phan 2 giáo trình mỹ học đại cương

2.1 Đặc trưng văn học trong tương quan với các nghệ thuật khác:
 Đặc trưng về chất liệu
• Văn học sử dụng ngôn từ ( ngôn ngữ nghệ thuật ) làm chất liệu xây dựng hình

tượng. ngôn từ chỉ có cái vỏ âm thanh là phương tiện vật chất của nó. Vì vậy, hình
tượng ngôn từ mang tính phi vật thể, nghĩa lad chúng ta không thể nhìn ngắm, sờ
mó, chiêm ngưỡng hình tượng văn học như hình tượng mang tính vật thể ( hội
hoạ, điêu khắc, kiến trúc, …) của các loại hình nghệ thuật khác. Do vật, về mặt
cảm thụ, hình tượng văn học chỉ sống lại trong trí tưởng tượng, trong hình dung
của người tiếp nhận. Đứng về ấn tượng trực tiếp hình tượng văn học có thể không
có sức mạnh bằng các loại hình nghệ thuật khác, song nó lại có những ưu thế đặc
biệt chính ở những giới hạn này.
• Văn học có khả năng miêu tả thế giới một cách cụ thể, sinh động, ấn tượng với
đầy màu sắc, âm thanh, đường nét, mùi vị, nhịp điệu…
Ví dụ :
Trong làn nắng ửng khói mơ tan
Đôi mắt nhà tranh lấm tấm vàng
Sột soạt gió trêu tà áo biếc
Trên giàn thiên lý bóng xuân sang
( Hàn Mạc Tử )
•

Không chỉ dựng lại bức tranh đời sống cụ thể, văn học còn diễn tả những điều rất
mơ hồ , vô hình, đặc biệt trong thế giới cảm xúc của con người:

Sầu đông càng lắc càng đầy
Ba thu dồn lại một ngày dài ghê
( Nguyễn Du )
•

Văn học không chỉ chớp lấy những khoảnh tĩnh, ngưng đọng trong cuộc sống như

một bức tranh:

Sông hàm Tây Lĩnh thiên thu tuyết
Môn bạc Đông Ngô vạn lí thuyền
( Đỗ Phủ )


•

Mà còn diễn tả sự vận động không ngừng của đời sống thông qua các từ miêu tả
sự vận động:

Vẳng nghe tiếng ếch bên tai
Giật mình còn tưởng tiếng ai gọi đò
( Tú Xương )
•

Hình tượng văn học tồn tại hai chiều, cả không gian và thời gian. Với chất liệu
ngôn từ, văn học không bị một giới hạn nào cả hai chiều vĩ mô và vi mô. Hình
tượng vốn tồn tại trong một không gian rất thực: những gốc phố nhỏ, những con
đường tràn ngập lá vàng… nhưng không gian trong văn học cũng mang tính ảo ,
không có giới hạn. Vì thế Ngộ Không có thể lên thiên đình, sang Tây Trúc, xuống
Long cung một cách dễ dàng. Không gian của chiến tranh và hoà bình có thể mở
rộng đến hàng vạn dặm. Song cũng có không gian vô cùng hẹp:

Nhà nàng ở cạnh nhà tôi
Cách nhau cái dậu mồng tơi xanh rờn
( Nguyễn Bính )
•

Và còn có một không gian được đo bằng tâm tưởng con người nên có những chiều
kích khác biệt:

Ước gì sông rộng một gang
Bắc cầu dải yếm cho chàng sang chơi
( Ca dao )
•

Về thời gian, thời gian trong văn học có thể được xáo trộn, lắp ghép, đẩy nhanh,
kéo chậm lại, đồng hiện… hoàn toàn phụ thuộc vào ý đồ nghệ thuật của nhà văn.

Ví dụ:
Sầu đông càng lắc càng đầy
Ba thu dồn lại một ngày dài ghê
( Nguyễn Du )
Hay :
Buổi sáng em xa chi
Cho chiều mùa thu đến


Để lòng anh hoá bến
Nghe thuyền em ra đi
( Chế Lan Viên)
•

Văn học còn có khả năng miêu tả các hình tượng của các loại nghệ thuật khác như
những trang L.Tonxtoi miêu tả điệu múa của nàng Natasa, V.Hugo miêu tả nhà

•

thờ Đức BÀ Paris, Nguyễn Du miêu tả tiếng đàn cảu Thuý Kiều…
Nhiều nhà văn, nhà thơ sử dụng các biện pháp hội hoạ để xây dựng các hình ảnh,
hình tượng mà trước hết dễ thấy nhất là việc dùng màu sắc:

Cỏ non xanh tận chân trời ( Nguyễn Du )
•

Có sự phối hợp mùa hay hoà sắc:

Cát vàng cồn nọ, bụi hồng dặm kia ( Nguyễn Du )
•

Trong văn xuôi càng có những bức tranh dựng lên tràn đầy màu sắc, đường nét xa
gần: “Mùa thu giải thoát những khu rừng, đồng ruộng và toàn thể thiên nhiên khỏi
màu đậm đà, lấy mưa rửa sạch cỏ cây. Những cánh rừng trở nên thoáng đãng.
Những màu tối của mùa hè được thay bằng mùa vàng rụt rè, đỏ thắm và màu bạc.
Không những chỉ màu đất mà cả không khí cũng đổi. Nó trong sạch hơn, lạnh hơn

và những chân trời xa nom như sâu hơn hẳn màu hè”. ( Pautopxki)
• Trong văn không chỉ có hội hoạ mà còn có âm nhạc. Nhà văn nhà thơ thường sử
dụng các biện pháp về thanh điệu nhịp điệu, các biện pháp điệp từ, điệp ngữ, điệp
vần để tạo tính nhạc cho câu thơ:
Ô hay buồn vương cây ngô đồng
Vàng rơi ! Vàng rơi ! Thu mênh mông
( Bích Khê )
Nước chay lui rui, lục bình trôi líu ríu
Anh thấy em nhỏ xíu anh thương
( Ca dao)
•

Hơn các loại hình nghệ thuật khác, văn học có thể miêu tả dòng ý thức, trạng thái
tâm hồn con người.

Buồn trông cửa bể chiều hôm


Thuyền ai thấp thoáng cánh buồm xa xa
Buồn trông ngọn nước mới sa
Hoa trôi man mác biết là về đâu
Buồn trông nội cỏ dầu dầu
Chân mây mặt đất một màu xanh xanh.
•

Nghĩa là văn học liên quan đến tất cả các loại hình nghệ thuật khác. Nguyên nhân
là do văn học sử dụng ngôn từ làm chất liệu, mà ngôn ngữ chính là cái kho vô tận
của “những âm thanh, bức tranh và khái niệm”, có thể hình dung bất của một sự
vật hiện tượng nào trong thế giới hữu hình cũng như vô hình. Bất cứ một loại hình
nghệ thuật nào cũng có thể chuyển dịch một phần nào đó thích hợp trong văn học
thành hình tượng nghệ thuật của mình. Vì thế ta thấy có rất nhiều bài thơ được phổ
thành các ca khúc sống mãi với thời gian: Thuyền và biển ( Xuân Quỳnh ), Màu
tím hoa sim ( Hữu Loan ) , Thơ tình viết ở Biển ( Hữu Thỉnh ), Ru con ( Lâm Thị

Mĩ Dạ )…
• Tóm lại
• Có thể nói rằng văn học là một loại hình nghệ thuật tổng hợp, có khía cạnh vô hạn
trong việc nhận thức và phán ánh đời sống con người ..từ trạng thái vĩ mô đến
trạng thái vi mô.
• Các nghệ thuật khác cũng góp phần nâng cao giá trị của văn học. Những hiểu biết
về tất cả các lĩnh vực nghệ thuật khác như hội hoạ, điêu khắc, âm nhạc, kiến
trúc… sẽ làm phong phú thế giới bên trong tâm hồn sáng tác của nhà văn, đưa lại

cho lời văn khả năng vừa hấp dẫn , vừa sinh động.