Tích tụ tư bản và tập trung tư bản

LỜI MỞ ĐẦU
Một quốc gia có nền kinh tế phát triển mạnh mẽ và phồn thịnh, khi mà
quốc gia đó tập trung mạnh cho quá trình tích lũy tư bản. Tích
lũy đã đóng vai trò quan trọng với sự hình thành và phát triển
phương thức sản xuất TBCN.
Liên hệ với quốc gia Việt Namta đang trong quá trình hội nhập,
phát triển năng động nhất từ trước đến nay vàđãđạt được nhiều
thành tựu quan trọng cả về kinh tế, chính trị, nâng cao vị
thếđất nước trên thế giới. Đó là những thành quả rất đáng tự
hào mà mỗi chúng ta đều cảm nhận được, là kết quả của sự lựa
chọn đúng đắn đường lối phát triển kinh tế thị trường định
hướng XHCN và sự vận dụng sáng tạo các phương pháp,
nguyên lý cơ bản của phát triển kinh tế vào điều kiện Việt
nam. Với xuất phát điểm thấp, tiềm lực kinh tế rất yếu, tỉ lệ
tích lũy dưới 10% thu nhập, chúng ta đối mặt với thực tế trình
độ kỹ thuật, năng suất lao động thấp.
Để giữđược nhịp độ phát triển kinh tế với tốc độ tăng trưởng cao và
bền vững, một trong những khó khăn lớn nhất đặt ra là
phương thức huy độngvốn. Nguồn vốn có thểđược huy động
từ tích lũy trong nước và vốn vay nướcngoài. Lý luận và thực
tiễn cho thấy tích luỹ và huy động vốn từ trong nước làquan
trọng nhất, đảm bảo sự bền vững của nền kinh tế và không bị
phụ thuộcvào bên ngoài.
Như vậy, để có thể đưa đất nước thoát khỏi tình trạng này bản
thân chúng ta cần phải hiểu rõ tích tụ tư bản và tập trung tư
1

1


bản là gì ? Bên cạnh đó cũng cần phải nắm chắc mối quan hệ

giữa tích tụ tư bản và tập trung tư bản cũng như vai trò của
tích tụ và tập trung tư bản đối với sự phát triển của nền sản
xuất tư bản chủ nghĩa từ đó rút ra ý nghĩa của việc nghiên cứu
tích tụ và tập trung tư bản đối với sự phát triển của kinh tế-xã
hội nước ta.

2

2


Phần I :
Định nghĩa của tích tụ tư bản và tập trung tư bản.

Trong quá trình tái sản xuất tư bản chủ nghĩa, quy mô của tư bản
cá biệt tăng lên thông qua quá trình tích tụ và tập trung tư bản.
Tích tụ tư bản là sự tăng them quy mô của tư bản cá biệt bằng
cách tư bản hóa giá trị thặng dư trong một xí nghiệp nào đó,
nó là kết quả trực tiếp của tích lũy tư bản. Tích lũy tư bản xét
về mặt làm tăng thêm quy mô của tư bản cá biệt là tích tụ cơ
bản.
Tích tụ tư bản, một mặt là yêu cầu của tái sản xuất mở rộng, của
sự ứng dụng tiến bộ kỹ thuật, mặt khác sự tăng lên của khối
lượng giá trị thặng dư trong quá trình phát triển của sản xuất
tư bản chủ nghĩa tạo khả năng hiện thực cho tích tụ tư bản.
Tập trung tư bản là sự tăng them quy mô của tư bản cá biệt bằng
cách hợp nhất những tư bản cá biệt có sẵn trong xã hội thành
một tư bản cá biệt khác lớn hơn. Cạnh tranh và tín dụng là
những đòn bẩy mạnh nhất thúc đẩy tập trung tư bản. Do cạnh
tranh mà dẫn tới sự lien kết tự nguyện hay sáp nhập các tư bản

cá biệt. Tín dụng tư bản chủ nghĩa là phương tiện để tập trung
các khoản tiền nhàn rỗi trong xã hội vào tay các nhà tư bản.
Tích tụ và tập trung tư bản có điểm giống nhau là chúng đều làm
tăng quy mô của tư bản cá biệt nhưng giữa chúng lại có những
điểm khác nhau:

3

3


Một là, nguồn để tích tụ tư bản là giá trị thặng dư, do đó tích tụ tư
bản làm tăng quy mô của tư bản cá biệt, đồng thời làm tăng
quy mô của xã hội. Còn nguồn để tập trung tư bản là những tư
bản cá biệt có sẵn trong xã hội, do đó tập trung tư bản chỉ làm
tăng quy mô của tư bản xã hội.
Hai là, nguồn để tích tụ tư bản là giá trị thặng dư, xét về mặt đó,
nó phản ánh trực tiếp mối quan hệ giữa tư bản và lao động :
nhà tư bản tăng cường bóc lột lao động làm thuê để tăng quy
mô của tích tụ tư bản. Còn nguồn để tập trung tư bản là những
tư bản cá biệt có sẵn trong xã hội do cạnh tranh mà dẫn đến sự
lien kết hay sáp nhập, xét về mặt đó, nó phản ánh trực tiếp
quan hệ cạnh tranh trong nội bộ giai cấp các nhà tư bản, đồng
thời cũng tác động đến mối quan hệ giữa tư bản và lao động.

4

4

5

5


Phần II :
Mối quan hệ giữa tích tụ tư bản và tập trung tư bản.

Để hiểu về mối quan hệ giữa tích tụ tư bản và tập trung tư bản
trước tiên ta nên nắm rõ mối lien hệ giữa tích lũy tư bản và
tích tụ - tập trung tư bản.
Chúng ta có thể hiểu tích lũy trong tư bản như sau, nếu như nhà tư
bản lấy phầnlớn giá trị thặng dư cho tiêu dùng cá nhân, thì
phần giá trị thặng dư cho tích lũy sẽ ít đi và ngược lại. Tư bản
chủ nghĩa không ngừng gia tăng bóc lột công nhân khi mở
rộng sản xuất bằng việc sử dụng tối đa phần lớn giá trị thặng
dư. Bên cạnh đó, nhà tư bản cũng không quên sở thích tiêu
dùng xa xỉ của mình, và phải đối phó với khả năng cạnh tranh
của các đối thủ tư bản khác.
Phải hiểu rằng, khi nhà tư bản phân chia lượng giá trị thặng dư đó đã
cho sẵn, thì đại lượng của tư bản tích lũy sẽ do đại lượng tuyệt
đối của giá trị thặng dư quyết định. Do đó những nhân tố
quyết định tới quy mô của tích lũy tư bản chính là những yếu
tố quyết định quy mô của khối lượng giá trị thặng dư.
Dưới chế độ TBCN tích lũy của tư bản đã làm cho giai cấp tư tư sản
chiếm phần lớn của cải của toàn xã hội, gia tăng thêm bóc lột
người công nhân, nhà tư bản không muốn sử dụng nhiều lao
động làm cho xã hội tăng thêm thất nghiệp và người dân bị
nghèo đói, dẫn tới mâu thuận xâu sắc giữa giai cấp công nhân
và giai cấp tư sản.

6

6


Người lao động bị hạn chế trong tiêu dùng cá nhân, thu nhập của toàn
bộ xã hội bị chiếm phần lớn trong tay của nhà tư bản hay trong
tay giai cấp tư sản. Cho thấy sự chênh lệch về giá trị thặng dư
trong toàn xã hội, khi phần lớn giá trị thặng dư nằm trong tay
TB, làm cho xã hội xẩy ra khủng hoảng kinh tế sản xuất dư
thừa, ảnh hưởng tiêu cực tới toàn bộ nền kinh tế quốc dân. Tuy
vậy nhưng xã hội tư bản đã mang tới cho xã hội loài người
những thành quả kinh tế rất to lớn, có ý nghĩa lịch sử cho sự
phát triển kinh tế sau này.
Phải nói rằng, tích tụ và tập trung tư bản là điều kiện gia tăng quy mô
của tư bản cá biệt.
Khi nhà tư bản đã tư bản hỳa một phần giá trị thặng dư, là kết quả trực
tiếp của tích lũy tư bản, sự tăng thêm của tư bản cá biệt đó
chính là tích tụ tư bản.
Còn tập trung tư bản chính là sự tăng thêm quy mô của tư bản cá biệt
đã có sẵn thành một tư bản cá biệt khác to lớn hơn. Có hai
phương pháp diễn ra tập trung tư bản, đó là cưỡng bức ( tức là
khi nhà tư bản khác phá sản sẽ bị tịch thu ), và tự nguyện ( tức
là các nhà tủ bản cùng nhau hợp sức, thành lập công ty cổ
phần ). Tích tụ và tập trung tư bản có mối quan hệ biện chứng
và tác động tới nhau và không bao giờ đồng nhất với nhau.
Cho thấy rõ sự khác nhau về mặt chất và mặt lượng rất rõ rệt.
Mối quan hệ trực tiếp của giai cấp công nhân và giai cấp tư sản, được
phản ảnh rõ khi có sự gia tăng của quy mô tư bản xã hội bởi
tích tụ tư bản.

7

7


Còn mối quan hệ trực tiếp giữa các nhà tư bản với nhau, được phản
ánh bởi sự phân phối lại và tổ chức lại tư bản trong xã hội khi
có tập trung tư bản. Tập trung tư bản đã làm cho quá trình
chuyển đổi nền sản xuất nhỏ thành nền sản xuất lớn hơn trong
xã hội TBCN, và làm cho xã hội TBCN ngày càng phát triển .
Để sử dụng hợp lý và hiệu quả nguồn vốn của xã hội, chính tích tụ và
tập trung tư bản là sụ lựa chọn tốt nhất trong xã hội TBCN.
Tích tụ và tập trung tư bản quan hệ mật thiết với nhau. Tích tụ tư bản
làm tăng them quy mô và sức mạnh của tư bản cá biệt, do đó
cạnh tranh sẽ gay gắt hơn, dẫn đến tập trung nhanh hơn.
Ngược lại, tập trung tư bản tạo điều kiện thuận lợi để tăng
cường bóc lột giá trị thặng dư, nên đẩy nhanh tích tụ tư bản.
Ảnh hưởng qua lại nói trên của tích tụ và tập trung tư bản
ngày càng mạnh. Tập trung tư bản có vai trò rất lớn đối với sự
phát triển của sản xuất tư bản chủ nghĩa. Nhờ tập trung tư bản
mà xây dựng được những xí nghiệp lớn, sử dụng được lỹ thuật
và công nghệ hiện đại.

Phần III :
Vai trò của tích tụ và tập trung tư bản đối với sự phát triển của
nền sản xuất tư bản chủ nghĩa?

Để đi sâu vào vai trò của tích tụ và tập trung tư bản đối với sự
phát triển của nền sản xuất tư bản chủ nghĩa ta cần tìm hiểu
quá trình sản xuất tư bản.

8

8


Để hiểu quá trình sản xuất tư bản ta hãy ví dụ : để sản xuất sợi
nhà sản xuất tư bản phải mua các tư liệu sản xuất. Giả định
việc mua này đúng giá trị:
10kg bông giá: 10 đô la;
Mua sức lao động sử dụng 1 ngày 3 đô la;
Hao mòn máy móc 2 đô la để chuyển hết 10kg bồn thành sợi.
Giả sử trong 4 giờ đầu, bằng lao động cụ thể người lao động
chuyển hết 10kg bong ra sợi. Bằng lao động trừu tượng công nhân tạo
them giá trị mới là 3 đô la, bằng với tiền công của mình tức tiền mua
sức lao động của nhà tư bản.
Đến đây sản phẩm lao động của quá trình trong 4 giờ có tổng giá
trị là 10+2+3=15 đô la. Nếu ngày lao động chỉ có 4 giờ thì nhà tư bản
không có lợi gì. Nhưng việc thuê lao động là 8h, theo ngày, do vậy,
công nhân tiếp tục lao động thêm 4 giờ nữa. Trong 4 giờ sau nhà tư
bản chi phí thêm :
10 đô la mua bông + 2 đô la hao mòn máy móc. Còn lao động của
công nhân không được trả công nhưng họ vẫn hao phí một lượng lao
động kết tinh vào trong sợi là 3 đô la. Kết quả của 4 giờ lao động sau
đó tạo ra sợi có giá trị 15 đô la.
Tổng cộng ngày 8h nhà tư bản chi phí :
Mua bông 20 đô la
Hao mòn máy móc 4 đô la
Trả công cho công nhân 3 đô la
Tổng chi phí tư bản 27 đô la

9

9


Nhưng chi phí lao động thực tế (lao động sống và lao động quá
khứ) để sản xuất hang hóa sợi của tư bản có giá trị 15+15=30 đô la.
Như vậy so với chi phí tư bản, nhà tư bản thu được dôi ra 3 đô la. 3 đô
la đó chính là giá trị thặng dư.
Giá trị thặng dư là phần giá trị dôi ra ngoài giá trị hang hóa sức
lao động do công nhân tạo ra và bị nhà tư bản chiếm dụng.
Đến đây ta hiểu: Tư bản là giá trị đem lại giá trị thặng dư bằng cách
bóc lột công nhân làm thuê.
Bản chất của chủ nghĩa tư bản là quan hệ bóc lột của tư bản đối
với công nhân làm thuê dưới hình thức giá trị thặng dư.
Nhà tư bản dung hai phương pháp phổ biến để sản xuất ra giá trị
thặng dư: Phương pháp sản xuất giá trị thặng dư tuyệt đối; Phương
pháp sản xuất giá trị thặng dư tương đối.
Vai trò của tập trung TB trong sự phát triển của CNTB:
+ Nhờ có tập trung TB mà có thể tổ chức được một cách rộng lớn LĐ
hợp tác, biến quá trình SX rời rạc, thủ công thành quá trình SX phối
hợp theo quy mô lớn và được xếp đặt một cách khoa học, xây dựng
được những công trình công nghiệp lớn, sử dụng được kỹ thuật và
công nghệ hiện đại.
+ Tập trung TB làm cho cấu tạo hữu cơ TB tăng lên, nhờ đó NSLĐ
tăng lên
nhanh chóng. Vì vậy, tập trung TB trở thành đòn bẩy mạnh mẽ của
tích lũy TB

10

10


+ Quá trình tích tụ và tập trung TB ngày càng tăng, do đó, nền SX
TBCN cũng ngày càng trở thành nền SX xã hội hóa cao độ, làm cho
mâu thuẫn kinh tế cơ bản của CNTB càng sâu sắc thêm.

Phần IV:
Ý nghĩa của việc nghiên cứu tích tụ và tập trung tư bản đối với sự
phát triển của kinh tế-xã hội nước ta.

Việc nghiên cứu tích tụ và tập trung tư bản có ý nghĩa rất quan trọng
đối với sự phát triển của kinh tế - xã hội nước ta, cụ thể :
+ Tích tụ và tập trung TB là các con đường làm cho quy mô vốn tăng
lên.
+ Việc tập trung TB có ý nghĩa to lớn đối với CNTB trong việc tăng
nhanh quy mô TBvđể cải tiến kỹ thuật, ứng dụng thành tựu
KHCN mới, tăng NSLĐ để giành thắng lợi trong cạnh tranh
+ Đối với nước ta, cần hình thành những tập đoàn kinh tế có quy mô
vốn lớn. Từ đó,nước ta mới có điều kiện tham gia cạnh tranh
trong điều kiện hội nhập nền kinh tế nước ta với các nền kinh
tế trong khu vực và thế giới
11

11


+ Quy mô vốn lớn còn là điều kiện, tiền đề nhằm đẩy mạnh CNHHĐH ở nước tahiện nay.

12

12