Tóm tắt vận dụng phương pháp grap để nâng cao hiệu quả dạy học phần sinh học cơ thể thực vật sinh học 11 chương trình chuẩn

Khóa luận tốt nghiệp

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

PHẦN I. MỞ ĐẦU
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
1.1. Xuất phát từ nhiệm vụ đổi mới phương pháp dạy học ở trường phổ
thông
Sự nghiệp công nghiệp hoá - hiện đại hoá đất nước, sự thách thức trước nguy
cơ tụt hậu trên chặng đường đua tranh trí tuệ tiến vào thế kỷ XXI đang đòi hỏi sự đổi
mới của giáo dục, trong đó có sự đổi mới cơ bản về phương pháp dạy và phương pháp
học. Vấn đề này không phải của riêng nước ta mà là vấn đề đang được quan tâm ở
mọi quốc gia trong chiến lược phát triển nguồn lực con người phục vụ các mục tiêu xã
hội.
Luật Giáo dục, điều 28.2 đã ghi: “Phương pháp giáo dục phổ thông phải
phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh (HS), phù hợp
với đặc điểm của từng lớp học, môn học, bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn
luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại
niềm vui, hứng thú học tập cho HS”.
Mục tiêu của chiến lược phát triển giáo dục 2001 – 2010 cũng nêu rõ: “…Đổi
mới mục tiêu, nội dung, phương pháp, chương trình giáo dục các cấp bậc học và trình
độ đào tạo…”.
Hiện nay đổi mới PPDH được triển khai theo hướng tích hợp sư phạm mà tư
tưởng cốt lõi của nó là phát triển năng lực, nghĩa là biết sử dụng các nội dung và các
kỹ năng phản ứng thích nghi trong những tình huống đa dạng có ý nghĩa. Dấu hiệu
quan trọng của quá trình dạy học nhằm đạt được yêu cầu trên chính là dạy học không
phải chủ yếu là truyền đạt, cung cấp thông tin mà phải chủ yếu là rèn luyện khả năng
tìm, quản lý thông tin và xử lý thông tin thành sản phẩm có ý nghĩa trong hoạt động
sống.
Như vậy việc dạy học hiện nay không chỉ giới hạn ở việc dạy kiến thức mà phải
chuyển mạnh sang dạy phương pháp học. HS có phương pháp học, phương pháp tư

Lê Thị Vân

Lớp K34A Khoa Sinh - KTNN


Khóa luận tốt nghiệp
Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2
duy thì khi bước vào cuộc sống sau giai đoạn học tập tại nhà trường, các em sẽ có
được bản lĩnh để có thể bước vào hoạt động học liên tục và học suốt đời.
1.2. Xuất phát từ ưu điểm của phương pháp grap
PPDH là các con đường, là cách thức vận động của nội dung dạy học phù hợp
với quy luật phát triển tâm lý, sinh lý và trình độ nhận thức của người học, là các biện
pháp tổ chức hợp tác giữa thầy và trò nhằm giúp cho trò chiếm lĩnh được nội dung bài
học. Đứng trước yêu cầu đổi mới PPDH, đòi hỏi người giáo viên phải chú trọng hơn
đến các cách tiếp cận khác nhau nhằm tăng cường tính tích cực nhận thức của HS.
Trong lý luận dạy học, grap đã trở thành một cách tiếp cận mới thuộc lĩnh vực
PPDH. Cho phép GV quy hoạch được quá trình dạy học tổng quát cũng như từng
bước tiến hành thiết kế tối ưu hoạt động dạy học và điều khiển hợp lý quá trình này
đáp ứng được yêu cầu tích cực hoá hoạt động nhận thức của HS.
1.3. Xuất phát từ đặc điểm môn học
Sinh học là môn khoa học tự nhiên nghiên cứu về sự sống. Đối tượng của sinh
học là thế giới sống. Nhiệm vụ của sinh học là tìm hiểu cấu trúc, cơ chế, bản chất của
các hoạt động, quá trình, quan hệ trong thế giới sống và với môi trường, phát hiện
những quy luật của sinh giới, làm cơ sở cho loài người nhận thức đúng và điều khiển
sự phát triển của sinh vật.
Phần sinh học cơ thể (SHCT) cụ thể hơn là sinh học cơ thể thực vật - Sách giáo
khoa (SGK) sinh học đang sử dụng, được bổ sung rất nhiều kiến thức mới và hiện đại.
Nội dung được nối tiếp phần sinh học tế bào đã được học ở lớp 10. Bao gồm các
chương: Chương I. Chuyển hóa vật chất và năng lượng, Chương II. Cảm ứng,
Chương III. Sinh trưởng và phát triển, Chương IV. Sinh sản.

Khi dạy - học phần này, có thể dùng grap để diễn đạt quan hệ giữa cấu trúc với
cấu trúc; cấu trúc với chức năng, các quá trình sinh học… Như vậy HS sẽ thấy được
các quá trình trao đổi chất, sinh trưởng phát triển, cảm ứng vận động và sinh sản diễn
ra như thế nào trong cơ thể thực vật. Nó có gì khác so với động vật và con người? Có
Lê Thị Vân

Lớp K34A Khoa Sinh - KTNN


Khóa luận tốt nghiệp
Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2
như vậy học sinh mới thực sự hiểu và giải thích được nhiều vấn đề có liên quan trong
thực tế.
1.4. Xuất phát từ thực trạng dạy học sinh học 11
Phong trào đổi mới PPDH đang diễn ra sôi nổi trong các nhà trường. Tuy
nhiên, trong thực tế dạy học các bộ môn nói chung, môn sinh học nói riêng vẫn còn
những biểu hiện của tính hình thức ở nhiều mức độ khác nhau dẫn tới chất lượng dạy
và học ở các trường phổ thông còn chưa cao.
Nguyên nhân chủ yếu là do cách dạy của GV. GV chủ yếu dạy bằng những
phương pháp dùng lời truyền đạt, đơn thuần thuyết giảng, không đặt vấn đề, không
gợi ý cho HS tìm ra các mối liên hệ bản chất của kiến thức.
Việc thiết kế và dạy học Sinh học cơ thể thực vật ở lớp 11 bằng phương pháp grap
sẽ khắc phục hiện tượng HS chỉ học thuộc lòng một cách máy móc, giúp HS hiểu bản
chất của sự vật hiện tượng, thiết lập được mối quan hệ giữa các thành phần kiến thức.
Tuy nhiên việc thiết kế và dạy học sinh học cơ thể bằng phương pháp grap chưa được
GV chú trọng và chưa được tác giả nào nghiên cứu.
Với những lí do như trên, tôi đã chọn đề tài: “Vận dụng phương pháp grap để
nâng cao hiệu quả dạy học phần Sinh học cơ thể thực vật Sinh học 11 - chương
trình chuẩn”.
2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU

Vận dụng phương pháp grap thiết kế grap nội dung và grap hoạt động góp phần
nâng cao chất lượng dạy học SHCTTV - SH11 THPT.
3. KHÁCH THỂ VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU
- Khách thể nghiên cứu: quá trình dạy học SHCTTV.
- Đối tượng nghiên cứu: phương pháp grap trong dạy học SHCTTV.
4. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC
Nếu sử dụng hợp lý phương pháp grap trong quá trình dạy học Sinh học ở
trường THPT sẽ góp phần nâng cao hiệu quả dạy và học bộ môn này.
Lê Thị Vân

Lớp K34A Khoa Sinh - KTNN


Khóa luận tốt nghiệp
5. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

- Nghiên cứu cơ sở lí luận của lý thuyết grap.
- Điều tra thực trạng về tình hình ứng dụng của lí thuyết grap trong dạy học.
- Phân tích được nội dung, xác định mục tiêu dạy học phần SHCTTV, chỉ ra
được mối liên hệ logic giữa các thành phần kiến thức trong từng chương, bài.
- Thiết kế các grap nội dung và grap hoạt động dạy học SHCTTV để xây dựng
các giáo án tổ chức các hoạt động trong dạy học SHCTTV.
- Soạn một số giáo án vận dụng phương pháp grap trong dạy học sinh học.
- Đề xuất phương pháp sử dụng grap trong dạy học SHCTTV để tổ chức các hoạt
động nhận thức cho học sinh nhằm nâng cao hiệu quả dạy - học.
- Lấy ý kiến đánh giá về chất lượng grap đã xây dựng.
6. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
6.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết

6.2. Phương pháp điều tra sư phạm
6.3. Phương pháp chuyên gia
7. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA ĐỀ TÀI
7.1. Hệ thống hóa cơ sở lí luận về nguyên tắc và quy trình thiết kế grap nội
dung và grap hoạt động trong dạy học
7.2. Thiết kế được các grap nội dung trong phần SHCTTV làm tư liệu
tham khảo cho các GV và xây dựng các giáo án dạy học SHCT bằng grap .
7.3. Đề xuất phương pháp sử dụng grap trong dạy học SHCT để tổ chức các hoạt
động nhận thức cho học sinh nhằm nâng cao hiệu quả dạy học.

Lê Thị Vân

Lớp K34A Khoa Sinh - KTNN


Khóa luận tốt nghiệp

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

PHẦN II. NỘI DUNG VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
1.1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1.1. Tình hình nghiên cứu về lý thuyết grap trên thế giới
1.1.2. Tình hình nghiên cứu vận dụng lý thuyết grap vào dạy học trên thế giới
1.1.3. Tình hình nghiên cứu vận dụng lý thuyết grap vào dạy học ở Việt Nam
1.2. CƠ SỞ LÝ LUẬN
1.2.1. Cơ sở khoa học của việc chuyển hoá grap toán học thành grap dạy học
1.2.1.1. Cơ sở toán học
 Grap có hướng và vô hướng
- Định nghĩa của toán học về grap: Một grap gồm một tập hợp điểm gọi là

đỉnh (vertiex) của grap cùng với một tập hợp đoạn thẳng hay đường cong gọi là
cạnh (edge) của grap, mỗi cạnh nối hai đỉnh khác nhau và hai đỉnh khác nhau
được nối nhiều nhất là một cạnh [17]. Mỗi đỉnh của grap được ký hiệu bằng một
chữ cái (A,B,C…) hay chữ số (1,2,3…). Mỗi grap có thể được biễu diễn bằng một
hình vẽ trên một mặt phẳng.
+ Grap vô hướng: Nếu với mỗi cạnh của grap không phân biệt điểm đầu với
điểm cuối thì đó là grap vô hướng.
+ Grap có hướng: Nếu với mỗi cạnh của grap, ta phân biệt hai đầu, một đầu là
gốc còn một đầu là cuối thì đó là grap có hướng [59].
 Bài toán về “đường đi” (chu trình)
Trong một grap nếu có một dãy cạnh nối tiếp nhau (hai cạnh nối tiếp là hai
cạnh có chung một đầu mút) thì được gọi là một đường đi. Một đường đi khép kín
(đầu đường trùng với cuối đường) và qua ít nhất ba cạnh được gọi là một chu trình.
 Bài toán về “cây”
+ Cây đa phân
Nếu số cạnh của một đỉnh trong cây là không xác định thì đó là cây đa phân. Trong
Lê Thị Vân

Lớp K34A Khoa Sinh - KTNN


Khóa luận tốt nghiệp
Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2
dạy học sinh học, có thể dùng cây đa phân để mô tả nguồn gốc phát sinh và tiến hóa
của sinh giới hoặc để mô tả cấu trúc và chức năng của các cơ quan trong cơ thể.
+ Cây nhị phân
Cây nhị phân là cây có gốc sao cho mọi đỉnh đều có nhiều nhất là hai
cạnh.
 Bài toán con đường ngắn nhất (mạng liên thông ngắn nhất)
Bài toán con đường ngắn nhất là một ứng dụng quan trọng của lý thuyết grap,

sử dụng grap có hướng để nghiên cứu các vấn đề trong cuộc sống theo hướng tối ưu
hoá.
1.2.1.2. Cơ sở triết học
1.2.1.3. Cơ sở tâm lý học
1.2.1.4. Cơ sở lý luận dạy học
1.2.2. Các loại grap dạy học
1.2.2.1. Grap nội dung
Grap nội dung là tập hợp những yếu tố thành phần của một nội dung trí dục và
mối liên hệ bên trong giữa chúng với nhau. Đồng thời diễn tả logic của nội dung dạy
học bằng một ngôn ngữ trực quan, khái quát và súc tích.
1.2.2.2. Grap hoạt động
Grap hoạt động là mặt phương pháp, nó được xây dựng trên cơ sở của grap nội
dung kết hợp với các thao tác sư phạm của GV và hoạt động học của HS ở trên lớp.
Thực chất của grap hoạt động dạy học là mô hình khái quát và trực quan của giáo án.
Mỗi hoạt động (H) gồm nhiều thao tác (T), cho nên nếu chỉ xét về mặt kỹ thuật,
H là tổng các T. Như vậy, T là đơn vị cấu trúc của H và H là đơn vị cấu trúc của bài
học. Dùng một grap có hướng để mô tả trình tự các hoạt động và các thao tác sư phạm
của GV và HS.
1.2.2.3. Mối quan hệ giữa grap nội dung và grap hoạt động trong dạy học
Sau khi lập được grap nội dung, GV chuyển grap nội dung thành bài soạn để
Lê Thị Vân

Lớp K34A Khoa Sinh - KTNN


Khóa luận tốt nghiệp
dạy trên lớp cho HS (grap hoạt động).

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

1.2.2.4. Phân biệt grap và bản đồ khái niệm
1.3. Cơ sở thực tiễn của đề tài
1.3.1. Mục tiêu điều tra
1.3.2. Nội dung điều tra
1.3.3. Phương pháp điều tra
1.3.4. Kết quả điều tra

CHƯƠNG 2. NGUYÊN TẮC VÀ QUY TRÌNH THIẾT KẾ GRAP
TRONG DẠY HỌC SINH HỌC CƠ THỂ THỰC VẬT
(SINH HỌC 11)
2.1. NGUYÊN TẮC XÂY DỰNG GRAP DẠY HỌC
2.1.1. Nguyên tắc thống nhất giữa mục tiêu - nội dung – PPDH
2.1.2. Nguyên tắc thống nhất giữa toàn thể và bộ phận
2.1.3. Nguyên tắc thống nhất giữa cụ thể và trừu tượng
2.1.4. Nguyên tắc thống nhất giữa dạy và học
2.2. QUY TRÌNH THIẾT KẾ GRAP DẠY HỌC SH CƠ THỂ THỰC VẬT
2.2.1. Quy trình lập grap nội dung
Có thể thiết kế grap nội dung theo các bước như sau:
Xác định các đỉnh của grap
Không
hợp lý

Kiểm tra tính
hợp lý

Thiết lập các cạnh
Hợp lý

Bố trí các đỉnh và các cung lên một mặt phẳng
Lê Thị Vân

Lớp K34A Khoa Sinh - KTNN


Khóa luận tốt nghiệp
2.2.2 Quy trình lập grap hoạt động

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

Bước 1: Xác định mục tiêu của bài học

Bước 2: Xác định các hoạt
động

Bước 3: Xác định các thao
tác trong mỗi hoạt động

Bước 4: Dùng “bài toán con đường ngắn nhất”
để lập grap hoạt động dạy hoc theo hướng tối ưu
hóa bài học

CHƯƠNG 3. VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP GRAP TRONG DẠY
HỌC SINH HỌC CƠ THỂ THỰC VẬT
3.1. Phân tích cấu trúc, nội dung phần sinh học cơ thể
3.1.1. Về cấu trúc chương trình
Có 2 bộ SGK SH 11 tương ứng với 2 chương trình: chuẩn và nâng cao. Đề tài
của tôi nghiên cứu về vận dụng phương pháp grap trong dạy học sinh học chương
trình chuẩn.
Bảng 1: Cấu trúc chương trình
Chương

Nội dung

Sinh học

Sinh học cơ

11

thể thực vật

- Chương I. Chuyển hóa vật chất và 21

%SHCTTV/SH11

12

năng lượng
- Chương II. Cảm ứng

10

3

- Chương III. Sinh trưởng và phát

7

3

Lê Thị Vân

Lớp K34A Khoa Sinh - KTNN


Khóa luận tốt nghiệp
triển
- Chương IV. Sinh sản
Tổng số tiết

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

9
47

3
21

44,7%

3.1.2. Về nội dung
Sinh học 11 củng cố, tiếp nối và phát triển những kiến thức sinh học ở bậc
trung học cơ sở và sinh học 10.
Sinh học 11 đề cập các hoạt động sống, các quá trình sinh học cơ bản ở mức cơ
thể như chuyển hóa vật chất và năng lượng (Chương I), cảm ứng (Chương II), sinh
trưởng và phát triển (Chương III), sinh sản (Chương IV). Trong phạm vi nghiên cứu
của đề tài chúng tôi chỉ nghiên cứu nội dung của các quá trình trên đối với cơ thể thực
vật.
3.2. Vận dụng phương pháp grap trong dạy học sinh học cơ thể thực vật
3.2.1. Grap nội dung của kiến thức về chuyển hóa vật chất và năng lượng ở thực

vật
VD: Grap. Chu trình cố định CO2 ở thực vật C3 (xem phụ lục hình 13)
3.2.2. Grap nội dung của kiến thức về cảm ứng
VD: Grap. Các hình thức cảm ứng ở thực vật (xem phụ lục hình 19)
3.2.3. Grap nội dung của kiến thức về sinh trưởng và phát triển
VD: Grap. Các loại hoocmon (xem phụ lục hình 22)
3.2.4. Grap nội dung của kiến thức sinh sản
VD: Grap. Các hình thức sinh sản ở thực vật (xem phụ lục hình 26)
3.2.5. Grap nội dung bài học sinh học cơ thể thực vật
Grap nội dung bài học bao gồm những đơn vị kiến thức là những nội dung
chính của bài học, trong đó có những kiến thức cơ bản, kiến thức trọng tâm của bài
học và những mối liên hệ giữa các đơn vị kiến thức đó.
- Ví dụ: Grap nội dung bài 3 “Thoát hơi nước”
Bài học gồm 3 nội dung chính:
+ Vai trò của quá trình thoát hơi nước.
Lê Thị Vân

Lớp K34A Khoa Sinh - KTNN


Khóa luận tốt nghiệp
+ Thoát hơi nước qua lá.

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

+ Các tác nhân ảnh hưởng đến quá trình thoát hơi nước.
+ Cân bằng nước và tưới tiêu hợp lý cho cây trồng.
Thì grap nội dung bài học sẽ là
Vai trò của quá trình thoát hơi nước
Lá lá cơ quan thoát hơi nước

Thoát hơi nước qua lá
Thoát hơi
nước

Các tác nhân ảnh hưởng đến quá trình
thoát hơi nước

Hai con đường thoát hơi
nước

Cân bằng nước và tưới tiêu hợp lý cho
cây trồng

3.3. Sử dụng grap trong các khâu của quá trình dạy học
3.3.1. Trong khâu nghiên cứu tài liệu mới
Trong khâu nghiên cứu tài liệu mới, có thể sử dụng grap ở các mức độ khác
nhau để tổ chức hoạt động nhận thức của HS như sau:
● Mức độ thứ nhất - GV lập grap nội dung
 Đặc điểm của mức độ thứ nhất
- GV giảng giải kiến thức đồng thời lập các grap nội dung.
- HS nghe giảng kết hợp với quan sát các mối quan hệ của các nội dung.
 Cách thực hiện
- GV lập grap nội dung của một bài hay một tổ hợp kiến thức.
- HS nghe giảng và quan sát grap, qua đó lĩnh hội được tri thức.
 Ví dụ: Dạy tổ hợp kiến thức “Pha tối của thực vật C 3” trong bài 9: Quang
hợp ở các nhóm thực vật C3, C4, CAM.
- GV: Giới thiệu. Pha tối là pha cố định CO 2 diễn ra trong chất nền stroma của
Lê Thị Vân

Lớp K34A Khoa Sinh - KTNN

Khóa luận tốt nghiệp
lục lạp.

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

- GV: Yêu cầu HS đọc thông tin SGK, kết hợp với quan sát hình 9.2 để trả
lời câu hỏi.
+ Pha tối diễn ra vào thời gian nào?
+ Chu trình Canvin được chia thành mấy giai đoạn, là những giai đoạn nào?
- GV: Lập grap “Pha tối ở thực vật C3” (xem phụ lục hình13)
- GV: Hỏi
+ Ở giai đoạn 1 thì sản phẩm tạo ra đầu tiên là hợp chất nào?
+ Ở giai đoạn 2 thì APG được khử để tạo thành chất nào?
+ Ở giai đoạn 3 sau khi tạp thành AlPG thì AlPG sẽ tiếp tục đi theo con đường
nào?
+ Tại sao lại gọi nhóm thực vật quang hợp theo chu trình này là thực vật C3?
- HS: Trả lời.
- GV: Hỏi.
+ Ở giai đoạn nào thì sản phẩm của pha sáng đi vào quá trình quang hợp?
+ Thực vật quang hợp theo chu trình C3 là nhóm thực vật nào?
● Mức độ thứ hai - Tổ chức HS lập grap nội dung
 Đặc điểm của mức độ thứ hai
- GV hướng dẫn HS lập grap nội dung bài học.
- Thông qua việc thiết lập grap, HS sẽ tự lĩnh hội được tri thức mới.
 Cách thực hiện
- Hướng dẫn HS quan sát phương tiện trực quan hoặc nghiên cứu SGK.
- GV đặt các câu hỏi, yêu cầu HS trả lời.
- HS lập grap nội dung của một tổ hợp kiến thức hay một bài học.

 Ví dụ: Dạy tổ hợp kiến thức “Các loại hoocmon” trong bài 35: Hoocmon
thực vật.
- GV: Yêu cầu HS nghiên cứu thông tin SGK, hỏi.
+ Hoocmon thực vật được chia thành những loại nào? Nơi tổng hợp và tác dụng
Lê Thị Vân

Lớp K34A Khoa Sinh - KTNN


Khóa luận tốt nghiệp
sinh lí của chúng?

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

- HS: Nghiên cứu thông tin SGK, kết hợp với quan sát tranh hình 35.1; hình 35.2;
hình 35.3; hình 35.4 để trả lời câu hỏi.
- HS: Tự lập grap “Đặc điểm các loại hoocmon” (xem phụ lục hình 23). Thông
qua việc lập grap HS sẽ lĩnh hội được nội dung kiến thức.
• Mức độ thứ ba – HS tự lập các grap nội dung
 Đặc điểm của mức độ thứ ba
- Tổ chức HS làm việc độc lập hoặc làm việc theo nhóm.
- HS tự lập grap nội dung cho một tổ hợp kiến thức hoặc một bài học.
 Cách thực hiện
- GV nêu vấn đề cần nghiên cứu.
- Từng nhóm HS thảo luận và lập grap nội dung.
- Các nhóm báo cáo kết quả.
- GV nhận xét và thống nhất chung.
 Ví dụ: Dạy tổ hợp kiến thức “Quá trình chuyển hóa nitơ trong đất và cố
định nitơ” trong bài 6: Dinh dưỡng nitơ ở thực vật (tiếp theo)
- GV: Yêu cầu HS quan sát hình 6.1 SGK, thảo luận nhóm hoàn thành phiếu học

tập với nội dung sau.
+ Quan sát hình 6.1 vẽ sơ đồ quá trình chuyển hóa nitơ trong đất và cố định nitơ ?
- HS: Quan sát hình 6.1, thảo luận nhóm hoàn thành phiếu học tập hay chính là
grap“Quá trình chuyển hóa nitơ trong đất và cố định nitơ”.
- GV: Nhận xét rồi đưa ra grap “Quá trình chuyển hóa nitơ trong đất và cố định
nitơ” (xem phụ lục hình 8)
3.3.2. Sử dụng grap trong khâu hoàn thiện tri thức
Grap có thể sử dụng trong phần củng cố cuối bài hoặc trong bài ôn tập cuối
chương. GV có thể cho HS tự thiết kế các grap hoặc hoàn thiện các grap do GV gợi
ý.
Lê Thị Vân

Lớp K34A Khoa Sinh - KTNN


Khóa luận tốt nghiệp
Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2
Ví dụ: Sau khi học xong bài 2. “Vận chuyển các chất trong cây”
- GV: Cho grap “Quá trình vận chuyển các chất trong cây” ở dạng điền
khuyết.
- GV: Yêu cầu HS hoàn thành grap.
21

Cấu tạo
22

Hệ
mạch
gỗ

Chức năng

41

51

Vận chuyển
các chất
trong cây

61

3

42
52

62
63

1

71

Thành phần dịch
mạch
Động lực

72

81

91

- HS: Hoàn thành grap ““Quá trình vận chuyển các chất trong cây” (xem
phụ lục hình 2).
3.4. Thiết kế một số giáo án dạy học sinh học cơ thể thực vật bằng phương pháp
grap
Lê Thị Vân

Lớp K34A Khoa Sinh - KTNN


Khóa luận tốt nghiệp
3.4.1. Dạy bài 8 “Quang hợp ở thực vật”

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

I. Mục tiêu
Sau khi học xong bài học này HS phải:
1. Kiến thức
- Trình bày được khái niệm quang hợp.
- Trình bày được vai trò quang hợp ở thực vật.
- Trình bày được đặc điểm về hình thái giải phẫu của lá thích nghi với chức năng
quang hợp.
- Liệt kê được các sắc tố quang hợp, nơi phân bố trong lá và chức năng chủ yếu
của chúng.
2. Kĩ năng
- Rèn kĩ năng quan sát tranh hình, nghiên cứu thông tin phát hiện kiến thức.
- Phát triển tư duy so sánh, phân tích, khái quát.

- Rèn kĩ năng vận dụng lý thuyết vào thực tiễn.
3. Thái độ
- Giáo dục ý thức bảo vệ môi trường chống biến đổi khí hậu.
- Giáo dục thế giới quan khoa học.
II. Phương tiện dạy học
- Tranh phóng to hình 8.1; hình 8.2; hình 8.3 SGK.
III. Phương pháp dạy học
- Sử dụng phối hợp các phương pháp vấn đáp, trực quan kết hợp với phương pháp
grap.
IV. Tiến trình tổ chức bài học
1. Ổn định tổ chức lớp, kiểm tra sĩ số
2. Kiểm tra bài cũ
- GV: Yêu cầu HS nộp bài thu hoạch.
3. Bài mới
Lê Thị Vân

Lớp K34A Khoa Sinh - KTNN


Khóa luận tốt nghiệp
a. Mở bài

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

GV nêu vấn đề: Nguồn thức ăn và năng lượng cần để duy trì sự sống bắt nguồn
từ đâu? HS trả lời: từ quang hợp. Vậy quang hợp là gì và nó có vai trò như thế nào đối
với sinh vật? Để trả lời cho câu hỏi đó chúng ta cùng tìm hiểu nội dung bài học ngày
hôm nay.
b. Hoạt động dạy – học
Grap hoạt động của bài học:

H1

T1.1

T1.2

T1.3

T1.4

T1.5

T1.6

T1.7

T1.8

T1.9

1
H2

T2.1

T2.2

T2.14

T2.3

T2.13

T2.4

T2.12

T2.5

T2.7

T2.6

T2.11

T2.10

T2.8

T2.9

* Hoạt động 1(H1). Khái quát về quang hợp ở thực vật
Hoạt động của GV – HS
- T1.1. GV: Yêu cầu HS quan sát

Nội dung
I. Khái quát về quang hợp ở thực vật

hình 8.1 SGK tái hiện kiến thức để

1. Khái niệm quang hợp

trả lời.

- PTTQ

(?) Hãy cho biết nơi diễn ra, nguyên

6CO2 + 12 H2O

liệu, điều kiện, sản phẩm của quang

6 H2O

ASMT
DL

C6H12O6 + 6O2 +

hợp?
(?) Viết PTTQ của quang hợp?
- T1.2. HS: Quan sát hình 8.1, tái
hiện kiến thức để trả lời.
- T1.3. GV: Nhận xét, chuẩn hóa
kiến thức hỏi.
(?) Quang hợp là gì?

- Quang hợp ở thực vật là quá trình biến đổi

- T1.4. HS: Trả lời.

năng lượng ánh sáng mặt trời thành năng

Lê Thị Vân

Lớp K34A Khoa Sinh - KTNN


Khóa luận tốt nghiệp
- T1.5. GV: Lưu ý không khử 6H2O

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2
lượng hóa học dưới dạng các hợp chất hữu

ở 2 vế của PTTQ vì nước vừa là chất

cơ.

tham gia vừa là sản phẩm tạo thành.
Vì vậy để giữ nguyên bản chất của
quang hợp người ta vẫn để 6H2O ở
chỗ sản phẩm tạo thành.
- T1.6. GV: Yêu cầu HS nghiên cứu

2. Vai trò của quang hợp

thông tin SGK, trả lời.

- Sản phẩm của quang hợp là nguồn chất hữu

(?) Quang hợp có vai trò gì?

cơ làm thức ăn cho sinh vật dị dưỡng và là

- T1.7 HS: Nghiên cứu thông tin

nguồn nguyên liệu cho công nghiệp, dược

SGK để trả lời.

liệu chữa bệnh cho con người.

- T1.8. GV: Giải thích về hiện tượng

- Cung cấp năng lượng duy trì hoạt động

hiệu ứng nhà kính và tác hại của nó

sống của sinh giới.

là một trong những gây biến đổi khí

- Điều hòa không khí.

hậu toàn cầu, hỏi.
(?) Vậy chúng ta cần có biện pháp gì
để ngăn chặn các hiện tượng trên?
- T1.9. HS: Dựa vào kiến thức của
bản thân để trả lời.
+ Không chặt phá rừng bừa bãi.

+ Không xả rác, không thải nước
thải ra ngoài môi trường.
+ Không săn bắt các động vật quý
hiếm.
* Hoạt động 2 (H2). Tìm hiểu cấu tạo của lá thích nghi với chức năng quang hợp
Hoạt động của GV- HS
Lê Thị Vân

Nội dung
Lớp K34A Khoa Sinh - KTNN


Khóa luận tốt nghiệp
- T2.1. GV: Hỏi.

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2
II. Lá là cơ quan quang hợp

(?) Quang hợp diễn ra chủ yếu ở cơ

1. Hình thái giải phẫu của lá thích nghi

quan nào của cây? Tại sao?

với chức năng quang hợp

- T2.2. HS: Trả lời.

Phụ lục hình 10 grap. “Đặc điểm hình thái,

+ Quang hợp diển ra chủ yếu ở lá

giải phẫu của lá thích nghi với chức năng

xanh của cây. Vì lá xanh là cơ quan

quang hợp”.

chuyên trách đảm nhận chức năng
quang hợp. Ngoài ra quang hợp còn
diễn ra ở các phần có màu xanh khác
nhau của cây: đài hoa, quả xanh.
- T2.3. GV: Yêu cầu HS quan sát
hình 8.2 SGK, hỏi.
(?) Nêu những đặc điểm hình thái
bên ngoài của lá thích nghi với chức
năng quang hợp?
- T2.4. HS: Quan sát hình 8.2 SGK,
để trả lời câu hỏi.
- T2.5. GV: Nhận xét, bổ sung
+ Một số thực vật chịu nhiệt khi gặp
cường độ ánh sáng mạnh chúng có
khả năng vận động bản lá song song
với tia sáng để giảm sự đốt nóng.
- T2.6. GV: Hỏi.
(?) Nêu những đặc điểm giải phẫu
của lá thích nghi với chức năng
quang hợp?
- T2.7. HS: Trả lời và hoàn thành
Lê Thị Vân

Lớp K34A Khoa Sinh - KTNN


Khóa luận tốt nghiệp
grap “Đặc điểm hình thái, giải

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

phẫu của lá thích nghi với chức
năng quang hợp’’.
- T2.8. GV: Yêu cầu HS quan sát
hình 8.3 SGK, tái hiện kiến thức đã

2. Lục lạp là bào quan quang hợp
Xem phụ lục hình 11 grap “Lục lạp là bào
quan quang hợp”.

học lớp 10 để trả lời câu hỏi.
(?) Nêu đặc điểm về hình dạng và
cấu tạo của lục lạp thích nghi với
chức năng quang hợp?
- T2.9. HS: Quan sát hình 8.3, tái
hiện kiến thức trả lời câu hỏi.
- T2.10. HS: Hoàn thành grap ‘‘Lục
lạp là bào quan quang hợp’’.
- T2.11. GV: Giới thiệu hệ sắc tố

3. Hệ sắc tố quang hợp

quang hợp ở cây xanh gồm diệp lục

- Gồm diệp lục và carotenoit

và carotenoit (sắc tố phụ). Trong đó

+ Diệp lục

Dl a: C55H72O5N4Mg

diệp lục gồm 2 loại chủ yếu là diệp

Dl b: C55H70O6N4Mg

lục a và diệp lục b; carotenoit gồm
caroten và xantophyl.

+ Carotenoit

caroten: C40H56

Xantophyl:C40H50On
(n = 1->6)

- T2.12. GV: Hỏi.
(?) Nêu vai trò của từng loại sắc tố?
(?) Tại sao lá cây có màu xanh, và
một số lá, củ quả lại có màu xanh
Lê Thị Vân

- Diệp lục có khả năng hấp thụ năng lượng
ánh sáng mặt trời. Sắc tố phụ có khả năng
hấp thụ ánh sáng và truyền năng lượng đó
cho diệp lục.
Lớp K34A Khoa Sinh - KTNN


Khóa luận tốt nghiệp
lục?

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2
- Diệp lục mà cho lá cây có màu xanh lục.

(?) Năng lượng được truyền đi trong

- Carotenoit tạo nên màu đỏ, vàng, da cam

hệ sắc tố như thế nào?

của lá, củ, quả.

- T2.13. HS: Nghiên cứu thông tin

- Sơ đồ truyền năng lượng trong hệ sắc tố

SGK trả lời.

Carotenoit

- T2.14. GV: Lưu ý trong các sắc tố

diệp

diệp lục b

diệp lục a

lục a ở trung tâm phản ứng.

quang hợp chỉ có diệp lục a là tham
gia trực tiếp vào sự chuyển hóa năng
lượng ánh sáng hấp thụ được thành
năng lượng của các liên kết hóa học
trong ATP và NADPH.

4. Củng cố
- GV: Nhắc lại kiến thức trọng tâm của bài học.
- GV: Gọi 1 -2 HS đọc phần ghi nhớ.
- GV: Yêu cầu HS trả lời 1 số câu hỏi trắc nghiệm khách quan.
Câu 1. Cơ quan nào của thực vật không thể quang hợp được?
A. Lá

C. Hoa

B. Quả

D. Củ

Câu 2. Sắc tố nào sau đâytham gia trực tiếp vào chuyển hóa quang năng thành hóa
năng trong sản phẩm quang hợp ở cây xanh?

A. Diệp lục

C. Diệp lục a; b

B. Diệp lục b

D. Diệp lục a; b và carotenoit

Câu 3. Cấu tạo ngoài của lá có đặc điểm nào sau đây thích nghi với chức năng hấp
thụ được nhiều ánh sáng?
A. Có cuống lá
B. Có diện tích bề mặt lớn
Lê Thị Vân

Lớp K34A Khoa Sinh - KTNN


Khóa luận tốt nghiệp
C. Phiến lá mỏng

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

D. Các khí khổng tập trung ở mặt dưới của lá nên không chiếm mất diện tích hấp thụ
ánh sáng
5. Bài tập về nhà
- GV: Yêu cầu HS về nhà trả lời các câu hỏi cuối bài và đọc phần “Em có biết”
- GV: Yêu cầu HS đọc trước bài 9 “Quang hợp ở các nhóm thực vật C3, C4, CAM”

PHẦN III. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
1. KẾT LUẬN

1.1. Điều tra ban đầu cho thấy: nhận thức về phương pháp grap và vận dụng phương
pháp grap vào dạy học của GV còn rất thấp. Ngoài ra nhận thức về quan điểm hệ
Lê Thị Vân

Lớp K34A Khoa Sinh - KTNN


Khóa luận tốt nghiệp
thống của GV cũng hạn chế.

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

1.2. Sử dụng phương pháp grap trong dạy và học phần Sinh học cơ thể thực vật
(Sinh học 11) đảm bảo tính hiệu quả và tính khả thi.
1.3. Quy trình thiết kế grap dạy học (grap nội dung và grap hoạt động); một số grap
nội dung và một số grap hoạt động trong phần SHCTTV (Sinh học11) là hợp lý, có
thể vận dụng được trong dạy học phần SHCTTV nói riêng và Sinh học nói chung.
1.4. Các bài học được thiết kế và giảng dạy theo phương pháp grap thực sự đã trở
thành một công cụ logic hữu ích cho GV để nâng cao chất lượng dạy học phần
SHCTTV nói riêng và sinh học nói chung.
1.5. Thực nghiệm sư phạm đã chứng minh tính hiệu quả và tính khả thi của việc
thiết kế và dạy học sinh học theo phương pháp grap. Kết quả thực nghiệm chứng tỏ
phương pháp này có những ưu thế cơ bản là: Giúp cho HS hiểu bài hơn; hệ thống hoá
kiến thức tốt hơn, đồng thời rèn luyện cho HS cách tự học, tư duy hệ thống, quan
điểm nhìn nhận các sự vật hiện tượng trong thực tế, khả năng vận dụng các tri thức để
giải quyết các vấn đề của khoa học, xã hội và cuộc sống.
2. KIẾN NGHỊ
1.1. Tiếp tục nghiên cứu và hoàn thiện quy trình thiết kế, sử dụng grap trong dạy học
các phân môn khác của bộ môn sinh học.
1.2. Từng bước triển khai việc dạy học sinh học bằng phương pháp grap trong nhà

trường nhằm làm phong phú thêm hệ thống phương pháp dạy học sinh học theo
hướng tích cực hoá hoạt động học tập của HS.

Lê Thị Vân

Lớp K34A Khoa Sinh - KTNN