PHÂN TÍCH BÀI THƠ VỘI VÀNG XUÂN DIỆU

Cảm nhận về bài thơ Vội vàng của Xuân Diệu.
“Mau với chứ, vội vàng lên với chứ
Em, em ơi, tình non sắp già rồi.”
Xuân Diệu đã từng thốt lên như vậy trong bài thơ Giục giã. Thời gian, mùa xuân, tình
yêu, tuổi trẻ luôn thường trực trong trang thơ của Xuân Diệu. Ông hoàng của thơ tình cảm
nhận về mùa xuân của đất trời thì vô tận nhưng mùa xuân của tuổi trẻ thì hữu hạn. Vội
vàng là bài thơ tiêu biểu cho sự bùng nổ mãnh liệt của cái tôi Xuân Diệu, in dấu hồn thơ
yêu đời, thể hiện cảm nhận sâu sắc của thi nhân về cuộc đời và quan niệm về lẽ sống vội
vàng.
“Vội vàng” là tiếng nói của một hồn thơ đẹp, một tâm hồn yêu đời, yêu cuộc sống
đến cuồng nhiệt toát lên một quan niệm nhân sinh mới mẻ chưa từng thấy trong thơ ca
truyền thống Việt Nam. Mở đầu bài thơ là bốn dòng ngũ ngôn thể hiện một ước muốn kì lạ
đến ngông cuồng của thi sĩ:
“Tôi muốn tắt nắng đi
Cho màu đừng nhạt mất;
Tôi muốn buộc gió lại
Cho hương đừng bay đi.”
Muốn “tắt nắng”, muốn “buộc gió” thật là những ý nghĩ kì dị. Nhưng làm sao cưỡng
lại được quy luật tự nhiên, làm sao có thể vĩnh viễn hóa những thứ vốn ngắn ngủi, mong
manh ấy. Cái ham muốn lạ lùng kia hé mở cho chúng ta thấy một lòng yêu bồng bột với
cái thế giới thắm sắc đượm hương này. Lời thơ là ý nguyện của thi sĩ muốn tác động vào
vũ trụ, không gian để giữ nguyên vẻ đẹp ban đầu, sự trọn vẹn của tạo vật, giữ nguyên
hương sắc ngọt ngào của thiên nhiên. Xuân Diệu hăm hở muốn ôm trọn cả sự sống của
thiên nhiên vào tâm hồn để tận hưởng vẻ đẹp trọn vẹn. Trong cuộc sống, tất cả đều kì diệu,
mỗi sự vật dù có nhỏ bé đến đâu cũng hiến dâng cho đời cái tuyệt diệu của mình. Hãy
nghe Xuân Diệu kể:
“Của ong bướm này đây tuần trăng mật;
Này đây hoa của đồng nội xanh rì;
Này đây lá của cành tơ phơ phất;
Của yến anh này đây khúc tình si.
Và này đây ánh sáng chớp hàng mi;

Mỗi sáng sớm, thần vui hằng gõ cửa;
Tháng giêng ngon như một cặp môi gần;”


Dưới con mắt của Xuân Diệu mùa xuân đầy sức quyến rũ. Mùa xuân- mùa của tình
yêu, của sự sống đã đi vào thơ ca hàng nghìn năm. Đây là mùa xuân tươi đẹp, ong bướm
dập dìu, chim chóc ca hát, lá non phơ phất trên cành, hoa nở giữa đồng nội,… vạn vật
căng tràn sức sống. Những câu thơ của Xuân Diệu nhanh gấp trong nhịp điệu dạt dào.
Bằng cách sử dụng linh hoạt các điệp từ, điệp ngữ “này đây”, “của”, những dòng thơ tạo
cho người đọc ấn tượng về một mùa xuân tươi đẹp, thiên nhiên giao hòa như chờ đợi, sẳn
dàng dâng hiến cho con người. Với Xuân Diệu, cuộc sống luôn tràn trề niềm vui, niềm vui
như một vị thần độ lượng ngày ngày đến gõ cửa từng nhà. Câu thơ nào của Xuân Diệu
cũng xanh non, biếc rờn. Phải nói rằng trong thơ Việt Nam chưa có ai cảm nhận mùa xuân
như cách cảm nhận của Xuân Diệu: “Tháng giêng ngon như một cặp môi gần”. Nhà thơ có
sự so sánh hết sức táo bạo gây ấn tượng mạnh cho người đọc. Dưới con mắt của thi sĩ,
mùa xuân tựa hồ như một cô nằng kiều diễm, tình tứ, có đôi mắt “chớp hàng mi”. Tuy vậy,
đến đây như một bản nhạc cao vút bỗng có những nốt lặng, những câu thơ chùng xuống.
“Tôi sung sướng. Nhưng vội vàng một nửa”
Câu thơ bị ngắt làm hai khi niềm vui sướng không được trọn vẹn. Bởi vì Xuân Diệu
nhận ra rằng điều hạnh phúc ấy ngắn ngủi biết bao:
“Tôi không chờ nắng hạ mới hoài xuân.
Xuân đang tới, nghĩa là xuân đang qua,
Xuân còn non, nghĩa là xuân sẽ già,”
Xưa nay, người ta chỉ tiếc thời gian khi đã trôi qua, tiếc những kỉ niệm khi nó đã
thành quá khứ, tiếc mùa xuân khi nó đã đi qua. Ở đây, với sự nhạy cảm đến lạ lùng của
nhà thơ, của người yêu cuộc sống đến độ say đắm, r tiếc mùa xuân cả khi mùa xuân đang
còn, ngay cả khi mùa xuân mới đến. Nhà thơ biết rằng thời gian sẽ trôi qua nhanh.
“Mà xuân hết, nghĩa là tôi cũng mất”
Câu thơ thấm đượm nỗi buồn bởi mùa xuân, tuổi trẻ sẽ trôi qua mà tuổi trẻ trôi qua
thì cuộc đời chẳng còn ý nghĩa. Điều quý giá nhất của đất trời là mùa xuân, điều quý giá

nhất của con người là tuổi trẻ. Con người khao khát vô tận nhưng cuộc đời lại có quy luật
của nó, nghiệt ngã vô cùng:
“Lòng tôi rộng, nhưng lượng trời cứ chật,
Không cho dài thời trẻ của nhân gian,”
Thời gian thì vô hạn mà đời người hữu hạn. Trong cái hữu hạn ấy, cái hữu hạn của
con người càng nhỏ bé hơn nữa. Nhà thơ càng xót xa hơn cho cái hữu hạn của chính mình:
“Nói làm chi rằng xuân vẫn tuần hoàn,
Nếu tuổi trẻ chẳng hai lần thắm lại.
Còn trời đất, nhưng chẳng còn tôi mãi,
Nên bâng khuâng tôi tiếc cả đất trời;”


Không chỉ dùng sinh mệnh cá thể, Xuân Diệu còn đo đếm thời gian bằng cái quảng
ngắn ngủi: tuổi trẻ. Tuổi trẻ một đi không trở lại thì làm gì có tuần hoàn. Với sự thức tỉnh ý
thức cá nhân, nhà thơ cảm nhận thấm thía hơn ai hết sự thật đáng buồn “tuổi trẻ chẳng hai
lần thắm lại” cho dù mùa xuân vẫn tuần hoàn, vũ trụ có thể vĩnh hằng. Đến đây cái tươi
vui, rạo rực dường như đã tan biến nhường chỗ cho nỗi u buồn nuối tiếc cuộc đời tươi đẹp.
Nỗi buồn chẳng qua là một cách biểu hiện khác của lòng ham muốn, lòng yêu đời. Tình
cảm mãnh liệt này được diễn tả một cách tài hoa, bằng chính những hình ảnh, sắc màu
quyến rũ của mùa xuân. Xuân Diệu đem đến một cảm nhận đầy tính lạ hóa về thời gian và
không gian:
“Mùi tháng, năm đều rớm vị chia phôi,
Khắp sông, núi vẫn than thầm tiễn biệt...
Cơn gió xinh thì thào trong lá biếc,
Phải chăng hờn vì nỗi phải bay đi?
Chim rộn ràng bỗng đứt tiếng reo thi,
Phải chăng sợ độ phai tàn sắp sửa?”
Xuân Diệu đã phát huy triệt để sự tương giao về cảm giác để cảm nhận và mô tả thế
giới. Có những câu thơ mà cảm giác được liên tục chuyển qua các kênh cảm nhận khác
nhau. Thời gian được cảm nhận bằng khứu giác “mùi tháng năm”. Một chữ “rớm” cho

thấy khứu giác chuyển thành thị giác. Chữ “vị” liền kề lại cho thấy cảm giác thơ chuyển
qua vị giác “vị chia phôi”. Vì sao thời gian lại mang hương vị- hình thể của sự chia phôi?
Đây là sự tinh tế của Xuân Diệu cảm nhận sự hiển hiện của mỗi khoảnh khắc đang dần rời
xa hiện tại để trở thành quá khứ. Trên mỗi thời khắc, thời gian đang chia tay với con
người, chia tay với không gian và với cả chính thời gian. Tựa như một phần đời trong mỗi
cá thể đang vĩnh viễn ra đi. Sự cảm nhận của thi sĩ xuất phát từ ý thức sâu sa về giá trị của
sự sống cá thể cho nên thi sĩ nghe thấy một lời than âm vang sông núi, một lời than triền
miên bất tận “than thầm tiễn biệt”. Và thời gian qua đi sẽ khiến cho cái nhan sắc thiên
nhiên kì diệu bước vào độ tàn phai. Thế đấy, không thể buộc gió, không thể tắt nắng,
không thể níu giữ được thời gian thì chỉ còn cách chạy đua với thời gian, tranh thủ tận
hưởng cuộc đời:
“Chẳng bao giờ, ôi! Chẳng bao giờ nữa...
Mau đi thôi! Mùa chưa ngả chiều hôm,”
Thời gian cứ mênh mông như mùa xuân và đời người ngắn ngủi. Còn làm được gì
nữa để biến cái hữu hạn của đời người thành vô hạn để cùng tồn tại với thời gian, với mùa
xuân của đất trời. Chỉ còn một cách là phải vội vàng, hối hả, phải đắm say, mãnh liệt, phải
sống để thu vào đến độ cao nhất những gì là đẹp đẽ, quý giá của đời sống, của tuổi trẻ. Vì
thế, Xuân Diệu mới phô diễn được lòng ham sống, khao khát, giục giã:
“Ta muốn ôm


Cả sự sống mới bắt đầu mơn mởn;
Ta muốn riết mây đưa và gió lượn,
Ta muốn say cánh bướm với tình yêu,
Ta muốn thâu trong một cái hôn nhiều
Và non nước, và cây, và cỏ rạng,
Cho chếnh choáng mùi thơm, cho đã đầy ánh sáng
Cho no nê thanh sắc của thời tươi;
- Hỡi xuân hồng, ta muốn cắn vào ngươi!”
Đúng là những câu thơ giục giã, cảm xúc của Xuân Diệu tràn trề như dòng suối ào ạt

tuôn chảy, tạo ra những làn sóng ngôn từ đan xen nhau, cộng hưởng theo chiều tăng tiến,
đẩy lên cao trào. Những tiếng “ta muốn” được láy đi láy lại để khẳng định niềm khao khát,
mãnh liệt, chảy bỏng. Từ ngữ Xuân Diệu sử dụng ở mức độ mãnh liệt nhất: ôm, riết, say,
thâu, lại còn một cái hôn nhiều, ngôn từ mới lạ, đầy cảm xúc. Xuân Diệu nồng nhiệt đến
rối rít, cuống quýt, tưởng chừng có thể dang tay ôm cả vũ trụ vào lòng. Trong việc phối
hợp các hệ thống trùng điệp, lối vắt câu đã tạo nên giá trị thẩm mĩ độc đáo cho bài thơ.
Sống như Xuân Diệu mới đi đến chỗ tận cùng của niềm hạnh phúc. Hạnh phúc của sự
sống là mùi thơm, là ánh sáng, là thanh sắc, tận hưởng cuộc đời là có được những cảm
nhận về những điều ấy ở độ tràn trề nhất “chếnh choáng, đã đầy, no nê”. Trong niềm cảm
hứng ở độ cao nhất, Xuân Diệu nhận ra cuộc đời, mùa xuân như một cái gì quý giá, trọn
vẹn, như một trái đời đỏ hồng, chín mọng, ngọt ngào để nhà thơ tận hưởng trong niềm
khát khao “Hỡi xuân hồng, ta muốn cắn vào ngươi!”. Hình ảnh, ngôn từ, nhịp điệu của
đoạn thơ đã bộc lộ rõ lòng yêu đời cuồng nhiệt khiến nhà thơ phải hối hả, vội vàng đến
với cuộc sống.
Toàn bộ phần cuối chính là tiếng lòng của nỗi khao khát mãnh liệt. Tiếng lòng ấy
được diễn tả qua một chuỗi điệp cú, hình thái thì điệp nguyên vẹn, còn động thái và cảm
xúc thì điệu theo lối tăng tiến, vì vậy tính cao trào được thể hiện khá rõ. Bên cạnh đó, sự
hỗ trợ của hệ thống điệp từ, liên từ “và”, “và non nước, và cây và cỏ rạng”, giới từ điệp
nguyên vẹn gắn với những trạng thái càng lúc càng mãnh liệt. Hệ thống những tính từ chỉ
màu sắc, động từ chỉ động thái đắm say, những danh từ chỉ vẻ đẹp thanh tân, tươi trẻ tạo ra
những hình ảnh quyến rũ, hấp dẫn: mơn mởn, mây đưa gió lượn, cái hôn nhiều, mùi thơm,
ánh sáng, thanh sắc, thời tươi, xuân hồng,… Tất cả những phương tiện ngôn ngữ ấy được
dùng thuần thục, tinh tế, chuyển tải được nhuần nhuyễn những tình ý mãnh liệt và táo bạo
của cái tôi thi sĩ.
Bài thơ là một quan niệm sống mới mẻ và táo bạo. Tuy nhiên ở “Vội vàng” tác giả
chỉ đề cập đến lối sống thiên về hưởng thụ, chạy theo thời gian. Ông kêu gọi mọi người
hãy biết yêu và tận hưởng những gì cuộc sống ban tặng, hãy tranh thủ thời gian, tuổi trẻ để
sống trọn vẹn nhất. Ông đã quên đi nghĩa vụ kêu gọi mọi người phải cống hiến cho cuộc
đời. Và trong cuộc đời nhà thơ, ông vội vàng cống hiến chứ không vội vàng hưởng thụ.

Đọc thơ Xuân Diệu ta càng thêm yêu cuộc sống hôm nay và càng mong muốn góp
phần làm cho cuộc sống thêm tươi đẹp. Bức thông điệp đầy ý nghĩa mà nhà thơ gởi đến
người đọc vẫn còn nguyên giá trị, được bồi đắp thêm qua thời gian và sống mãi với thời
gian.
Vội vàng là bài thơ tiêu biểu của một thi sĩ lớn luôn khát khao được giao cảm, giao
hòa với đời. Hãy sống hết mình, cống hiến tuổi trẻ cho Tổ quốc, cho nhân dân, đừng phí
hoài thời gian và hãy mở rộng lòng mình để đón nhận tất cả những vang động của cuộc
đời. Đó là những gì mà Xuân Diệu còn giữ lại, nhắn gửi đến với độc giả bức thông điệp
xuyên thời gian và không gian, tồn tài mãi trong tâm hồn con người Việt Nam.