TIẾT 50 TIẾNG VIỆT

KIỀU THỊ MINH

Ngày 11 tháng 11 năm 2013


Kiểm tra miệng
Xác định quan hệ ý nghĩa giữa các vế câu trong câu
ghép dưới đây và cho biết mỗi vế câu biểu thị ý
nghĩa gì trong mối quan hệ ấy.
- Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì
chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn : hôm nay
tôi đi học. ( Thanh Tịnh, tôi đi học)
Trả lời: Quan hệ giữa vế câu (1) với vế câu (2) là
quan hệ nguyên nhân- kết quả, vế chứa vì chỉ
nguyên nhân. Quan hệ giữa vế câu (2) với vế câu
(3) là quan hệ giải thích, vế câu (3) giải thích cho
điều ở vế câu (2).


BÀI 13:TIẾT 50
TUẦN DẠY: 13


I.Tìm hiểu chung
1. Dấu ngoặc đơn
a. Đùng một cái, họ (những
người bản xứ) được phong cho
cái danh hiệu tối cao là “chiến
sĩ bảo vệ công lý và tự do”.
(Nguyễn Ái Quốc, Thuế máu)

=> Dùng

để đánh dấu phần giải thích để làm rõ họ ngụ ý chỉ ai ( những
người bản xứ). Phần này thường giúp người đọc hiểu rõ hơn phần được
chú thích, nhưng nhiều khi có tác dụng nhấn mạnh.


b. Gọi là kênh Ba Khía vì ở đó hai
bên bờ tập trung toàn những con ba
khía, chúng bám đặc sệt quanh các
gốc cây (ba khía là một loại còng
biển lai cua, càng sắc tím đỏ, làm
mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon).
(Theo Đoàn Giỏi, Đất rừng phương Nam)

=> Dùng

để đánh dấu phần thuyết minh về một loại động vật mà tên
của nó ( ba khía) được dùng để gọi tên một con kênh, nhằm giúp
người đọc hình dung rõ hơn đặc điểm của con kênh này.


c. Lí Bạch (701-762), nhà thơ nổi
tiếng của Trung Quốc đời Đường,
tự Thái Bạch, hiệu Thanh Liên cư
sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới năm
tuổi, gia đình về định cư ở làng
Thanh Liên, huyện Xương Long
thuộc Miên Châu (Tứ Xuyên).
=> Dùng

(Ngữ văn 7, tập 1)

để đánh dấu phần bổ sung thêm thông tin về năm sinh (701) và
năm mất (762) của nhà thơ Lí Bạch và cho người đọc biết thêm Miên
Châu thuộc tỉnh nào (Tứ Xuyên).
? Nếu bỏ phần trong dấu ngoặc đơn thì ý nghĩa cơ bản của những
đoạn trích trên có thay đổi không?.
=> Không, vì khi đặt một phần nào đó trong dấu ngoặc đơn thì người
viết đã coi đó là phần chú thích, nhằm cung cấp thông tin kèm thêm,
chứ nó không thuộc phần nghĩa cơ bản.
? Qua phân tích 3 ví dụ trên em hãy cho cô biết dấu ngoặc đơn
dùng để làm gì?


Dấu ngoặc đơn: dùng để đánh
dấu phần chú thích (giải thích,
thuyết minh, bổ sung thêm).


Bài tập:1
Giải thích công dụng của dấu ngoặc đơn trong những đoạn trích sau:
a. Qua các cụm từ “ tiệt nhiên” ( rõ ràng, dứt khoát như thế, không thể
khác), “ định phận tại thiên thư” ( định phận tại sách trời), “ hành khan thủ
bại hư” ( chắc chắn sẽ nhận lấy thất bại), hãy nhận xét về giọng điệu của
bài thơ.
=> Đánh dấu phần giải thích ý nghĩa của các cụm từ tiệt nhiên, định phận tại
thiên thư, hành khan thủ bại hư.(trong dấu ngoặc kép).
b. Chiều dài của cầu là 2 290 m ( kể cả phần cầu dẫn với chín nhịp dài và mười nhịp
ngắn).

=> Đánh dấu phần thuyết minh nhằm giúp người đọc hiểu rõ trong 2290m
chiều dài của cầu có tính cả phần cầu dẫn.
c. Để văn có tính liên kết, người viết ( người nói) phải làm cho nội dung của các
câu, các đoạn thống nhất và gắn bó chặt chẽ với nhau; đồng thời, phải biết kết nối
các câu, các đoạn đó bằng những phương tiện ngôn ngữ ( từ, câu,…) thích hợp.
=>(1)
=> Đánh dấu phần bổ sung phần này có quan hệ lựa chọn .
(2) Đánh dấu phần thuyết minh làm rõ những phương tiện ngôn ngữ


2. DẤU HAI CHẤM


a.Rồi Dế Choắt loanh quanh, băn
khoăn. Tôi phải bảo:
- Được, chú mình cứ nói thẳng thừng ra
nào.
Dế Choắt nhìn tôi mà rằng:
- Anh đã nghĩ thương em như thế thì
hay là anh đào giúp cho em một cái ngách
sang bên nhà anh, phòng khi tắt lửa tối
đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy
sang...
(Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí)
=> Dùng

để đánh dấu ( báo trước) lời đối thoại ( của Dế Mèn nói với Dế
Choắt và của Dế Choắt nói với Dế Mèn)

b. Như tre mọc thẳng, con người không chịu
khuất. Người xưa có câu: “Trúc dẫu cháy, đốt
ngay vẫn thẳng”. Tre là thẳng thắn, bất khuất !
(Thép Mới, Cây tre Việt
Nam)
=> Dùng

để đánh dấu ( báo trước) lời dẫn trực tiếp ( Thép Mới dẫn
lại lời của người xưa).


c.

Con đường này tôi đã quen đi
lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên
thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi
đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang
có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi
học.
(Thanh Tịnh, Tôi đi học)
=> Dùng

để đánh dấu phần giải thích lí do thay đổi tâm trạng của tác
giả trong ngày đầu tiên đi học.
? Qua

phân tích 3 ví dụ trên em hãy cho cô biết dấu hai chấm
dùng để làm gì?

Dấu hai chấm dùng để:
-Đánh dấu (báo trước) phần giải thích,
thuyết minh cho một phần trước nó.
-Đánh dấu (báo trước) lời dẫn trực tiếp
(dùng với dấu ngoặc kép) hay lời đối
thoại (dùng với dấu gạch ngang).


Bài tập 2. Giải thích công dụng của dấu hai chấm
trong những đoạn trích sau:
a. Nhưng họ thách nặng quá: nguyên tiền mặt phải một trăm
đồng bạc, lại còn cau, còn rượu …cả cưới nữa thì mất đến
cứng hai trăm bạc.
=> Đánh dấu (báo trước) phần giải thÝch cho ý: họ
thách nặng quá.
b.Tôi không ngờ Dế Choắt nói với tôi một câu như thế này:
- Thôi, tôi ốm yếu quá rồi, chết cũng được. Nhưng trước khi nhắm
mắt, tôi khuyên anh: ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà
không biết suy nghĩ, sớm muộn rồi cũng mang vạ vào mình đấy.
=>Đánh
dấu (báo trước) lời đối thoại (Dế Choắt nói với Dế Mèn)
=>
và phần thuyết minh nội dung Dế Choắt khuyên Dế mèn.
c. Rồi

một ngày mưa rào. Mưa giăng giăng bốn phía. Có quãng nắng
xuyên xuống biển, óng ánh đủ màu: xanh lá mạ, tím phớt, hồng, xanh
biếc,…
=> Đánh dấu (báo trước) phần thuyết minh cho ý: đủ màu là
những màu nào.

II.LUYỆN TẬP
Thảo luận nhóm: 4’
Nhóm 1: Bài tập 3
Nhóm 2: Bài tập 4
Nhóm 3: Bài tập 5
Nhóm 4: Bài tập 6


3. Có thể bỏ dấu hai chấm trong đoạn trích sau
được không ? Trong đoạn trích này, tác giả dùng
dấu hai chấm nhằm mục đích gì ?
Tiếng Việt có những đặc sắc của một thứ
tiếng đẹp, một thứ tiếng hay. Nói thế có
nghĩa là nói rằng: tiếng Việt là một thứ tiếng hài hòa
về mặt âm hưởng, thanh điệu mà cũng rất tế nhị,
uyển chuyển trong cánh đặt câu. Nói thế cũng có
nghĩa là nói rằng: tiếng Việt có đầy đủ khả năng để
diễn đạt tình cảm, tư tưởng của người Việt Nam và để
thoả mãn cho yêu cầu của đời sống văn hoá nước nhà
qua các thời kì lịch sử.

(Đặng Thai Mai)

→ Có thể bỏ dấu hai chấm. Nhưng nghĩa
của phần đặt sau dấu hai chấm không
được nhấn mạnh bằng.

4.Quan sát câu sau và trả lời câu hỏi .
Phong Nha gồm có hai bộ phận: Động khô và Động nước . ( Trần
Hoàng)
- Có thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn được không? Nếu
thay thì ý nghĩa của câu có gì thay đổi ?
- Nếu viết lại là Phong Nha: Động khô và Động nước thì có thể thay
dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn được không ? Vì sao?
- Câu văn Phong Nha gồm có hai bộ phận: Động khô và Động
nước. Có thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn: Phong Nha
gồm có hai bộ phận (Động khô và Động nước). Nếu thay thì bộ
phận trong dấu ngoặc đơn chỉ mang ý nghĩa giải thích đi kèm.
- Nếu viết Phong Nha gồm: Động khô và Động nước. thì không thể
thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn. Vì vế Động khô và Động
nước không thể xem là thành phần chú thích.


... Thế là các em được vào lớp

5

năm. Các em phải gắng học để
thầy mẹ được vui lòng và để
thầy dạy các em được sung
sướng. Các em đã nghe chưa.
(Các em đều nghe nhưng không
em nào dám trả lời. Cũng may
đã có một tiếng dạ ran của phụ
huynh đáp lại).

? Bạn đó chép lại dấu ngoặc đơn đúng hay sai? Vì sao?

*

Bạn đó chép sai. Dấu ngoặc đơn bao giờ
cũng được dùng thành cặp.
? Phần được đánh dấu bằng dấu ngoặc đơn có
phải là một bộ phận của câu không?

*

Phần được đánh dấu bằng dấu ngoặc đơn
không phải là bộ phận của câu.


Bài tập 6:Viết đoạn

*





Nhóm 4

Dựa vào nội dung đã học ở văn bản Bài
toán dân số, hãy viết một đoạn văn ngắn
về sự cần thiết phải hạn chế việc gia tăng
dân số ; trong đoạn văn có dùng dấu ngoặc
đơn và dấu hai chấm.

Dấu ngoặc đơn
- ánh dấu phần chú
thích:
+ giải thích .
+ thuyết minh.
+ bổ sung thêm.
Không thuộc phần
nghĩa cơ bản. Cung cấp
thông tin kèm theo.

Dấu hai chấm
- Báo trước:
+ phần giải thích,
thuyết minh.
+ lời dẫn trực tiếp.
+ lời đối thoại.
Thuộc phần nghĩa
cơ bản.


Đối với bài học này:
•
•

Học thuộc lòng công dụng dấu ngoặc đơn, dấu hai chấm
Làm bài tập còn lại.

• Viết đoạn văn vế chủ đề : “ Tôn sư trọng đạo” trong
đoạn văn có sử dụng dấu hai chấm và dấu ngoặc đơn.

Đối với bài học sau:
Chuẩn bị bài: ĐỀ VĂN THUYẾT MINH VÀ CÁCH LÀM BÀI VĂN
THUYẾT MINH.
- Đọc kỹ và xác định các đối tượng trong 12 đề văn thuyết minh.
- Đọc bài văn mẫu thuyết minh: XE ĐẠP
+ Phân đoạn: Mở bài, Thân bài, Kết bài
. Tổ 1, 4: cho biết nội dung phần Mở bài, Kết bài
. Tổ 2, 3: cho biết nội dung phần Thân bài.