
: lm viãûc
Ngà
: lm
Djam
: rau, canh
Nao ]
: âi thàm
Snàk, ãdi
: ráút, làõm
Âue# hiu
: âi chåi
Hlàp ]ỉng boh: chåi âạ bọng
Hlàp
: chåi
Mnàm
: úng
Â^
: tro, leo, cỉåỵi, lãn, tàng
}hum ao : qưn ạo

Kih
: quẹt
Leh ka ?
: räưi chỉa?/ xong chỉa?
Mnuih [n sang: nhán dán, âäưng bo, dán lng
Boh
: qu, giàût, cại, chiãúc, củc, hn (dng âãúm âäư váût,...)

2. Ãnhiang blu\
* Ya (gç) tỉì dng âãø hi thỉåìng âỉïng âáưu cáu.
Âãø hi lm viãûc gç hồûc nghãư gç
Ya + br + củm ch vë?
Si tä hmä : Ya br ih ngà?(Bản lm nghãư gç?)
* Leh ka, leh he\: tỉì dng âãø hi thỉåìng âỉïng cúi cáu.
Củm ch vë + leh ka?
Si tä hmä : Ih ]ih klei hriàm leh ka?( Bản viãút bi hc xong chỉa?)
Củm ch vë + leh he\?
Si tä hmä : Ih máo hdrm hrà hriàm klei Ãâã leh he\?
( Bản cọ sạch hc tiãúng Ãâã räưi h? )

II- KLEI HRIÀM DLÀNG:
Hr mdei, káo amáo nao mà br äh. Káo däk ti sang kih waih pỉk
sang, boh ]hum ao kå anak aneh, ung kjar káo, leh anàn káo knà ãsei tu\k
djam. Bi phung anak káo âue# hiu leh .
Truh yang hr då\ng, jih jang hmei h h. Leh h , hmei [å\ng boh
kroh leh anàn mnàm ãa ]ã.

III- KLEI HRIÀM NGÀ:
1. Hriàm bi blu\:
KLEI L DLIÃ AGUAH TLAM

- Hr mdei, ti anäk ih nao?

6


+ Hruó mdei, kỏo dọk ti sang.
- Ya bru ih ng?
+ Kỏo kih waih pổk sang, boh ]hum ao leh ann kn ósei
djam.
- Ti anak aneh ih nao?
+ Di `u õue# hiu hlp le#` leh
- Ih khp mồ\ m bru hlm pổk sang?
+ |, kỏo khp mồh.

2. Mblang klei õó prue# blu\ ti gu\ anei:
a) Tọi õi xe maùy õóỳn thm {uọn Ko\ Dhọng.
b) Y- Yang rỏỳt thờch chồi boùng chuyóửn.
c) Anh (chở) thờch chồi boùng õaù khọng?
+ Vỏng, tọi thờch chổù.
d) Anh (chở) thờch cổồợi voi khọng?
+ Khọng, tọi khọng thờch cổồợi voi.

3. }ih mõao\: (Hmổ\ - }ih)
Klei hrim dlng: Hruó hrim tal ólỏo.

KLEI HRIM 4
ANK KO M BRU
I- BOH BLU| - NHIANG BLU|:
1. Boh blu\
Alum kkuh

: thỏn chaỡo, kờnh chaỡo K[^n
: hoỹp
M^t asp
: gổới lồỡi
Ya ng
: taỷi sao, vỗ sao
ku\t
: vừng
Hổn mthỏo : thọng baùo
Djuó ann
: hoỹ tón
H^n kồ
: hồn
Jhổng ]ih
: baớng õen (baớng vióỳt) ặm
: sồùm
Hrió
: õóỳn, sang, qua (õỏy) Kyua dah
: bồới vỗ, taỷi vỗ
nu\m ónap : õọng õuớ, õỏửy õuớ
Nanao
: luọn luọn
Yang õar
: moỹi khi, moỹi ngaỡy
He#] hmổi :
chuùc
mổỡng,cỏửu
chuùc
Ai tió
: tỏỳm loỡng, tinh thỏửn Hồ\k mak : vui mổỡng, phỏỳn

khồới
Alum kkuh kồ mnuih [uọn sang khp hióng : kờnh thổa õọửng baỡo thỏn
móỳn.
{rổ\ hruó [rổ\
: caỡng ngaỡy caỡng, mọựi ngaỡy mọựi

2. nhiang blu\
* Sa^ (õóửu) tổỡ thổồỡng õổồỹc duỡng ồớ cuọỳi cỏu.
Cuỷm chuớ vở + sa^
Si tọ hmọ : Jih jang dổi nao hrim sa^.(tỏỳt caớ õóửu õổồỹc õi hoỹc
hóỳt.)
* H^n kồ (hồn) tổỡ duỡng õóứ so saùnh, vở trờ trong cỏu tổồng tổỷ nhổ
trong cỏu tióỳng Vióỷt.
Cuỷm chuớ vở + h^n kồ + bọứ ngổợ
Si tọ hmọ : Kỏo nao m bru ổm h^n kồ yang õar (Tọi õi laỡm sồùm hồn
thổồỡng ngaỡy.)

7


II- KLEI HRIM DLNG:
Aguah anei, kỏo nao m bru ổm h^n kồ yang õar kyua dah khua
knồ\ng bru jao kồ kỏo bru ióọ ann phung knu druh bi k[^n tlam mbloh,
bi `u dó ]ih klei hổn mthỏo ti jhổng ]ih hlm adu\ bru, ]ing kồ jih jang
thỏo.
Truh tlam, jih jang knu druh bi k[^n hlm adu\ pro\ng. Khua mỏo
klei ]ing la] kồ jih jang mnuih hlm bru m. lỏo kồ `u mu\t hlm adu\
pro\ng, kỏo ióọ ann phung knu druh, ayo\ng amai adei hrió ónu\m ónap
sa^. Leh kỏo ióọ ann khua hrió yồh, ólỏo h^n `u la]: Alum kkuh kồ jih jang
ayo\ng amai adei, kỏo hồ\k mak [uh ayo\ng amai adei k[^n ónu\m ónap

snei... Ayo\ng amai adei mỏo ai tió g^r kt^r, kỏo he#] hmổi kồ ayo\ng amai
adei suaih pral nanao leh ann m bru [rổ\ hruó [rổ\ jk h^n....

III-KLEI HRIM NG:
1) Hrim bi blu\:
a) Ya ng ih amỏo ]ih ann nao hrim?
+ Kyua dah kỏo amỏo thỏo.
b) Ih ]ing nao hrim mồ\?
+ |, kỏo ]ing nao hrim mồh.
c) Hlei dổi nao hrim?
+ Jih jang dổi nao hrim sa^.
2-Mjing prue# blu\ ho\ng boh blu\: thỏo, ya ng, ya mnồ\ng.
3. }ih mõao\: ( Hmổ\ - }ih)
Hruó mdei

KLEI HRIM 5
MR YAP
I- BOH BLU| - NHIANG BLU|:
1. Boh blu\
Mrọ yap
: sọỳ õóỳm
K^
: kilọgam
Sa
:1
To\
: lon, loỹ
Dua
:2
}p

: boù, troùi
Tlỏo
:3
Dồ\ng mồ\ng
: Tổỡ
P
:4
Truh kồ
: õóỳn
ma
:5
Yap sa dồ\ng : õóỳm xuọi
Nm
:6
Yap mklk : õóỳm ngổồỹc
Kjuh
:7
Mrọ klah
: sọỳ leớ
Sa pn
:8
Mrọ mkruọp : sọỳ chụn
Dua pn
:9
tuh
: trm
Pluh
: 10
Dua pluh
: 20

Pluh sa
: 11
Jórọ
: sọỳ 0
Dua pluh sa : 21
2. nhiang blu\
*Du\m (bao nhióu, mỏỳy) tổỡ duỡng õóứ hoới vóử sọỳ lổồỹng, tuọứi, thồỡi
gian thổồỡng õổùng ồớ õỏửu cỏu hoỷc coù cỏỳu truùc cỏu tổồng tổỷ nhổ
tióỳng Vióỷt.
Si tọ hmọ :- Du\m hruó mỏo sa mlan? (Mọỹt thaùng coù bao nhióu ngaỡy ?)
(Sa mlan mỏo du\m hruó ?)
- Du\m ]ọ anak ih mỏo ? (Chở coù mỏỳy õổùa con ?)

8


(Ih mỏo du\m ]ọ anak ?)
- Du\m thu\n ih mỏo ? ( Anh bao nhióu tuọứi)
(Ih mỏo du\m thu\n ?)

II- KLEI HRIM BI BLU|:
- Hlm mrọ dồ\ng mồ\ng sa truh kồ pluh, ti mrọ klah, ti mrọ mkruọp?
+ Hlm mrọ dồ\ng mồ\ng sa truh kồ pluh. Mrọ 1 , 3, 5 , 7 , 9 jing mrọ
klah. Mrọ 2 , 4 , 6 , 8 , 10 jing mrọ mkruọp.
- Sa thu\n mỏo du\m hruó?
+ Sa thu\n mỏo 365 hruó.
- Sa thu\n mỏo du\m mlan?
+ Sa thu\n mỏo 12 mlan.
- Du\m hruó mỏo sa mlan?
+ Sa mlan mỏo 30, 31 hruó. Mỏo mồh mlan 28 hruó.

III- KLEI HRIM NG:
12-

Hrim mjut dlng prue# blu\:
Kỏo blei sa ]p djam pun.
Adu\ hrim hmei mỏo tlỏo pluh ]ọ mnuih.
Kỏo mỏo sa boh ódeh wai.
Dlng mrọ: 8 , 17, 29, 37, 42 , 56 , 63, 71, 84, 99, 152, 2.317 ,
1.205
3.001 , 62.100, 223.447, 1.205.073.
3- Yap sa dồ\ng :- Dồ\ng mồ\ng : 50 truh kồ 80.
- Lo\ yap mklk: 80 -50
4- Mjing prue# blu\ ho\ng boh blu\: k^, to\, ]p.

KLEI HRIM 6
KLEI T&NG

I- BOH BLU| - NHIANG BLU|:
1. Boh blu\
T^ng
M he\
Jing
T^ng mõao\
Gru m
Mdu\m
Gru õiót h^n
Boh jing
Lo\

:
:
:
:
:
:
:
:
:

tờnh, phờa
trổỡ õi, bồùt õi
thaỡnh,laỡ, tọỳt
tờnh õọỳ
dỏỳu trổỡ ( -)
bũng nhau
dỏỳu nhoớ ( <)
õaùp sọỳ (kóỳt quaớ)
ruọỹng, nổợa, laỷi

K[^n ho\ng
Gru k[^n
Gru mbha
Gru mõ^
Adọk
Gru mdu\m
Gru pro\ng h^n
T^ng prl

: cọỹng vồùi

: dỏỳu cọỹng ( + )
: dỏỳu chia ( : )
: dỏỳu nhỏn ( x)
: coỡn
: dỏỳu bũng (=)
: dỏỳu lồùn (>)
:tờnh nhỏứm (nhanh)

2. nhiang blu\
* Mdu\m: tổỡ duỡng õóứ so saùnh bũng nhau vóử sọỳ lổồỹng vỏỷt chỏỳt
Si tọ hmọ : - Kphó sang kỏo thu\n anei mdu\m ho\ng thu\n dih
( Caỡ phó nhaỡ tọi nm nay bũng nm ngoaùi )
- Kỏo mbha mdu\m leh kồ di `u. ( Tọi õaợ chia õóửu cho hoỹ )
* Adọk vaỡ Bi: laỡ hai tổỡ khaùc ỏm cuỡng nghộa caùch sổớ duỷng nhổ sau:
- Adọk: coỡn vóử vỏỷt chỏỳt, sổỷ vióỷc.
Si tọ hmọ : Kỏo adọk lu prk (tọi coỡn nhióửu tióửn)
- Bi: tổỡ õóứ nọỳi 2 móỷnh õóử
Si tọ hmọ : Kỏo nao m bru bi adei kỏo nao hrim hr.

9


(tọi õi laỡm coỡn em tọi õi hoỹc)
* Ya mnồ\ng (caùi gỗ) tổỡ duỡng õóứ hoới thổồỡng õổùng ồớ õỏửu cỏu.
Si tọ hmọ : Ya mnồ\ng ih lo\ ]h^ õa?

II- KLEI HRIM T&NG:
1- Pluh óma k[^n ho\ng pluh dua du\m jing?
Pluh óma k[^n ho\ng pluh dua jing dua pluh kjuh
15 + 12 = 27

2- Bi tlỏo pluh m he\ pluh nm du\m adọk?
Tlỏo pluh m he\ pluh nm adọk pluh p.
30 - 16 = 14
3- Dua pluh óma mõ^ ho\ng dua pn jing dua ótuh dua pluh óma.
25 x 9 = 225
4- P pluh óma mbha ho\ng óma jing dua pn
45 : 5 = 9
5. Du\m klei t^ng ih ng djo\ leh he\?
+ Kỏo ng djo\ jih leh.

III- KLEI HRIM NG:
1. Hrim bi blu\:
Ti ih nao aguah anei?
+ Kỏo nao ]h^ kphó.
- Du\m k^ ih ]h^?
+ Kỏo ]h^ p pluh óma k^ .
Du\m ih ]h^ sa k^?
+ Sa pn óbỏo sa k^.
- Ya mnồ\ng ih lo\ ]h^ õa?
+ Kỏo ]h^ ktồr õa.
- Du\m sa k^ ih ]h^ ktồr?
+ Sa óbỏo óma ótuh sa k^.
- Snn, du\m jih jang prk ih mỏo?
+ T^ng prk kphó k[^n ho\ng prk ktồr jing óma ótuh pluh
óbỏo.
- Ya mnồ\ng ih ]ing blei ho\ng ónoh prk ann?
+ Blei ]hum ao, hr mar kồ anak aneh leh ann sa blah abn
pioh yua.
- Adọk mồ\ prk, ih brei kỏo ]an?
+ Kỏo t^ng lng: óma ótuh pluh óbỏo m yua tlỏo ótuh kjuh

pluh óbỏo adọk sa ótuh p pluh óbỏo prk. Du\m ih ]ing ]an?
+ Kỏo ]ing ]an óma pluh óbỏo.
- Hoh!
+ La] jk kồ ih.
-

2. Dlng klei t^ng ti gu\ anei ho\ng klei õó:
a) 128 + 12
b) 120 - 15

= 140 ;
= 105 ;
= 70

35 x 2
= 70
;
232 x 33 = 7.656 ;

c) 1.359 - 453

= 906 ;

55 : 5

10.000 > 8.400

10

10

4.278 x 100 = 427.800

3. W^t la] ho\ng klei õó mrọ ]ih ti gu\ anei:
114 < 210 ;

= 11
700 :

; 982 = 982


KLEI HRIM 7
MMNG BUH KNGAN
I- BOH BLU| - NHIANG BLU|:
1. Boh blu\
ru\m
Knm sa
Mlan
Mkrah
la
Djl
Mmt
Mrỏo
giồỡ
nuk anei
u\t
}ing kồ

:

:
:
:
:
:
:
:

kim
thổù hai
thaùng, trng
nổớa
tróự
nhanh
tọỳi
mồùi

: thồỡi nay
: ngừn
: õóứ, õóứ cho

Knm
Hruó km
Thu\n
Mmọng
Mn^t
Sgo\ng
Ar anei
Hb^l

:
:
:
:
:
:
:
:

thổù
tuỏửn lóự
nm, tuọứi
giồỡ, õọửng họử
phuùt
giỏy
hióỷn nay, bỏy giồỡ
khi naỡo, luùc naỡo, bao

Amra, srng
Dlọng

: seợ
: daỡi, cao

2. nhiang blu\
* Thu\n (nm, tuọứi)
Si tọ hmọ :- Kỏo ng sang anei mỏo pluh thu\n leh.
(Tọi laỡm nhaỡ naỡy õaợ 20 nm rọửi)
- Aduọn kỏo mỏo sa pn pluh thu\n leh
(Baỡ tọi õổồỹc 80 tuọứi rọửi)

II- KLEI HRIM DLNG:
HNang mỏo sa boh mmọng k kngan siam ódi, anei jing sa boh mmọng
ama `u pah mổn kồ `u, kyua `u kring hrim hr leh ann dổi bi lọng
rue# hrim sang hr gổl dua. ~u khp ódi kồ mmọng anei.
Mmọng anei mỏo tlỏo arut óru\m: óru\m õu\t pioh ktrỏo mmọng,
óru\m dlọng ktrỏo mn^t, óru\m õiót dhiót pioh ktrỏo sgo\ng. }ing kồ HNang
thỏo dlng mmọng, ayo\ng Y- Kha `u mtọ dlng snei: Sa mmọng mỏo nm
pluh mn^t, sa mn^t mỏo nm pluh sgo\ng. Tồ dah óru\m dlọng anei óran jih
sa dar jing mỏo sa mmọng. Tồ dah óru\m õu\t anei le\ óran jih dua dar jing
mỏo dua pluh p mmọng. Kyua snn, arng la] sa hruó mlam mỏo dua pluh
p mmọng.
Leh ayo\ng `u mtọ, `u hồ\k ódi thỏo dlng mmọng. Dồ\ng mồ\ng anei
`u amỏo lo\ hu^ kồ nao hrim hr óla ọh.

III- KLEI HRIM NG:
1- Mblang w^t klei Yun prue# blu\ ti gu\ anei :
a) Knm nm anei, hmei mdei.
b) Mbruó di `u nao jik rồ\k dồ\ng mồ\ng aguah truh kồ tlam.
c) Sa mmọng mkrah tlam mgi, knồ\ng bru hmei srng k[^n.
d) Aguah mgi, kỏo srng nao m bru ổm h^n.
2- Hrim bi blu\:
A: Ya do\ ama HNang pah mổn kồ HNang?
B: Ama HNang pah mổn kồ `u sa boh mmọng.
A: Ya pioh yua mmọng?
B: }ing kồ thỏo kral hruó mmọng.
A: Sa mmọng mỏo du\m mn^t?

11

B: Sa mmäng máo nàm pluh mn^t.
A: Sa hr máo du\m mmäng?
B: Sa hr máo dua pluh pà mmäng.
A: Sa thu\n máo du\m mlan?
B: Sa thu\n máo pluh dua mlan.
3.}ih mâao\ : (Hmỉ\ - ]ih)
Klei hriàm : ‘’]ih mrä’’

KLEI HRIÀM 8
GÀP DJ KÁO
I- BOH BLU| - ÃNHIANG BLU|:
1. Boh blu\
Am^
: mẻ
Ama
: bäú, cha
Adn
: b (näüi, ngoải)
Mdn
: gi
Mdhã
: khạc
Amai
: chë
Däk ung
: láúy chäưng
Däk mo#
: láúy våü
Ayo\ng

: anh
Ktlah mdhã
: tạch riãng
Anak
: con (dng cho ngỉåìi) Awa
: bạc
Gàp dj
: h hng
Aneh
: dç (em gại ca
mẻ)
Amiãt
: cáûu, chụ (em trai ca mẻ) Apro\ng
: bạc (chë ca mẻ)
Amn
: chạu (cáûu, bạc,...gi)
Gàp dj ãn ãpul : h hng dng täüc
Go\ ãsei
: näưi cåm, gia âçnh, häü gia âçnh
}ä
: chạu (äng b gi), âỉïa, ngỉåìi (khi cọ säï lỉåüng), gäüi

2. Ãnhiang blu\
* Si ngà (nhỉ thãú no) tỉì âãø hi thỉåìng âỉïng åí âáưu cáu.
Si tä hmä : Si ngà klei hd^p hlàm go\ ãsei ?
(Cüc säúng gia âçnh bản nhỉ thãú no ?)

II- KLEI HRIÀM DLÀNG:
Gàp dj káo ãláo dih máo adn ẫ, amiãt awa, apro\ng, aneh, am^
ama ayo\ng amai adei,... Amiãt jing adei ãkei am^, `u däk mo# leh. Aneh

káo àt däk ung leh måh, `u ktlah däk mdhã leh. Apro\ng däk mb^t ho\ng
adn ẫ káo. Kyua dah apro\ng jing amai khua am^ káo. Am^ ama káo dã
àt ktlah däk mdhã måh. Sang hmei däk giàm ho\ng sang adn ẫ.
Go\ ãsei hmei arà anei máo nàm ]ä mnuih: am^ ama, leh anàn pà ]ä
ayo\ng amai adei káo. Ama káo ngà br hlàm sà, am^ káo ngà hma, ]iãm
räng u\n mnu\. Ayo\ng káo pro\ng ãdam leh, thu\n dih `u dỉi bi läng mu\t
hriàm sang hrà gỉl pro\ng ti {n pro\ng Häư Chê Minh. Ayo\ng káo däk ti
anäk kbỉi, àt khàng m’^t hrà nanao kå sang. Amai káo hriàm adu\ pluh sa ti
sang räng mtä hâeh hriàm hrà dj [ià N’Trang Lång. ~u kriàng ãdi hriàm hrà
m’ar, kyua anàn gràp thu\n hriàm máo klei pah mni s’a^. Káo dã le\ hriàm
adu\ sa pàn, adei káo hriàm adu\ nàm. Hmei dua hriàm mb^t sa boh sang
hrà.

III- KLEI HRIÀM NGÀ:
1- W^t la] prue# ãmuh:

12


a) Go\ ósei ih mỏo du\m ]ọ mnuih? Ih rk lng?
b) Ya bru grp ]ọ di gồ\ ng?
c) Si ng klei hd^p hlm go\ ósei ih?
d) Ih khp mồ\ kồ go\ ósei ih? Ya ng?
2- Mjing p prue# blu\ ho\ng boh blu\: ]ọ (mỏo klei pia mdhó mdhó)
3- }ih klei w^t la] ti mrọ sa jing klei yl dlió õu\t kồ go\ ósei pọ.

KLEI HRIM 9
LO| W&T HRIM
Kdre#] 1
MJUT YUA BOH BLU| - PRUE$ BLU|

I/ Boh blu\
1. Mjing prue# blu\ ho\ng boh blu\ ti gu\ anei :
Dlng : nhỗn, xem, õoỹc
Drei : chuùng ta, sọỳ õóỳm(con vỏỷt)
Khua, ann, adu\, [ồ\ng, õ^, klei, kha\p, ]ọ, boh.
2. Boh hr pioh ómuh :
Hlei : ai
Hlei ann ih ?
Du\m : bao nhióu
Du\m thu\n mỏo ih ?
Ya : gỗ
Ya bru ih ng ?
II/ Prue# blu\
Du\m thu\n.. ? pioh ómuh thu\n mlan, thu\n mnuih, yap thu\n.
Dổm ti anp prue# ómuh.
Du\m thu\n mỏo ih ?
Ya pioh yua.. ? pioh ómuh klei tu\ dổn mỏo, mnồ\ng pioh yua,...
Dổm ti anp amỏo dah knhal tu] prue# ómuh
Ya pioh yua mmọng ?
Mmọng ya pioh yua ?
III/ Hrim mjut ng
1/ Lo\ da\p w^t prue# blu\ ti gu\ anei:
a. thu\n/leh/kỏo/ama/khua/am^
b. sa/siam/mỏo/kỏo/boh/ódi/mmọng
c. Pn lm/kỏo/sang/ti/[uọn
d. õó/kỏo/mrỏo/hrim/nao/klei
2/ Mblang w^t klei õó prue# blu\ ti gu\ anei:
a. Trong mọỹt ngaỡy tọi laỡm vióỷc 8 giồỡ
b. Hũng ngaỡy, chuùng tọi õóỳn lồùp hoỹc tióỳng õó rỏỳt sồùm
c. Ngaỡy nghố chuùng tọi rỏỳt thờch chồi boùng õaù

13


d. Âoüc caïc säú sau bàòng tiãúng Ãâã:
12, 21, 30, 99, 100, 101, 1045, 1999, 2000, 74.501, 301.451,
2.150.000
Kdre#] 2
HRIÀM MJUÀT BLU|
I/ Prue# klei ãmuh:
+ Hlei anàn ih?
Anàn káo Lan
+ Ih suaih pral må\?
Káo suaih pral måh
+ Ya bruà ih nga\?
Káo ngà nai mtä
+ Ti anäk sang ih?
Sang káo ti [uän Pàn Làm
+ Ih khàp må\ hriàm klei Ãâã
Káo khàp hriàm klei Ãâã måh
+ Hlei mtä ih hriàm klei Ãâã
Nai Y Khing mtä káo hriàm klei Ãâã
+ Go\ ãsei ih máo du\m ]ä mnuih?
Go\ ãsei ih máo ãma ]ä mnuih.
+ Du\m thu\n máo ih?
Káo máo dua pluh ãma thu\n leh.
II/ Hriàm blu\
1. Hluã klei hriàm 2 gràp ãpul bi träng ]hai
2. Brei gràp ãpul nao ti anàp bi blu\.
Kdre#] 3

}IH MÂAO| - HRIÀM }IH KLEI YÀL DLIÃ
I/ }ih mâao\ (Dlàng - }ih)
Klei hriàm dlàng :
Gàp djuã káo
}ih må\ng : ‘’Gàp djuã …. Aduän ãa’’
II/ }ih klei yàl dliã
Ko\ klei ngà: Ayo\ng (amai, adei) ]ih yàl dliã kå gàp djuã ih pä
ho\ng klei Ãâã
Atàt klei ngà :
1. K]æm klei ngà
- Hæn mtháo drei pä
- Ti anäk däk hd^p
2. Krah wah klei ngà
Hæn mdah go\ ãsei pä
3. Rue# klei ngà
La] klei khàp h’iãng kå go\ ãsei pä ?
* }ih klei bi hmä : Yàl dliã kå gàp djuã káo

14


Kỏo Y Thanh Mlọ dọk hd^p ti {uọn Pn Lm, {uọn pro\ng BMT, gp
djuó kỏo mỏo aduọn aó, amiót awa, apro\ng, aneh, am^ ama leh ana\n
ayo\ng amai adei... Amiót jing adei ókei am^, `u dọk mo# leh. Thu\n dih
amiót w^t dọk ti sang mo# `u. Neh kỏo t dọk ung leh mồh, `u ktlah dọk
mdhó. Apro\ng dọk mb^t ho\ng aduọn aó kỏo, kyua dah apro\ng jing amai
khua am^ kỏo. Bi am^ ama kỏo t ktlah dọk mdhó mồh. Sang hmei gim
ho\ng sang aduọn aó.

Go\ ósei hmei ara\ anei mỏo p ]ọ mnuih: am^, ama, amai

kỏo leh ana\n kỏo. Am^ ama kỏo m bru lo\ hma leh ana\n ]ióm
rọng u\n mnu\. Amai kỏo hrim adu\ dua pn, kỏo hrim adu\
nm. Hmei dua hrim mb^t sa boh sang hr. Dua amai adei hmei
g^r kt^r ódi hrim hr mar, kyua ana\n grp thu\n hrim hmei
mỏo klei pah mni si. Dọk ti sang, hmei õru am^ ama m bru
hlm pổk sang.
Go\ ósei hmei hd^p bi hl^ leh ana\n thỏo bi khp hióng
snk.
Kdre#] 4
KSIM NG
(Pioh dlng)
I/ Ksióm }ih:

Cõu 1. Chn cõu tr li ỳng nht. ( coù thóứ 10 - 20 tổỡ ) (2im)
Cõu 2. t cõu vi t a ngha v dch sang ting Vit. ( coù thóứ 2 - 4 tổỡ )
(1im)
Cõu 3. Chn t thớch hp vo ch trng. ( coù thóứ 4-5 tổỡ ) (1im)
Cõu 4. Tỡm li sai trong cỏc cõu v hon chnh cho ỳng. ( coù thóứ 2 - 4
cõu ) (1im)
Cõu 5. Sp xp trt t cỏc t thnh cõu ỳng. ( coù thóứ 3 - 5 cõu) (1,5
im)
Cõu 6. Dch on vn sang ting Vit v tr li cõu hi sau õy:(t 1-2
cõu hi) (1,5 im)
Cõu 7. Vit mt on vn bng ting ấờ: (Gii hn: 80 100 t) (2
im)

II/ Ksióm blu\, w^t la]: (Nai mtọ ]ih mjing klei ksióm hluó si phu\n mta
hrim)

Si tọ hmọ klei ómuh ti gu\ anei :

Cỏu 1 : Hlei pọ tal ólỏo ]ih boh hr õó ? ar anei du\m boh hr
õó mỏo ? Ih rk lng boh hr ]ih mdhó ho\ng boh hr Yun ?
Cỏu 2 : Hlei phung nai õó tal ólỏo lo\ mkra ]ih boh hr õó? Rk
lng ópul õó mỏo ?
Cỏu 3 : Hlei ann ih ? Du\m thu\n mỏo ih ? Ya bru ih ng ?

15


PHU|N MTA DUA

PIN A ALA {UN
KLEI HRIM 10
NAO }HặN HLM {UN SANG
I- BOH BLU| - NHIANG BLU|:
1. Boh blu\
Bi tuọm
lỏo
gao
Tu\ drọng
leợ

Mak mha]
Yl dlió
H^t mõao
lỏo kồ
^ kyar

:
:

:
:

gỷp nhau
trổồùc
qua
õoùn tióỳp

Dria dria
Bi k]ah
Kbổi
Nng ai

: rọm raớ
: heỷn
: xa
: khoaớng, coù thóứ, coù

:
:
:
:
:

cồới mồớ
kóứ chuyóỷn
ọứn õởnh
trổồùc khi
phaùt trióứn

Dọk ]hổn
Mb^t ho\ng
S^t suọr
Bi k]ah

:
:
:
:

ngọửi chồi
cuỡng vồùi
chỏn thaỡnh
heỷn, ỏỳn õởnh

2. nhiang blu\
* Daỷng cỏu móỷnh lóỷnh trong caùch noùi cuớa ngổồỡi õó:
- Bồ drei nao be\ ! amỏo dah Bồ be\ drei nao ! (naỡo chuùng ta õi)
* Kn (cuợng khọng)
Chuớ ngổợ + kn õei + tờnh tổỡ + lei.
Si tọ hmọ : {uọn kn õei kbổi lei. (Laỡng cuợng khọng xa lừm)
* .....jai.....ójai (.vổỡa.vổỡa). Thổồỡng thóứ hióỷn haỡnh õọỹng cuỡng
xaớy ra.
Si tọ hmọ : Hmei nao ójai blu\ dria dria ójai.
(Chuùng tọi vổỡa õi vổỡa noùi chuyóỷn rọm raớ)

II- KLEI HRIM DLNG:
Knm nm mdih, hmei nao ]hổn kồ [uọn Dh. Nng ai sa pn mmọng
aguah, hmei bi tuọm ti anọk bi k]ah. Jih jang hmei truh leh ónu\m ónap, pọ
thỏo ólan nao kồ [uọn la]: Bồ drei nao be\ !. Hmei nao ójai blu\ dria dria

ójai. {uọn kn õei kbổi lei. Nng ai ógao tlỏo pluh mn^t, hmei truh yồh kồ
[uọn. Hmei õ^ sang khua [uọn, khua [uọn tu\ drọng hmei mak mha] ódi. ~u
mdồ\ng ht, óa ]ó kồ hmei leh ann dọk ]hổn ho\ng hmei. Hmei mnm óa,
dju\p ht ójai yl dlió ójai.
Truh yang hruó dồ\ng, hmei hu mb^t ho\ng khua [uọn. Nng ai dua
mmọng tlam, khua [uọn att hmei nao ]hổn kồ grp boh go\ ósei dleh knap
leh ann du\m boh go\ ósei thỏo duh bru, mõ^ kyar klei hd^p h^t mõao.
Mnuih [uọn sang blu\ ]hổn ho\ng hmei s^t suọr ódi. lỏo kồ w^t, phung
hmei he#] hmổi kồ jih jang suaih asei mlei leh ann mỏo klei hd^p mda õ^
kyar.

III-KLEI HRIM NG:
1- Hrim bi blu\:
- Ti ih nao, knm nm mdih?
+ Kỏo nao ]hổn kồ [uọn Dh.
- Ho\ng hlei ih nao?
+ Kỏo nao ho\ng [^ng gp kỏo.

16


Ya ódeh di ih õ^?
+ Hmei õ^ ódeh pồ phu\t.
- Hlei sang di ih õ^?
+ Hmei õ^ sang khua [uọn.
- Si ng khua [uọn tu\ drọng di ih?
+ ~u tu\ drọng hmei mak mha] ódi.
- Si ng di ih [uh klei hd^p di gồ\?
+ Klei hd^p di gồ\ adọk dleh knap.
2-Mblang klei õó prue# blu\ ti gu\ anei:

a) Noù vổỡa õi vổỡa khoùc.
b) Hoỹ vổỡa uọỳng nổồùc traỡ vổỡa noùi chuyóỷn.
c) Tọi vổỡa xem ti vi vổỡa n traùi cỏy.
d) Buọn tọi cuợng khọng xa lừm.
e) Chuùng tọi gỷp nhau taỷi buọn.
-

KLEI HRIM 11
KHUA {UN MO LU MNUIH {UN SANG
KHP HING, AO| KNANG.
I- BOH BLU| - NHIANG BLU|:
1. Boh blu\
ao\ knang : tin tổồớng
Khp hióng
: quyù móỳn
Kdriók ]ar
: huyóỷn
Yan adió
: thồỡi tióỳt
{uọn hgu\m : phổồỡng
Kr^ng
: vuỡng
a doh
: nổồùc saỷch
Rng mgang
: phoỡng ngổỡa
Khua [uọn
: trổồớng laỡng
Tu\ jing
: thaỡnh cọng

King khua : phoù trổồớng
Mne#]
: bióỷn phaùp, meỷo
Mkra mõ^ klei hd^p mda
: caới thióỷn õồỡi sọỳng
Krió mgang klei hnu\k ónang : giổợ gỗn trỏỷt tổỷ an ninh.

2. nhiang blu\
* Mboh: ra quaớ, õeớ (õeớ trổùng)
Si tọ hmọ 1: Kphó mboh lu. (Caỡ phó ra quaớ nhióửu)
Si tọ hmọ 2: Mnu\ dọk mboh. (gaỡ õang õeớ trổùng)

II- KLEI HRIM DLNG:
Ti [uọn a Sang, sa\ a Hõ^ng, kdriók }ổ\ Mgar mỏo djp ]ọ bi mni
sa^ kồ awa ama HRum, kyua gồ\ khng je\ gim ho\ng mnuih [uọn sang.
Thu\n anei awa mỏo óma pluh dua thu\n leh, [i dah awa ama HRum pral
kdal ódi, amỏo hu^ ọh kồ klei dleh dlan, knap m`ai, djp bru jao ng tu\ jing
sa^. Jing khua [uọn a Sang, awa mb^t ho\ng phung m bru hlm s nao ]
hổn ónguó nanao kồ grp boh sang pioh mtọ la] kồ mnuih [uọn sang thỏo
m bru knu, mkra mõ^ klei hd^p mda, krió mgang kjp klei óõp ónang
[uọn sang.
Awa mtọ la] kồ phung aneh apro\ng krió dlng kphó bi djo\ mne#] ]
ing kồ kphó mboh lu, mlih mrỏo djuó mjeh mnồ\ng pla, mnồ\ng rọng djo\
guọp ho\ng ln, yan adió ti anọk pọ, klei [ng óa mnm doh pioh rng mgang

17


klei ãngoh duam, tà mgaih rå\k ktå\k, bh^t pum pioh tlaih máo anäk kå ke#]
[loh kâap kdã ba klei r kå mnuih,...

Du\m thu\n ngà khua [n, awa ama H’Rum máo leh mnuih [n sang
[n Ãa Sang khàp h’iãng leh anàn âao\ knang. Di gå\ tui hl br awa
ngà ]iàng máo klei hd^p â^ kyar jàk m’ak h^n.

III- KLEI HRIÀM NGÀ:
1- W^t la] prue# ãmuh:
a) Ya br ama H’Ru\m ngà?
b) Ti [n gå\ däk?
c) Du\m thu\n máo gå\?
d) Si gå\ ngà djàp mta br aràng jao?
e) Ya mta br gå\ âru mnuih [n sang?
f) Mnuih [n sang khàp ]iàng kå gå\ må\?
2- Mjing prue# blu\ ho\ng boh blu\: âao\ knang , khàp ]iàng, yan adiã.

KLEI HRIÀM 12
BR }H& MNIA.

I- BOH BLU| - ÃNHIANG BLU|:
1. Boh blu\

Br ]h^ mnia
: viãûc bn bạn
ba
: mang, âem
Br blei mnia
: viãûc mua bạn
}iãm räng
: ni náúng
Tu\ dỉn
: låüi êch

K[ah
: thiãúu
Jàk o
: täút âẻp
S^t nik
: chàõc chàõn
Pla mjing
: träưng trt
Räng mnå\ng
: chàn ni
Mlih mráo
: âäøi måïi
Mnå\ng räng
: váût ni
Klei hd^p
: cüc säúng
Làn dap kngỉ : táy ngun
Mnuih [n sang dj [ià : ngỉåìi dán täüc thiãøu säú

2. Ãnhiang blu\
* Âu] (thäi) l tỉì âãûm thỉåìng âỉïng åí cúi cáu
Củm ch vë + âu].
Si tä hmä : Räng mnå\ng pioh [å\ng h hlàm gàp dj âu].
(Chàn ni dng âãø àn trong gia âçnh thäi)

*Tå dah … s^t nik… : nãúu… (thç) chàõc chàõn….
Nọi vãư ngun nhán v kãút qu (hồûc háûu qu)
Tå dah…. S^t nik...
Si tä hmä : Tå dah amáo máo ]h^ mnia, s^t nik klei hd^p anak mnuih drei
k[ah lu mta mnå\ng. (Nãúu khäng bn bạn, (thç)chàõc chàõn cüc säúng

con ngỉåìi chụng ta thiãúu thäún nhiãưu thỉï)

II- KLEI HRIÀM DLÀNG:
Ãláo adih mnuih [n sang dj [ià ti làn dap kngỉ kno\ng tháo ngà
lo\ hma, pla mjing, räng mnå\ng pioh [å\ng h hlàm gàp dj âu]. Arà anei,
djàp mnå\ng räng, pla mjing aràng tháo ba ]h^ mnia s’a^.
Snàn gràp yan aràng amáo k[ah mnå\ng ]h^ mnia må\ng mnå\ng
räng, mnå\ng pla mjing. Då\ng må\ng anàn mnuih [n sang tháo kå klei
t^ng yap, tháo yua pràk pä máo pioh duh br kn hlàm pỉk sang: mse\ si

18


prp blei mnồ\ng yua hlm sang, ]ióm rọng anak ]ọ hrim hr mar. Bru ]h^
mnia ba lu klei tu\ dổn kồ mnuih [uọn sang. Tồ dah amỏo mỏo ]h^ mnia, s^t
nik klei hd^p anak mnuih drei k[ah lu mta mnồ\ng.
Ar anei djp kr^ng [uọn mỏo sang ]ồ mnia sa^ pioh mnuih [uọn
sang blei- ]h^ mnồ\ng pọ pla mjing. Bru ]h^ mnia mõ^ klei hd^p mda kồ
mnuih [uọn sang [rổ\ hruó [rổ\ mỏo lu klei mlih mrỏo jk yỏo h^n.

III- KLEI HRIM NG:
1. Hrim bi blu\:
a) lỏo adih mnuih [uọn sang õó thỏo ]h^ mnia mồ\?
+ nuk ólỏo dih mnuih [uọn sang õó amỏo thỏo ]h^ mnia ọh.
b) Ya bru di `u khng ng?
+ Di `u khng ng bru lo\ hma, ]ióm rọng mnồ\ng.
c) Ya pioh yua du\m mnồ\ng rọng, pla mjing ann?
+ Pioh [ồ\ng hu hlm gp djuó õu].
d) Ar anei, óngao kồ pioh [ồ\ng hu hlm gp djuó, ya arng lo\ ng?
+ Ar anei, óngao kồ pioh [ồ\ng hu hlm gp djuó, arng ]h^ mnia.

e) Ya klei tu\ dổn mỏo mồ\ng bru ]h^ mnia?
+ Bru ]h^ mnia ba lu klei tu\ dổn kồ mnuih [uọn sang, [rổ\ hruó
[rổ\ mỏo lu klei mlih mrỏo jk yỏo h^n.
2. Mblang klei õó prue# blu\ ti gu\ anei:
a) Tọi õi baùn caỡ phó õóứ mua phỏn boùn.
b) Anh tọi õi mua xe Hon õa.
c) Meỷ tọi gổới tióửn cho em tọi traớ tióửn n vaỡ ồớ.
d) Baùc tọi coù õaỷi lyù baùn phỏn boùn.
3. }ih mõao\ : (Hmổ\ - ]ih)
Klei hrim: Khua {uọn mỏo lu mnuih {uọn sang khp }ing, õao| knang.
Dồ\ng mồ\ng Awa mtọ .... kồ mnuih,...

KLEI HRIM 13
MNUIH {UN SANG NG BRU LO| HMA.
I- BOH BLU| - NHIANG BLU|:
1. Boh blu\

Jik rồ\k
: laỡm coớ, cuọỳc coớ
Buh
Pe\
: haùi
Sua^ h^n
Mdió
: luùa
Bu\ng
Bro\ng
: bọử
Ktồr
Rah, srai mdió: gieo, saỷ luùa

Bi ring
{hu, rang
: phồi
Prah
Puọt
: tuọỳt
k
Gui
: mang (trón lổng)
Wi
Ana boh kroh : cỏy n traùi (noùi chung)
Sua^
: cổỷc nhoỹc, móỷt, vỏỳt vaớ
nọng
: gaùnh
Kbỏo
}ing kồ djl rue# bru : õóứ mau xong vióỷc

2. nhiang blu\

19

: tốa
: vỏỳt vaớ hồn, cổỷc hồn
: caùi guỡi
: bừp
: õọứi cọng
: õỏỷp (õỏỷp luùa), quỏỳt
: beớ
: gỷt

Pla
: trọửng, cỏỳy
tak
: õỏỷu
: mờa


* Prue# blu\ mdhó ho\ng prue# blu\ Yun (Cỏỳu truùc cỏu khaùc
vồùi tióỳng Vióỷt)
óứ dióựn taớ khi laỡm xong vióỷc naỡy vaỡ laỡm mọỹt vióỷc khaùc tióỳp
theo.
Leh + õọỹng tổỡ, + cuỷm chuớ vở
Si tọ hmọ: Leh kai, arng mkồ\ng óa hlm lo\.
(Caỡy xong, ngổồỡi ta õóứ nổồùc trong ruọỹng)

II- KLEI HRIM DLNG:
Hlm hma arng pla lu mta mnồ\ng mse\ si: mdió, ktồr, ótak óbai,
hbei. ngao kồ ann arng lo\ pla lu mta mnồ\ng mkn mse\ si: kphó, boh
kroh, tiu, kbỏo, mtei. Yan ng hma, arng khng bi ring buh pla, jik rồ\k,
pruó hbỏo,... ]ing kồ djl rue# bru.
Bi hlm lo\ arng pla m kno\ng mdió. Ng lo\ sua^ h^n kồ ng hma.
lỏo kồ srai rah mdió, arng kai ln, leh kai arng mkồ\ng óa hlm lo\ ]ing
kồ óbhui ln ólổih ju leh ann phai óa srai mdió yồh.
Truh yan puọt wi mak snk, mnuih [uọn sang nao kồ lo\ hma sa^,
ókei ódam mnió óra bi ring puọt wi dj ba mni, bu\ng bai nao dồ\ng mồ\ng
aguah ổm truh kồ tlam. Leh puọt wi phung ókei ónọng, phung mnió gui
mdió ba w^t kồ [uọn. Hruó ódei, di`u [hu mdió ]ing kồ thu leh ann dổm
hlm bro\ng.

III- KLEI HRIM NG:

1. W^t la] prue# ómuh:
a) Ya mnồ\ng arng pla hlm hma?
b) Ya mnồ\ng arng pla hlm lo\?
c) Si ng mnuih [uọn sang m bru ]ing kồ djl leh?
d) Si ng bru lo\ hma?
e) Leh puọt wi, Ho\ng ara\ng yua ba w^t mdió kồ [uọn?
f) Ti anọk arng dổm mdió?
2. }ih mõao\ : (Hmổ\ - ]ih)
Klei ]h^ mnia : mồ\ng : Snn.lu mta mnồ\ng

KLEI HRIM 14
MA& YUA NG BRU LO| HMA
I- BOH BLU| - NHIANG BLU|:
1. Boh blu\
deh kai
mõ^ ai tió
Ma^ wi
Kyỏo mtỏo
Amre#]
Jah rồ\k
Ha^ mang

:
:
:
:
:
:
:

maùy caỡy
nỏng cao tinh thỏửn
maùy gỷt
cỏy cọỳi
ồùt
phaùt coớ
khọng coù gỗ caớ

Ma^ [uọp óa : maùy bồm nổồùc
deh kuai [ng : xe khoan họỳ
Ma^ puọt mdió : maùy tuọỳt luùa
Ma^ pleh ktồr : maùy teớ ngọ
Mnga
: hoa
Krih
: tổồùi, phun
Mkn
: khaùc

2. nhiang blu\
* Ya pioh yua : cuỷm tổỡ õóứ hoới taùc duỷng cuớa vỏỷt.
Ya pioh yua + cuỷm danh tổỡ ?
Si tọ hmọ : Ya pioh yua ódeh õoh wng kai? (Maùy caỡy duỡng õóứ laỡm gỗ?)

20


* Prue# blu\ mdhó ho\ng prue# blu\ Yun (Cỏỳu truùc cỏu khaùc
vồùi tióỳng Vióỷt)
Si tọ hmọ : Ktồr amỏo dleh pleh sua^ mse\ si phu\n dọ ọh.

(Bừp khọng phaới teớ vỏỳt vaớ nhổ họửi trổồùc)
II- KLEI HRIM DLNG:
Ar anei, mnuih [uọn sang ng bru lo\ hma amỏo õei sua^ ómn
mse\ si ólỏo adih ọh. Mỏo ódeh kai lo\ hma, kuai [ng pla ana kyỏo mtỏo.
Kyua ann, mnuih [uọn sang ng õang ksu, kphó pro\ng snk. Tồ dah jik rồ\k,
jah rồ\k t mỏo ma^ leh mồh.
Yan boh mdió ks mỏo ma^ wi prah, ktồr amỏo dleh pleh sua^ mse\
si phu\n dọ ọh, mỏo ma^ pleh ktồr leh. Mnuih [uọn sang mỏo m lu bru
mkn.
Yan mõi, arng amỏo lui ln ha^ mang ọh. Arng pla djam tam,
amre#], tro\ng, mnga, ktồr,... yua ma^ [uọp óa krih kồ mnồ\ng pla.
Anei yồh jing klei jk yỏo kồ mnuih [uọn sang ng bru lo\ hma, bi
mõ^ ai tió m bru kồ pọ.

III- KLEI HRIM NG:
1- Hrim mjut prue# blu\:
a) Ar anei, mỏo lu mta ma^ pioh yua hlm bru lo\ hma.
b) Ma^ [uọp óa pioh krih õang ksu , kphó,...
c) deh õoh wng kuai [ng pioh pla ana kphó, ana ksu, ana k`u\l.
d) Bru pleh ktồr t mỏo ma^ leh mồh.
2- Hrim bi blu\ :
a) Ya pioh yua ódeh õoh wng kai?
+ Pioh kai lo\ hma.
b) Ya pioh yua ódeh õoh wng ]aih?
+ Pioh ]aih lo\.
c) Phu\n dọ pla ana kyỏo mtỏo, si arng ng?
+ Phu\n dọ pla ana kyỏo mtỏo arng klei [ng ho\ng wng kuọk.
d) Ar anei ho\ng arng yua kuai [ng pla ana kyỏo mtỏo?
+ Ar anei, arng yua ódeh õoh wng kuai [ng pioh pla ana kyỏo
mtỏo.

e) }ing pleh ktồr mỏo lu leh ann hmr, si arng ng?
+ }ing pleh ktồr mỏo lu leh ann hmr, arng yua ma^ pleh ktồr.

KLEI HRIM 15
LO| W&T HRIM
Kdre#] 1
MJUT YUA BOH BLU| - PRUE$ BLU|
I/ Boh blu\
1. Mjing prue# blu\ ho\ng boh blu\ ti gu\ anei :
Lo\ : laỷi, nổợa, ruọỹng,..
{le\ : moỹc, chaớy, trọứ bọng
2. Boh blu\ pioh ómuh :
Si ng : nhổ thóỳ naỡo ?
Si ng ih ara\ anei ?

21


Ya pioh yua ? (õóứ laỡm gỗ ?)
II/ Prue# blu\
Mjing prue# blu\ ho\ng boh blu\ ti gu\ anei :
1. Ho\ng hlei.. ?
Ho\ng hlei ih nao {uọn ọn ?
Hruó mbruó ho\ng hlei ih nao {uọn ọn ?
2. Ya klei tu\ dổn ? pioh ómuh klei tu\ dổn mnồ\ng dhồ\ng,..
Dổm ti anp prue# ómuh
Ya klei tu\ dổn mỏo mồ\ng klei rọng mnồ\ng ?
3. Ya mnồ\ng mỏo...? pioh ómuh mnồ\ng mnu,....
Dổm ti anp prue# ómuh
Ya mnồ\ng mỏo hlm óa?

Ya mnồ\ng mỏo hlm hma?
4. ójai.ójai, pioh la] kồ bru ng sa ónu\k [ia\ dah ng lu mta bru
Hmei hu ójai, blu\ ójai mnm kpió ójai
III/ Hrim mjut ng
1/ Dổm boh hr ti anọk k]o\:}ọ, Khua, Lo\
Am^ kỏo mỏo ............ leh.
Adu\ kỏo mỏo pa\ pluh ............ mnuih.
Amai kỏo dọk ............ ko\.
Ktồr anei ............ leh.
Ama kỏo nga\ ............ [uọn.
Ama kỏo nao kồ ............
Mgi ih ............ hrió ho\.
2/ Lo\ da\p w^t prue# blu\ ti gu\ anei:
a. Yang hruó dồ\ng/hu [ồ\ng/truh/mb^t/Khua {uọn/ho\ng/hmei
b. Mnuih {uọn Sang/mnồ\ng rọng/mlih mrỏo djuó mjeh mnồ\ng/yan
adió/djo\ guọp/ln/ho\ng/ti anọk pọ/ ar anei/leh/thỏo/pla
c. Klei hd^p/brổ\ hruó/mnuih/õ^ kyar/brổ\/[uọn sang/õó/ar anei
d. Khng/[uọn sang/ ng/mnuih/pla/bru/mjing/lo\ hma
3/ Mblang w^t klei õó prue# blu\ ti gu\ anei:
a.Thổù baớy tuỏửn trổồùc, chuùng tọi õi thm buọn Ko\ Dhọng. Khoaớng
taùm giồỡ saùng, chuùng tọi tỏỷp trung ồớ chọự heỷn. Chuùng tọi vổỡa õi vổỡa
noỳi chuyóỷn rọm raớ. Buọn khọng xa lừm. Sau khoaớng mổồỡi phuùt, chuùng
tọi õaợ õóỳn Buọn. Chuùng tọi lón nhaỡ trổồớng laỡng, ọng õoùn tióỳp chuùng tọi
rỏỳt nióửm nồớ. ng dỏựn cuỡng tọi õi thm Buọn, chuùng tọi noùi chuyóỷn vồùi
ngổỡồi dỏn vaỡ õóỳn trổa chuùng tọi ngọửi n cồm vaỡ uọỳng rổồỹu cỏửn
cuỡng nhau.
b. Trổồùc õỏy cuọỹc sọỳng cuớa ngổồỡi dỏn tọỹc õó coỡn nhióửu thióỳu
thọỳn vaỡ khoù khn nhổng giồỡ õỏy cuọỹc sọỳng cuớa hoỹ ngaỡy caỡng phaùt
trióứn. Do hoỹ bióỳt aùp duỷng khoa hoỹc kyợ thuỏỷt vaỡo saớn xuỏỳt.

Kdre#] 2

HRIM MJUT BLU|
I/ Prue# blu\
+ Du\m ih ]h^ sa ]a\p djam pun anei? (du\m ih km sa ]p djam
pun ?)
Sa ]a\p dua óbỏo prk.
+ Ho\ng hlei ih nao ]hổn?
Kỏo nao ho\ng [^ng gp kỏo.

22


II/ Hriàm blu\
1. Hluã si klei hriàm 12 (BRUÀ }H& MNIA) gràp ãpul mjing prue# bi blu\.
Prue# blu\ yàl dliã kå sa aguah nao sang ]å blei mnå\ng dhå\ng, máo dua ]ä
mnuih: pä ]h^ leh anàn pä blei.
2. Brei gràp ãpul nao ti anàp bi blu\.
Kdre#] 3
}IH MÂAO| - HRIÀM }IH KLEI YÀL DLIÃ
I/ }ih mâao\ (Hmæ\ - }ih)
Klei hriàm dlàng: Mnuih {uän sang ãâã ngà bruà lo\ hma.
}ih må\ng : ‘’Hlàm hma .... rue# bruà’’
II/ }ih klei yàl dliã
Ko\ prue# ãmuh: Lo\ ]ih w^t ho\ng klei Ãâã yàl dliã kå klei di ih hiu ]hæn
hlàm {uän sang Ãâã.
Atàt klei ngà :
1. K]æm klei ngà
- Hruã mmäng nao ]hæn
- Ti anäk [uän ih nao ]hæn

- Ya bruà ih ]ia\ng nao ]hæn
2. Krah wah klei ngà
- Si ngà khua [uän leh anàn mnuih [uän sang tu\ dräng di ih ?
- Klei hd^p mnuih [uän sang si ngà, máo klei mlih mráo må\ he\ ?
- Ya klei di ih blu\ yàl dliã ho\ng mnuih [uän sang
3. Rue# klei ngà
}ih si ngà klei m^n pä kå klei hiu ]hæn anàn.
* Klei ]ih bi hmä : Yàl dliã kå sa hruã nao ]hæn ti [uän Ãa Knuäp, sà }æ Ni,
kdrãk Ãa Kar.
Nàng ai gå\ 9 mmäng aguah, hruã 12 mlan 5 thu\n 2008 Káo leh anàn
mo# káo nao ]hæn ti [uän Ãa Knuäp, Sà }æ Ni, Kdriãk Ãa Kar. Leh truh ti
{uän Hmei â^ ti sang gàp djuã hmei, truh ti sang gàp djuã hmei tu\ dräng
hmei mu\t hlàm sang leh anàn khua sang ãmuh hmei ya bruà ih ]iàng hiu ]
hæn? káo w^t la] : tal ãláo hriã ]ua\ ]hæn gàp djuã drei ti anei, tal dua hriã ]
ia\ng mà mjeh mdiã Ãâã drei ]ia\ng buh hlàm hma thu\n anei.
Leh hmæ\ gàp djuã hmei yàl dliã, snàn káo àt [uh måh klei hd^p
mnuih [uän sang ti anei àt däk lu klei dleh knap, [ia\ dah klei hgu\m mguäp
hlàm mnuih [uän sang ti anei pro\ng snàk, leh anàn hmei lo\ yà\l dliã kå klei
duah [å\ng huà, klei ba mne#] hlàm klei ngà brua\ lo\ hma ]ia\ng kå ba w^t
lu boh mnga hlàm klei duah [å\ng hua\.
Káo m^n leh hmei yàl dliã hdrà mne#] mráo hlàm klei duah [å\ng huà
leh anàn hlàm klei ngà lo\ hma gàp djuã káo ti anei tháo mà yua h^n mne#]
mráo hlàm bruà ngà lo\ hma ]ia\ng mâ^ kyar klei hd^p.
Kdre#] 4
KSIÃM NGÀ
(Nai mtä ngà klei ksiãm hluã si Phu\n Mta dua pioh mjing klei ksiãm
kå adu\ hriàm)

23

PHU|N MTA 3

LÀN ADIÃ DLIÃ YANG– MTA RIÃNG GAH KLEI HD&P
KLEI HRIÀM 16
I- BOH BLU| - ÃNHIANG BLU|:
1. Boh blu\

YAN

Yan
: ma
Mâià
: nàõng
Yan hjan
: ma mỉa
Yan mnga
: ma xn
Yan bhang
: ma khä, ma hả
Knam
: máy m
Yan puih
: ma âäng, ma lảnh Ã-àt
: lảnh
Bluh mnga
: nhụ hoa, träø bäng
Ang^n âru\ng : läúc
{hu\l
: bủi

}ho\ mro\
: då báøn
Âoh
: chy (dng chy), kẹo
Kdlu\t kdlàt
: láưy
läüi
Bi knàt
: náøy chäưi
Ã-ỉt
: ngåït
Hlår
: nọng
Ãâàp drỉm
: mạt m
Mta riãng gah klei hd^p: mäi trỉåìng Làn adiã dliã yang: Thiãn nhiãn

2. Ãnhiang blu\
* Blah :ba, bäø, ch, cại (âãø dng âỉïng sau säú tỉì : ạo, mn...)
Si tä hmä1 : - Mnuih [n sang Ãâã khàng hiu blah djuh
(Ngỉåìi Ãâã thỉåìng âi ba ci)
- Amai káo máo dua blah ao. (Chë täi cọ hai cại ạo)

II- KLEI HRIÀM DLÀNG:
Hlàm sa thu\n máo pà mta yan: Yan mnga, yan bhang, yan hjan, leh
anàn yan puih.
Aràng tháo yan mnga truh kyua dah yan anei ko mtáo bi knàt mda,
bluh mnga, ang^n thut ãâàp drỉm. Anei h jing yan m’ak ãdi. Yan mnuih
[n sang leh mà boh mnga. Aràng pràp ãmiãt pỉk sang dräng thu\n bhang
mráo.

Yan bhang adiã mâià ktang, hlår h^p. Anei h yan ãnang br pỉk
hma, mnuih [n sang Ãâã khàng hiu blah djuh, pe\ djam leh anàn på\k
m`am. Yan anei måh máo hjan le\ rah leh anàn máo ang^n ktang, ang^n
âru\ng.
Yan hjan, jing yan aràng ngà br lo\ hma, pla mdiã, ktår. Yan anei,
adiã hjan lu snàk, pàt ]iàng gràp hr amáo tháo mdei, ãlan kläng ]ho\ mro\,
kdlu\t kdlàt, ãrä ãbat dleh dlan. Ko mtáo, rå\k ktå\k mtah mda djỉt. Hlàm
yan hjan khàng máo ãa lip hlàm kr^ng däk giàm kräng.
Yan puih jing yan aràng pt wià, pe\ kphã. Yan anei máo ang^n
må\ng ngo\ ã-àt hriãt, snàn aràng h’ä ao sà, ao kpal ]iàng kå mâao.

III- KLEI HRIÀM NGÀ:
1a)
b)
c)
d)
e)
2.

W^t la] prue# ãmuh:
Hlàm sa thu\n máo du\m mta yan? Ih ràk làng?
Làn dap kngỉ drei máo du\m mta yan?
Ya yan mnuih [n sang ngà br pỉk hma? Si ngà yan anàn?
Ya yan aràng ãnang br pỉk hma ? ya br di `u khàng ngà?
Ya yan ih khàp h^n? Ya ngà?
Mjing prue# blu\: Yan mnga, Yan bhang, Yan hjan, Yan puih

24

3. Lo\ w^t ]ih klei ómuh ti mrọ 1 hlm mar.

KLEI HRIM 17
HL MN|NG
I-BOH BLU| - NHIANG BLU|:
1. Boh blu\
-

Kmrồ\ng dhọng
}ổ\ ]hing
Hlọ mnồ\ng
Kru\
Kuó`
Kto\ng
Kra
Hlọ u\n
Mja
Ktang
Ksua

:
:
:
:
:
:
:
:
:
:

:

rổỡng ruù
nuùi non
thuù rổỡng
boỡ toùt
vổồỹn
hổồu
khố
lồỹn rổỡng
chọửn
khoeớ
nhờm

-

Troh trọk
a juọr
Kbao dlió
Kto\ng
Hwa
mọng
Hlọ rang
Asỏo tan
Pai
Jho\ng

:
:
:

:
:
:
:
:
:
:

thung luợng
sọng suọỳi
trỏu rổỡng
hoụng
con giọỹc
họứ, coỹp
nai
choù soùi
thoớ
dổợ, daỷn

2. nhiang blu\
* Prue# blu\ mdhó ho\ng prue# blu\ Yun (Cỏỳu truùc cỏu khaùc
vồùi tióỳng Vióỷt)
Si tọ hmọ: Mỏo lu djuó hlọ mnồ\ng hd^p hla\m dlió mdhó djuó mdhó klei
hd^p.
(Coù nhióửu loaỡi thuù rổỡng sọỳng trong rổỡng mọựi loaỡi coù õồỡi sọỳng khaùc
nhau)

II- KLEI HRIA|M DLA|NG:
Ti la\n dap kngổ mỏo lu kmrồ\ng dhọng, troh trọk, ]ổ\ ]hia\ng, óa
juọr. Mỏo lu djuó hlọ mnồ\ng hd^p hla\m dlió mdhó djuó mdhó klei hd^p.

Mỏo phung hlọ pro\ng mse\ si óman, kbao dlió, kru\. Mỏo phung hlọ jho\ng
mse\ si: mọng, hlọ u\n. Hlm phung hlọ õồ õiót mỏo asỏo tan, pai, mja,
ksua... Hla\m dlọng kyỏo mỏo kra, hwa, kue#`, ]^m ]ap.
mọng, ómọng gu, asỏo tan [ồ\ng ]^m mtah. mọng jing hlọ jho\ng
leh ann ktang h^n hlm phung hlọ mnồ\ng, di`u khng [ồ\ng õeh phung hlọ
mnồ\ng mkn. Kgỏo dó khp [ồ\ng óa hnuó, kyua ann yan hnuó arng
khng [uh kgỏo hiu duah hruh hnuó.
Bi phung hlọ mnồ\ng mkn le\ [ồ\ng boh kroh dlió leh ann [ồ\ng rồ\k.
Phung [ồ\ng boh kroh mỏo kra, hwa, kue#`, mja, ksua... Mỏo phung hlọ
mnồ\ng [ồ\ng kno\ng rồ\k mse\ si hlọ rang, õruah, kto\ng, kbao dlió, kru\, pai.

III- KLEI HRIA|M NGA|:
1/ Klei ómuh:
a- Ya hlọ mnồ\ng mỏo lu ti la\n dap kngổ drei?
b- Ya mnồ\ng hlọ pro\ng h^n?
c- Ih la] la\ng hlọ mnồ\ng [ồ\ng ]^m mtah?
d- Ya hlọ khng [ồ\ng boh kroh?
e- Ya hlọ [ồ\ng m kno\ng rồ\k?
2/ Klei hria\m boh blu\:
+ Mtah.

25