cuộc đấu tranh của nhân dân việt nam chống âm mưu chia cắt nam bộ ra khỏi việt nam của thực dân pháp giai đoạn 1945 1949

ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
______________________________

NGÔ CHƠN TUỆ

CUỘC ĐẤU TRANH CỦA NHÂN DÂN VIỆT NAM CHỐNG
ÂM MƯU CHIA CẮT NAM BỘ RA KHỎI VIỆT NAM
CỦA THỰC DÂN PHÁP GIAI ĐOẠN 1945-1949

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LỊCH SỬ

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH - 2014


ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
_______________________________

NGÔ CHƠN TUỆ

CUỘC ĐẤU TRANH CỦA NHÂN DÂN VIỆT NAM CHỐNG
ÂM MƯU CHIA CẮT NAM BỘ RA KHỎI VIỆT NAM
CỦA THỰC DÂN PHÁP GIAI ĐOẠN 1945-1949

Chuyên ngành: Lịch sử Việt Nam cận đại và hiện đại
Mã số:
62.22.54.05

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LỊCH SỬ

Hướng dẫn khoa học:
1. TS. Phan Văn Hoàng
2. PGS.TS. Nguyễn Cảnh Huệ
Phản biện độc lập:
1. PGS.TS. Đinh Quang Hải
2. TS. Nguyễn Hữu Nguyên
Phản biện:
1. TS. Lê Hữu Phước
2. PGS.TS. Hồ Sơn Đài
3. PGS.TS. Ngô Minh Oanh

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH - 2014


1

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các
số liệu được sử dụng có nguồn gốc rõ ràng, những đánh giá nhận định trong
luận án do cá nhân tôi nghiên cứu dựa trên những tư liệu xác thực và chưa
được công bố ở bất kỳ công trình nào.

Tác giả luận án

Ngô Chơn Tuệ


2

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN…………………………………………………………………..1
MỤC LỤC…………………………………………………………………………..2
MỞ ĐẦU……………………………………………………………………………5
1. Lý do chọn đề tài và mục đích nghiên cứu……………………………………..5
1.1. Lý do chọn đề tài…………………………………………………………..5
1.2. Mục đích nghiên cứu………………………………………………………7
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề………………………………………………………9
2.1. Tình hình nghiên cứu ngoài nước……………………………………........9
2.2. Tình hình nghiên cứu trong nước………………………………………...13
3. Nhiệm vụ nghiên cứu…………………………………………………………..19
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu……………………………………………..20
4.1. Đối tượng nghiên cứu…………………………………………………….20

4.2. Phạm vi nghiên cứu…………………………………………………...20
4.2.1. Về thời gian…………………………………………………….20
4.2.2. Về không gian………………………………………………….21
5. Phương pháp nghiên cứu và nguồn tài liệu…………………………………..21

5.1. Cơ sở lý luận…………………………………………………………..21
5.2. Phương pháp nghiên cứu……………………………………………...21
5.3. Nguồn tài liệu……………………………………………………………22
6. Những đóng góp khoa học của luận án……………………………………….23
7. Kết cấu của luận án…………………………………………………………….24
CHƯƠNG 1: ÂM MƯU CHIA CẮT NAM BỘ RA KHỎI VIỆT NAM CỦA
THỰC DÂN PHÁP VÀ CHỦ TRƯƠNG CỦA CHÍNH PHỦ VIỆT NAM DÂN
CHỦ CỘNG HOÀ………………………………………………………………25
1.1. Âm mưu chia cắt Nam Bộ ra khỏi Việt Nam của thực dân Pháp…………25
1.1.1. Thực dân Pháp gắn liền âm mưu chia cắt với âm mưu xâm lược……….25
1.1.1.1. Nam Bộ trong âm mưu chia để trị thời Đông Dương thuộc Pháp

(từ 2-1859 đến 9-1940)…………………………………………25


3

1.1.1.2. Nam Bộ thời cộng trị Pháp – Nhật (từ 9-1940 đến 3-1945)……26
1.1.1.3. Nam Bộ dưới ách cai trị của Nhật (từ 3-1945 đến 8-1945)……29
1.1.1.4. Nam Bộ trong âm mưu tái xâm lược của thực dân Pháp
(từ 8-1945 đến 23-9-1945)……………………………………..30

1.1.2. Âm mưu chia cắt Nam Bộ ra khỏi Việt Nam của thực dân Pháp
sau khi tái chiếm Nam Bộ năm 1945……………………………...34
1.1.2.1. Hội đồng tư vấn Nam Kỳ (từ 2-1946)……..……………….......35
1.1.2.2. Chính phủ Nam Kỳ tự trị của Nguyễn Văn Thinh
(từ tháng 6 đến 11-1946)……………………………………….38

1.1.2.3. Chính phủ Nam Kỳ tự trị của Lê Văn Hoạch
(từ 12-1946 đến 9-1947)……………………………………42
1.2. Chủ trương của Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa chống
lại âm mưu chia cắt Nam Bộ ra khỏi Việt Nam của thực dân Pháp…...45
CHƯƠNG 2: CUỘC ĐẤU TRANH CỦA NHÂN DÂN VIỆT NAM CHỐNG
ÂM MƯU CỦA THỰC DÂN PHÁP CHIA CẮT NAM BỘ RA KHỎI VIỆT
NAM TRONG NHỮNG NĂM 1945-1947……………………………………51
2.1. Đấu tranh chính trị…………………………………………………………..51
2.1.1. Đấu tranh chính trị ở Nam Bộ ………………………………………….51
2.1.1.1. Phong trào Báo chí thống nhất…………………………………51
2.1.1.2. Phong trào của trí thức yêu nước………………………………61
2.1.1.3. Công chức yêu nước bỏ việc theo kháng chiến………………...63
2.1.1.4. Phong trào đấu tranh của các tổ chức và các đoàn thể…………66
2.1.2. Phong trào ở Bắc Bộ và Trung Bộ ủng hộ cuộc kháng chiến ở

Nam Bộ…………………………………………………………………71
2.2. Đấu tranh quân sự……………………………………………………………74
2.2.1. Phong trào Nam Tiến…………………………………………………...74
2.2.2. Bộ đội Hải ngoại (từ Thái Lan, Lào và Campuchia)……………………77
2.3. Đấu tranh ngoại giao…………………………………………………………79
2.3.1. Hoạt động ngoại giao với Pháp…………………………………………79


4

2.3.1.1. Cuộc thương lượng với Pháp cuối năm 1945 đầu 1946………...79

2.3.1.2. Hội nghị trù bị Đà Lạt (từ 19-4 đến 11-5-1946)……………...90
2.3.1.3. Chuyến đi thăm nước Pháp của phái đoàn Quốc hội
Việt Nam (từ 16-4 đến 16-5-1946)…………………………..94
2.3.1.4. Hội nghị Fontainebleau (từ 6-7 đến 12-9-1946)……………..95
2.3.1.5. Chuyến đi thăm nước Pháp của Chủ tịch Hồ Chí Minh
(từ 31-5 đến 19-9-1946)……………………………………98
2.3.2. Tranh thủ sự ủng hộ của Liên hiệp quốc, của chính phủ và
nhân dân các nước……………………………………………….........106
CHƯƠNG 3: CUỘC ĐẤU TRANH CỦA NHÂN DÂN VIỆT NAM CHỐNG
ÂM MƯU CỦA THỰC DÂN PHÁP CHIA CẮT NAM BỘ RA KHỎI VIỆT
NAM TRONG NHỮNG NĂM 1947-1949…………………………………….117
3.1. Chủ trương "Nam Kỳ tự trị" thất bại, thực dân Pháp buộc phải
thay bằng "giải pháp Bảo Đại"…………………………………………….118
3.1.1. Chính phủ lâm thời Nam phần Việt Nam của Nguyễn Văn Xuân
(từ 10-1947 đến 5-1948)………………………………………............118
3.1.2. Chính phủ Trung ương lâm thời Việt Nam của Nguyễn Văn Xuân
(từ 6-1948 đến 6-1949)………………………………………………..122
3.1.3. Chính phủ Quốc gia Việt Nam của Bảo Đại (từ 7-1949)……………...129

3.2. Cuộc đấu tranh của nhân dân Việt Nam chống “giải pháp Bảo Đại”…131
3.2.1. Đấu tranh quân sự……………………………………………………..132
3.2.2. Đấu tranh chính trị…………………………………………………….136
3.2.3. Đấu tranh ngoại giao…………………………………………………..138
KẾT LUẬN………………………………………………………………………146
CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ CÓ LIÊN QUAN
ĐẾN LUẬN ÁN………………………………………………………………….155
TÀI LIỆU THAM KHẢO………………………………………………………156
PHỤ LỤC………………………………………………………………………...167


5

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài và mục đích nghiên cứu
1.1. Lý do chọn đề tài
 Nam Bộ là một bộ phận không thể tách rời của lãnh thổ Việt Nam. Ngay từ
cuối thế kỷ XVI - đầu thế kỷ XVII, di dân người Việt đã bắt đầu đến đây để khẩn
hoang. Đặc biệt từ sau đám cưới vua Chân Lạp Chey Chêttha II cùng công nương
Ngọc Vạn (1620), số di dân vào đây ngày càng đông. Đến năm 1698, chúa Nguyễn
Phúc Chu sai Thống suất Chưởng cơ Lễ thành hầu Nguyễn Hữu Cảnh vào Nam
kinh lược, lấy đất Đồng Nai lập huyện Phước Long dựng dinh Trấn Biên, đất Sài
Gòn lập huyện Tân Bình, dựng dinh Phiên Trấn, lập ra phủ Gia Định…Từ đó vùng
đất này nằm trong lãnh thổ Việt Nam. Mười năm sau (1708), Mạc Cửu đem vùng
đất Hà Tiên dâng chúa Nguyễn để tránh sự tấn công cướp bóc của người Xiêm. Chủ
quyền Việt Nam từ đó được mở rộng đến Hà Tiên và mũi Cà Mau bao gồm cả vùng
biển, các đảo và một phần vịnh Thái Lan như ngày nay.
Chủ quyền của Việt Nam trên vùng đất Nam Bộ từng bước được khẳng định
bằng các văn bản mang tính pháp lý quốc tế [19, tr.45] như Hiệp ước giữa Việt
Nam, Xiêm và Campuchia (12-1845), Hiệp ước giữa Việt Nam và Xiêm (1946)

nhắc lại Hiệp ước tháng 12-1845, Hiệp ước nhà Nguyễn nhượng cho thực dân Pháp
ba tỉnh miền Đông Nam Kỳ (1862), Hiệp ước nhà Nguyễn nhượng tiếp cho thực
dân Pháp ba tỉnh miền Tây Nam Kỳ (1874), các văn bản pháp lý giữa hai Chính phủ
Pháp và Campuchia về việc phân định biên giới giữa Nam Kỳ và Campuchia
(1889).
Như vậy, đến giữa thế kỷ XIX, trước khi bị thực dân Pháp xâm lược, vùng
đất Nam Bộ là một bộ phận của nước Việt Nam độc lập và thống nhất.
 Năm 1858, liên quân Pháp và Tây Ban Nha bắt đầu nổ súng xâm lược Việt
Nam tại Đà Nẵng. Năm 1859, thực dân Pháp tiến đánh Nam Kỳ. Các tỉnh Nam Kỳ
lần lượt rơi vào tay thực dân Pháp qua các Hiệp ước 1862 (Nhâm Tuất) và Hiệp ước
1874 (Giáp Tuất). Từ đó Nam Kỳ trở thành thuộc địa trực trị của thực dân Pháp…


6

Dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương và lãnh tụ Hồ Chí Minh,
Cách mạng tháng Tám năm 1945 thành công, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra
đời ngày 2-9-1945, nền độc lập và thống nhất của Việt Nam được tái lập. Tuy
nhiên, đêm 22 rạng 23-9-1945, thực dân Pháp nổ súng tại Sài Gòn, mở đầu cho việc
xâm lược Việt Nam một lần nữa. Ngay từ những giây phút đầu, nhân dân Nam Bộ
đã đứng lên kháng chiến chống thực dân Pháp cùng sự giúp đỡ của nhân dân cả
nước.
Sau khi tái chiếm toàn Nam Bộ (đầu 1946), thực dân Pháp một lần nữa âm
mưu chia cắt vùng đất này ra khỏi lãnh thổ Việt Nam, thành lập cái gọi là “nước
Cộng hòa tự trị Nam Kỳ”. Đó là bước đầu của âm mưu xâm lược toàn bộ Việt Nam
và đặt lại ách thống trị thực dân như trước Chiến tranh thế giới lần thứ hai của thực
dân Pháp. Do cuộc đấu tranh mạnh mẽ của nhân dân Nam Bộ nói riêng và toàn thể
nhân dân Việt Nam nói chung, chủ trương Nam Kỳ tự trị của thực dân Pháp chỉ tồn
tại trong thời gian ngắn. “Nước Cộng hòa tự trị Nam Kỳ” chỉ có hai Chính phủ
Nguyễn Văn Thinh (từ tháng 6 đến 11-1946) và Lê Văn Hoạch (từ tháng 12-1946

đến 9-1947).
Khi chủ trương Nam Kỳ tự trị bị phá sản, thực dân Pháp chuyển sang sử
dụng “giải pháp Bảo Đại”. Việc thực dân Pháp dần dần sáp nhập lại Nam Bộ vào
lãnh thổ Việt Nam ngày càng rõ nét qua ba Chính phủ gồm: Chính phủ lâm thời
Nam phần Việt Nam (từ tháng 10-1947), Chính phủ Trung ương lâm thời Việt Nam
(từ tháng 6-1948) và Chính phủ Quốc gia Việt Nam (từ tháng 7-1949). Luật 49-733
do Tổng thống Pháp Vincent Auriol ký ban hành vào ngày 4-6-1949 là văn kiện
mang tính pháp lý để sáp nhập Nam Bộ trở lại lãnh thổ Việt Nam. Đông Dương từ
chỗ gồm năm “xứ” (Nam Kỳ, Trung Kỳ, Bắc Kỳ, Lào và Campuchia), nay trở thành
ba “nước” (Quốc gia Việt Nam, Vương quốc Lào và Vương quốc Campuchia).
Trong những thập niên sau đó, Hiệp định Genève (7-1954), Hiệp định Paris (11973) càng khẳng định chủ quyền và nền thống nhất của Việt Nam đối với toàn bộ
lãnh thổ, trong đó có Nam Bộ.


7

 Như đã nói ở trên, âm mưu của thực dân Pháp xâm chiếm và chia cắt Nam
Bộ ra khỏi Việt Nam không nằm ngoài âm mưu tái chiếm toàn bộ nước Việt Nam.
Do vậy, trong cuộc đấu tranh với thực dân Pháp, lập trường của Đảng Cộng sản
Đông Dương, Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, Chủ tịch Hồ Chí Minh và
toàn thể nhân dân Việt Nam trên các mặt trận quân sự, chính trị và ngoại giao luôn
coi Nam Bộ là một bộ phận cấu thành của nước Việt Nam độc lập, thống nhất. Lập
trường đó thể hiện trong lời tuyên bố của Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Paris (7-1946):
“Nam Bộ là máu của máu Việt Nam, là thịt của thịt Việt Nam”. Vì vậy, cuộc đấu
tranh chống lại âm mưu của thực dân Pháp chia cắt Nam Bộ ra khỏi Việt Nam
không tách rời với cuộc đấu tranh tổng lực trên mọi mặt trận (quân sự, chính trị,
ngoại giao...) của Đảng Cộng sản Đông Dương(1), Chính phủ Việt Nam Dân chủ
Cộng hòa và toàn thể quân và dân Việt Nam để bảo vệ độc lập, thống nhất và toàn
vẹn lãnh thổ của nước Việt Nam.
Nghiên cứu về cuộc đấu tranh chống thực dân Pháp xâm lược của nhân dân

Việt Nam trong những năm 1945-1949, thực chất là làm rõ âm mưu của thực dân
Pháp chia cắt Nam Bộ ra khỏi Việt Nam cũng như tìm hiểu cuộc đấu tranh của nhân
dân Việt Nam chống lại âm mưu thâm độc đó. Vấn đề này được các tác giả trong và
ngoài nước đề cập đến, nhưng chỉ khái quát, chưa hệ thống. Xuất phát từ thực tế nói
trên và dựa trên cơ sở các công trình khoa học của những người đi trước, chúng tôi
chọn “Cuộc đấu tranh của nhân dân Việt Nam chống âm mưu chia cắt Nam Bộ
ra khỏi Việt Nam của thực dân Pháp giai đoạn 1945-1949” để làm đề tài luận án
tiến sĩ của mình.
1.2. Mục đích nghiên cứu
Về mặt khoa học, luận án cố gắng làm sáng tỏ một nội dung quan trọng của
giai đoạn lịch sử đặc biệt của cách mạng Việt Nam về cuộc đấu tranh bảo vệ độc lập
và sự toàn vẹn lãnh thổ, thống nhất đất nước của nhân dân Việt Nam. Kẻ thù của
Việt Nam luôn tìm cách chia cắt lãnh thổ, chia rẽ dân chúng để làm suy yếu lực
(1)

. Ngày 11-11-1945, Ban chấp hành trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương ra nghị quyết “tự giải tán”, đồng
thời lập “Hội nghiên cứu chủ nghĩa Mác ở Đông Dương” để tránh những thiệt hại do đế quốc và phản động
trong nước gây ra. Thực chất là Đảng đi vào hoạt động bí mật cũng với tên gọi Đảng Cộng sản Đông Dương.


8

lượng dân tộc. Sau Nam Kỳ tự trị là Tây Nguyên tự trị, là xứ Mường, xứ Thái, xứ
Nùng...tự trị, là chia rẽ Quốc gia - Cộng sản với "giải pháp Bảo Đại", là chia cắt lâu
dài hai miền Nam - Bắc bằng cách phá hoại Tổng tuyển cử theo Hiệp định Genève
1954 về Đông Dương...Do đó, đấu tranh thống nhất luôn gắn liền với bảo vệ độc
lập. Đối với dân tộc Việt Nam, đây là một trong những nội dung khoa học quan
trọng của lịch sử Việt Nam hiện đại. Với đề tài này, luận án hướng đến giải quyết
các mục đích sau:
1. Thực dân Pháp đã chia cắt Nam Bộ ra khỏi Việt Nam như thế nào.

2. Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa mà người đứng đầu là Chủ tịch
Hồ Chí Minh đã lãnh đạo nhân dân cả nước nói chung, nhân dân Nam Bộ nói riêng
đấu tranh chống lại âm mưu nêu trên của thực dân Pháp ra sao.
3. Cuộc đấu tranh của Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và toàn thể
nhân dân Việt Nam trên các mặt trận quân sự, chính trị và ngoại giao nhằm chống
lại âm mưu thâm độc của thực dân Pháp trong những năm 1945-1949 đã đem lại
những kết quả gì.
Hơn nữa, luận án hướng đến việc góp phần làm rõ âm mưu, thủ đoạn của
thực dân Pháp trong việc chia cắt Nam Bộ ra khỏi Việt Nam và cuộc đấu tranh của
nhân dân Nam Bộ cùng cả nước nhằm làm thất bại âm mưu, thủ đoạn trên của thực
dân Pháp, góp phần cùng nhân dân cả nước đánh bại hoàn toàn cuộc chiến tranh
xâm lược Việt Nam của thực dân Pháp và can thiệp Mỹ.
Về mặt thực tiễn, luận án mong được góp phần vạch trần âm mưu thâm độc
"chia để trị" của chủ nghĩa thực dân kiểu cũ và kiểu mới, từ đó rút ra bài học kinh
nghiệm có thể tham khảo cho cuộc đấu tranh bảo vệ độc lập, chủ quyền, thống nhất
và toàn vẹn lãnh thổ trong bối cảnh phức tạp của quan hệ quốc tế hiện nay. Vì vậy,
khi nghiên cứu về cuộc đấu tranh chống lại âm mưu của thực dân Pháp chia cắt
Nam Bộ ra khỏi Việt Nam và cuộc đấu tranh bảo vệ chủ quyền, thống nhất và toàn
vẹn lãnh thổ thời kỳ sau Cách mạng tháng Tám năm 1945 của toàn thể nhân dân
Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương và Chính phủ Việt
Nam Dân chủ Cộng hòa có ý nghĩa thực tiễn và thời sự cho sự nghiệp bảo vệ chủ


9

quyền và toàn vẹn lãnh thổ của Việt Nam.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Cho đến hiện nay, đã có nhiều nhà sử học trong và ngoài nước nghiên cứu
lịch sử Nam Bộ thời hiện đại. Riêng “Cuộc đấu tranh của nhân dân Việt Nam
chống âm mưu chia cắt Nam Bộ ra khỏi Việt Nam của thực dân Pháp giai đoạn

1945-1949” cũng được nhiều tác giả đề cập, nhưng vì không có ý định tìm hiểu
riêng đề tài này nên không trình bày vấn đề này một cách hệ thống. Sau đây, chúng
tôi xin điểm qua vài nét chính về tình hình nghiên cứu vấn đề này như sau:
2.1. Tình hình nghiên cứu ngoài nước
a. Các công trình nghiên cứu được xuất bản bằng tiếng Anh
- Stein Tønnesson (1991), The Vietnamese Revolution of 1945: Roosevelt, Ho
Chi Minh and Charles de Gaulle in a World at War (Cách mạng năm 1945 của Việt
Nam: Roosevelt, Hồ Chí Minh và Charles de Gaulle trong một thế giới đang có
chiến tranh) [118], International Peace Research Institute, Oslo. Đây là luận án tiến
sĩ lịch sử của một người Na Uy. Tác giả luận án chủ yếu trình bày về cuộc Cách
mạng tháng Tám năm 1945 ở Việt Nam trong đó có lướt qua tình hình cuộc chiến
tranh Việt - Pháp ở Nam Bộ từ sau Chiến tranh thế giới lần thứ hai.
- William. J. Duiker (1994), U.S Containment Policy and the Conflict in
Vietnam (Chính sách ngăn chặn của Mỹ và cuộc xung đột ở Việt Nam) [111],
Stanford University Press xuất bản, California. Tác giả sách này chỉ nói lướt qua
việc thực dân Pháp thành lập Chính phủ Nam Kỳ tự trị ở Nam Bộ mà không trình
bày tình hình Nam Bộ sau Chiến tranh thế giới lần thứ hai cũng như cuộc chiến
tranh Việt - Pháp ở Nam Bộ trong những năm 1945-1949 đầy đủ và hệ thống.
- Ngoài ra còn có các tác phẩm viết về cuộc Cách mạng giải phóng dân tộc ở
Việt Nam từ sau Chiến tranh thế giới lần thứ hai như: “Vietnam, A Dragon
Embattled ” (Việt Nam, một con rồng lâm trận), Vol I [110] của Joseph Buttinger;
“Thailand and the Southeast Asian Network of theVietnamese Revolution” (Thái
Lan và mạng lưới Đông Nam Á của cách mạng Việt Nam) [113] của Christopher. E
Goscha; “The Struggle for Indochina” (Cuộc đấu tranh ở Đông Dương) [114] của


10

Ellen J. Hammer; “No Peace for Asia” (Không có hòa bình ở châu Á) [115] của
Harold Isaccs…

- Viết về chính sách ngoại giao của Mỹ với Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và
các nước khác có các tác phẩm: “Foreign Relations of the United States 1940-1964”
(Chính sách ngoại giao của Hoa Kỳ trong những năm 1940-1964), Vol III: 1944
[112] bản in của Government Printing Office, Washington D.C; “Diplomacy”
(Ngoại giao) [116] của H. Nicolson; “United States - Vietnam Relations 1945-1967”
(Quan hệ Mỹ - Việt trong những năm 1945-1967), Vol I [109] của Bộ Quốc phòng
Mỹ; và tài liệu của Lầu năm góc có “The Pentagon Papers” (Tài liệu của Lầu năm
góc), Vol I [117] ấn bản của thượng nghị sĩ Gravel…
Các tác phẩm nêu trên đã phản ánh nhiều sự kiện lịch sử phong phú về tình
hình chính trị, xã hội Việt Nam sau Chiến tranh thế giới lần thứ hai cũng như các
văn kiện ngoại giao giữa Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa với Pháp và Mỹ.
Tuy nhiên, các tác giả nêu trên chỉ nói khái quát, sơ lược về cuộc đấu tranh của
nhân dân Việt Nam chống âm mưu của thực dân Pháp chia cắt Nam Bộ ra khỏi Việt
Nam giai đoạn 1945-1949, nhưng đây cũng là một nguồn tài liệu giúp chúng tôi
tham khảo và trích dẫn trong quá trình viết luận án của mình.
b. Các công trình nghiên cứu được xuất bản bằng tiếng Pháp
- Philippe Devillers (1952), Histoire du Viêt-Nam de 1940 à 1952 (Lịch sử
Việt Nam từ 1940 đến 1952) [124], Nxb. Seuil, Paris. Đây là cuốn sách mà tác giả
đưa ra nhiều sự kiện lịch sử phong phú về tình hình chính trị, xã hội Việt Nam trong
những năm từ 1940 đến 1952 ở cả hai miền Nam và Bắc. Tuy nhiên, tác giả đã
không chuyên sâu vào việc nghiên cứu cuộc đấu tranh chống âm mưu của thực dân
Pháp chia cắt Nam Bộ ra khỏi Việt Nam giai đoạn 1945-1949. Những luận điểm của
tác giả về cuộc chiến tranh Việt - Pháp mang nặng tính chất thực dân, không phản
ánh được cuộc đấu tranh chính nghĩa của toàn dân tộc Việt Nam với nguyện vọng
độc lập và thống nhất đất nước.
- Jean Sainteny (1953), Histoire d’une paix manquée - Indochine 1945-1947
(Lịch sử một nền hòa bình bị bỏ lỡ - Đông Dương 1945-1947) [137], Nxb. Amiot


11

Dumont, Paris. Tác giả sách này nguyên là Ủy viên Cộng hòa Pháp ở Bắc Kỳ và
cũng là người đại diện cho nước Pháp ký với Chủ tịch Hồ Chí Minh bản Hiệp định
Sơ bộ 6-3-1946. Dưới cách nhìn của một nhà thực dân, Sainteny đề cập đến quá
trình Pháp tái chiếm Nam Bộ nói riêng và Việt Nam nói chung trong và sau Chiến
tranh thế giới lần thứ hai từ sự chuẩn bị của quân đội Pháp đóng tại Côn Minh
(Trung Quốc) cho đến Hội nghị Fontainebleau (1946) thất bại.
- Bao Daï (1980), Le Dragon d’Annam (Con rồng An Nam) [121], Nxb. Plon,
Paris. Hồi ký này được viết gồm 382 trang và chia làm 5 phần. Trong đó, ở phần
thứ 4, Bảo Đại đề cập đến giai đoạn lịch sử 1945-1949. Qua cuốn hồi ký, tác giả kể
lại những ngày ở Huế với cương vị là vua Bảo Đại, sau đó trở thành cố vấn Vĩnh
Thụy của Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và những ngày lưu vong cho đến
năm 1949, khi trở thành Quốc trưởng của Chính phủ Quốc gia Việt Nam.
- Thierry d’Argenlieu (1985), Chronique d’Indochine 1945-1947 (Biên niên
sử Đông Dương) [119], Nxb. Albin Michel, S.A., Paris. Tác giả nguyên là Cao ủy
Pháp ở Đông Dương (từ ngày 16-8-1945 đến cuối tháng 3-1947), là người kiên
quyết chủ trương chia cắt Nam Bộ ra khỏi Việt Nam. Qua sách này, tác giả trình
bày về tình hình Việt Nam từ sau Cách mạng tháng Tám năm 1945 đến năm 1947
mà không đi sâu vào chi tiết cuộc chiến tranh Việt - Pháp ở Nam Bộ từ sau Chiến
tranh thế giới lần thứ hai.
- Ngoài ra, trong những năm 50 của thế kỷ XX, các công trình xuất bản nói
về cuộc chiến tranh xâm lược của thực dân Pháp ở Việt Nam có các tác phẩm: "La
Geste française en Indochine" (Quyền lợi của người Pháp ở Đông Dương), Vol II
[140] của Georges Taboulet; "Ho Chi Minh, dernière chance" (Hồ Chí Minh, cơ
may cuối cùng) [120] của Henri Azeau; "La fin d’une guerre" (Cuộc chiến kết thúc)
[133] của Jean Lacouture và Philippe Devillers; "Viêt-Nam sociologie d’une guerre"
(Việt Nam xã hội học một cuộc chiến tranh) [135] của Paul Mus...
- Cuốn sách "Visage et images du Sud Viêt-Nam" (Diện mạo và hình ảnh của
miền Nam Việt Nam) [139] của A.M Savani viết về tình hình các đảng phái chính
trị và tôn giáo ở miền Nam Việt Nam sau năm 1945. Bản thân tác giả là một sĩ quan

12

phòng nhì của thực dân Pháp ở Nam Bộ, do vậy, dưới con mắt và ngòi bút của tác
giả đã thiên về lập trường thực dân của Pháp trong cách nhìn cuộc đấu tranh của
nhân dân Việt Nam chống âm mưu của thực dân Pháp chia cắt Nam Bộ ra khỏi Việt
Nam giai đoạn 1945-1949.
- Đến thập niên 60 của thế kỷ trước, có các tác phẩm: "Indochine 1946-1952
(Chronique d’une guerre révolutionnaire)" (Đông Dương 1946-1952 (Biên niên
một cuộc chiến tranh cách mạng) [127] của Bernard B. Fall; "La Guerre
d’Indochine" (Chiến tranh Đông Dương) [138] của Louis Saurel; "Les Deux guerres
du Vietnam de Valluy à Westmoreland" (Hai cuộc chiến tranh Việt Nam từ Valluy
đến Westmoreland) [123] của Georges Chaffard; "Viêt-Nam de la guerre française
à la guerre américaine" (Việt Nam từ cuộc chiến tranh của người Pháp đến người
Mỹ) [125] của Philippe Devillers và Jean Lacouture. Một thập niên sau đó, bộ
"Mémoires de guerre" (Hồi ký chiến tranh) [128] [gồm 3 tập] của Charles de Gaulle
được xuất bản.
- Trong thập niên 80 có ấn phẩm "La vérité sur le Viêt-Nam" (Sự thật về Việt
Nam) [134] của thư viện Pháp đã có nhiều cố gắng nói lên sự thật về cuộc chiến
Việt Nam mà thực dân Pháp là kẻ xâm lược nhưng cũng không phản ánh đầy đủ về
cuộc đấu tranh chính nghĩa của nhân dân Việt Nam chống âm mưu của thực dân
Pháp chia cắt Nam Bộ ra khỏi Việt Nam.
- Tác phẩm "Les Communistes français et la guerre d’Indochine 1944-1954"
(Những người Cộng sản Pháp và cuộc chiến tranh Đông Dương) [136] của Alain
Ruscio đã nói lên chính kiến của những người Cộng sản Pháp trong cuộc chiến
tranh xâm lược của thực dân Pháp ở Việt Nam, nhưng cũng không phản ánh đầy đủ
về cuộc đấu tranh của nhân dân Việt Nam chống âm mưu của thực dân Pháp chia
cắt Nam Bộ ra khỏi Việt Nam giai đoạn 1945-1949. Sau cùng là tác phẩm "La
Guerre d’Indochine 1945-1954" (Chiến tranh Đông Dương 1945-1954) [141] của

Jacques Valette...
Các tác phẩm vừa được nêu trên đã phản ánh nhiều sự kiện lịch sử phong phú
về tình hình chính trị xã hội Việt Nam từ sau Chiến tranh thế giới lần thứ hai, tuy


13

nhiên các tác giả cũng chỉ nói khái quát, sơ lược về cuộc đấu tranh của nhân dân
Việt Nam chống âm mưu của thực dân Pháp chia cắt Nam Bộ ra khỏi Việt Nam giai
đoạn 1945-1949. Mặc dù vậy, chúng tôi cũng coi đây là một trong những nguồn tài
liệu tham khảo có liên quan và dùng để trích dẫn cho luận án của mình.
2.2. Tình hình nghiên cứu trong nước
Trong số các tác phẩm đề cập đến cuộc đấu tranh của nhân dân Việt Nam
chống âm mưu của thực dân Pháp chia cắt Nam Bộ ra khỏi Việt Nam trong giai
đoạn 1945-1949 với mức độ đậm nhạt khác nhau tùy thuộc vào mục đích nghiên
cứu, chúng tôi đặc biệt chú ý các tác phẩm:
- Nghiêm Kế Tổ (1954), Việt Nam máu lửa [72], Nxb. Mai Lĩnh, Hà Nội. Tác
giả nêu lên tình hình kinh tế, chính trị và xã hội Việt Nam ở cả hai miền Nam, Bắc
từ sau Chiến tranh thế giới lần thứ hai, nhưng không đề cập đến âm mưu của thực
dân Pháp trong việc thành lập Chính phủ Nam Kỳ tự trị ở Nam Bộ.
- Nguyễn Kỳ Nam (1964), Hồi ký (1925-1964) [50], Tập II: 1945-1954, nhật
báo Dân chủ mới xuất bản, Sài Gòn. Tác giả hồi ký chỉ nêu vài nét sơ lược về sự ra
đời của Hội đồng tư vấn Nam Kỳ và Chính phủ Nam Kỳ tự trị dưới thời Thủ tướng
Nguyễn Văn Thinh.
- Võ Nguyên Giáp (1976), Những chặng đường lịch sử [22], Nxb. Văn học,
Hà Nội. Với tư cách là người cùng Chủ tịch Hồ Chí Minh trực tiếp tham gia các
cuộc đàm phán với Pháp, tác giả đã kể lại chi tiết về cuộc đấu tranh ngoại giao Việt
- Pháp nhằm chấm dứt cuộc chiến tranh ở Nam Bộ trong những năm 1945-1946 qua
Hiệp định Sơ bộ 6-3-1946, Hội nghị trù bị Đà Lạt và Hội nghị Fontainebleau.
- Viện Sử học (1976), Nước Việt Nam là một, dân tộc Việt Nam là một [79],

Nxb. Khoa học Xã hội, Hà Nội. Sách nêu lên những bài học lịch sử của Chính phủ
Nam Kỳ tự trị do thực dân Pháp lập ra và qua đó cho rằng Chính phủ Nam Kỳ tự trị
là một nhà nước do các lực lượng tài phiệt của Pháp lập ra, nó là đứa con đẻ của các
nhà đương cục thuộc địa bấy giờ.
- Trần Văn Giàu (Chủ biên, 1987), Địa chí văn hoá Thành phố Hồ Chí Minh
[20], Tập I, Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh. Ở chương 7 của sách, tác giả nói đến Sài


14

Gòn từ ngày Nam Bộ kháng chiến bắt đầu (23-9-1945) đến Hiệp định Genève (71954) với phong trào kháng chiến của nhân dân Sài Gòn - Chợ Lớn mà không đề
cập sâu vào cuộc kháng chiến của nhân dân Việt Nam chống âm mưu của thực dân
Pháp chia cắt Nam Bộ ra khỏi Việt Nam trong giai đoạn 1945-1949.
- Philippe Devillers - Hoàng Hữu Đản dịch (1993), Paris - Sài Gòn - Hà Nội
(Tài liệu lưu trữ của cuộc chiến tranh 1944-1947) [15], Nxb. Thành phố Hồ Chí
Minh. Đây là cuốn sách được tác giả dày công biên soạn, qua đó tác giả đã cung cấp
cho người đọc nhiều sự kiện lịch sử phong phú và nhiều tài liệu lưu trữ mới được
công bố tại Pháp về cuộc chiến tranh Việt - Pháp trong những năm 1944-1947. Tuy
nhiên, sách không phản ánh đầy đủ về cuộc đấu tranh chính nghĩa của nhân dân
Việt Nam chống âm mưu của thực dân Pháp chia cắt Nam Bộ ra khỏi Việt Nam.
Tác giả có những chỗ còn bị hạn chế về tính khách quan như: Do cuộc đấu tranh
của nhân dân Việt Nam khiến chủ trương Nam Kỳ tự trị bị phá sản, buộc thực dân
Pháp phải chuyển sang "giải pháp Bảo Đại", thì Philippe Devillers cho rằng lúc này:
"Chính phủ Hồ Chí Minh, suy yếu đi rất nhiều và bắt buộc phải phân tán ra, lúc này
giữ một thái độ đợi chờ, vừa lo tổ chức lại lược lượng" [15, tr.492]…
- Nguyễn Văn Sơn (1996), Đấu tranh ngoại giao giữa Việt Nam với Pháp
thời kỳ 1945-1954 [66], luận án phó tiến sĩ lịch sử, Viện Khoa học Xã hội tại Thành
phố Hồ Chí Minh. Luận án trình bày về cuộc đàm phán Việt - Pháp thông qua các
hội nghị năm 1946 (Hiệp định Sơ bộ 6-3, Hội nghị trù bị Đà Lạt, Hội nghị
Fontainebleau) và những chiến thắng về quân sự của quân và dân Việt Nam dẫn đến

thắng lợi tại Hội nghị Genève (7-1954).
- Ban chỉ đạo tổng kết chiến tranh (trực thuộc Bộ Chính trị, 1996), Tổng kết
cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp - Thắng lợi và bài học [1], Nxb. Chính trị
Quốc gia, Hà Nội; Ban chỉ đạo tổng kết chiến tranh (trực thuộc Bộ Chính trị, 2000),
Chiến tranh cách mạng Việt Nam 1945-1975 - Thắng lợi và bài học [2], Nxb. Chính
trị Quốc gia, Hà Nội. Hai tác phẩm này đề cập khái quát về cuộc đấu tranh của nhân
dân Việt Nam chống âm mưu của thực dân Pháp chia cắt Nam Bộ ra khỏi Việt Nam
giai đoạn 1945-1949.


15

- Phan Văn Hoàng (2004), Việt Nam trong chính sách của Mỹ từ 1940 đến
1956 [34], luận án tiến sĩ lịch sử Việt Nam, Trường Đại học Sư phạm Thành phố
Hồ Chí Minh. Tác giả luận án đã đề cập khái quát việc Chính phủ Mỹ giúp thực dân
Pháp tái chiếm Việt Nam và sau đó dùng “giải pháp Bảo Đại” để đẩy mạnh cuộc
chiến tranh chống lại nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.
- Vũ Minh Giang (Chủ biên, 2008), Lược sử vùng đất Nam Bộ [19], in lần thứ
hai, Nxb. Thế giới, Hà Nội. Tác giả sách đã nêu sơ lược về lịch sử vùng đất Nam Bộ
Việt Nam từ thế kỷ thứ I đến năm 2008. Song song đó, tác giả cũng nêu lên sơ lược
về cuộc đấu tranh của nhân dân Việt Nam chống thực dân Pháp trong những năm
1945-1949.
- Hội đồng chỉ đạo lịch sử Nam Bộ kháng chiến (2010), Lịch sử Nam Bộ
kháng chiến [35], Tập I: 1945-1954, Nxb. Chính trị Quốc gia - Sự thật, Hà Nội; và
Hội đồng chỉ đạo lịch sử Nam Bộ kháng chiến (2011), Biên niên sự kiện lịch sử
Nam Bộ kháng chiến 1945-1975 [36], Nxb. Chính trị Quốc gia - Sự thật, Hà Nội.
Đây là một công trình nghiên cứu mà chúng tôi đặc biệt quan tâm vì nó có liên quan
trực tiếp đến luận án. Công trình này phản ánh cuộc đấu tranh chống thực dân Pháp
của nhân dân Nam Bộ cùng toàn thể nhân dân Việt Nam diễn ra giai đoạn 19451954. Ở phần thứ nhất trong nội dung của sách là Nam Bộ kháng chiến chống thực
dân Pháp (1945-1954), các chương 1, 2 và 3 tập trung nêu lên quá trình thực dân

Pháp tái chiếm Sài Gòn từ đêm 22 rạng 23-9-1945, sau đó thực dân Pháp mở rộng
chiến tranh ra toàn Nam Bộ. Trong tác phẩm, các tác giả chủ yếu nêu lên cuộc
kháng chiến, quá trình tổ chức kháng chiến của nhân dân Nam Bộ dưới sự lãnh đạo
của Đảng Cộng sản Đông Dương, Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng Xứ ủy và Ủy ban
hành chính kháng chiến Nam Bộ nhằm chống lại chính sách thực dân của Pháp và
chỉ nói lướt qua những âm mưu của thực dân Pháp sau khi tái chiếm Nam Bộ bằng
chính sách “chia để trị”, bằng việc kích động chia rẽ dân tộc, tôn giáo…, cũng như
việc lập ra Hội đồng tư vấn Nam Kỳ, Chính phủ Nam Kỳ tự trị (1-6-1946) và sơ
lược về “giải pháp Bảo Đại” mà không đi sâu vào việc nghiên cứu cuộc đấu tranh


16

của nhân dân Việt Nam chống âm mưu của thực dân Pháp chia cắt Nam Bộ ra khỏi
Việt Nam trong giai đoạn 1945-1949.
- Ngoài ra, về cơ sở lý luận, khi nghiên cứu về tư tưởng Hồ Chí Minh và
đường lối đối nội, đối ngoại, đường lối kháng chiến của Đảng Cộng sản Đông
Dương và Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa trong giai đoạn 1945-1949, có
các tác phẩm sau: “Hồ Chí Minh toàn tập”, Tập IV (1945-1947) [47], Tập IV
(1946-1947) [48] và Tập V (1947-1949) [49]; “Văn kiện Đảng toàn tập” gồm các
Tập VIII (1945-1947) [76], Tập IX (1948) [77] và Tập X (1949) [78]. Các tác
phẩm khác như: “Chiến đấu trong vòng vây” [23] của Võ Nguyên Giáp; “Lịch sử
Đảng Cộng sản Việt Nam, trích Văn kiện Đảng, Tập II [3] của Ban Tuyên huấn
Trung ương; “Lịch sử Quốc hội Việt Nam 1946-1960” [75] của Văn phòng Quốc
hội; “Chủ tịch Hồ Chí Minh ở Pháp năm 1946” [6] của Bảo tàng Cách mạng Việt
Nam.
- Nói về chính sách thực dân của Pháp ở Việt Nam có các tác phẩm: “Bản án
chủ nghĩa thực dân Pháp ở Việt Nam”, Phần II [5] của Bảo tàng Cách mạng Việt
Nam; “Góp thêm tư liệu về Sài Gòn Gia Định 1895-1945” [58] của Nguyễn Phan
Quang...

- Tìm hiểu về Nam Bộ trong cuộc Cách mạng tháng Tám năm 1945 ở Việt
Nam và những ngày đầu Nam Bộ kháng chiến chống thực dân Pháp có các tác
phẩm: “Saigon Septembre 45” (Sài Gòn tháng 9-1945) [62] của Trần Tấn Quốc;
“Từ nội các Trần Trọng Kim đến Chính phủ Bảo Đại”, Quyển I [30] của Phan Xuân
Hòa; “Kể chuyện vua quan nhà Nguyễn” [32] và “Từ triều đình Huế đến chiến khu
Việt Bắc” [31] của Phạm Khắc Hòe; “Những ngày cuối cùng của vua Nguyễn” [44]
của Trần Huy Liệu và Phạm Khắc Hòe; “Bảo Đại vị vua triều Nguyễn cuối cùng”
[41] của Phan Thứ Lang; “Đêm dài Nhật Pháp bắn nhau” [64] của bác sĩ Ngô Văn
Quỹ và tác phẩm “Nội các Trần Trọng Kim bản chất, vai trò và vị trí lịch sử” [74]
của Phạm Hồng Tung...
- Nghiên cứu về các Hội nghị Việt - Pháp năm 1945-1946 và cuộc đấu tranh
của Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa chống lại âm mưu của thực dân Pháp


17

chia cắt Nam Bộ ra khỏi Việt Nam, cũng như đường lối ngoại giao của Chủ tịch Hồ
Chí Minh trong thời gian này có các tác phẩm: “Hội nghị Việt Pháp Đà Lạt tháng
Tư - tháng Năm 1946” [26] và “Một vài ký vãng về Hội nghị Đà Lạt” [27] của
Hoàng Xuân Hãn. Ngoài ra còn có các tác phẩm khác như: “Liên hiệp Pháp
(L’Union Française), Phần thứ hai: Thực hiện Liên hiệp Pháp thế nào?” [59]; “Hội
nghị Việt Pháp Fông-te-nơ-bơ-lô tháng Bảy 1946”, Tập I [60] và Tập II [61] của
Trình Quốc Quang; “Từ Đà Lạt đến Paris” [4] của Bảo tàng Cách mạng Việt Nam;
“Hồ Chí Minh với quan hệ ngoại giao Việt - Pháp thời kỳ 1945-1946” [25] của Lê
Kim Hải; “Chủ tịch Hồ Chí Minh với hành trình kháng chiến” [45] của Đỗ Hoài
Linh và tác phẩm “Suy ngẫm về trường phái ngoại giao Hồ Chí Minh” [67] của Võ
Văn Sung...
- Các phong trào đấu tranh chính trị và quân sự của nhân dân Nam Bộ, đặc
biệt là của giới trí thức và phong trào Báo chí thống nhất ở Sài Gòn trong những
năm 1945-1950, có những tác phẩm: “Từ điển thư tịch báo chí Việt Nam” [69] của

Nguyễn Thành; “Lược sử báo chí ở Việt Nam” [11] của Nguyễn Việt Chước (Hồng
Hà); “Sống mãi với đô thành” [8] và “Trận tuyến công khai giữa Sài Gòn” [9] của
Câu lạc bộ truyền thống vũ trang Thành phố Hồ Chí Minh; “Sài Côn cố sự 19301975” [18] của Bằng Giang; “Thoáng nhớ một thời” (Hồi ký lịch sử) [38] của
Trường Sơn Chí Ung Ngọc Ky; “Trần Tấn Quốc bốn mươi năm làm báo” [40] của
Thiện Mộc Lan; “Trí thứ Sài Gòn - Gia Định 1945-1975” [51] của Hồ Hữu Nhựt;
“Trí thức Nam Bộ trong kháng chiến chống Pháp 1945-1954” [16] của Hồ Sơn
Diệp; “Báo chí công khai giữa Sài Gòn” [10] của Câu lạc bộ truyền thống kháng
chiến và “Lịch sử báo chí Sài Gòn - Thành phố Hồ Chí Minh” [37] của Nguyễn
Công Khanh...
- Về các tổ chức vũ trang và phong trào đấu tranh của nhân dân ở Nam Bộ
cũng như phong trào cả nước ủng hộ đồng bào Nam Bộ kháng chiến chống thực dân
Pháp xâm lược có những tác phẩm: “Chi đội Hải ngoại IV (Chi đội Trần Phú)” [65]
của thiếu tướng Lê Quốc Sản; “Phong trào Nam Tiến (1945-1946)” [81] của Viện
Lịch sử Quân sự Việt Nam; “Cao Triều Phát nghĩa khí Nam Bộ” [33] của Phan Văn


18

Hoàng; “Bộ đội Bình Xuyên (Liên chi đội 2 và 3) [17] của Hồ Sơn Đài và các tác giả
khác; và tác phẩm “Việt kiều ở Lào, Thái Lan với phong trào cứu quốc thế kỷ XX”
[82] của Nguyễn Văn Vinh...
- Các tác phẩm nói về quan hệ quốc tế của Chính phủ Việt Nam Dân chủ
Cộng hòa với các nước khác trong cuộc chiến tranh của nhân dân Việt Nam chống
thực dân Pháp xâm lược gồm: “Why Vietnam? Tại sao Việt Nam” [56] của
Archimedes L.A Patti do Lê Trọng Nghĩa dịch; “Năm mươi năm ngoại giao Việt
Nam 1945-1995” [42] của Lưu Văn Lợi; “Pháp tái chiếm Đông Dương và Chiến
tranh lạnh” [43] của Lưu Văn Lợi và Nguyễn Hồng Thạch; “Tư tưởng ngoại giao
Hồ Chí Minh” [52] của Nguyễn Di Niên và tác phẩm “Tình cảm bạn bè quốc tế với
nhân dân Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp (1946-1954) qua
tư liệu lưu trữ” [73] của Trung tâm lưu trữ Quốc gia III...

- Về các sự kiện lịch sử Việt Nam và biên niên sử có “Những ngày chưa
quên” [71] của Đoàn Thêm. Đặc biệt, một tác phẩm khác “Hai mươi năm qua, việc
từng ngày (1946-1964)”[70] của Đoàn Thêm, là cuốn biên niên sử rất phong phú về
các sự kiện lịch sử Việt Nam diễn ra hàng ngày từ năm 1945 đến 1964.
Nhìn tổng quát từ trước đến nay, theo chúng tôi được biết, các tài liệu trong
và ngoài nước chỉ nói khái quát hoặc sơ lược về cuộc đấu tranh của nhân dân Việt
Nam chống âm mưu của thực dân Pháp chia cắt Nam Bộ ra khỏi Việt Nam giai
đoạn 1945-1949. Cũng có thể do mục đích và nhu cầu nghiên cứu, các tác giả chỉ đề
cập đến giai đoạn này hay giai đoạn khác, khía cạnh này hay khía cạnh khác của vấn
đề mà họ cần quan tâm, chưa có một công trình nghiên cứu cụ thể nào có hệ thống
và toàn diện về cuộc đấu tranh của nhân dân Việt Nam chống âm mưu của thực dân
Pháp chia cắt Nam Bộ ra khỏi Việt Nam giai đoạn 1945-1949. Ngoài ra, các
websites trong và ngoài nước cũng chỉ đề cập khái quát, không nêu đầy đủ và hệ
thống về cuộc đấu tranh của nhân dân Việt Nam chống âm mưu của thực dân Pháp
chia cắt Nam Bộ ra khỏi Việt Nam giai đoạn 1945-1949.
Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước được chúng tôi
giới thiệu ở trên, mặc dù chỉ nói khái quát hoặc sơ lược về cuộc đấu tranh của nhân


19

dân Việt Nam chống âm mưu của thực dân Pháp chia cắt Nam Bộ ra khỏi Việt Nam
giai đoạn 1945-1949, nhưng đó cũng là những công trình khoa học tiêu biểu, giới
thiệu được nhiều dữ liệu về các diễn biến, sự kiện lịch sử đã diễn ra ở Nam Bộ nói
riêng, trong nước và quốc tế nói chung trong những năm sau Chiến tranh thế giới
lần thứ hai. Do đó, dựa vào các tác giả và các công trình nghiên cứu có nội dung
liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp đến luận án, đồng thời dựa vào các tài liệu tham
khảo khác đã giúp cho chúng tôi thừa kế và cố gắng nghiên cứu sâu, nghiên cứu đầy
đủ và có hệ thống về cuộc đấu tranh của nhân dân Việt Nam chống âm mưu của
thực dân Pháp chia cắt Nam Bộ ra khỏi Việt Nam giai đoạn 1945-1949.

3. Nhiệm vụ nghiên cứu
Xuất phát từ mục đích nghiên cứu như đã nói ở trên, luận án tập trung giải
quyết các nhiệm vụ sau:
Thứ nhất, sưu tầm, chọn lọc những tài liệu tin cậy và trung thực từ nhiều
nguồn khác nhau nhằm góp phần phục dựng một cách khách quan, khoa học về
cuộc đấu tranh của nhân dân Việt Nam chống âm mưu của thực dân Pháp chia cắt
Nam Bộ ra khỏi Việt Nam giai đoạn 1945-1949.
Thứ hai, phân tích, đánh giá về bối cảnh khu vực và thế giới tác động đến cuộc
đấu tranh của nhân dân Việt Nam chống âm mưu của thực dân Pháp chia cắt Nam
Bộ ra khỏi Việt Nam giai đoạn 1945-1949, để từ đó vạch trần âm mưu của thực dân
Pháp trong việc chia cắt Nam Bộ ra khỏi Việt Nam, qua đó làm rõ được lập trường
của Đảng Cộng sản Đông Dương, của Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và
Chủ tịch Hồ Chí Minh trong cuộc đấu tranh với thực dân Pháp để bảo vệ độc lập
dân tộc và thống nhất lãnh thổ trên các mặt trận quân sự, chính trị và ngoại giao,
cương quyết không nhượng bộ việc thực dân Pháp chia cắt Nam Bộ ra khỏi Việt
Nam, sẵn sàng chấp nhận đấu tranh vũ trang với thực dân Pháp nếu họ cứ khăng
khăng giữ âm mưu ấy.
Thứ ba, tổng kết thực tiễn, rút ra những nguyên nhân thành công trong cuộc
đấu tranh chống lại âm mưu của thực dân Pháp trong việc chia cắt Nam Bộ ra khỏi
Việt Nam trong giai đoạn 1945-1949 để giành lấy thống nhất đất nước và toàn vẹn
lãnh thổ của nhân dân Việt Nam.


20

Ngoài ra, nghiên cứu đề tài này còn góp phần phát huy tình đoàn kết chiến đấu
chống kẻ thù xâm lược của các dân tộc anh em trong cộng đồng các dân tộc Việt
Nam trong cả nước và bà con Việt kiều ở nước ngoài, cũng như tinh thần đoàn kết
chiến đấu của nhân dân ba nước Việt Nam, Lào và Campuchia trong cuộc đấu tranh
chống kẻ thù xâm lược chung là thực dân Pháp và sau này là đế quốc Mỹ.

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu chính của luận án là cuộc đấu tranh của toàn dân tộc
chống lại âm mưu của thực dân Pháp chia cắt Nam Bộ ra khỏi Việt Nam trong giai
đoạn 1945-1949. Đó là cuộc đấu tranh giữa một bên là Chính phủ Việt Nam Dân
chủ Cộng hòa cùng toàn thể nhân dân Việt Nam kiên quyết đấu tranh giành độc lập,
cũng như kiên quyết giữ Nam Bộ nằm trong lãnh thổ một nước Việt Nam thống
nhất; và bên kia là thực dân Pháp với âm mưu chia cắt Nam Bộ ra khỏi lãnh thổ
Việt Nam, biến Nam Bộ thành một thuộc địa trực trị của thực dân Pháp như trước
Chiến tranh thế giới lần thứ hai.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
4.2.1.Về thời gian
Do đứng dưới góc độ lịch sử Việt Nam, lấy Việt Nam làm chủ thể của các
mối quan hệ, nên luận án đã chọn những mốc thời gian quan trọng của tiến trình
lịch sử Việt Nam để làm cơ sở cho việc mở đầu và kết thúc thời gian nghiên cứu
của luận án. Cụ thể là luận án được bắt đầu từ ngày Nam Bộ kháng chiến chống
thực dân Pháp bắt đầu (từ 23-9-1945) nhằm chống lại âm mưu của thực dân Pháp
trong việc chia cắt Nam Bộ ra khỏi Việt Nam. Do cuộc đấu tranh của Chính phủ
Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và toàn thể nhân dân Việt Nam nói chung, của nhân
dân Nam Bộ nói riêng bước đầu giành thắng lợi, buộc thực dân Pháp phải từ bỏ chủ
trương Nam Kỳ tự trị. Tổng thống Pháp Vincent Auriol phải ký ban hành Luật 49733 (4-6-1949) sáp nhập Nam Bộ trở lại lãnh thổ Việt Nam. Luận án lấy thắng lợi
bước đầu này của quân và dân Việt Nam làm mốc kết thúc của luận án.


21

Tuy nhiên, để đảm bảo tính liên tục và hệ thống, luận án cũng không thể
không nhắc đến các giai đoạn lịch sử trước đó nhằm làm rõ thêm các luận điểm lịch
sử về chủ quyền Nam Bộ của Việt Nam, tình hình quốc tế và khu vực có tác động
đến hai nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và nước Cộng hòa Pháp trong giai đoạn

1945-1949.
4.2.2. Về không gian
Luận án được giới hạn trong phạm vi cả nước. Tuy nhiên, luận án cũng
không thể không trình bày đến bối cảnh quan hệ quốc tế lúc đó để thấy được một
cách toàn diện về cuộc đấu tranh của nhân dân Việt Nam chống âm mưu của thực
dân Pháp chia cắt Nam Bộ ra khỏi Việt Nam giai đoạn 1945-1949.
Trong luận án, chúng tôi dùng địa danh Nam Bộ cho giai đoạn sau tháng 81945, trừ trường hợp các chức danh và các tổ chức liên quan đến thực dân Pháp như
Hội đồng tư vấn Nam Kỳ, Cộng hòa tự trị Nam Kỳ, Ủy viên Cộng hòa Pháp ở Nam
Kỳ…
5. Phương pháp nghiên cứu và nguồn tài liệu
5.1. Cơ sở lý luận
Dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh
trong việc phân tích, đánh giá tài liệu và nhìn nhận vấn đề.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
Là một công trình nghiên cứu sử học, chúng tôi sử dụng phương pháp lịch sử
để phục dựng lại cuộc đấu tranh của nhân dân Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Chính
phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa mà người đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh
trong giai đoạn 1945-1949 trên các lĩnh vực chính trị, quân sự và ngoại giao để
chống lại âm mưu của thực dân Pháp trong việc chia cắt Nam Bộ ra khỏi Việt Nam.
Phương pháp logic giúp chúng tôi nhìn rõ vấn đề một cách xuyên suốt, hệ thống,
mạch lạc, hợp lý trong quá trình thực hiện đề tài; cũng như rút ra những nguyên
nhân thành công trong cuộc đấu tranh của nhân dân Việt Nam chống âm mưu của
thực dân Pháp chia cắt Nam Bộ ra khỏi Việt Nam giai đoạn 1945-1949.


22

Mặt khác, trong quá trình nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu khoa học
quan hệ quốc tế cũng được chúng tôi sử dụng để làm rõ những nhân tố chi phối đến
cuộc đấu tranh của nhân dân Việt Nam chống âm mưu của thực dân Pháp chia cắt

Nam Bộ ra khỏi Việt Nam giai đoạn 1945-1949.
5.3. Nguồn tài liệu
Để nghiên cứu luận án này, chúng tôi dựa vào các nguồn tài liệu chính sau
đây:
1. Tài liệu Văn kiện của Đảng Cộng sản Đông Dương và Nhà nước Việt Nam
Dân chủ Cộng hòa, các Văn kiện của Chính phủ nước Cộng hòa Pháp có liên quan
đến quan hệ giữa hai nước, các hiệp định, thỏa thuận thư, giác thư, các tuyên bố
chung hoặc các bài phát biểu, trả lời phỏng vấn của các nhà lãnh đạo giữa Chính
phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Chính phủ Cộng hoà Pháp đã được công bố
trên sách, báo, các công trình nghiên cứu khoa học trong và ngoài nước.
2. Các công trình nghiên cứu của các nhà nghiên cứu Việt Nam và nước
ngoài (do tác giả luận án dịch và có phần trích dẫn đính kèm theo luận án dưới dạng
chú thích (footnote) có liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp đến nội dung luận án) đã
được công bố trên các sách, báo trong và ngoài nước.
3. Báo chí xuất bản trong nước viết về hai nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa
và Cộng hòa Pháp trong những năm 1945-1949 đã được phép công bố, hiện các tài
liệu này đang được lưu trữ tại Thư viện Khoa học Tổng hợp Thành phố Hồ Chí
Minh.
4. Các báo, ấn phẩm của thư viện Pháp được xuất bản tại Cộng hòa Pháp,
bằng tiếng Pháp có liên quan đến luận án (báo Action, Ce Soir, Le Monde,
L’Humanité...) mà chúng tôi khai thác và sử dụng do Cán bộ hướng dẫn và các bạn
đồng nghiệp đang giảng dạy ở nước ngoài cung cấp.
5. Tài liệu Journal officiel (Công báo Pháp) và các loại Công báo của các
Chính phủ Nam Kỳ tự trị như Journal officiel de la République de Cochinchine
(Công báo Cộng hòa Nam Kỳ) gồm các năm 1946, 1947, 1948 và từ năm 1948,
1949, 1950 bắt đầu có Công báo Việt Nam bằng tiếng Việt. Hiện tại, các loại Công


23

báo này đang được bảo quản tại Thư viện Khoa học Tổng hợp Thành phố Hồ Chí
Minh và đã được cho phép khai thác, công bố trong luận án.
6. Các hồ sơ lưu trữ mà luận án khai thác có liên quan đến các Chính phủ
Nam Kỳ tự trị hiện được bảo quản tại Trung tâm lưu trữ Quốc gia II, Thành phố Hồ
Chí Minh. Về các tài liệu này chỉ được phép công bố một phần, nên chúng tôi chỉ
dùng để tham khảo và chỉ tiếp cận những hồ sơ về thời gian thành lập, thành phần
của Hội đồng tư vấn Nam Kỳ cũng như thời điểm Hội đồng tư vấn Nam Kỳ được
đổi tên thành Hội đồng Nam Kỳ và thành phần của các Chính phủ Nam Kỳ tự trị,
các sắc lệnh của Bảo Đại và thành phần của Chính phủ Quốc gia Việt Nam để đối
chiếu với các công trình nghiên cứu của các tác giả trong và ngoài nước được giới
thiệu trong luận án.
7. Các websites trong và ngoài nước có nội dung liên quan đến luận án...
Ngoài ra, do những điều kiện khách quan và chủ quan không cho phép, nên
chúng tôi mới chỉ bước đầu khai thác một phần thông tin từ các tài liệu tiếng Pháp
được lưu trữ tại Trung tâm lưu trữ Quốc gia II và một số ít các tác phẩm viết bằng
tiếng Anh hoặc tiếng Pháp được xuất bản ở nước ngoài để phục vụ cho luận án. Tất
cả các nguồn tài liệu nói trên được chúng tôi khai thác và sử dụng qua khâu kiểm
tra, đối chiếu. Đặc biệt là tài liệu từ sách nước ngoài, các websites được chúng tôi
lựa chọn cẩn thận, kỹ lưỡng và sử dụng để đưa vào luận án cho đúng với tình hình
hiện nay mà không ảnh hưởng đến tình hình chính trị của đất nước cũng như quan
hệ quốc tế.
6. Những đóng góp khoa học của luận án
1. Luận án cố gắng phục dựng toàn diện, cụ thể và hệ thống về âm mưu của
thực dân Pháp đối với Nam Bộ từ sau Cách mạng tháng Tám năm 1945 đến 1949.
2. Phân tích làm rõ chủ trương của Đảng Cộng sản Đông Dương, Chính phủ
Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Chủ tịch Hồ Chí Minh trong việc bảo vệ độc lập
dân tộc và thống nhất lãnh thổ, kiên quyết chống lại âm mưu chia cắt Nam Bộ ra
khỏi Việt Nam của thực dân Pháp giai đoạn 1945-1949.
3. Hệ thống hóa và bổ sung các tài liệu, số liệu mới về cuộc đấu tranh của
nhân dân Việt Nam chống lại âm mưu xâm lược của thực dân Pháp trong những