CUỘC ĐẤU TRANH BẢO VỆ ĐỘC LẬP DÂN TỘC CỦA VƯƠNG QUỐC CAMPUCHIA TỪ NĂM 1993 ĐẾN NĂM 3013

H C VI NăCHệNHăTR QU C GIA H CHệăMINH

SOK DARETH

CU Că

U TRANH B O V
C AăV
T

Mã s

NGăQU C CAMPUCHIA

N Mă1993ă

Chuyên ngành

C L PăDÂNăT C

NăN Mă2013

: L ch s PTCS, CNQT & GPDT
: 62 22 52 01

TịMăT T LU NăỄNăTI NăS ăL CH S

HÀăN I - 2015


Côngătrìnhăđ

căhoƠnăthƠnh

t i H c vi năChínhătr qu c gia H ChíăMinh

Ng

ih

ng d n khoa h c: 1. PGS.TS NGUY N TH QU
2. PGS.TSăHÀăM H

NG

Ph n bi n 1:

Ph n bi n 2:

Ph n bi n 3:

Lu n án s đ

c b o v t i H iăđ ng khoa h c ch m lu năán

c p H c vi n, h p t i H c vi năChínhătr Qu c gia H ChíăMinh
Vào h i ..... gi ....., ngày ..... tháng ..... n m 2015

Cóă th tìmă hi u lu nă ánă t iă Th ă vi n Qu c gia vƠă
Th ăvi n H c vi năChínhătr qu c gia H ChíăMinh

DANH M CăCỄC CỌNGăTRỊNHăC AăTỄCăGI
LIểNăQUANă

1. Sok Dareth (2014), “B o v

ÃăCỌNGăB

N LU NăỄN

đ c l p dân t c c a V

ng qu c

Campuchia t n m 1993 đ n n m 2013 trên l nh v c kinh t ”, T p
chí Giáo d c lý lu n, (s 222), tr. 84-86.
2. Sok Dareth (2014), “Quan h Campuchia - Vi t Nam: Th c tr ng và
Tri n v ng”, T p chí L ch s
3. Sok Dareth (2015), “B o v

ng, (s 289), tr. 38-42.
đ c l p dân t c c a V

ng qu c

Campuchia t n m 1993 đ n nay trên l nh v c đ i ngo i”, T p chí
Nghiên c u ông Nam Á, (s 1-178), tr.37-45.


M

U

1. Tínhăc păthi tăc aăđ ătƠiănghiênăc u
u tranh giành, c ng c n n đ c l p dân t c, xây d ng đ t n c, l a
ch n con đ ng phát tri n và ti n lên xã h i hi n đ i là nh ng v n đ th ng
tr c, c p thi t c a khoa h c và th c ti n chính tr . Trong b i c nh toàn c u
hóa, khu v c hóa đang tác đ ng m nh m đ n các qu c gia dân t c, thì n i
hàm đ c l p dân t c đ c hi u r ng h n. Theo đó, v n đ đ u tranh b o v
đ c l p, và v n đ h i nh p qu c t c ng mang s c thái m i, đang đ t ra
không ít thách th c đ i v i các n c đang phát tri n nói chung và
Campuchia nói riêng.
N m trong khu v c ông Nam Á, Campuchia tuy là m t n c nh
v di n tích và dân s , nh ng có l ch s lâu đ i, ngu n tài nguyên phong
phú và đa d ng cùng v i v trí đ a chính tr quan tr ng trong khu v c, có
nh ng nét đ c tr ng riêng trong quá trình phát tri n k t khi giành đ c
đ c l p dân t c t Pháp n m 1953, giai đo n kháng chi n ch ng M (19701975), giai đo n ch đ Di t ch ng Khmer đ (1975-1978), n i chi n l t đ
ch đ Khmer
- gi i phóng dân t c (tháng 12/1978 đ n tháng 1/1979),
giai đo n t 1979 đ n 1991 là n i chi n gi a l c l ng c a ng Nhân dân
Campuchia v i các phe phái (ch y u là v i Khmer ). T n m 1991, khi
Hi p đ nh Paris v vi c gi i quy t v n đ Campuchia đ c ký k t và t sau
khi Nhà n c V ng qu c Campuchia và Chính ph Hoàng gia Campuchia
đ c thành l p n m 1993 (nhi m k I) đ n nay (nhi m k V), Chính ph
luôn th ng tr c quan đi m lãnh đ o nhân dân đ u tranh b o v n n đ c l p
dân t c c a đ t n c, gi v ng hòa bình, n đ nh chính tr , ch đ ng và tích
c c h i nh p qu c t nh m thu hút ngu n l c t bên ngoài ph c v m c tiêu
phát tri n kinh t đ xây d ng đ t n c. V i chính sách đ i n i, đ i ngo i
đúng đ n, cùng v i s giúp đ c a b n bè qu c t , chính ph Hoàng gia
Campuchia t ng b c đ a đ t n c và nhân dân Campuchia ti n lên, đ t

đ c nh ng thành t u to l n và ngày càng có uy tín cao trên tr ng qu c t .
Tuy nhiên, do nhi u nguyên nhân ch quan và khách quan, công cu c b o
v đ c l p dân t c c a Campuchia còn r t nhi u khó kh n, tr ng i. Vì v y,
vi c nghiên c u cu c đ u tranh b o v đ c l p dân t c c a Campuchia có ý
ngh a khoa h c và th c ti n sâu s c. Nó không ch làm rõ tính đ c thù c a
con đ ng đ u tranh c ng c và b o v n n đ c l p dân t c, mà quan tr ng
h n là hi u rõ các cách th c, bi n pháp phát tri n kinh t , n đ nh xã h i và
hài hòa dân t c, c ng nh vi c th c thi chính sách đ i ngo i c a Campuchia
trong b i c nh th gi i m i.
T nh ng lý do trên, tác gi l a ch n đ tài: “Cu c đ u tranh b o
v đ c l p dân t c c a V ng qu c Campuchia t n m 1993 đ n n m
2013” làm đ tài nghiên c u lu n án Ti n s .
1


2. M căđíchăvƠănhi m v nghiênăc u c a lu năán
2.1. M c đích c a lu n án là làm rõ th c tr ng quá trình đ u tranh b o
v đ c l p dân t c c a V ng qu c Campuchia trong giai đo n 1993 2013; ch ra nh ng thành t u, h n ch và rút ra m t s kinh nghi m.
2.2. Nhi m v c a lu n án:
th c hi n m c đích nghiên c u, lu n án
t p trung gi i quy t nh ng nhi m v sau đây:
- Phân tích nh ng nhân t tác đ ng đ n công cu c đ u tranh b o
v đ c l p dân t c c a V ng qu c Campuchia giai đo n 1993 - 2013.
- Phân tích th c tr ng quá trình đ u tranh b o v đ c l p dân t c
c a V ng qu c Campuchia giai đo n 1993 - 2013.
- ánh giá nh ng thành t u, h n ch trong quá trình đ u tranh
b o v đ c l p dân t c c a Campuchia giai đo n 1993 - 2013 và rút ra m t
s kinh nghi m.
3. iăt ngăvƠăph măviănghiênăc u c a lu năán
3.1. i t ng nghiên c u: Quá trình đ u tranh b o v đ c l p dân t c

c a V ng qu c Campuchia. V n đ đ c ti p c n là các chính sách xây
d ng, phát tri n và b o v đ t n c, d i s lãnh đ o c a chính ph
Hoàng gia Campuchia giai đo n 1993 - 2013.
3.2. Ph m vi nghiên c u:
- Không gian: V ng qu c Campuchia trong giai đo n 1993 - 2013.
- Th i gian:
tài đ c gi i h n t n m 1993 đ n n m 2013. N m
1993 là th i đi m Campuchia t ch c cu c t ng tuy n c toàn qu c l n
đ u tiên và là m c ra đ i Nhà n c V ng qu c Campuchia và chính ph
Hoàng gia Campuchia nhi m k I. N m 2013 là m c chính ph Hoàng gia
h t nhi m k IV, tròn 20 n m lãnh đ o đ t n c.
4. C ăs lỦălu năvƠ ph ngăphápănghiênăc u
4.1. C s lý lu n: Lu n án đ c th c hi n d a trên nh ng quan đi m
c b n c a ch ngh a Mác - Lê nin v hình thái kinh t - xã h i, v nhà
n c và giai c p, v dân t c và th i đ i, v đ ng c m quy n trong h th ng
chính tr Campuchia; c ng l nh chính tr c a chính ph Hoàng gia
Campuchia v v n đ b o v đ c l p dân t c, các chi n l c xây d ng và
phát tri n đ t n c c a chính ph Hoàng gia Campuchia qua 4 nhi m k .
4.2. Ph ng pháp nghiên c u: Ph ng pháp lu n c b n c a ch ngh a
duy v t bi n ch ng, ch ngh a duy v t l ch s ; ph ng pháp nghiên c u
l ch s - logic là ph ng pháp ch đ o đ trình bày quá trình phát tri n c a
đ t n c Campuchia, ph ng pháp liên ngành và các ph ng pháp phân
tích, t ng h p, so sánh, đ i chi u, th ng kê, d báo... đ c dùng đ h tr
cho vi c phân tích các n i dung nghiên c u.
2


5. óngăgópăm i v khoa h c c a lu năán
Th nh t, lu n án đã trình bày, phân tích m t cách h th ng các chính
sách c a chính ph Hoàng gia Campuchia, h ng vào n i dung xây d ng,

b o v n n đ c l p c a đ t n c Campuchia, t đó làm sáng t h n m t
th i k l ch s quan tr ng (1993-2013) c a đ t n c này. T tính đ c thù
c a quá trình cách m ng Campuchia, lu n án đã góp ph n làm phong phú
thêm con đ ng đ u tranh c ng c và b o v n n đ c l p dân t c trong b i
c nh qu c t hi n nay c a các n c đang phát tri n.
Th hai, t phân tích nh ng thành công, h n ch c a chi n l c và
chính sách phát tri n qu c gia mà Campuchia đã th c hi n giai đo n 19932013, lu n án ch ra m t s tác đ ng c a các chính sách đó đ i v i vi c
gi i quy t các v n đ kinh t - xã h i, c ng c đ c l p dân t c, b o v toàn
v n lãnh th c a Campuchia hi n nay.
Th ba, qua phân tích th c ti n quá trình đ u tranh c ng c , b o v
n n đ c l p dân t c c a Campuchia th i k 1993-2013, lu n án đã rút ra
m t s kinh nghi m (thành công và h n ch ) trên các l nh v c quan tr ng
(chính tr , an ninh qu c phòng, đ i ngo i, kinh t , v n hóa - xã h i), t đó
góp ph n vào vi c đ ra chính sách phù h p (c đ i n i và h i nh p qu c
t ) nh m gi v ng n n đ c l p dân t c và đ nh h ng phát tri n đ t n c
trong đi u ki n c th c a Campuchia.
Th t , Lu n án là tài li u tham kh o h u ích cho vi c nghiên c u và
gi ng d y v các v n đ có liên quan.
6. B c c c a lu năán
Ngoài ph n m đ u, k t lu n, danh m c các công trình c a tác gi đã
công b , danh m c tài li u tham kh o và ph n ph l c, n i dung chính c a
lu n án đ c k t c u thành 4 ch ng, 9 ti t.
Ch ngă1
T NG QUAN V Nă
NGHIểNăC U
đ m b o tính khoa h c, tác gi lu n án tham kh o m t s t li u
g c sau đây:
1) Hi p đ nh Paris n m 1991 v v n đ Campuchia; Hi n pháp c a
V ng qu c Campuchia n m 1993; Lu t pháp và các đi u lu t b sung lu t
pháp c a Campuchia; các sách thông báo hàng n m c a Nhà n c

Campuchia v.v...
2) Các v n ki n, C ng l nh chính tr c a chính ph Hoàng gia
Campuchia nhi m k II, III, IV; Chi n l c “Cùng th ng” c a Th t ng
Hun Sen, Chi n l c Tam giác phát tri n c a chính ph Hoàng gia
3


Campuchia (1998); K ho ch phát tri n qu c gia 5 n m l n th I, II, III,
IV; Chi n l c T giác c a chính ph Hoàng gia Campuchia nhi m k III
giai đo n 1, nhi m k IV giai đo n 2 và nhi m k V giai đo n 3. ây là
nh ng t li u quan tr ng th hi n rõ ch tr ng, đ ng l i chính sách đ i
n i và đ i ngo i và các ch ng trình hành đ ng nh m tái thi t m t qu c
gia, xây d ng và phát tri n m t đ t n c t “con s 0”, b o v T qu c
trong tình hình m i.
Bên c nh đó, tác gi lu n án đã ti p c n v i m t kh i l ng tài li u
tham kh o phong phú c a các nhà nghiên c u Campuchia, các nhà khoa
h c Vi t Nam và các h c gi n c ngoài... Ngu n tài li u tham kh o này
không ch giúp tác gi trong vi c thu th p, l a ch n thông tin, mà còn cung
c p khung phân tích, cách l p lu n, lý gi i các v n đ liên quan đ n đ tài
nghiên c u c a nghiên c u sinh.
1.1. Cácăk t qu nghiên c uăđƣăcôngăb
1.1.1. V l ch s Campuchia
Tài li u ti ng Campuchia, các công trình đ c tác gi ti p c n nh :
Hun Sen (1991), “Tính đ c thù c a quá trình cách m ng Campuchia” lu n
án Ti n s ; Nhà vua Norodom Sihanouk (2005), “Công cu c đ u tranh vì
n n đ c l p hoàn toàn c a Campuchia th p k 1940-1950, t p 1”. Vandy
Kaonn (2012); “L ch s c a Campuchia t ch đ th c dân Pháp đ n nay t p 1, 2 và 3” và cu n “Gi c m và s th t t ch đ th c dân c đ n ch
đ th c dân m i - t p 1 và 2”. ây là ba công trình chuyên lu n toàn di n
nh t v ch đ đ u tranh giành đ c l p dân t c, bao quát nh ng nét chung
c v lý lu n l n th c ti n c a các phong trào trong n c trong vi c đ u

tranh giành đ c l p cho dân t c Campuchia t th c dân Pháp, c ng nh
quá trình l t đ ch đ Pol Pot gi i phóng dân t c thoát n n di t ch ng, và
quá trình đ u tranh sang trang s m i. Còn các công trình c a Kong Thann
(2009), “M t tr n gi i phóng dân t c Khmer và con đ ng ti n t i hòa
bình”; Nim Sovath (2011), “K t thúc n i chi n - hòa bình th t s t i
Campuchia”; Chhay Sophal (2012), “Hun Sen: Chính tr và Quy n l c h n
40 n m trong l ch s Khmer”... đã đi sâu phân tích lu n gi i nhi u v n đ
v quá trình đ u tranh gi i phóng dân t c, nh ng khát v ng hòa bình, nhu
c u hòa gi i, hòa h p dân t c và k t qu t t y u c a nó; v con đ ng đ u
tranh b o v đ c l p dân t c, v.v.
Ngoài ra, tác gi ti p c n nhi u công trình nghiên c u liên quan đ n
đ tài, đó là lu n án, lu n v n trong n c và các bài vi t đ c đ ng t i trên
các t p chí, báo, trang web v.v...
Tài li u ti ng Vi t, m t s công trình tiêu bi u nh : Vi t Hà (1961),
“V ng qu c Campuchia và cu c đ u tranh cho n n trung l p”; Ph m
c
4


Thành (1995), “L ch s Campuchia”; Nguy n S Tu n (1999), “Campuchia
v i vi c gia nh p ASEAN: ASEAN nh ng v n đ và xu h ng”... Các
công trình này đã nghiên c u v nh ng thay đ i c a Campuchia trong th i
gian ch u ách th ng tr c a Pháp và quân phi t Nh t, v chính sách Trung
l p và không liên k t c a Campuchia nh m đ m b o tính đ c l p và đ u
tranh cho n n đ c l p dân t c Campuchia; nh ng khó kh n và s c g ng
n l c c a Campuchia trong vi c gia nh p ASEAN,... ây là nh ng tài
li u tham kh o quan tr ng, h u ích giúp tác gi hi u sâu h n v nh ng lý
lu n và th c ti n quá trình phát tri n sau khi giành đ c đ c l p dân t c
c a Campuchia và trong tình hình m i.
Tài li u ti ng Anh: Các công trình c a Harish C. Mehta và Julie B.

Mehta (1999), “Hun Sen - Nhân v t xu t chúng Campuchia”; David
Chandler (2000), “L ch s Campuchia”; Benny Widyond (2011), “Nhân
ch ng l ch s ”; Joel Brinkley (2012), “L i nguy n c a Campuchia - l ch
s hi n đ i c a m t đ t n c g p khó kh n”... nghiên c u v l ch s
Campuchia, v nét đ c thù c a Campuchia
ông Nam Á, v vai trò lãnh
đ o h t s c quan tr ng c a Th t ng Hun Sen. Nh ng công trình này g i
m cách ti p c n đa chi u v l ch s Campuchia, v con đ ng th ng tr m
trong quá trình xây d ng Nhà n c Campuchia, nh ng thành t u, h n ch
và khuy t đi m trong công cu c xây d ng và phát tri n đ t n c mà tác
gi có th tham kh o.
1.1.2. V vi c xây d ng n n dân ch , t do, theo ch đ Quân ch l p
hi n, l a ch n con đ ng phát tri n kinh t - xã h i, xây d ng chính
sách ngo i giao... nh m b o v đ c l p dân t c và phát tri n đ t n c
c a Campuchia
Tài li u ti ng Campuchia: Tiêu bi u nh cu n c a Vi n Qu c gia v
d li u (1993-1994), “Theo dõi kinh t - xã h i Campuchia”; Aun Porn
Moniroth (1995) “N n dân ch Campuchia: lý lu n và th c ti n”; Ung
Hout (1998), “Campuchia trong ASEAN: cu c tìm ki m hòa bình, an ninh
và th nh v ng”; H i đ ng Phát tri n Campuchia (1998) “Ti n lên phía
tr c, kh c ph c và phát tri n Campuchia d a trên quan đi m chi n l c”;
Keat Chunn và Aun Porn Moniroth (1999), “S phát tri n kinh t c a
Campuchia - nh ng chính sách chi n l c và quá trình th c hi n”; Keo
Norin (1999), “S phân tích v n đ c n gi i quy t t i Campuchia - t p 1”
và “Tính b t th ng và quan đi m c i cách vì s phát tri n Campuchia t p 2”; Kao Kim Hourn (2000), “Campuchia trong thiên niên k m i, khép
l i quá kh và h ng t i t ng lai”;... Nh ng công trình này đ c p đ n
kinh nghi m phát tri n kinh t xã h i c a Campuchia; v h th ng chính
tr ; v n n dân ch , t do, đa đ ng và nh ng kinh nghi m th c ti n, nh ng
5

v n đ khó kh n và thách th c trong quá trình xây d ng đ t n c
Campuchia... Soam Sekkomar (2000), “V n đ Campuchia và quan h đ i
ngo i, s ki n l ch s - bài h c ngo i giao chính tr cho th k XXI”; Kao
Kim Hourn (2002),“Chính sách đ i ngo i c a Campuchia và ASEAN”;
Hun Sen (2003) “
ng l i c a chính ph trong thiên niên k m i”; Sok
Touch (2003), “S phát tri n kinh t và chính sách c i cách Campuchia,
thách th c và tri n v ng trong quá trình h i nh p”; Neang Phat (2006),
“B o v V ng qu c Campuchia, an ninh - phát tri n và h p tác qu c t ”;
Su Naro (2007), “So sánh l c l ng chính tr t i Campuchia t Hi p đ nh
Paris n m 1991 đ n 2006”... là nh ng công trình đ c p t i quá trình ho ch
đ nh chính sách, chi n l c, chi n thu t phát tri n qu c gia Campuchia.
Thêm vào đó, tác gi c ng tham kh o m t s báo, t p chí và tham kh o
tr c ti p trang web c a các c quan chính ph và phi chính ph c ng nh
các t ch c qu c t có liên quan t i đ tài lu n án.
Tài li u ti ng Vi t, ch đ đ u tranh b o v đ c l p dân t c đ c
nghiên c u d i các góc đ khác nhau, tiêu bi u là các công trình: Lê Th
Ái Lâm (2006), “Th c ti n phát tri n kinh t - xã h i Campuchia t th p
k 90 đ n nay (2006)”; Nguy n Th Hà (2010), “Nh ng v n đ chính tr ,
kinh t n i b t c a Campuchia giai đo n 2011-2020 và tác đ ng ch y u
đ n Vi t Nam”... M t s t p chí chuyên ngành nh Nghiên c u ông Nam
Á, Nghiên c u qu c t , Nghiên c u l ch s ,... có nh ng bài vi t đ c p đ n
tình hình Campuchia, có nh ng bài l i đ c p t i vai trò lãnh đ o, đi u
hành, qu n lý c a chính ph Hoàng gia Campuchia; v h th ng chính tr ,
tình hình kinh t - xã h i và n n dân ch Campuchia, đ a ra nh ng kinh
nghi m trong th c ti n; v nh ng tác đ ng t bên ngoài, c ng nh s gia
t ng nh h ng c a các n c l n đ i v i quá trình phát tri n c a
Campuchia... t đó g i m m t h ng ti p c n chuyên sâu.
Ch đ v n đ đ c l p dân t c và ch quy n qu c gia dân t c đ c

ph n ánh trong hai công trình nghiên c u c a tác gi : Thái V n Long
(2006), “ c l p dân t c c a các n c đang phát tri n trong xu th toàn
c u hóa”; Phan V n Rân và Nguy n Hoàng Giáp (2010), “Ch quy n qu c
gia dân t c trong xu th toàn c u hóa và v n đ đ t ra đ i v i Vi t Nam”;
bài nghiên c u c a tác gi Hà M H ng (1/2015) “Kinh nghi m trong x
lý m i quan h gi a đ c l p t ch và h i nh p qu c t c a Cad cxtan”.
Các công trình này g i m m t h ng ti p c n v cách th c b o v đ c l p
dân t c và ch quy n qu c gia dân t c Campuchia trong xu th toàn c u
hóa, khu v c hóa và h i nh p qu c t .
Tài li u ti ng Anh: Tiêu bi u nh Toshiyasu Kato (1999), “Regional
Intergration for sustainable development”, Kao Kim Hourn and Jeffrey A.
6


Kaplan (Editor), “Dynamo or Dynamite? Cambodia’s future in ASEAN”;
N. P. Malechin (2001), “Cambodia - ASEAN, ASEAN in 2000 - The
importance of development issues”; Chheang Vannarith (2009),
“Cambodia - 10 years of ASEAN membership Achievements, Challenges
and Prospects”; Sam Rainsy with David Whitehouse (2013), “We didn’t
start the fire: My Struggle for Democracy in Cambodia”... Trong các công
trình này, các tác gi đã phác h a nh ng nét c b n v h th ng chính tr
c a Campuchia; v các con đ ng phát tri n kinh t - xã h i tr c và sau
khi gia nh p ASEAN c a Campuchia; v tác đ ng c a các c ng qu c l n
ông Nam Á nói chung và Campuchia nói riêng; s đ i l p c a các đ ng
chính tr và vai trò lãnh đ o c a ng Nhân dân Campuchia... Trên c s
t ng h p ngu n tài li u này, lu n án có th l a ch n các thông tin, d li u
làm c n c nghiên c u c a đ tài.
Nhìn chung, các công trình khoa h c nghiên c u v Campuchia đã
đ c đ c p t nhi u góc đ và quan đi m ti p c n khác nhau, nh m khái
quát ho c đi sâu vào nh ng v n đ c th c a đ i s ng xã h i Campuchia.

1.2. Nh ng v năđ ch aăđ c gi i quy t
Kho ng tr ng mà các công trình trên ch a đ c p đ n chính là vi c
nghiên c u t ng th , toàn di n v m t giai đo n phát tri n và quá trình đ u
tranh b o v đ c l p dân t c c a đ t n c Campuchia, đánh giá phân tích
nh ng thành t u và h n ch trên các l nh v c c ng nh rút ra kinh nghi m
liên quan đ n v n đ b o v n n đ c l p dân t c và toàn v n lãnh th c a
Campuchia.
1.3. Nh ng v năđ lu năánăt pătrungălƠmărõ
M t là, phân tích làm rõ nh ng nhân t tác đ ng đ n công cu c đ u
tranh b o v đ c l p dân t c c a V ng qu c Campuchia t n m 1993 đ n
n m 2013.
Hai là, nghiên c u th c tr ng quá trình đ u tranh b o v đ c l p dân
t c c a V ng qu c Campuchia t n m 1993 đ n n m 2013.
Ba là, đánh giá nh ng thành t u và h n ch trong quá trình đ u tranh
b o v đ c l p dân t c c a V ng qu c Campuchia t n m 1993 đ n n m
2013 và đ a ra m t s kinh nghi m đ i v i Campuchia t cu c đ u tranh đó.
Ch ngă2
NH NG NHÂNăT TỄCă NGă NăCỌNGăCU C
U TRANH
B OV
C L PăDÂNăT C C AăV
NGăQU C
CAMPUCHIA T N Mă1993ă NăN Mă2013

2.1. Nhân t trong n c
2.1.1. Quan đi m v đ c l p dân t c và b o v đ c l p dân t c
7


Quan đi m c a C vua Norodom Sihanouk: Ngay t khi đ u tranh và

đàm phán đòi Pháp trao tr n n đ c l p cho Campuchia, C vua Norodom
Sihanouk đã th hi n rõ v quan đi m đ c l p dân t c c a mình là: “...
c
l p c a Campuchia mà đ c Pháp công nh n c n ph i có giá tr mang tính
qu c t và đ c các n c l n trên th gi i công nh n, V ng qu c
Campuchia t đ i di n cho mình ngoài vùng lãnh th và tham gia các công
vi c c a Liên h p qu c...”. i u đó cho th y ngay t đ u n i dung đ c l p
dân t c đã đ c C vua N. Sihanouk kh ng đ nh rõ và tr thành kim ch
nam trong công cu c đ u tranh giành đ c l p t th c dân Pháp.
Quan đi m c a Nhà vua Norodom Sihamoni: Nhà vua luôn kêu g i
toàn dân t c Campuchia, các phe phái chính tr đoàn k t l i th ng nh t dân
t c d i m t mái nhà chung c a Hi n pháp đ đ t n c có hòa bình, t p
h p s c m nh đ b o v , xây d ng T qu c trên các l nh v c. Quan đi m
này th hi n rõ yêu c u c p bách và mang tính quy t đ nh cho công cu c
b o v đ c l p dân t c Campuchia là đoàn k t và th ng nh t dân t c.
Quan đi m c a C vua N. Sihanouk và Nhà vua N. Sihamoni v đ c
l p dân t c và b o v đ c l p dân t c c a Campuchia đ u d a trên l i ích
qu c gia và mong mu n mang l i s th nh v ng cho đ t n c và nhân
dân Campuchia. Tuy nhiên, vai trò và nh h ng c a hai Nhà vua tác đ ng
t i công cu c b o v đ c l p dân t c c a đ t n c này không gi ng nhau.
C vua N. Sihanouk luôn có nh h ng và quy n l c tác đ ng t i tình hình
chính tr và n n ngo i giao c a Campuchia m t cách m nh m , đi n hình
là gi i quy t đ c các mâu thu n gi a các đ ng phái, b t c chính tr ...
Còn Nhà vua hi n nay h n ch s can thi p t i v n đ chính tr mà t p
trung vào v n đ nhân đ o là chính.
Quan đi m c a Th t ng Samdech Hun Sen là, đ có đ c l p dân
t c, Campuchia c n ph i k t thúc n i chi n, m i l c l ng n i d y ph i h
v khí và đàm phán nh m ti n t i hòa h p, hòa gi i và th ng nh t dân t c;
gi i quy t n th a các v n đ n i b Campuchia là nhân t c b n và là
n n t ng c a s phát tri n b n v ng cho qu c gia này. T đó, ông đ a ra

“gi i pháp hòa bình” đ gi i quy t m i mâu thu n ti n t i vi c hòa h p,
hòa gi i và th ng nh t dân t c nh m xây d ng cu c s ng ph n vinh trong
gia đình và xã h i Campuchia. Ông nh n m nh ng i Campuchia ph i t
làm ch và t quy t đ nh s m nh c a mình, b ng cách c g ng phát tri n
đ t n c d a trên n i l c là đ ng l c chính. Tuy nhiên, Campuchia v n r t
c n s giúp đ c a qu c t , nh ng y u t bên trong ph i là y u t quy t
đ nh, còn y u t bên ngoài là y u t nh h ng gián ti p t i công cu c b o
v đ c l p dân t c c a V ng qu c Campuchia.
8


Quan đi m c a ch t ch
ng C u qu c Sam Rainsy: Cho đ n nay,
ông Sam Rainsy v n cho r ng chính quy n c a Th t ng Hun Sen luôn
ch u nh h ng và b Hà N i chi ph i, ngh a là t tr c t i nay Campuchia
không có đ c l p. T đó, ông đ a ra m t lo t yêu sách đ c coi là nh m
b o v đ c l p dân t c c a Campuchia. Tuy nhiên, trong cu c ph ng v n
v i đài BBC c a Anh ngày 05/11/2009, Ông l i cho r ng:“...Trung Qu c
luôn luôn là đ ng minh c a Campuchia, Trung Qu c giúp Campuchia b o
v đ c l p, ch quy n và toàn v n lãnh th c a mình”. i u đó cho th y
Sam Rainsy c ng c n t i s giúp đ c a m t qu c gia khác.
Nh v y, quan đi m c a Th t ng Hun Sen và ông Sam Rainsy v
đ c l p dân t c và b o v đ c l p dân t c là trái ng c nhau. N u Th
t ng Hun Sen đ cao quan đi m ph i b ng m i cách gi v ng hòa bình,
n đ nh chính tr , phát tri n kinh t , b o v ch quy n và toàn v n lãnh th ,
thì Sam Rainsy trong chính quan đi m c a mình đã th hi n s mâu thu n.
Quan ni m chung c a h c gi Vi t Nam v đ c l p dân t c và b o v
đ c l p dân t c trong quá trình toàn c u hóa và h i nh p qu c t : Các h c
gi Vi t Nam cho r ng, c ng nh nhi u qu c gia khác, đ i v i Campuchia,
đ b o v v ng ch c đ c l p dân t c, v n đ đ t ra là ph i có cách ti p c n

linh ho t, đúng đ n, tìm ki m h các gi i pháp kh thi, v a mang tính t ng
th , toàn di n v a mang tính c th nh m t ng c ng “s c đ kháng qu c
gia”, hóa gi i thành công các nguy c trong ti n trình h i nh p.
Nh v y, quan đi m v đ c l p dân t c và b o v đ c l p dân t c c n
đ c hi u nh sau: Th nh t, đ c l p dân t c c n đ c th hi n b ng tính
đ c l p, t ch , t quy t trong chính sách đ i n i và đ i ngo i mà không b
l thu c ho c chi ph i b i b t c qu c gia nào. Th hai, đ b o v đ c
đ c l p dân t c, tr c h t ph i gi đ c môi tr ng hòa bình, n đ nh
chính tr , đoàn k t, th ng nh t dân t c thành m t kh i; t p trung xây d ng
m t n n kinh t đ m nh v i m t n n qu c phòng m nh, gi i quy t hài hòa
các v n đ b c xúc c a xã h i. Th ba, đ b o v đ c l p dân t c
Campuchia trong xu th toàn c u hóa c n ph i có chính sách đ i ngo i
khéo léo, linh ho t, tích c c tham gia và gi i quy t các v n đ qu c t tùy
theo kh n ng c a mình, cân b ng quan h v i các n c l n, u tiên quan
h v i n c láng gi ng, đ y m nh vai trò ch đ o c a ASEAN.
2.1.2. Khái quát v công cu c đ u tranh giành đ c l p c a V ng qu c
Campuchia tr c n m 1993
Quá trình đ u tranh xóa b ch đ thu c đ a c a Pháp: N m 1863
vua Norodom ký m t hi p c v i Pháp đ thành l p m t chính quy n b o
h trên toàn V ng qu c. D n d n đ t n c tr thành m t trong ba n c
ông D ng thu c quy n cai tr - thu c đ a c a Pháp. Chính sách thu c
9


đ a, bóc l t kh c nghi t và tàn b o c a th c dân phong ki n này đã khi n
cho nhân dân Campuchia th c t nh, vùng d y đ u tranh giành đ c l p.
Cu c đ u tranh c a nhân dân Campuchia d i s lãnh đ o tài tình c a
Qu c v ng N. Sihanouk đã đi t i thành công. Ngày 09/11/1953 Pháp đã
trao tr Campuchia n n đ c hoàn toàn.
Lon Nol l t đ ch đ Sangkum Reast Niyum (ch đ c a N. Sihanouk):

Do m t s nguyên nhân ch quan và khách quan, chính quy n c a N.
Sihanouk b suy y u, t o c h i cho Lon Nol t ch c cu c đ o chính l t đ
chính quy n N. Sihanouk vào ngày 18/3/1970. Campuchia m t l n n a
lâm vào n i chi n. N n đ c l p dân t c b đe d a nghiêm tr ng.
Cu c l t đ ph n cách m ng c a ch đ Pol Pot: Sau khi Pol Pot
đ c Trung Qu c h u thu n giành l i chính quy n t Lon Nol ngày
17/4/1975, Pol Pot tuyên b xây d ng m t xã h i tuy t đ i m i v i b n
tiêu chí là: t li u s n xu t t p th , công c s n xu t t p th , n u ng và
s ng t p th , và làm vi c t p th . Pol Pot đã đ a Campuchia s ng du i ch
đ Di t ch ng, không l ng th c, không nhà c a, b bóc l t s c lao đ ng
và b tra t n m t cách th m kh c. H u qu là h n hai tri u ng i dân b
gi t, toàn b c s h t ng và ki n trúc th ng t ng b phá h y...
Campuchia quay tr v con s “0”. Ngày 07/1/1979 M t tr n gi i phóng
dân t c Khmer, l c l ng cách m ng Campuchia, v i s giúp đ c a quân
tình nguy n Vi t Nam đã đánh b i ch đ di t ch ng và gi i phóng dân
t c.
t n c Campuchia t đây b t đ u đ c h i sinh m c dù tình hình
v n h t s c khó kh n.
Hi p đ nh Paris ngày 23/10/1991: ây là v n ki n c c k quan tr ng
m ra m t b c ngo t l ch s cho đ t n c Campuchia, t o ti n đ quan
tr ng cho Campuchia có hòa bình, hòa h p, hoà gi i, th ng nh t dân t c.
đây, c n ph i nh n m nh tính thi n chí và th c thi nghiêm túc các n i dung
Hi p đ nh Paris c a Vi t Nam, đã t o ni m tin đ i v i các bên tham gia ký
k t Hi p đ nh.
2.1.3. Khái quát tình hình đ t n c t sau khi Hi p đ nh Paris đ c ký
k t và vai trò c a Th t ng Samdech Hun Sen
Tình hình đ t n c t sau khi Hi p đ nh Paris đ c ký k t
- Th ch chính tr : Th ch nhà n c, theo Hi n pháp n m 1993
quy đ nh, Campuchia là qu c gia Quân ch l p hi n. H th ng quy n l c
đ c phân đ nh rõ gi a l p pháp, hành pháp và t pháp g m: Vua, H i

đ ng nhà Vua, Qu c h i (Th ng vi n và H vi n), H i đ ng Hi n pháp,
Chính ph , Toà án, và các c quan hành chính các c p.
- Tình hình chính tr , kinh t - xã h i: H n hai th p k sau chi n
tranh l nh, m c dù ph i đ i phó v i nhi u thách th c c a tình hình trong
10


n c v i nguy c bên trong và bên ngoài, Campuchia đã có nh ng b c
ti n đáng k c v chính tr , kinh t l n v n hóa - xã h i. Campuchia đã thu
đ c nh ng thành t u đáng k trong đ i m i và h i nh p vào n n kinh t
toàn c u, đ ng th i ti p t c đ i phó v i nh ng khó kh n, thách th c trên
con đ ng phát tri n và đ u tranh b o v đ c l p dân t c.
Vai trò c a Th t ng Samdech Hun Sen
Samdech Hun Sen đ c đánh giá là m t nhân v t xu t chúng, tr
thành đi m t a v ng ch c và k p th i đ c u nguy dân t c Campuchia.
Samdech có m t s công lao to l n nh sau: (i) giúp đ t n c t n i chi n
đi đ n th ng nh t; (ii) t s cô l p tr nên có ti ng nói công b ng trên
tr ng qu c t ; (iii) t m t n c con s “0” d n khôi ph c và không
ng ng phát tri n; (iv) t nhân dân không có t do sang có t do và dân
ch ;...
2.2. Nhơnăt qu c t
2.2.1. Tình hình th gi i và khu v c
Tình hình th gi i, v tác đ ng tích c c: (i) xu th hòa d u, hòa hoãn
chi m u th trong quan h qu c t đã t o môi tr ng qu c t thu n l i
cho vi c b o v và c ng c đ c l p dân t c c a Campuchia; (ii) cu c cách
m ng khoa h c - công ngh mà bi u hi n t p trung hi n nay s phát tri n
c a kinh t tri th c đang đ t Campuchia tr c nh ng c h i l n; (iii) toàn
c u hoá t o c h i cho Campuchia có th t n d ng đ theo k p các n c
trong khu v c. V tác đ ng tiêu c c: (i) s không n đ nh c a an ninh qu c
t đ t ra nh ng thách th c đ n n n đ c l p dân t c c a Campuchia; (ii)

m t trái c a toàn c u hóa làm gia t ng kho ng cách giàu - nghèo gi a các
t ng l p dân c trong xã h i Campuchia. (iii) m t trái c a toàn c u hóa
c ng t o ra nh ng thách th c l n đ i v i an ninh, kinh t - chính tr , v n
hóa và b n s c dân t c, đ c bi t là thách th c l n đ i v i đ c l p dân t c
c a Campuchia.
Tình hình khu v c châu Á - Thái Bình D ng: Nh ng thành công v
t ng tr ng kinh t cùng v i th m nh v v n, d tr ngo i t , lao đ ng
tr , tính n ng đ ng, nh t là s tr i d y c a Trung Qu c, n
,... đã nâng
cao v th c a châu Á - Thái Bình D ng so v i các khu v c khác. Cùng
v i s gia t ng c nh tranh chi n l c gi a các n c l n, khu v c này
đang n i lên các nguy c đe d a an ninh phi truy n th ng. Là m t qu c gia
n m trong khu v c, Campuchia không th không ch u s chi ph i và tác
đ ng t i nhi u m t, nh ng nhìn chung mang l i thu n l i nhi u h n là khó
kh n cho Campuchia.
Tình hình ông Nam Á: S phát tri n n ng đ ng c a ASEAN cùng
v i nh ng thành t u đ t đ c trong h p tác, liên k t n i kh i và nh ng n
11


l c m r ng quan h v i các đ i tác bên ngoài, nh t là v i các n c l n,
làm cho ASEAN ngày càng thu hút s quan tâm c a c ng đ ng qu c t . V
th c a ASEAN càng tr nên quan tr ng h n c t góc đ đ a - chính tr và
quân s - chi n l c đ n đ a kinh t và v n hóa... i u này t o c h i thi t
th c cho m c tiêu gi v ng môi tr ng hòa bình, h i nh p qu c t sâu
r ng c a Campuchia. Thêm vào đó, m t ASEAN liên k t ch t ch , đoàn
k t và th ng nh t, có vai trò và v th qu c t quan tr ng, tác đ ng tích c c
đ n công cu c b o v đ c l p dân t c ch quy n lãnh th c a Campuchia.
2.2.2. Vai trò và nh h ng c a m t s n c l n đ i v i Campuchia
M i quan h gi a Campuchia v i các n c l n: M , Trung Qu c,

Nh t B n, EU... đã đem l i nh ng tác đ ng đa chi u. M t m t, làm cho
n n kinh t Campuchia phát tri n và góp ph n nâng cao v th c a
Campuchia trên tr ng qu c t . M t khác, thách th c c ng không h nh .
S ràng bu c và ph thu c v m t kinh t l n chính tr c a Campuchia vào
M , Trung Qu c,... là quá rõ ràng, nh ng đ ng thái đ i ngo i c a chính
quy n Phnom Penh đ u luôn ph i xem xét đ ng thái t các n c đó. N u
m i quan h th c s t t đ p thì cái l i là r t l n, nh ng n u ng c l i thì
c ng khó l ng, tác đ ng sâu s c đ n n n đ c l p dân t c c a Campuchia.
Các nhân t trên đây đã và đang t o nên nh ng th i c thu n l i cho
Campuchia b o v và c ng c đ c l p dân t c c a mình, đ ng th i c ng đ t
ra cho Campuchia nh ng thách th c to l n. Trong các nhân t trên, nhân t
trong n c mang tính quy t đ nh. Trong đó, nhân t chính tr tác đ ng mang
tính th i s , tr c ti p, nhân t kinh t tác đ ng mang tính c b n lâu dài.
Nhân t v n hóa - xã h i là nh ng nhân t tác đ ng quan tr ng mà
Campuchia không th xem nh ho c b qua trong quá trình ho ch đ nh
chi n l c c a mình.
Ch ngă3
TH C TR NG QUỄăTRỊNH
U TRANH B O V
CL P
DÂNăT C C AăV
NGăQU C CAMPUCHIA
T N Mă1993ă NăN Mă2013
ng l iă đ u tranh b o v đ c l pă dơnă t c c aă V ngă qu c
Campuchia trongăgiaiăđo n 1993 - 2013
3.1.1. M c tiêu, nhi m v c a chính ph Hoàng gia Campuchia
Ngay sau khi ra đ i, chính ph Hoàng gia ph i đ i m t v i m t tình
hình chính tr - xã h i h t s c ph c t p, cùng v i đó là m t n n kinh t y u
kém và trì tr . B i c nh đó đ t ra cho chính ph Hoàng gia nh ng nhi m
v c p bách c n ph i gi i quy t trên t t c các l nh v c c a đ i s ng xã

3.1.

12


h i. T đó, chính ph Hoàng gia đ t ra ba m c tiêu chính: th nh t, b o v
vì hòa bình, ch có trong đi u ki n hòa bình Campuchia m i có c h i h p
tác h i nh p và phát tri n; th hai, h i nh p khu v c và qu c t , tr c h t
ph i gia nh p ASEAN, vì ASEAN là c a ngõ duy nh t đ Campuchia h i
nh p vào qu c t , nh m tranh th các ngu n l c bên ngoài đ ph c v m c
tiêu th ba, đó là phát tri n kinh t - xã h i Campuchia.
3.1.2. N i dung đ u tranh b o v đ c l p dân t c c a Campuchia
ng l i c a Chính ph hoàng gia là b o v tuy t đ i Hi n pháp
c a V ng qu c Campuchia, t p h p s c m nh toàn dân t c, cùng nhau
đoàn k t thành m t kh i v ng ch c v i tôn ch “Qu c gia - Tôn giáo Qu c v ng” c a ch đ Quân ch l p hi n; xây d ng và b o v T qu c
Campuchia là m t n c có đ c l p, ch quy n và toàn v n lãnh th , có hòa
bình n đ nh, an ninh tr t t xã h i đ c gi v ng. Chính ph th c hi n
chính sách dân ch , th ch đa đ ng, Nhà n c pháp quy n; đ y m nh và
phát tri n đ t n c trên t t c các l nh v c, t ng c ng xây d ng m i quan
h h u ngh , đoàn k t và h p tác t t đ p v i các n c và các đ i tác qu c
t đ đ y m nh s phát tri n đ t n c, tham gia tích c c và cùng v i các
n c gi i quy t m i v n đ qu c t . ây là m c tiêu c n ph i đ t đ c và
là nhân t quy t đ nh t i công cu c b o v đ c l p dân t c c a Campuchia.
3.2. Quáă trìnhă đ u tranh b o v đ c l pă dơnă t c c aă V ngă qu c
Campuchia t n mă1993ăđ năn mă2013
3.2.1. Trên l nh v c chính tr , an ninh qu c phòng và đ i ngo i
V chính tr : Th nh t, thúc đ y xây d ng và c ng c hòa bình, hòa
h p và hòa gi i dân t c. Th hai, th c hi n t do, dân ch và tôn tr ng
nhân quy n. Th ba, đ m b o t do báo chí, t do ngôn lu n, đây là y u t

thúc đ y phát tri n t do ý th c cá nhân và ý th c chính tr c a xã h i. Th
t , phát huy vai trò c a đ ng đ i l p trong vi c đóng góp, phê bình mang
tính xây d ng, theo dõi, giám sát, giúp đ nh h ng và ho t đ ng c a chính
ph . Th n m, khuy n khích s đóng góp c a xã h i dân s . Th sáu, qu n
lý b ng lu t pháp, xây d ng Nhà n c pháp quy n. Th b y, thúc đ y
công tác c i cách h th ng t ch c xã h i, th c hi n b n c i cách: (i) c i
cách hành chính; (ii) c i cách h th ng t pháp; (iii) c i cách quân đ i c nh sát; và (iv) c i cách kinh t .
V an ninh qu c phòng: Xây d ng, c ng c quân đ i Hoàng gia
Campuchia, quân c nh và c nh sát qu c gia thành l c l ng v trang tuy t
đ i trung thành v i đ t n c, tôn tr ng Hi n pháp, có k lu t, đ o đ c
trong s ch, khiêm t n, th ng yêu nhân dân, có đ y đ n ng l c đ làm
nhi m v b o v đ c l p dân t c, ch quy n, toàn v n lãnh th , gi gìn
c ng c hoà bình, n đ nh và an ninh tr t t xã h i, b o v và xây d ng
13


đ ng biên gi i n đ nh, h u ngh , hòa bình và h p tác phát tri n, góp
ph n tích c c vào vi c c ng c và b o v đ c l p dân t c c a Campuchia.
V đ i ngo i: Nguyên t c ho t đ ng đ i ngo i c a Campuchia là
trung l p và không liên k t, quan h hoà bình, h u ngh , h p tác t t v i các
n c láng gi ng, các n c trong khu v c và trên th gi i, không phân bi t
ch đ chính tr , hai bên cùng có l i d a trên c s bình đ ng, tôn tr ng
đ c l p, ch quy n, toàn v n lãnh th và không can thi p vào công vi c
n i b c a nhau. M r ng quan h đ i ngo i theo ba h ng: (i) coi tr ng
quan h song ph ng v i các n c láng gi ng d a trên nguyên t c c b n
trên và đ c bi t xây d ng quan h h u ngh và h p tác thân thi n. Gi i
quy t các tranh ch p b ng con đ ng đàm phán hoà bình, tuy t đ i tránh
gi i quy t b ng v l c; (ii) thúc đ y quan h song ph ng và đa ph ng
v i các n c trong khu v c, góp ph n bi n khu v c ông Nam Á thành
khu v c hoà bình, n đ nh, t do, trung l p, h p tác và phát tri n; (iii) m

r ng quan h v i các n c trên th gi i, tôn tr ng 5 nguyên t c c a Phong
trào không liên k t và các nguyên t c c a lu t pháp qu c t . Campuchia
đ t u tiên hàng đ u cho quan h v i các n c láng gi ng, kiên trì m c
tiêu đ a các m i quan h song ph ng và đa ph ng đi vào chi u sâu, n
đ nh và b n v ng, nh m ph c v công cu c b o v đ c l p dân t c, ch
quy n và toàn v n lãnh th Campuhia.
3.2.2. Trên l nh v c kinh t
ó là xây d ng n n kinh t th tr ng t do theo h ng m , v i m c
tiêu chuy n đ i vai trò c a Nhà n c t ki m soát và can thi p là chính
sang làm nhi m v đi u ti t, t o đi u ki n h tr và t ng b c th c hi n
quá trình t nhân hóa, đ c chia thành 2 giai đo n nh sau:
Giai đo n 1993 - 2003: tái thi t và c c u l i n n kinh t
Campuchia.
- Chính ph Hoàng gia th c hi n m t s chính sách kích thích kinh
t nh : t do hóa th ng m i, m r ng quan h th ng m i qu c t đ g n
k t th tr ng trong n c và th tr ng n c ngoài; t ng c ng h p tác v i
các n c và các c quan tài chính qu c t nh m thu hút nhi u đ u t , vi n
tr , phát tri n h th ng u đãi th ng m i t các n c phát tri n. V kinh
t đ i ngo i, đó là chính sách t do hóa th ng m i và h i nh p kinh t
qu c t . Tuy nhiên, cu c kh ng ho ng tài chính n m 1997 đã tác đ ng tiêu
c c đ n dòng ch y v n đ u t n c ngoài và t ng tr ng kinh t c a
Campuchia.
- Phát tri n ngu n nhân l c và xây d ng c s h t ng: Chính ph
t p trung vào vi c xây d ng ngu n nhân l c có s c kho t t, có tri th c và
v n hoá cao, có ph m ch t đ o đ c t t và trong s ch, có tinh th n trách
14


nhi m cao. V c s h t ng qu c gia, nhi m v tr c m t c a Chính ph
là ti p t c khôi ph c và xây d ng l nh v c giao thông v n t i, phát huy

n ng l c cung c p đi n và n c, đ ng th i c i t o m ng l i th y l i đ
đ y m nh s n xu t, đáp ng d ch v m t cách đ y đ .
- Phát tri n l nh v c l i th s n có c a Campuchia, đó là: phát tri n
l nh v c nông nghi p, th công nghi p,... đ c bi t là l nh v c du l ch, đây
là nh ng ti m n ng c a đ t n c, nh m đ m b o l ng th c, t o công n
vi c làm,... b ng cách h tr đ u t t nhân, đ u t công xây d ng h t ng
du l ch và c g ng duy trì an ninh, n đ nh đ ngành du l ch tr thành
ngu n thu ngo i t chính c a qu c gia, góp ph n xóa đói gi m nghèo.
Giai đo n 2004 - 2013: thúc đ y t ng tr ng, c i cách và t ng
c ng h p tác đ phát tri n
ti p t c phát tri n theo h ng b n v ng, chính ph Hoàng gia đã
đ a ra chi n l c phát tri n qu c gia cùng v i “Chi n l c T giác giai
đo n 1 và 2”, trong đó th c hi n các chi n l c nh sau:
- Thúc đ y t ng tr ng kinh t : th nh t, c g ng đ t ch tiêu t ng
tr ng kinh t t n m 2008 đ n n m 2013 trung bình 7%/n m; th hai,
ti p t c th c hi n chính sách thu m t cách th n tr ng và chính sách ngo i
t phù h p, đ y m nh h n n a công cu c c i cách qu n lý tài chính công;
th ba, ti p t c th c hi n chi n l c phát tri n l nh v c tài chính, đ c bi t
là c ng c v ng ch c h th ng ngân hàng.
- Thúc đ y vai trò đi u hành t t: t p trung vào ch ng tham nh ng,
c i cách h th ng t pháp và pháp lu t, c i cách hành chính công và c i
cách l c l ng v trang.
- T ng c ng h p tác đ phát tri n: chính ph ti p t c khuy n
khích các T ch c phi chính ph và các Hi p h i đ c thành l p h p pháp,
h p tác trên c s nguyên t c đi u hành t t, đ tham gia vào quá trình khôi
ph c và phát tri n kinh t - xã h i Campuchia, thúc đ y dân ch hóa và tôn
tr ng quy n và nhân quy n con ng i, đ ng th i tham gia v i chính ph
trong vi c giám sát quá trình th c hi n các chính sách và các chi n l c
khác. Chính ph cam k t th c hi n t t “K ho ch hành đ ng Accra”, nâng
cao tính hi u qu c a ch ng trình H tr phát tri n chính th c (ODA) cho

Campuchia.
3.2.3. Trên l nh v c v n hóa - xã h i
Th nh t, v v n hóa - tín ng ng: gìn gi và phát tri n khu v c di
s n v n hóa mang tính b n v ng, thúc đ y các ho t đ ng qu ng bá, trao
đ i v n hóa ngh thu t v i các n c, tôn tr ng t do tín ng ng, tôn giáo,
đ cao Ph t giáo là Qu c đ o; th hai, v giáo d c - th thao: xây d ng
phát tri n ngu n nhân l c đ m b o ch t l ng, u vi t, lành m nh, có trình
15


đ ki n th c toàn di n c v khoa h c k thu t l n k n ng th c hành, phát
tri n giáo d c song song v i phát tri n th thao; th ba, v y t , thúc đ y
phát tri n y t đ c i thi n s c kh e nhân dân ngày càng t t h n, thông qua
vi c cung c p d ch v y t có hi u qu , ch t l ng, công b ng, cho nhân
dân nh t là đ i v i ng i nghèo, ng i d b t n th ng và nhân dân sinh
s ng khu v c nông thôn. Th t , phát tri n an sinh xã h i, quan tâm c u
chi n binh, đ c bi t chú tr ng ch m lo ph n , tr em, t ng c ng vi c làm
và d y ngh ... đó là y u t ch ch t cho s th ng nh t và phát tri n b n
v ng c a đ t n c.
Ch ngă4
ỄNHăGIỄăQUỄăTRỊNHă U TRANH B O V
C L PăDÂNă
T C C AăV
NGăQU C CAMPUCHIA T N Mă1993ă NăN Mă
2013
VÀăM T S KINH NGHI Mă
I V I CAMPUCHIA
4.1. ánhăgiáăti nătrìnhăđ u tranh b o v đ c l pădơnăt c c aăV ngă
qu c Campuchia t n mă1993ăđ năn mă2013 vƠăv năđ đ t ra
4.1.1. Nh ng thành t u và nguyên nhân

- Nh ng thành t u
Th nh t, v chính tr : Thành công l n nh t mà chính ph Hoàng gia
đ t đ c trong l nh v c này là vi c n đ nh tình hình chính tr trong n c;
tìm đ c ti ng nói chung trong vi c l a ch n h th ng chính tr (ch đ
Quân ch l p hi n, đa đ ng, dân ch , t do); đ ng th i nh n đ c s ng
h c a các n c trong khu v c và th gi i. n đ nh chính tr là nhân t
quy t đ nh t o đi u ki n thu n l i cho các l nh v c khác phát tri n.
Th hai, v l nh v c an ninh qu c phòng: Là gi v ng đ c đ c l p,
t ch , ch quy n, toàn v n lãnh th c a đ t n c và b o v ch đ Quân
ch l p hi n; gi v ng an ninh chính tr và tr t t - xã h i; c ng c lòng tin
c a nhân dân vào công cu c c i cách, đ i m i. ã kiên trì quan đi m c ng
c qu c phòng, gi v ng an ninh qu c gia là nhi m v c a toàn th nhân
dân, c a m i l c l ng. Ti p t c ch m lo xây d ng l c l ng v trang c
v chính tr , t t ng và t ch c.
Th ba, v l nh v c kinh t : M t là, đã đ a đ t n c ra kh i kh ng
ho ng kinh t - xã h i, kinh t t ng tr ng nhanh, c s v t ch t - k thu t
đ c t ng c ng, đ i s ng c a các t ng l p nhân dân không ng ng đ c
c i thi n. N u n m 1993 t c đ t ng tr ng GDP là 4,1%, n m 1999 là
12.6%, thì t c đ t ng tr ng GDP bình quân c a Campuchia trong vòng
10 n m (2003-2013) đ t 8,64%, c c u kinh t có s chuy n d ch đáng k ,
ngu n l c phát tri n trong các thành ph n kinh t đã đ c huy đ ng khá
16


h n; nhi u l i th so sánh trong t ng ngành, t ng vùng đã đ c phát huy.
N ng l c c nh tranh c a n n kinh t đ c c i thi n. T ng GDP c a
Campuchia t ng t 2.427 tri u USD n m 1993 lên 8.831 tri u USD n m
2013; GDP đ u ng i t ng t 228 USD n m 1993 lên 1080 USD n m
2013; v n FDI t ng lên đáng k : n m 1993 là 124 tri u USD lên 1.220
USD n m 2013. Hai là, th c hi n có hi u qu chính sách phát tri n kinh t

t nhân v i b n l nh v c ch ch t g m Công nghi p may m c, Du l ch,
Nông nghi p và Xây d ng. Ba là, đ t đ c nh ng k t qu tích c c trong
h i nh p kinh t khu v c và th gi i. Campuchia đã tham gia h p tác, liên
k t kinh t qu c t trên các c p đ và trong các l nh v c kinh t then ch t.
Th t , v l nh v c v n hóa - xã h i: Nhìn chung, m i quan h gi a
t ng tr ng kinh t v i phát tri n v n hóa - xã h i, th c hi n ti n b và
công b ng xã h i Campuchia đã đ c gi i quy t m t cách có hi u qu .
Công tác gi i quy t vi c làm và xóa đói, gi m nghèo đ t k t qu t t.
Campuchia đã đ c Liên H p Qu c đánh giá là qu c gia đ ng th n m
trong s các n c đang phát tri n có th hoàn thành m c tiêu thiên niên k
c a mình. V giáo d c - đào t o có b c phát tri n c v quy mô l n ch t
l ng. V y t : công tác ch m sóc s c kh e nhân dân có ti n b , góp ph n
h th p đáng k t l t vong tr s sinh, đã gi m đ c t l t vong c a
ph n và tr em m đau và ch t vì b nh lây nhi m. V v n hóa, n n v n
hóa đã đ c khôi ph c l i toàn b và xây d ng m i c v v n hóa v t th
và phi v t th , b o t n và phát tri n v n hóa Campuchia, đ c th gi i
phong t ng là “Campuchia - V ng qu c c a K quan”, “Campuchia V ng qu c c a V n hóa”.
Th n m, v l nh v c đ i ngo i: Campuchia đã giành đ c nh ng
th ng l i to l n: M t là, phá th b bao vây, c m v n; m r ng quan h đ i
ngo i theo h ng đa ph ng hóa, đa d ng hóa; gi v ng đ c l p, ch
quy n qu c gia. Campuchia đã c ng c quan h v i các n c l n nh
Trung Qu c, M , Nh t B n, Hàn Qu c... và gia nh p ASEAN (1999),
Campuchia có quan h ngo i giao v i h n 157 n c trong t ng s h n 200
n c trên th gi i. ã có nhi u bi n pháp tích c c nh m nâng cao ch t
l ng, hi u qu quan h h p tác toàn di n, đoàn k t đ c bi t gi a
Campuchia - Vi t Nam, Campuchia - Lào. Campuchia đã bình th ng hóa
hoàn toàn quan h v i các n c ASEAN. Hai là, gi i quy t hòa bình các
v n đ biên gi i, lãnh th , bi n đ o v i các n c liên quan, gi v ng môi
tr ng hòa bình. Ba là, hoàn thành th ng l i vi c h i nh p Campuchia v i
c ng đ ng qu c t c trong khuôn kh ti u vùng, khu v c và qu c t .

Campuchia đã t ch c t t các H i ngh c p cao ASEAN (2002, 2012),
nhi u h i ngh quan tr ng khác trong khuôn kh khu v c và th gi i, đã
17


th hi n đ c n ng l c c a mình trong tham gia gi i quy t các công vi c
c a khu v c c ng nh th gi i, tham gia tích c c s m nh gìn gi hoà bình
m t s n c trong khuôn kh Liên h p qu c. B n là, tranh th ODA, thu
hút FDI, m r ng th tr ng ngoài n c, ch đ ng h i nh p kinh t qu c t
và khu v c; đã tranh th đ c ngu n v n, khoa h c - công ngh tiên ti n,
k thu t qu n lý c a n c ngoài đ phát tri n đ t n c. Campuchia c ng
đã gia nh p WTO (2004) và AFTA, là quan sát viên c a APEC. C ng đã
thi t l p đ c quan h tín d ng v i các t ch c tài chính - ti n t qu c t ,
tranh th đ c s l ng đáng k v n vay u đãi c a WB, IMF và ADB.
- V nguyên nhân c a nh ng thành t u
V khách quan: Môi tr ng hòa bình t i khu v c, m t tích c c c a
quá trình toàn c u hóa và cách m ng khoa h c - công ngh , cùng v i s
giúp đ trong sáng c a c ng đ ng qu c t đã t o đi u ki n thu n l i cho
Campuchia t p trung vào gi i quy t v n đ n i b và phát tri n đ t n c.
V ch quan: (i) s hòa gi i hòa h p dân t c và vi c l a ch n ch đ
Quân ch l p hi n c a Campuchia là ti n đ t o nên hòa bình, là đi u ki n
quan tr ng cho n n chính tr n đ nh; (ii) vai trò c a chính ph Hoàng gia
Campuchia trong vi c đ a ra ch tr ng, đ ng l i đúng đ n, toàn di n,
sâu s c và lãnh đ o quá trình th c hi n đ ng l i đ t đ c nhi u thành t u
quan tr ng; (iii) vi c Campuchia tr thành thành viên c a ASEAN là m t
thành công l n, góp ph n xây d ng và b o v T qu c Campuchia; (iv)
vi c l a ch n n n kinh t th tr ng, t o đ ng l c m nh m cho s phát
tri n n n kinh t c a Campuchia; (v) chính ph Hoàng gia không ng ng
c ng c và hoàn thi n, ki n toàn b máy và đ i ng cán b làm công tác
trên các l nh v c, các ngành c a h th ng chính tr theo yêu c u c a tình

hình m i.
4.1.2. Nh ng h n ch và nguyên nhân
- Nh ng h n ch
Th nh t, trên l nh v c chính tr : Vi c đ i m i n n hành chính qu c
gia bao g m c i cách th ch hành chính, b máy hành chính, cán b công ch c... còn r t h n ch . B máy hành chính còn nhi u t ng n c làm
cho vi c qu n lý các quá trình kinh t - xã h i ch a có hi u qu cao. Tình
tr ng quan liêu, tham nh ng, l m d ng quy n l c c a m t b ph n không
nh công ch c nhà n c ch a đ c kh c ph c; k c ng, phép n c b
xem th ng nhi u n i. Quy n làm ch c a nhân dân còn b vi ph m
nghiêm tr ng.
Th hai, trên l nh v c an ninh qu c phòng: S lãnh đ o c a chính
ph và các c p ch a ngang t m v i đòi h i c a nhi m v b o v T qu c
tr c tình hình m i; m t s cán b ch a th y h t âm m u c a các th l c
18


thù đ ch, còn m h , ch quan, m t c nh giác; ch a th y h t tác đ ng c a
m t trái c ch th tr ng và h i nh p qu c t đ n cán b và nhân dân, k
c đ n l c l ng v trang. Công tác nghiên c u và d báo tình hình, tham
m u chi n l c có lúc, có n i còn đ b t ng , b đ ng.
Th ba, trên l nh v c kinh t : T c đ t ng tr ng ch a t ng x ng
v i ti m n ng; ch t l ng t ng tr ng còn th p; các cân đ i v mô c a n n
kinh t còn thi u v ng ch c; đ i s ng nhân dân nhi u vùng còn r t khó
kh n. T ng tr ng nh ng n m qua ch y u d a vào các nhân t t ng
tr ng theo chi u r ng, v i nh ng ngành, nh ng s n ph m truy n th ng,
công ngh th p, tiêu hao v t t cao; còn ph thu c quá nhi u vào vi n tr
và đ u t n c ngoài. Kinh t nhà n c ch a làm t t vai trò ch đ o; ch t
l ng, hi u qu và s c c nh tranh còn th p. Kinh t t p th phát tri n ch m
và còn nh bé. Kinh t t nhân ch a phát tri n m nh đúng v i ti m n ng.
Kinh t có v n đ u t n c ngoài còn g p khó kh n v môi tr ng đ u t

và m t s v ng m c v c ch , chính sách... H th ng pháp lu t trên l nh
v c kinh t còn thi u toàn di n, ch a đ ng b và thi u n đ nh, còn thi u
nhi u v n b n d i lu t.
Th t , trên l nh v c v n hóa - xã h i: Vi c k t h p phát tri n kinh t
v i gi i quy t các v n đ xã h i còn nhi u h n ch . Trong ch đ o, th ng
chú ý nhi u đ n các ch tiêu v t ch t mà ít chú ý các ch tiêu v phát tri n
xã h i và b o v môi tr ng. Nhi u v n đ xã h i b c xúc ch a đ c gi i
quy t t t; t c đ gi m nghèo có xu h ng ch m l i, tình tr ng tái nghèo
còn nhi u; kho ng cách chênh l ch giàu nghèo gi a các t ng l p dân c ,
gi a thành th và nông thôn, mi n xuôi và mi n núi đang có xu h ng
ngày càng l n.
Th n m, trên l nh v c đ i ngo i: Còn ch m đ i m i t duy trên m t
s v n đ qu c t và đ i ngo i; s tham gia và h i nh p qu c t , nghiên
c u các v n đ qu c t ch a sâu; d báo tình hình th gi i, khu v c, v
chi n l c các n c l n còn h n ch ... Trong quan h v i các n c, nh t là
các n c l n, còn lúng túng, b đ ng, ch a t o d ng đ c quan h h p tác
v i các n c l n th t s n đ nh, lâu dài, v ng ch c; ch a xây d ng đ c
quan h l i ích đan xen v i h . Có lúc vi c x lý m t s v n đ ph c t p
trong n c không tính đ n m t cách đ y đ ph n ng qu c t . Công tác
thông tin đ i ngo i còn b đ ng, thi u s c bén, ch a có s c thuy t ph c,
hình th c còn nghèo nàn. C ch ph i h p gi a các ngành - nh t là gi a
kinh t , qu c phòng, an ninh, đ i ngo i, gi a trung ng và đ a ph ng ch a t t, nh h ng đ n hi u qu c a công tác đ i ngo i, k c kinh t đ i
ngo i.
19


- V nguyên nhân c a nh ng h n ch
V khách quan: (i) s ch ng phá c a các th l c thù đ ch, nh ng bi n
đ ng ph c t p c a tình hình chính tr và kinh t th gi i tác đ ng b t l i t i
quá trình phát tri n kinh t - xã h i Campuchia; (ii) chính ph v a ph i t p

trung xây d ng đ t n c t con s “0”, v a ng n ch n không cho ch đ
di t ch ng quay tr l i, đ ng th i d n d t đ t n c đi lên trong b i c nh
ph c t p c a tình hình th gi i là m t đi u vô cùng khó kh n nên không
tránh kh i nh ng h n ch , thi u sót.
V ch quan: Nh n th c trên m t s v n đ v ch tr ng, quan
đi m đã đ c đ ra v n còn khác nhau d n đ n đ i m i th ch , chính sách
còn ng p ng ng, thi u nh t quán. Qu n lý nhà n c còn nhi u m t ch a
t t. Thêm vào đó vai trò giám sát, ph n bi n c a các đoàn th nhân dân, t
ch c xã h i dân s ho t đ ng còn y u; các kênh giao l u, ti p xúc v i
nhân dân còn ít, ch a có c ch h p lý đ phát huy vai trò c a các b ph n
này.
4.1.3. V n đ đ t ra đ i v i chính ph Hoàng gia Campuchia
V n đ tham nh ng đang đe d a vai trò lãnh đ o c a chính ph
Hoàng gia hi n nay; Tính không ch c ch n c a kinh t và tài chính th gi i
v n ti p t c đe d a đ n t ng tr ng kinh t c a Campuchia, do n n kinh t
d a vào th tr ng bên ngoài, đ c bi t ph thu c nhi u vào vi n tr và đ u
t n c ngoài. Các lo i d ch v , phí v n chuy n,... ch a đ t mong mu n và
có s chênh l ch cao so v i các n c láng gi ng. Ngu n nhân l c c ng là
m t v n đ l n, cùng v i đó là m t h th ng y t y u kém, s b t l c trong
vi c qu n lý tài nguyên thiên nhiên và x lý v n đ môi tr ng đang tr
thành v n đ b c xúc c a xã h i. Vi c h i nh p khu v c và th gi i, đang
đ t ra nhi u v n đ đòi h i Campuchia c n ph i có s đi u ch nh, t ng
c ng ngu n nhân l c và c i cách sâu r ng trên t t c các l nh v c. N u
không có bi n pháp ng n ch n và x lý k p th i, nh ng v n đ này không
ch kìm hãm m c tiêu xây d ng và phát tri n đ t n c, mà còn s đe d a
đ n hòa bình, an ninh tr t t xã h i và công cu c b o v đ c l p dân t c
c a Campuchia.
4.2. M t s kinh nghi m
4.2.1. Trên l nh v c chính tr
Th nh t, ti p t c gi v ng môi tr ng qu c t hòa bình t o thu n l i

cho s nghi p xây d ng và b o v T qu c; không đ x y ra b o lo n
chính tr , ng n ch n âm m u l t đ chính ph , nguy c can thi p quân s
và xung đ t v trang, xâm h i ch quy n, toàn v n lãnh th c a
Campuchia. Th hai, b o v ch đ Quân ch l p hi n là nhi m v then
ch t, k t h p ch t ch v i b o v v ng ch c an ninh chính tr n i b , là
20


nhân t quy t đ nh t i s phát tri n c a Campuchia. Xây d ng nhà n c
pháp quy n, phòng và ch ng nh ng bi u hi n sai l m v đ ng l i, b nh
quan liêu, tham nh ng và “t di n bi n”, “t chuy n hóa”, c a cán b các
c p. Th ba, h th ng chính tr ph i đ c ti p t c đ i m i theo h ng
đ ng b và hi u qu t ph ng th c ho t đ ng đ n c ch t ng tác và
v n hành c a m i b ph n c u thành. S chuy n bi n nh n th c ph i đi đôi
v i vi c nâng cao v ch t trong ý th c và trách nhi m chính tr c a toàn b
h th ng chính tr , c ng nh c a m i công dân đ i v i ngh a v b o v đ c
l p dân t c và ch quy n qu c gia.
4.2.2. Trên l nh v c an ninh qu c phòng
Th nh t, đ y m nh xây d ng quân đ i chính quy, tinh nhu , t ng
b c hi n đ i. Quân đ i Hoàng gia Campuchia ph i ti p t c quán tri t,
n m v ng đ ng l i, quan đi m, m c tiêu, ph ng châm ch đ o c a Nhà
n c v nhi m v b o v T qu c. Th hai, xây d ng th tr n qu c phòng
toàn dân g n v i th tr n an ninh nhân dân và chi n l c phát tri n kinh t
- xã h i; chú tr ng vùng sâu, vùng xa, biên gi i, h i đ o; gi gìn môi
tr ng hòa bình, n đ nh cho phát tri n kinh t , s n sàng đánh th ng chi n
tranh xâm l c, các ho t đ ng b o lo n, l t đ c a các th l c thù đ ch.
4.2.3. Trên l nh v c đ i ngo i
Th nh t, th c hi n nh t quán đ ng l i đ i ngo i đ c l p, t ch ,
hòa bình, h u ngh , h p tác và phát tri n, k t h p s c m nh dân t c v i
s c m nh th i đ i. y m nh ho t đ ng đ i ngo i, m r ng h p tác qu c

t , u tiên phát tri n v i các n c láng gi ng, chú tr ng thúc đ y quan h
v i các n c và trung tâm l n, đ ng th i đ phòng s th a hi p có h i cho
s nghi p b o v T qu c. Th hai, ch đ ng và tích c c h i nh p qu c t ,
tr c h t trong ASEAN. Tham gia các c ch , di n đàn đa ph ng khu
v c và qu c t m t cách tích c c và hi u qu nh m t o th và l c cho đ t
n c, xác l p v th m i c a đ t n c Campuchia trên tr ng qu c t . Th
ba, x lý đúng đ n và linh ho t các v n đ qu c t có liên quan tr c ti p
đ n an ninh và phát tri n c a đ t n c. Kiên đ nh v nguyên t c, m m d o
v sách l c, v n d ng sáng t o ph ng châm ngo i giao “thêm b n b t
thù”.
4.2.4. Trên l nh v c kinh t
Th nh t, t o môi tr ng pháp lý thu n l i cho các ho t đ ng s n
xu t, kinh doanh. Th hai, đ t tr ng tâm vào vi c phát tri n n n kinh t
hi u qu và b n v ng; chuy n d ch c c u kinh t , c c u lao đ ng theo
h ng công nghi p hóa, hi n đ i hóa. Trong ti n trình h i nh p kinh t
qu c t , ph i đ m b o đ c l p t ch v đ ng l i, chính sách, có tham
kh o và ti p thu kinh nghi m c a n c ngoài nh ng không b áp đ t ho c
21


b l thu c vào n c ngoài. Ph i c c u kinh t sao cho h p lý, có s c c nh
tranh, phát tri n c c u h t ng ngày càng hi n đ i, có m t s ngành công
nghi p then ch t; ph i tìm m i cách nâng cao n ng l c n i sinh v khoa
h c và công ngh , v a tích c c ng d ng thành t u khoa h c - công ngh
vào th c ti n cu c s ng. Th ba, k t h p phát tri n kinh t v i qu c
phòng, an ninh và đ i ngo i. Chính ph Campuchia c n n m v ng tình
hình, d báo chính xác, k p th i nh ng di n bi n m i m t c a đ t n c,
nh ng đ ng thái c b n c a khu v c và th gi i. T đó, đ ra đ ng l i,
ch tr ng chính sách phù h p nh m khai thác, phát huy t i đa m i ti m
n ng trong n c, tranh th ngo i l c, t o nên s c m nh t ng h p hoàn

thành th ng l i các m c tiêu phát tri n kinh t - xã h i, b o v v ng ch c
T qu c và nhân dân Campuchia.
4.2.5. Trên l nh v c v n hóa - xã h i
- V v n hóa: C n hoàn thi n các chu n m c v n hóa và con ng i
Campuchia, t o môi tr ng và đi u ki n đ phát tri n v nhân cách, đ o
đ c, trí tu , n ng l c sáng t o, th ch t, tâm h n, trách nhi m xã h i, ngh a
v công dân, ý th c tuân th pháp lu t; đ cao tinh th n yêu n c, t hào
dân t c, l ng tâm, trách nhi m c a m i ng i v i b n thân mình, v i gia
đình, c ng đ ng, xã h i và đ t n c. Ph i nâng cao ch t l ng, hi u qu
ho t đ ng v n hóa, xây d ng c ch đ gi i quy t h p lý, hài hòa gi a b o
t n, phát huy di s n v n hóa v i phát tri n kinh t - xã h i. Phát huy các di
s n đ c UNESCO công nh n, góp ph n qu ng bá hình nh đ t n c và
con ng i Campuchia.
- V xã h i: Cùng v i vi c phát tri n kinh t và gi i quy t v n đ
chính tr , quân s , ngo i giao, kinh t , chính ph Hoàng gia Campuchia
c n ph i quan tâm h n vi c gi i quy t các v n đ xã h i, th c hi n các
chính sách xã h i. Trong đó c n t p trung gi i quy t tri t đ m t s v n đ
mà xã h i đang b c xúc hi n nay.
K T LU N
Chi n tranh l nh k t thúc, th gi i có nhi u bi n đ i sâu s c, đã tác
đ ng m nh m đ n các qu c gia nói chung và Campuchia nói riêng. S
s p đ c a Ch ngh a xã h i Liên Xô và các n c ông Âu đã làm đ o
l n c c di n chính tr - an ninh th gi i. Toàn c u hóa tr thành xu th ch
đ o c a th gi i, cu n hút t t c các qu c gia vào gu ng quay c a nó, tác
đ ng sâu s c đ n m i qu c gia, trong đó có Campuchia. Các n c l n luôn
tìm cách lôi kéo, chi ph i và gây nh h ng đ n vi c ho ch đ nh chính
sách c a Campuchia. T t c nh ng đ c đi m và bi n đ i c a th gi i đã tác
đ ng tr c ti p đ n công cu c đ u tranh b o v đ c l p dân t c c a
22