Bài tập về quy luật di truyền môn sinh học

Khóa h c LT H KIT-1: Môn Sinh h c (Th y Bùi Phúc Tr ch)

Bài t p v quy lu t di truy n

BÀI T P V QUY LU T DI TRUY N
(TÀI LI U BÀI GI NG)
Giáo viên: BÙI PHÚC TR CH
ây là tài li u tóm l c các ki n th c đi kèm v i bài gi ng Bài t p v quy lu t di truy n thu c khóa h c LT H
KIT-1: Môn Sinh h c (Th y Bùi Phúc Tr ch) t i website Hocmai.vn.
có th n m v ng ki n th c ph n Bài t p
v quy lu t di truy n, B n c n k t h p xem tài li u cùng v i bài gi ng này.

A. CÁC D NG CHÍNH

B. GI I THI U CÁC NGUYÊN T C GI I CHÍNH
I. QUY LU T MEN EN
1. Quy lu t phân li
a. Ph m vi áp d ng
- N i dung chính :
+ M t tính tr ng do 2 alen cùng lôcut quy đ nh, lôcut đó trên m t c p NST t ng đ ng.
+ Trong 2 alen này c a con thì 1 alen t b , còn alen kia nh n t m .
+ Khi gi m phân, các alen này phân li đ u v các giao t , nên 50% s giao t ch a alen này và 50% s
giao t ch a alen kia.
- H qu khi có t ng tác tr i – l n hoàn toàn:
+ Aa × Aa = (1/2A + 1/2a)×(1/2A + 1/2a) = 1/4AA + 2/4Aa + 1/4aa ki u hình là 3 tr i + 1 l n.
+ Aa × aa = (1/2A + 1/2a) × 1a = 1/2Aa + 1/2aa ki u hình là 1 tr i : 1 l n (đ c tr ng cho lai phân tích).
- Ph m vi:
+ Theo ngh a r ng, quy lu t này chi ph i h u h t s di truy n c a t t c các tính tr ng c a sinh v t sinh
s n h u tính quy đ nh b i c p gen trên các NST t ng đ ng. Nói cách khác, quy lu t ch không áp d ng
đ c v i sinh v t sinh s n vô tính và đ n tính, v i tr ng h p phân bào b t th ng mà thôi.
+ Tuy nhiên, theo ngh a h p, các bài t p v quy lu t này th ng ch đ c p đ n :

S di truy n c a 1 tính tr ng do 1 gen quy đ nh (tính tr ng đ n gen).
M i tính tr ng do 1 c p gen alen quy đ nh (ngh a là s lôcut xét đ n = 1).
b. Các d ng chính
- Xác đ nh ki u hình đ i sau khi bi t tính tr i và l n. Các nguyên t c gi i :
+ Kí hi u gen quy đ nh tính tr i là ch cái in hoa (A, B, C …), còn kí hi u gen quy đ nh tính l n là ch
cái in th ng (a, b, c …).
+ Ki u hình l n ch c ch n mang c p alen l n (aa), còn ki u hình tr i là A- (d u - thay cho A ho c a) .
+ Th d h p luôn cho 2 lo i giao t , m i lo i chi m 1/2 ( t c 50 %) : Aa
1/2A + 1/2a ; còn th đ ng
h p ch phát sinh 1 lo i : AA 100 % A ; còn aa
100 % a.
- Xác đ nh tính tr i và l n khi bi t k t qu ki u hình đ i con.

Hocmai.vn – Ngôi tr

ng chung c a h c trò Vi t

T ng đài t v n: 1900 58-58-12

- Trang | 1 -


Khóa h c LT H KIT-1: Môn Sinh h c (Th y Bùi Phúc Tr ch)

Bài t p v quy lu t di truy n

+ Khi đ i con có s l ng đ nhi u, tính tr ng là đ n gen, phân tính theo t l 3 : 1 thì ki u hình chi m
3 ph n (75%) là tr i, còn ki u hình chi m 1 ph n (25%) là l n.
+ Khi đ i con có ít cá th thì tính tr ng di truy n cách đ i là l n, ho c l n là con c a 2 tr i.
- Khi g p bài toán lai gi ng nhi u tính tr ng, n u bi t ch c tính tr ng là đ n gen, các gen trên các NST

khác nhau, thì b n tách t ng tính tr ng ra xét riêng nh trên.
2. Quy lu t phơn li đ c l p
a. Ví d 1
- Lai 2 dòng đ u Hà Lan thu n ch ng khác nhau 2 tính tr ng (P) : h t vàng, v tr n × h t xanh, v nh n.
F1 thu đ c g m 100 % h t vàng, tr n. Còn F2 do F1 t th ph n thì t o ra 556 h t phân li thành 4 ki u
hình : 315 vàng, tr n + 108 vàng, nh n + 101 xanh tr n + 32 xanh, nh n.
- F2 xu t hi n 2 ki u hình mà P và F1 không có, đó là : vàng, nh n và xanh, tr n g i là bi n d t h p.
- T l 315 : 108 : 101 : 32 ≈ 9 : 3 : 3 : 1.
- Tách riêng t l phân li t ng tính tr ng F2 đ c
+ Vàng : Xanh = (315 + 108):(101 + 32) = 423:133 ≈ 3:1
+ Tr n : Nh n = (315 + 101):(108 + 32) = 416:140 ≈ 3:1
T ng tính tr ng v n tuân theo quy lu t phân li, ngh a là tính tr ng này (màu h t) di truy n không ph
thu c vào tính tr ng kia (d ng v h t).
- T l phân li chung c 2 tính tr ng F2 tuân theo bi u th c toán h c nh tích xác su t các s ki n đ c l p
: 9 vàng tr n + 3 vàng nh n + 3 xanh tr n + 1 xanh nh n = (3 vàng + 1 xanh) × (3 tr n + 1 nh n).
- N i dung chính c a quy lu t: Các alen phân li đ c l p v i nhau trong quá trình hình thành giao t và t
h p t do v i nhau trong th tinh.
b. Ph m vi và h qu
- Ph m vi áp d ng :
+ các alen trên các NST khác nhau
+ s lôcut ≥ 2.
- H qu :
+ N u gen tr i là hoàn toàn, v lí thuy t ta có công th c t ng quát sau c a Menđen :
S c p gen S
lo i S lo i ki u T l ki u S lo i ki u T l
ki u
d h p
giao t
gen con
gen con hình con

hình con
n
n
n
n
n
2
3
(1+2+1)
2
(3+1)n
+ T n s xu t hi n m t ki u gen là tích xác su t gi a 2 l ai giao t t o nên nó.
c. Các d ng th ng g p
Xác đ nh ki u hình đ i sau khi bi t tính tr i và l n (d ng thu n).
- T ng t nh lai 1 tính, khi đó tách riêng t ng tính ra đ xét, khi đó ta có :
+ Lai n th d h p, thì t l đ i con = (3 + 1)n .
+ Lai 1 th d h p v i 1 th đ ng h p l n, thì t l đ i con = (1 + 1).
- Th ng g p ki u tính nhanh t l ch ng h n nh : Phép lai AaBbccDd × AaBbccdd sinh ra:
+ Bao nhiêu ki u hình khác nhau ? (Áp d ng 2n , đây ch có 2 c p d h p
22 = 4).
+ T l đ ng h p l n aabbccdd ? (Aa × Aa
14aa, Bb × Bb
1/bb, cc × cc 1cc, Dd × dd
1/2dd
1/4×1/4×1×1/2 = 1/32).
- N u 1 c p là tính tr ng tr i không hoàn toàn thì t l ki u hình = (3 + 1)(1 + 2 + 1). N u 2 c p là tính
tr ng tr i không hoàn toàn thì t l ki u hình = (1 + 2 + 1)2 .
Xác đ nh lo i giao t c a 1 ki u gen

Hocmai.vn – Ngôi tr

ng chung c a h c trò Vi t

T ng đài t v n: 1900 58-58-12

- Trang | 2 -


Khóa h c LT H KIT-1: Môn Sinh h c (Th y Bùi Phúc Tr ch)

Bài t p v quy lu t di truy n

- Theo công th c c a Menđen, s lo i giao t c a ki u gen có n c p gen PL L = 2n . Ch ng h n c th có
ki u gen là AABbCcDDee có t i 5 c p alen c n xét, nh ng ch có 2 c p d h p có 22 = 4 lo i.
xác đ nh ki u gen c th c a t ng giao t , ta dùng phép ch n (xem bài 52).
Tính xác su t : Xem chuyên đ “ ng d ng gi i tích t h p và xác su t th ng kê” (bài 52).
II. T
NG TÁC GEN
1. T ng tác b sung
a. 9 : 7
Ví d 2 - đ u th m màu đ c a hoa hình thành qua 2 ph n ng :
- Ph n ng th nh t bi n ti n s c t không màu thành m t ch t trung gian c ng không màu, do gen tr i A;
- Ph n ng th hai bi n đ i ch t trung gian thành s c t đ , do gen tr i B. Các gen l n a và b không có tác
d ng này.
Ki u gen có ít nh t 2 alen tr i (A-B-) m i cho màu đ , còn l i không màu (tr ng). Nh v y phép lai
AaBb × AaBb 9 đ (A-B-) + 7 tr ng (3 aaB- + 3 A-bb + 1 aabb). (Xem bài 12, m c II.1)
b. 9 : 6 : 1
Ví d 3 - M t gi ng bí có ki u gen ch a c 2 alen khác nhau đ u tr i (A-B-) thì cho qu d t, ch có 1 alen
tr i (aaB- ho c A-bb) thì cho qu tròn, còn c 4 alen l n (aabb) thì cho qu dài. Phép lai AaBb × AaBb
9 d t (A-B-) + 6 tròn (aaB- + A-bb) + 1 dài (aabb). (Xem bài t p 12.18)

c. 9 : 3 : 3 : 1
Ví d 4 - gà : ki u gen A-B- cho mào (m ng) hình nh qu óc chó, ki u gen A-bb cho mào hình hoa,
ki u gen aaB- cho mào hình h t đ u, ki u gen aabb cho mào hình lá (hình 54.1). Do đó, phép lai AaBb ×
AaBb 9 mào qu (A-B-) + 3 mào hoa ( A-bb) + 3 mào h t (aaB-) + 1 mào lá (aabb).

A-BMƠo hình qu óc
chó (m ng chích)

A-bb MƠo hoa h ng
(m ng chà)

aaBMƠo hình h t
đ u (m ng dâu)

Hình 54.1 ậ D ng mào gà (m ng) di truy n theo ki u t

aabb MƠo đ n
(m ng lá)

ng tác b sung.

2. T ng tác át ch tr i
2 c p gen 2 lôcut khác nhau cùng xác đ nh 1 tính tr ng, nh ng s có m t c a gen tr i này l n át gen tr i
không alen còn l i. Có 2 tr ng h p :
a. 13 : 3
Ví d 5 - M t gi ng gà có gen A cho màu đen, gen l n a cho màu tr ng, còn gen B át ch gen A, nên gà
ch có màu đen khi ki u gen có c p alen aa. Phép lai AaBb × AaBb
13 tr ng (9 A-B- + 3 A-bb + 1
aabb) + 3 đen (aaB-).
b.12 : 3 : 1

Ví d 6 - M t gi ng ngô có ki u gen A- - - thì cho h t đ , ki u gen aaB- cho h t vàng, còn aabb thì không
màu (tr ng). Phép lai AaBb × AaBb
12 đ (A- - -) + 3 vàng (aaB-) + 1 tr ng (aabb).
3. T ng tác át ch l n 9 : 3 : 4

Hocmai.vn – Ngôi tr

ng chung c a h c trò Vi t

T ng đài t v n: 1900 58-58-12

- Trang | 3 -


Khóa h c LT H KIT-1: Môn Sinh h c (Th y Bùi Phúc Tr ch)

Bài t p v quy lu t di truy n

Ví d 7 - chu t agouti : c p alen l n aa c ch alen B hay b, nên khi có alen A- , thì B (nâu) ho c b
(đen) m i bi u hi n tác đ ng riêng c a nó. C p gen l n lôcut này át ch s bi u hi n c a gen lôcut kia
. Do đó phép lai AaBb × AaBb
9 nâu (A-B-) + 3 đen (A-bb) + 4 tr ng (aa- -).
4. T ng tác c ng g p 15 : 1 (Xem l i bài 12, m c II.2)
Ví d 8 - Màu h t c a 1 gi ng lúa mì do 2 c p alen A (a) và B (b) quy đ nh, ki u gen có càng nhi u alen
tr i thì màu đ càng th m. Do đó phép lai AaBb × AaBb
15 đ + 1 tr ng (aabb). 15/16 s cá th có h t
đ nh ng s c đ không đ u (đ th m, đ nh t, h ng, h ng nh t).
Tr ng h p màu da c a ng i có gi thuy t cho r ng do ít nh t 3 lôcut phân li đ c l p, nh ng gi thuy t
này không gi i thích đ c ng i da đ có ki u gen gì và t i sao ng i da màu không th sinh con da tr ng
theo đúng t l nh gi thuy t .

III. LIÊN K T GEN
1. Liên k t hoàn toàn
- Khi các gen đang xét cùng 1 NST thì chúng chúng cùng phân li trong phân bào cùng t h p v i nhau
trong th tinh.
- Các gen cùng 1 NST t o thành 1 nhóm gen liên k t. S nhóm tính tr ng di truy n liên k t b ng s nhóm
gen liên k t. S nhóm gen liên k t c a loài th ng b ng s NST c a b đ n b i (n).
- Khi các gen nào liên k t v i nhau, ta ghi tên các gen đó trên cùng 1 v ch (t ng tr ng 1 NST) , do đó
ki u gen th l ng b i ghi nh 1 phân s v i 2 v ch, còn ki u gen đ n b i ghi trên 1 v ch. N u mu n
vi t đ n gi n có th dùng 2 d u v ch chéo (//) đ thay, ví d :

vi t là BV//bv.

- S lo i giao t khi liên k t gen = 2n v i n là s c p NST t ng đ ng mang các gen đang xét. Ch ng h n:
+ Ki u gen AbC//aBc có 3 c p gen d h p, nh ng cùng n m trên 1 c p NST t ng đ ng (n = 1) Có
21 = 2 lo i giao t là : AbC và aBc.
+ Ki u gen

có t i 5 c p gen d h p, nh ng

trên 2 c p NST t

ng đ ng (n = 2), n u không có

trao đ i chéo Cho 22 = 4 lo i giao t : AbC dE , AbC De , aBc dE , aBc De . Ngh a là khi liên k t hoàn
toàn s lo i giao t tính nh s t h p NST.
2. Liên k t không hoàn toàn (hoán v gen)
- Khi các gen cùng 1 NST nh ng xa nhau thì có th hoán v v i các alen cùng lôcut v i chúng NST
t ng đ ng do trao đ i chéo c p NST không ch em (NST t ng đ ng khác ngu n), t đó t o ra bi n d tái
t h p.
- Hoán v gen không phát sinh ki u hình m i, mà ch thay đ i t n s ki u gen t đó thay đ i t l ki u hình.

- T n s hoán v gen giao đ ng trong kho ng t 0 đ n 50 % (khi đ t tr s l n nh t thì k t qu nh PL L)
và đ c tính b ng t l s giao t có gen hoán v v i t ng s giao t t o thành. Trong th c t , t n s hoán
v gen nhi u nh t c ng ch kho ng 25 % đ n 30 %. Trao đ i chéo có th ch x y ra ch quá trình hình
thành giao t cái, ho c ch giao t đ c ho c c hai lo i là tùy loài.
- M t th d h p AaBb tr ng h p liên k t gen có th có 2 ki u gen khác nhau :
+ Ki u AB // ab g i là d h p đ u (CIS).
+ Ki u Ab // aB g i là d h p l ch hay d h p đ i (TRANS).
tính t n s hoán v gen (f), ng i ta l y đ i t ng là th d h p đ u đem lai phân tích, th ng kê s cá
th có bi n d tái t h p (x) và t ng s cá th (y) đ i con lai, r i áp d ng công th c f = x / y , ch ng h n :
AB//ab × ab//ab
AB//ab + ab//ab + Ab//ab + aB//ab.
Ki u hình gi ng P
BD tái t h p (< 0,5)
Công th c trên không áp d ng đ c khi đ i t ng là th d h p l ch, vì lai phân tích đ
Hocmai.vn – Ngôi tr

ng chung c a h c trò Vi t

T ng đài t v n: 1900 58-58-12

c k t qu khác :
- Trang | 4 -


Khóa h c LT H KIT-1: Môn Sinh h c (Th y Bùi Phúc Tr ch)

Ab//aB × ab//ab

Bài t p v quy lu t di truy n

Ab//ab + aB//ab + AB//ab + ab//ab.

Ki u hình khác P Tái t h p có KH nh P (< 0,5)
phân bi t 2 ki u gen d h p đ u và l ch, có nhi u cách nh ng đ n gi n là cho t p giao :
+ CIS :
AB//ab × AB//ab
1 AB//AB + 2 AB//ab + 1 ab//ab.
Ki u hình phân li =
3
1
+ TRANS : Ab//aB × Ab//aB
1 Ab//Ab + 2 Ab//aB + 1 aB//aB.
Ki u hình phân li = 1
2
1
+ Ngoài ra lai phân tích mà t ng t l c p ki u hình t ng ng < 50 % thì đó chính là các ki u hình tái
t h p.
- T n s hoán v gen có th tính b ng s th p phân, nh ng th ng tính ra % và 1 % là 1 cM. Khi bài toán
cho kho ng cách L gi a 2 lôcút thì b n c n hi u ngay là lai phân tích s cho ra L % tái t h p. Ch ng h n :
kho ng cách gi a A v i B là 17 cM
AB//ab × ab//ab
83 % ki u hình gi ng P + 17 % bi n d tái t
h p, hay t l ki u hình = 0,415 AB//ab + 0,415 ab//ab + 0,085 Ab//ab + 0,085 aB//ab.
IV. LIÊN K T GI I TÍNH
- Di truy n liên k t gi i tính th c ch t là bi t d ng c a liên k t gen, khi gen xét đ n NST gi i tính.
- N u gen đo n t ng đ ng c a NST gi i tính, thì lôcut c a gen này di truy n nh các lôcut NST
th ng (c ng phân li hay hoán v nh v y).
- N u gen đo n không t ng đ ng c a NST gi i tính, thì lôcut ch có 1 alen mà thôi, khi đó :
+ Gen l n X di truy n chéo t P (XaY)
F1 (X-Xa)

F2 (XaY) hay “Ông ngo i”
“M ”
“Con
trai” n u XY là gi ng đ c.
+ Gen Y b t k là tr i hay l n đ u di truy n th ng và bi u hi n 100 % con nh n đ c Y : XYa
XYa.
+ C n nh : Cá, bò sát, chim và cánh ph n có gi ng cái là d giao t .
V. DI TRUY N NGOÀI NHÂN
Di truy n ngoài nhân còn g i là di truy n ngoài NST ho c di truy n t bào ch t. B n ch t hi n t ng
này là ti th hay l c l p n m ngoài nhân có ch a gen, mà nhi u loài thì h p t th ng nh n đ c l ng
t bào ch t mang các gen này c a giao t cái (“m ”) nhi u h n c a giao t đ c (“b ”). Do đó :
- Lai thu n và lai ngh ch khác nhau, trong đó con lai mang tính tr ng c a “m ”, g i là di truy n theo dòng
m .
- Các gen ngoài NST s l ng không n đ nh và không đ c phân li đ u trong phân bào, nên s di truy n
này không ch t ch nh di truy n NST.
C. NH N BI T D NG
Trong bài toán có đ khó cao, ng i ta th ng cho s di truy n ph c t p c a nhi u tính tr ng, mà tính
tr ng này di truy n theo quy lu t này, còn tính tr ng kia l i theo quy lu t khác. Còn g p tr ng h p 1 tính
tr ng l i do nhi u lôcut xác đ nh, nh ng 1 lôcut l i NST gi i tính ho c c 2 cùng 1 NST. Có nh ng
cách đ n gi n đ nh n bi t.
1.
bài cho (có th nói rõ, có th không th t rõ)
- N u đ cho “các gen trên các NST khác nhau” thì quá rõ là các gen phân li đ c l p
Gi i theo quy
lu t Menđen.
- N u đ cho t l ki u hình x p x hay đúng nh t l chu n đã h c (nh 3 : 1, 1 : 1 , 9 : 3 : 3 : 1 v.v)
B n c n v n d ng quy lu t Menđen.
- N u đ cho nhi u c p gen, nh ng ch có 1 tính tr ng
Ngh ngay t i t ng tác gen. Trong các tr ng
h p này ta có th g p :

Hocmai.vn – Ngôi tr

ng chung c a h c trò Vi t

T ng đài t v n: 1900 58-58-12

- Trang | 5 -


Khóa h c LT H KIT-1: Môn Sinh h c (Th y Bùi Phúc Tr ch)

Bài t p v quy lu t di truy n

+ 2 c p gen 2 lôcut khác nhau cùng xác đ nh 1 tính tr ng, mà 2 lôcut này trên các NST khác nhau
nên phân li đ c l p theo quy lu t Menđen, do dó t l ki u hình là bi n d ng c a 9 : 3 : 3 : 1.
+ 2 c p gen 2 lôcut khác nhau cùng xác đ nh 1 tính tr ng, nh ng 2 lôcut này l i cùng trên 1 NST.
Lúc này, ta xác đ nh ki u gen theo quy lu t liên k t gen, còn ki u hình ph i d a vào ki u t ng tác đ cho.
- N u đ bài nh c t i (dù thoáng qua) lai thu n và lai ngh ch
Ngh ngay t i di truy n liên k t gi i tính ,
hoán v gen ho c có khi là di truy n t bào ch t.
2.
bài cho n
- Khi đ cho phép lai 1 tính tr ng mà có t i ≥ 3 ki u hình
Ngh ngay đ n tr i trung gian, hay t ng tác
gen ho c di truy n đa alen.
- Khi đ nh c t i “đ c, cái” (có khi ch là kí hi u , )
Ngh t i di truy n liên k t gi i tính ho c ngoài
NST.
cho phép lai nhi u tính tr ng mà t l phân li m i tính tr ng khác nhau
di truy n theo nhi u quy

lu t.
-

bài có ki u gen v i kí hi u

ho c Ab//aB

ó là liên k t gen và kèm theo có th có hoán v .
Giáo viên : BÙI PHÚC TR CH
Ngu n :
Hocmai.vn

Hocmai.vn – Ngôi tr

ng chung c a h c trò Vi t

T ng đài t v n: 1900 58-58-12

- Trang | 6 -