ĐẠO ĐỨC KINH DOANH VÀ VĂN HÓA DOANH NGHIỆP

L I NÓI

U

ED
U
.V

N

o đ c kinh doanh và v n hoá doanh nghi p đã và đang tr thành m t nhân t có tác
đ ng t i m i khía c nh ho t đ ng kinh doanh c a doanh nghi p t t ch c qu n lý ho t đ ng kinh
doanh, các quan h trong và ngoài doanh nghi p cho đ n phong thái, phong cách c a ng i lãnh
đ o và cách ng x gi a các thành viên trong doanh nghi p. Gi ng d y và h c t p đ o đ c và v n
hoá doanh nghi p là m t bi n pháp đ nâng cao nh n th c v vai trò c a đ o đ c và v n hoá trong
ho t đ ng kinh doanh, t o d ng nh ng k n ng c n thi t đ v n d ng các nhân t đ o đ c và v n
hoá vào ho t đ ng kinh doanh c a doanh nghi p.

T.

o đ c kinh doanh và v n hoá doanh nghi p là m t môn h c không th thi u trong
ch ng trình đào t o ngành Qu n tr kinh doanh.
đáp ng yêu c u nghiên c u, gi ng d y và
h c t p c a giáo viên và sinh viên, chúng tôi t ch c biên so n cu n sách “ o đ c kinh doanh và
v n hoá doanh nghi p” phù h p v i đi u ki n kinh doanh trong giai đo n h i nh p. V i kinh
nghi m gi ng d y đ c tích lu qua nhi u n m, c ng v i s n l c nghiên c u t các ngu n tài
li u khác nhau, cu n sách có nhi u thay đ i và b sung đ đáp ng yêu c u do th c ti n đ t ra.
Sách “ o đ c kinh doanh và v n hoá doanh nghi p” là tài li u chính th c s d ng gi ng d y và
h c t p cho sinh viên h đào t o đ i h c t xa ngành Qu n tr kinh doanh; đ ng th i c ng là tài
li u tham kh o cho nh ng ai quan tâm đ n l nh v c này. N i dung cu n sách g m 5 ch ng đ
c p đ n toàn b nh ng ki n th c v đ o đ c kinh doanh và v n hoá doanh nghi p. Trong đó có 2

ch ng v đ o đ c kinh doanh và 3 ch ng v v n hoá doanh nghi p.

N
.P

TI

Biên so n cu n sách là m t công vi c h t s c khó kh n, đòi h i s n l c cao. Tác gi
đã giành nhi u th i gian và công s c v i c g ng cao nh t đ hoàn thành. Tuy nhiên, do biên so n
l n đ u, do s h n ch v th i gian và trình đ nên không th tránh kh i nh ng thi u sót. Tác gi
r t mong s ch giáo, đóng góp, xây d ng c a các đ ng nghi p, anh ch em sinh viên và b n đ c
đ ti p t c b sung, hoàn thi n nh m nâng cao h n n a ch t l ng cu n sách

Tác gi

O

PE

Xin trân tr ng cám n!

1


2

O

PE
N

.P
TI
T.

ED
U
.V

N


CH

M TS

V N

NG 1

CHUNG V

O

C KINH DOANH

GI I THI U
M c đích, yêu c u
- M c đích: Trang b cho ng

i h c m t s v n đ chung v đ o đ c kinh doanh nh đ o

đ c, đ o đ c kinh doanh; s c n thi t c a đ o đ c kinh doanh; chu n m c và
ih cn mđ

các ch

c nh ng khái ni m và ki n th c c b n đ v n d ng trong

ng ti p theo

N i dung chính

ED
U
.V

- Yêu c u: Ng

N

vai trò c a đ o đ c kinh doanh trong qu n tr doanh nghi p.

- Khái ni m v đ o đ c và đ o đ c kinh doanh
- S c n thi t c a đ o đ c kinh doanh
- Các chu n m c đ o đ c kinh doanh

- Vai trò c a đ o đ c kinh doanh trong qu n tr doanh nghi p

N I DUNG
1. 1 KHÁI NI M V

O

C KINH DOANH

T.

1.1.1 Khái ni m đ o đ c

TI

T “đ o đ c” có g c t la tinh Moralital (lu n lý) – b n thân mình c x và g c t Hy
L p Ethigos (đ o lý) – ng i khác mu n ta hành x và ng c l i ta mu n h . Trung Qu c,
“đ o” có ngh a là đ ng đi, đ ng s ng c a con ng i, “đ c” có ngh a là đ c tính, nhân đ c, các
nguyên t c luân lý.

N
.P

o đ c là t p h p các nguyên t c, quy t c, chu n m c xã h i nh m đi u ch nh, đánh giá
hành vi c a con ng i đ i v i b n thân và trong quan h v i ng i khác, v i xã h i.

PE

T giác đ khoa h c, “đ o đ c là m t b môn khoa h c nghiên c u v b n ch t t nhiên
c a cái đúng – cái sai và phân bi t khi l a ch n gi a cái đúng – cái sai, tri t lý v cái đúng – cái
sai, quy t c hay chu n m c chi ph i hành vi c a các thành viên cùng m t ngh nghi p” (t đi n
i n t American Heritage Dictionary).
V i t cách là m t hình thái ý th c xã h i, đ o đ c có đ c đi m:
-

o đ c có tính giai c p, tính khu v c, tính đ a ph

ng.

O

- N i dung các chu n m c đ o đ c thay đ i theo đi u ki n l ch s c th .

Ch c n ng c b n c a đ o đ c là đ o đ c đi u ch nh hành vi c a con ng i theo các
chu n m c và quy t c đ o đ c đã đ c xã h i th a nh n b ng s c m nh c a s thôi thúc l ng
tâm cá nhân, c a d lu n xã h i, c a t p quán truy n th ng và c a giáo d c.

o đ c quy đ nh thái đ , ngh a v , trách nhi m c a m i ng i đ i v i b n thân c ng nh
đ i v i ng i khác và xã h i. Vì th đ o đ c là khuôn m u, tiêu chu n đ xây d ng l i s ng, lý
t ng m i ng i.
Nh ng chu n m c và quy t c đ o đ c g m:
l ng, khoan dung, chính tr c khiêm t n,
d ng c m, trung th c, thí, thi n, tàn b o, tham lam, kiêu ng o, hèn nhát, ph n b i, b t tín, ác ...
o đ c khác v i pháp lu t

ch :
3


+ S đi u ch nh hành vi c a đ o đ c không có tính c ng b c, c ng ch mà mang tính
t nguy n, các chu n m c đ o đ c không đ c ghi thành v n b n pháp quy.
+ Ph m vi đi u ch nh và nh h ng c a đ o đ c r ng h n pháp lu t, pháp lu t ch đi u
ch nh nh ng hành vi liên quan đ n ch đ xã h i, ch đ nhà n c còn đ o đ c bao quát m i l nh
v c c a th gi i tinh th n. Pháp lu t ch làm rõ nh ng m u s chung nh nh t c a các hành vi h p

l ph i, hành vi đ o lý đúng đ n t n t i bên trên lu t.
1.1.2. Khái ni m đ o đ c kinh doanh

N

o đ c kinh doanh là m t t p h p các nguyên t c, chu n m c có tác d ng đi u ch nh,
đánh giá, h ng d n và ki m soát hành vi c a các ch th kinh doanh. o đ c kinh doanh chính
là đ o đ c đ c v n d ng vào trong ho t đ ng kinh doanh.

ED
U
.V

o đ c kinh doanh là m t d ng đ o đ c ngh nghi p: o đ c kinh doanh có tính đ c
thù c a ho t đ ng kinh doanh – do kinh doanh là ho t đ ng g n li n v i các l i ích kinh t , do v y
khía c nh th hi n trong ng x v đ o đ c không hoàn toàn gi ng các ho t đ ng khác: Tính th c
d ng, s coi tr ng hi u qu kinh t là nh ng đ c tính t t c a gi i kinh doanh nh ng n u áp d ng
sang các l nh v c khác nh giáo d c, y t ... ho c sang các quan h xã h i khác nh v ch ng, cha
m , con cái thì đó l i là nh ng thói x u b xã h i phê phán. Song c n l u ý r ng đ o đ c, kinh
doanh v n luôn ph i ch u s chi ph i b i m t h giá tr và chu n m c đ o đ c xã h i chung.
1. Các nguyên t c và chu n m c c a đ o đ c kinh doanh.

N
.P

TI

T.

- Tính trung th c: Không dùng các th đo n gian d i, x o trá đ ki m l i. Gi l i h a, gi

ch tín trong kinh doanh, nh t quán trong nói và làm, trung th c trong ch p hành lu t pháp c a
nhà n c, không làm n phi pháp nh tr n thu , l u thu , không s n xu t và buôn bán nh ng m t
hàng qu c c m, th c hi n nh ng d ch v có h i cho thu n phong m t c, trung th c trong giao
ti p v i b n hàng (giao d ch, đàm phán, ký k t), và ng i tiêu dùng không làm hàng gi , khuy n
m i gi , qu ng cáo sai s th t, s d ng trái phép nh ng nhãn hi u n i ti ng, vi ph m b n quy n,
phá giá theo l i n c p, trung th c ngay v i b n thân, không h i l , tham ô, th t két, “chi m
công vi t ”.
- Tôn tr ng con ng i:
i v i nh ng ng i c ng s và d i quy n, tôn tr ng ph m giá,
quy n l i chính đáng, tôn tr ng h nh phúc, tôn tr ng ti m n ng phát tri n c a nhân viên, quan tâm
đúng m c, tôn tr ng quy n t do và các quy n h n h p pháp khác. i v i khách hàng: tôn tr ng
nhu c u, s thích và tâm lý khách hàng. i v i đ i th c nh tranh, tôn tr ng l i ích c a đ i th .

PE

- G n l i ích c a doanh nghi p v i l i ích c a khách hàng và xã h i, coi tr ng hi u qu
g n v i trách nhi m xã h i.
- Bí m t và trung thành v i các trách nhi m đ c bi t.

2.

it

ng đi u ch nh c a đ o đ c kinh doanh

O

ó là ch th ho t đ ng kinh doanh. Theo ngh a r ng, ch th ho t đ ng kinh doanh g m
t t c nh ng ai là ch th c a các quan h và hành vi kinh doanh.
- T ng l p doanh nhân làm ngh kinh doanh: o đ c kinh doanh đi u ch nh hành vi đ o

đ c c a t t c các thành viên trong các t ch c kinh doanh (h gia đình, công ty, doanh nghi p,
t p đoàn) nh ban giám đ c, các thành viên h i đ ng qu n tr , công nhân viên ch c. S đi u ch nh
này ch y u thông qua công tác lãnh đ o, qu n lý trong m i t ch c đó. o đ c kinh doanh đ c
g i là đ o đ c ngh nghi p c a h .
- Khách hàng c a doanh nhân: Khi là ng i mua hàng thì hành đ ng c a h đ u xu t phát
t l i ích kinh t c a b n thân, đ u có tâm lý mu n mua r và đ c ph c v chu đáo. Tâm lý này
4


không khác tâm lý thích “mua r , bán đ t” c a gi i doanh nhân, do v y c ng c n ph i có s đ nh
h ng c a đ o đ c kinh doanh, tránh tình tr ng khách hàng l i d ng v th “Th ng đ ” đ xâm
ph m danh d , nhân ph m c a doanh nhân, làm xói mòn các chu n m c đ o đ c. Kh u hi u “bán
cái th tr ng c n ch không ph i bán cái mình có” ch a h n đúng !
3. Ph m vi áp d ng c a đ o đ c kinh doanh

1.2 S

C N THI T C A

O

C KINH DOANH

1.2.1. V n đ đ o đ c trong kinh doanh

N

ó là t t c nh ng th ch xã h i, nh ng t ch c, nh ng ng i liên quan, tác đ ng đ n
ho t đ ng kinh doanh: Th ch chính tr , chính ph , công đoàn, nhà cung ng, khách hàng, c
đông, ch doanh nghi p, ng i làm công ...

ED
U
.V

M t v n đ ch a đ ng khía c nh đ o đ c, hay v n đ mang tính đ o đ c, v n đ đ c ti p
c n t góc đ đ o đ c, là m t hoàn c nh, tr ng h p, tình hu ng m t cá nhân, t ch c g p ph i
nh ng khó kh n hay tình th khó x khi ph i l a ch n m t trong nhi u cách hành đ ng khác
nhau d a trên tiêu chí v s đúng – sai theo cách quan ni m ph bi n, chính th c c a xã h i đ i
v i hành vi trong các tr ng h p t ng t – các chu n m c đ o lý xã h i. Gi a m t v n đ mang
tính đ o đ c và m t v n đ mang tính ch t khác có s khác bi t r t l n. S khác bi t th hi n
chính tiêu chí l a ch n đ ra quy t đ nh. Khi tiêu chí đ đánh giá và l a ch n cách th c hành đ ng
không ph i là các chu n m c đ o lý xã h i, mà là “tính hi u qu ”, “vi c làm, ti n l ng”, “s
ph i h p nh p nhàng đ ng b và n ng su t”, hay “l i nhu n t i đa” thì nh ng v n đ này s mang
tính ch t kinh t , nhân l c, k thu t hay tài chính.

N
.P

TI

T.

Nh ng v n đ đ o đ c th ng b t ngu n t nh ng mâu thu n. Mâu thu n có th xu t hi n
trong m i cá nhân (t – mâu thu n) c ng nh có th xu t hi n gi a nh ng ng i h u quan do s
b t đ ng trong cách quan ni m v giá tr đ o đ c, trong m i quan h h p tác và ph i h p, v
quy n l c và công ngh . c bi t ph bi n, mâu thu n th ng xu t hi n trong nh ng v n đ liên
quan đ n l i ích. Mâu thu n c ng xu t hi n các l nh v c chuyên môn khác nhau, nh t là trong
các ho t đ ng ph i h p ch c n ng.

PE

Khi đã xác đ nh đ c v n đ có ch a y u t đ o đ c, ng i ta luôn tìm cách gi i quy t
chúng. Trong nhi u tr ng h p, vi c gi i quy t các v n đ này th ng k t thúc tòa án, khi v n
đ tr nên nghiêm tr ng và ph c t p đ n m c không th gi i quy t thông qua đ i tho i tr c ti p
gi a các bên liên quan. Khi đó, h u qu th ng r t n ng n và tuy có ng i th ng k thua nh ng
không có bên nào đ c l i. Phát hi n và gi i quy t các v n đ đ o đ c trong quá trình ra quy t
đ nh và thông qua các bi n pháp qu n lý có th mang l i h qu tích c c cho t t c các bên.

O

1.2.2. Ngu n g c c a v n đ đ o đ c kinh doanh

Nh đã trình bày trên, b n ch t c a v n đ đ o đ c là s mâu thu n hay t – mâu thu n.
V c b n, mâu thu n có th xu t hi n trên các khía c nh khác nhau nh tri t lý hành đ ng, m i
quan h quy n l c trong c c u t ch c, s ph i h p trong các ho t đ ng tác nghi p hay phân
ph i l i ích, các l nh v c nh marketing, đi u ki n lao đ ng, nhân l c, tài chính hay qu n lý.
Mâu thu n có th xu t hi n trong m i con ng i (t mâu thu n), gi a nh ng ng i h u quan bên
trong nh ch s h u, ng i qu n lý, ng i lao đ ng, hay v i nh ng ng i h u quan bên ngoài
nh v i khách hàng, đ i tác - đ i th hay c ng đ ng, xã h i. Trong nhi u tr ng h p, chính ph
tr thành m t đ i t ng h u quan bên ngoài đ y quy n l c.
1. Các khía c nh c a mâu thu n.
a) Mâu thu n v tri t lý.
5


Khi ra quy t đ nh hành đ ng, m i ng i đ u d a trên nh ng tri t lý đ o đ c đ c th hi n
thành quan đi m, nguyên t c hành đ ng, chu n m c đ o đ c và nh ng đ ng c nh t đ nh. Tri t lý
đ o đ c c a m i ng i đ c hình thành t kinh nghi m s ng, nh n th c và quan ni m v giá tr ,
ni m tin c a riêng h , th hi n nh ng giá tr tinh th n con ng i luôn tôn tr ng và mu n v n t i.

Vì v y, chúng có nh h ng chi ph i đ n hành vi. M c dù r t khó xác đ nh tri t lý đ o đ c c a
m t ng i, v n có th xác minh chúng thông qua nh n th c và ý th c tôn tr ng s trung th c và
công b ng c a ng i đó ; trong đó, trung th c là khái ni m ph n ánh s thành th t, thi n chí và
đáng tin c y ; công b ng là khái ni m ph n ánh s bình đ ng, công minh và không thiên v .

T.

ED
U
.V

N

Trung th c và công b ng là nh ng v n đ liên quan đ n quan đi m đ o đ c chung c a
ng i ra quy t đ nh. Trong th c ti n kinh doanh, ph i th a nh n m t th c t r ng các doanh
nghi p luôn hành đ ng vì l i ích kinh t riêng c a mình. Tuy nhiên, các m i quan h kinh doanh
liên quan đ n đ o đ c c n ph i đ c xây d ng và phát tri n trên c s tính trung th c, công b ng
và tin c y l n nhau. Thi u đi nh ng c s quan tr ng này, m i quan h kinh doanh s r t khó thi t
l p và duy trì, công vi c kinh doanh càng b p bênh, chi phí càng t ng, hi u qu th p, giá thành
t ng lên, c nh tranh khó kh n, đi u ki n kinh doanh càng không thu n l i, l i ích riêng càng khó
th a mãn. T i thi u, các doanh nghi p c n ph i tuân th m i quy đ nh c a pháp lu t hi n hành.
Ngoài ra, h không đ c ti n hành b t k hành đ ng nào có th gây h i cho ng i tiêu dùng,
khách hàng, ng i lao đ ng nh l a g t, x o ngôn, gây s c ép, c ng nh gây thi t h i cho đ i th
c nh tranh. Các hi n t ng bán phá giá d i m c giá thành (costdumping) đ lo i tr các doanh
nghi p nh , ti m l c kinh t y u h n nh m giành v th đ c quy n là nh ng hành vi c nh tranh
không trung th c.

TI

Quan ni m v s công b ng trong nhi u tr ng h p b chi ph i b i nh ng l i ích c th .

M t s ng i có th coi vi c không đ t đ c m t k t qu mong mu n là không công b ng, th m
chí vô đ o đ c.
b) Mâu thu n v quy n l c.

PE

N
.P

Trong m t doanh nghi p, m i quan h gi a con ng i v i con ng i th ng đ c th
hi n thông qua m i quan h quy n l c. Quy n l c đ c phân ph i cho các v trí khác nhau thành
m t h th ng quy n h n và là m t đi u ki n c n thi t đ th c thi các trách nhi m t ng ng. Vì
v y, m i quan h quy n l c đ c ch p nh n chính th c và t giác b i các thành viên c a m t
doanh nghi p, cho dù v m t xã h i, h đ u bình đ ng nh nhau. Quy n l c đ c th hi n thông
qua hình th c thông tin, nh m nh l nh, v n b n h ng d n, quy ch v báo cáo, ph i h p và liên
h ngang đ i v i các đ i t ng h u quan bên trong, hay các hình th c thông tin, qu ng cáo v t
ch c, s n ph m, ho t đ ng c a đ n v đ i v i các đ i t ng h u quan bên ngoài.

O

i v i các đ i t ng h u quan bên trong, quy n l c đ c thi t k thành c c u t ch c
chính th c, trong đó quy n h n c a các v trí công tác đ c quy đ nh rõ cho vi c th c hi n và
hoàn thành nh ng ngh a v /trách nhi m nh t đ nh. Mâu thu n ch y u n y sinh t tình tr ng
không t ng ng gi a quy n h n và trách nhi m, l m d ng quy n h n, đùn đ y trách nhi m, ho c
thi n c n, c c b trong các ho t đ ng ph i h p và san s trách nhi m.

Ch s h u m c dù có quy n l c ki m soát l n đ i v i doanh nghi p nh ng th ng l i có
r t ít quy n l c tác nghi p (ra quy t đ nh hàng ngày). Quy n l c ki m soát c a h c ng đ c s
d ng d a trên nh ng thông tin đ c cung c p v quá trình ho t đ ng tác nghi p. V n đ đ o đ c
có th n y sinh t vi c nh ng ng i qu n lý – ng i đ c ch s h u y thác quy n đ i di n –

cung c p thông tin sai hay che gi u thông tin vì m c đích riêng.

6


i v i nh ng đ i t ng h u quan bên ngoài, các v n đ đ o đ c liên quan đ n thông tin
th ng th hi n nh ng thông đi p qu ng cáo và nh ng thông tin v an toàn s n ph m, ô nhi m,
và đi u ki n lao đ ng. Ng i qu n lý, t ch c hay m t doanh nghi p có th s d ng quy n l c
trong vi c ra quy t đ nh v n i dung đ cung c p nh ng thông tin không chính xác ho c sai l ch
có ch ý có l i cho h .

ED
U
.V

N

Qu ng cáo l a g t và qu ng cáo không trung th c là nh ng bi u hi n c th c a các v n
đ đ o đ c trong qu ng cáo. S l a g t không ph i lúc nào c ng d dàng nh n ra đ c mà th ng
đ c che gi u r t k l ng d i nh ng hình th c, hình nh l i v n r t h p d n. S l a g t ti m n
c trong nh ng l i l , câu ch m p m , không rõ ràng d d n đ n hi u sai, ngay c khi đi u đó
không ph i là ch ý c a ng i cung c p thông tin. Trong nh ng tr ng h p nh v y, tính ch t l a
g t n m ch đã “t o ra ni m tin sai l m d n đ n s l a ch n hành vi không h p lý và gây ra s
th t v ng ng i tiêu dùng”.

T.

Nhãn mác nói riêng và bao gói nói chung luôn đ c s d ng đ lôi cu n s chú ý c a
khách hàng và cung c p thông tin t i thi u, c n thi t cho s l a ch n c a khách hàng. Vi c dãn
nhãn mác c ng có th gây ra nh ng v n đ đ o đ c khó nh n bi t. Nh ng thông tin trên nhãn mác

đôi khi không giúp ích ng i tiêu dùng khi l a ch n hay s d ng, ho c không đánh giá đúng n i
dung bên trong c a s n ph m. Trong nhi u tr ng h p, nh ng thông tin r t ít i trên nhãn mác l i
tr nên vô ngh a trong vi c cung c p thông tin cho khách hàng khi đ c trình bày d i hình th c
nh ng thông s k thu t ho c nghi p v ch có th hi u đ c đ i v i nh ng cá nhân hay t ch c
chuyên nghi p, ho c nh ng thông tin chung chung nh “không dùng cho nh ng ng i m n c m
v i thành ph n c a thu c” ho c “đ c ký h ng d n s d ng tr c khi dùng”.

TI

B n khuy n m i và b n tr c ti p c ng có th d n đ n nh ng v n đ đ o đ c do ng i tiêu
dùng không d nh n ra đ c nh ng thông tin đ c che đ y d i nh ng hình th c qu ng cáo nh
v y. ó có th là nh ng hình th c bán kèm, bán tháo hàng t n kho, ch t l ng th p, khêu g i nhu
c u.

N
.P

Thông tin không chính xác có th làm m t đi s tin c y c a ng i tiêu dùng đ i v i doanh
nghi p. Nói d i là m t trong nh ng v n đ đ o đ c ch y u trong thông tin. Nó d n đ n nh ng
tình tr ng khó x v m t đ o đ c trong các ho t đ ng thông tin v i bên trong và bên ngoài vì đã
làm m t đi ni m tin.
c) Mâu thu n trong s ph i h p.

O

PE

S ph i h p là m t khía c nh khác trong m i quan h con ng i trong m t doanh nghi p,
trong đó m i quan h đ c th hi n thông qua các ph ng ti n k thu t và v t ch t. Nh v y, s
ph i h p là m t y u t quy t đ nh tính hi u qu và t o nên s c m nh v t ch t (k thu t) và tác

nghi p cho m t doanh nghi p. M i quan h gián ti p này th ng đ th hi n thông qua các công
ngh và ph ng ti n s d ng trong s n xu t (đ i v i nh ng ng i bên trong m t doanh nghi p),
và trong qu ng cáo và bán hàng (gi a doanh nghi p v i khách hàng, đ i tác).

Công ngh hi n đ i đ c phát tri n v i t c đ nhanh và đ c ng d ng ngày càng r ng
rãi trong m i l nh v c. M t trong nh ng ti n b khoa h c th k XX là công ngh tin h c. Vi c s
d ng công ngh tiên ti n trong các ho t đ ng kinh doanh và công tác qu n lý không ch là yêu c u
b c thi t mà đã đ c ch ng minh là có nhi u u th h n h n so v i c a các bi n pháp s n xu t
kinh doanh truy n th ng. Công ngh m i đã tr thành m t y u t quan tr ng đ t o ra l i th c nh
tranh cho m t doanh nghi p. Công ngh m i c ng t o nhi u thu n l i cho vi c c i thi n công tác
qu n lý trong doanh nghi p. Tuy nhiên, s d ng công ngh m i trong s n xu t, kinh doanh và
trong qu n lý c ng có th gây ra nh ng v n đ v đ o đ c.
7


V n đ đ o đ c th nh t liên quan đ n vi c b o v quy n tác gi và quy n đ i v i các tài
s n trí tu . Công ngh tin h c phát tri n làm cho vi c sao chép, in n, nhân b n các tài li u, hình
nh tr nên vô cùng đ n gi n và d dàng. Vi c ph bi n chúng c ng tr nên vô cùng thu n l i và
nhanh chóng.

ED
U
.V

N

V n đ đ o đ c th hai liên quan đ n vi c qu ng cáo và bán hàng trên m ng. Qu ng cáo
và bán hàng trên m ng là m t ph ng pháp kinh doanh m i đang tr nên r t ph bi n. V i s tr
giúp đ c l c c a công ngh thông tin, vi c ti p xúc tr c ti p gi a ng i mua và ng i bán không
còn c n thi t, thông tin v doanh nghi p và s n ph m đ c g i đ n khách hàng th ng xuyên ;

ng c l i, ng i tiêu dùng c ng cung c p nh ng thông tin cá nhân cho nhà s n xu t. Tuy nhiên,
vi c qu ng cáo trên m ng có th gây ra nh ng v n đ đ o đ c liên quan đ n qu ng cáo không
trung th c, l a g t, hay gây “ô nhi m” đ i v i khách hàng. Thông qua h th ng máy tính,
marketing trên m ng tr nên d dàng, thu n l i và t ra có hi u qu h n do vi c nh m tr c ti p
vào đ i t ng m c tiêu. Vi c “vi ng th m” th ng xuyên,
t c a các hãng kinh doanh, th ng
m i vào đ a ch c a m i khách hàng ngoài ý mu n và mong đ i c a khách hàng gây nhi u tr ng i
cho khách hàng trong ho t đ ng chuyên môn, l a ch n tiêu dùng và đ i s ng riêng. Vi c s d ng
các ph ng ti n và k thu t hi n đ i đ truy c p và khai thác các h p th hay thông tin cá nhân
không ch b coi là ph m pháp mà còn vô đ o đ c.

N
.P

TI

T.

V n đ đ o đ c th ba liên quan đ n bí m t thông tin cá nhân c a khách hàng. Các bi n
pháp marketing truy n th ng r t chú tr ng đ n vi c thu th p thông tin v khách hàng. công ngh
hi n đ i giúp ích r t nhi u cho vi c thu th p, l u gi và x lý các thông tin cá nhân. V n đ đ o
đ c có th n y sinh t vi c ng i tiêu dùng không th ki m soát đ c nh ng thông tin cá nhân mà
doanh nghi p đã thu th p và vì th , các doanh nghi p có th l m d ng chúng vào các m c đích
khác nhau, ngoài mong mu n c a ng i tiêu dùng. Các doanh nghi p tin h c vi n thông th ng
yêu c u các khách hàng đ ng ký s d ng internet khai nh ng thông tin cá nhân c b n. Nh ng
thông tin này có th đ c cung c p cho các doanh nghi p th ng m i hay qu ng cáo khác đ truy
nh p vào h p th riêng đ qu ng cáo, g i ho c l y thông tin. Tình tr ng truy c p b t h p pháp c a
nh ng đ i t ng khác nhau vào đ a ch cá nhân có th x y ra t s ti t l các thông tin bí m t v
cá nhân.

O

PE

V n đ đ o đ c th t liên quan đ n quy n riêng t và bí m t thông tin cá nhân c a ng i
lao đ ng. Công ngh hi n đ i đ c s d ng r ng rãi trong vi c ki m soát và giám sát trong quá
trình s n xu t. Nó không ch gi m nh gánh n ng cho ng i qu n lý mà còn t ng đ chính xác
trong vi c ph i h p, đi u hành ki m so t và t ng tính hi u qu c a ho t đ ng s n xu t nói chung.
u đi m n i b t c a vi c ki m soát b ng công ngh cao th hi n r t rõ trong công ngh t đ ng
hóa, c khí hóa. Ki m soát b ng công ngh hi n đ i đ i v i con ng i có th gây ra nh ng v n đ
đ o đ c. Giám sát t xa b ng thi t b hi n đ i có th gây áp l c tâm lý đ i v i ng i lao đ ng do
c m th y quy n riêng t t i n i làm vi c b vi ph m. Quy n này c a ng i lao đ ng còn ch a
đ c chú tr ng và th ch hóa nhi u n c, nh ng l i r t đ c coi tr ng và đ c lu t pháp b o
v nhi u n c khác. Nó đ c xây d ng trên c s quy n t do cá nhân và b ng ch ng th c t v
t l tai n n cao do c ch tâm lý.
d) Mâu thu n v l i ích.
Mâu thu n v l i ích n y sinh khi m t ng i r i vào tình th bu c ph i l a ch n ho c l i
ích b n thân, ho c l i ích c a nh ng ng i khác hay l i ích doanh nghi p. Tình tr ng mâu thu n
v l i ích có th xu t hi n trong các quy t đ nh c a m t cá nhân, khi ph i cân nh c gi a các l i
ích khác nhau, ho c trong các quy t đ nh c a doanh nghi p khi ph i cân đ i gi a l i ích c a các
8


cá nhân, nhóm ng i h u quan kkhác nhau trong doanh nghi p ho c gi a l i ích doanh nghi p và
l i ích c a các cá nhân, t ch c khác bên ngoài doanh nghi p.
L i ích t n t i d i hình th c khác nhau. Chúng có th là nh ng đ i l ng c th và xác
minh đ c nh n ng su t, ti n l ng, ti n th ng, vi c làm, v trí quy n l c, th ph n, doanh thu,
l i nhu n, k t qu hoàn thành công vi c, t ng tr ng nh ng c ng có th là nh ng bi u hi n v
tr ng thái r t m h khó đo l ng nh uy tín, danh ti ng, v th th tr ng, ch t l ng, s tin c y,
n ng l c th c hi n công vi c. Tuy nhiên, có hai đ c đi m r t đáng l u ý.

N

Th nh t, không ph i t t c m i đ i t ng h u quan đ u “s n lùng” nh ng l i ích gi ng
nhau, m i đ i t ng h u quan đ u có m i quan h đ c bi t đ n m t s l i ích.

ED
U
.V

Th hai, gi a nh ng l i ích th ng có m i liên h nh t đ nh mang tính nhân qu . Mâu
thu n v l i ích ph n ánh tình tr ng xung đ t gi a nh ng l i ích mong mu n đ t đ c gi a các
đ i t ng khác nhau ho c trong chính m t đ i t ng (t mâu thu n), gi a l i ích tr c m t và lâu
dài.

2. Các l nh v c có mâu thu n.
a) Marketing.

T.

Các hình th c và hi n t ng h i l , tham nh ng, “l i qu ” c ng là nh ng bi u hi n c a
tình tr ng mâu thu n v l i ích. Mâu thu n v l i ích là tình tr ng r t ph bi n gây nhi u khó kh n
đ i v i chính ng i ra quy t đ nh và ng i qu n lý trong vi c th c hi n đ o đ c kinh doanh.
Chúng có th d n đ n vi c l i ích cá nhân l n át l i ích c a t ch c, l i ích c c b l n át l i ích
t ng th , l i ích tr c m t l n át l i ích lâu dài. Chúng có th gây tr ng i cho vi c c nh tranh
trung th c. Các doanh nghi p c n tìm cách lo i tr mâu thu n v l i ích khi ti n hành các ho t
đ ng s n xu t, cung ng hàng hóa d ch v .

N
.P

TI

Quan h gi a ng i tiêu dùng và ng i s n xu t đ c b t đ u t ho t đ ng marketing. ó
là đi m kh i đ u cho vi c nh n di n, cân nh c và l a ch n hàng hóa c a ng i tiêu dùng và c ng
là đi m kh i đ u cho vi c thi t k , tính toán và l a ch n ph ng pháp, cách th c cung ng c a
ng i s n xu t. L i ích c a m i bên đ u d a vào nh ng thông tin ban đ u này. Qu ng cáo đ i v i
ng i tiêu dùng và ng i s n xu t là r t c n thi t. nghiên c u th tr ng c ng là vì l i ích c a c
hai bên. Tuy nhiên, các v n đ đ o đ c c ng có th n y sinh t nh ng ho t đ ng marketing.

O

PE

Qu ng cáo có th b coi là vô đ o đ c khi chúng đ c các nhà s n xu t s d ng v i chú ý
lôi kéo, ràng bu c ng i mua v i nh ng s n ph m đã có s n. Chúng có th t o nên m t trào l u,
hay th m chí ch ngh a tiêu dùng. Các doanh nghi p khi qu ng cáo th ng là nh m vào nh ng
đ i t ng khách hàng hay th tr ng m c tiêu có ch đích. Tuy nhiên, trong th c t r t ít doanh
nghi p làm đ c đi u này m t cách có k t qu . H qu ng cáo theo cách “b n đ n chùm” nên gây
tác đ ng c v i nh ng đ i t ng không n m trong “vòng ng m”. M c đích c a qu ng cáo th ng
n d i nh ng hình th c r t tinh vi, khó ch ng đ và có th làm cho ng i tiêu dùng tr nên l
thu c vào hàng hóa ho c s n xu t. Qu ng cáo đôi khi tr nên r t thô thi n, thi u t nh , vô v n
hóa, nó không nh ng làm m t khi u th m m tinh t mà còn có th gây ra nh ng ph n c m
ng i tiêu dùng ti m n ng.
Marketing đ c các doanh nghi p s d ng đ thu th p thông tin v ng i tiêu dùng và
khách hàng m c tiêu ph c v vi c thi t k s n ph m nh m th a mãn nhu c u tiêu dùng c a h .
Marketing c ng có th d n đ n nh ng v n đ đ o đ c liên quan đ n vi c thu th p và s d ng
thông tin cá nhân v khách hàng, an toàn s n ph m và b o v ng i tiêu dùng. V n đ đ o đ c
trong marketing có th liên quan đ n vi c ràng bu c khách hàng v i s n ph m hay v i doanh
nghi p, doanh nghi p làm cho nhu c u tiêu dùng b l thu c vào s n ph m và ho t đ ng s n xu t

9


kinh doanh c a doanh nghi p m t cách có ch ý. Nghiên c u marketing c ng có th b l i d ng
đ thu th p thông tin bí m t, hay bí m t th ng m i, ph c v cho các m c đích khác. nh giá và
s d ng kênh tiêu th c ng có th ch a đ ng nh ng v n đ đ o đ c ti m n liên quan đ n tiêu
dùng và c nh tranh. C đ nh giá, bán phá giá hay đ nh giá đ c quy n không ch gây thi t h i cho
ng i tiêu dùng hay c nh tranh tr c m t mà còn v lâu dài.
b) Ph

ng ti n k thu t.

Nh trình bày trên, trong s n xu t và kinh doanh, m i quan h con ng i đ c xây d ng
m t ph n trên c s công ngh , trong đó ph ng ti n k thu t là nhân t có vai trò quan tr ng.

ED
U
.V

N

Ph ng ti n k thu t đ c s d ng trong các ho t đ ng s n xu t làm công c tri n khai
các ho t đ ng và giám sát các quá trình. Ph ng ti n k thu t là thành qu c a nh ng ti n b khoa
h c k thu t và nghiên c u – tri n khai (R&D) ng d ng trong các l nh v c ho t đ ng s n xu t và
qu n lý. i v i ng i lao đ ng, chúng là công c và ph ng ti n đ nâng cao n ng su t, đ m b o
ch t l ng và nâng cao hi u qu c a ho t đ ng cung c p hàng hóa và d ch v . i v i ng i qu n
lý, chúng đ c s d ng làm công c và ph ng ti n đ nâng cao hi u l c, đ m b o ch t l ng và
nâng cao hi u su t c a ho t đ ng qu n lý (l p k ho ch, t ch c, đ nh biên, đi u hành, ki m soát).

T.

V n đ đ o đ c có th n y sinh trong vi c s d ng ph ng ti n k thu t và công ngh
hi n đ i trong quan h v i khách hàng. Mâu thu n có th xu t hi n trong vi c áp d ng k thu t
m i trong vi c thi t k , ch t o s n ph m nh m gi m chi phí, giá thành, nh ng có th nh h ng
đ n môi tr ng và đ an toàn do xu th gia t ng v t c đ đ i m i s n ph m. V n đ đ o đ c có
th xu t hi n trong các k thu t và công ngh qu ng cáo, bán hàng. Các k thu t hi n đ i đ c s
d ng trong qu ng cáo có th làm cho các bi n pháp qu ng cáo phi - đ o đ c tr nên tinh vi h n,
khó nh n bi t h n. Bán hàng qua m ng hay th ng m i đi n t (e-commerce) có th tr thành
m t c h i cho các hành vi l a g t.

PE

N
.P

TI

Trong quan h v i ng i lao đ ng, các bi n pháp qu n lý dùng ph ng ti n k thu t hi n
đ i có th giúp c i thi n đi u ki n làm vi c và s ph i h p gi a các v trí công tác, đ m b o s an
toàn c a quá trình v n hành và s c kh e cho ng i lao đ ng. Tuy nhiên, chúng c ng có th d n
đ n nh ng áp l c tâm sinh lý b t l i cho ng i lao đ ng nh c m th y b giám sát th ng xuyên,
áp l c công vi c, lo s m h , s riêng t b xâm ph m, c ng đ lao đ ng gia t ng, m t t do và
t tin. Nh ng tác đ ng tiêu c c này có th không ch làm gi m n ng su t, làm t ng t l tai n n,
gi m ch t l ng mà còn có th d n đ n nh ng v vi c liên quan đ n pháp lu t và b u không khí
t ch c b t l i.
c) Nhân l c.

V n đ nhân l c không ch liên quan đ n ng i lao đ ng. D i giác đ qu n lý và doanh
nghi p, chúng liên quan đ n vi c đ nh biên, ph i h p (quan h liên nhân cách) và b u không khí
doanh nghi p.

O

nh biên là m t ch c n ng c a qu n lý quan tâm đ n nh ng v n đ nh xác đ nh công
vi c, tuy n d ng, b nhi m, ki m tra và đánh giá ng i lao đ ng. V n đ đ o đ c n y sinh liên
quan đ n vi c tuy n d ng và b nhi m là tình tr ng phân bi t đ i x . Tuy n ch n nhân l c có
n ng l c chuyên môn và th ch t phù h p v i đ c đi m công vi c là yêu c u chính đáng và c n
thi t t phía ng i s d ng lao đ ng. Tuy nhiên, đây c ng là c h i cho vi c phân bi t đ i x v
s c t c, gi i, đ tu i ; th m chí có th b l m d ng vì m c đích cá nhân. Do đ c đi m tâm sinh lý
c a ng i lao đ ng có th r t khác nhau, m t công vi c có th hoàn thành d dàng đ c đ i v i
m t s ng i, nh ng l i không an toàn đ i v i m t s ng i khác. Vi c b o v ng i lao đ ng và
giúp h lo i tr nh ng r i ro có th tránh đ c là yêu c u không ch có l i cho ng i lao đ ng mà

10


c ng i s d ng lao đ ng. Tuy nhiên, vi c b o v ng i lao đ ng đôi khi r t t n kém v ngu n
l c và th i gian. ánh giá ng i lao đ ng c ng là m t công vi c qu n lý liên quan đ n ng i lao
đ ng có th xu t hi n các v n đ đ o đ c. C ng gi ng nh vi c b o v ng i lao đ ng, vi c đánh
giá ng i lao đ ng c n đ n các ph ng ti n k thu t cho vi c đánh giá và giám sát, vi c s d ng
các ph ng ti n có th gây ra nh ng áp l c tâm lý b t l i nh c ng th ng, thi u t tin, không tin
t ng.

ED
U
.V

N

T o b u không khí doanh nghi p thu n l i không ch là m t m c tiêu qu n lý mà còn là

mong mu n c a ng i lao đ ng. B u không khí doanh nghi p thu n l i t o đi u ki n cho vi c
ph i h p, nâng cao hi u su t công tác gi a nh ng ng i lao đ ng và c a toàn b doanh nghi p.
B u không khí t ch c là k t qu c a các chính sách qu n lý đ c th hi n thông qua ng i lao
đ ng. Mâu thu n có th n y sinh khi các bi n pháp qu n lý quá chú tr ng đ n m t m c tiêu qu n
lý nào đó mà xem nh nh ng v n đ liên quan đ n ng i lao đ ng d n đ n vi c gây áp l c ho c
tâm lý tiêu c c, b t l i cho ng i lao đ ng.
d) K toán, tài chính.

K toán là m t b ph n, ho t đ ng ch c n ng quan tr ng đ i v i m i doanh nghi p. Trong
các doanh nghi p, công tác k toán càng có vai trò và v trí quan tr ng. M c dù đã có nhi u thay
đ i trong nh ng n m g n đây v công tác k toán, nh áp d ng nh ng ti n b khoa h c k thu t
trong l nh v c tin h c, t m quan tr ng c a nó v n không thay đ i. Trong l nh v c này, các v n đ
đ o đ c c ng có th n y sinh t m i quan h v i bên ngoài và bên trong.

O

PE

N
.P

TI

T.

Trong m i quan h v i bên ngoài, công vi c k toán có nhi m v chu n b và cung c p
nh ng thông tin, s li u v tình tr ng tài chính và ho t đ ng tài chính c a doanh nghi p. Nh ng s
li u này có th đ c s d ng cho vi c tính thu , ph c v cho vi c ra quy t đ nh và l a ch n đ u
t , đánh giá k t qu ho t đ ng c a doanh nghi p, xác minh giá tr tài s n c a doanh nghi p ...
Nh ng s li u đ c làm sai l ch có ch ý có th d n đ n nh ng quy t đ nh sai l m tai h i.

h n
ch nh ng sai l m, nhi u quy đ nh và v n b n pháp lý đã đ c đ nh ra làm c s cho vi c ki m
soát ch t ch các ho t đ ng tài chính. Tuy nhiên, nh ng ng i làm k toán thi u ý th c ho c vô
đ o đ c v n có th l i d ng nh ng khe h trong h th ng lu t pháp đ lu n lách. V n đ đ o đ c
c ng có th xu t hi n ngay c khi hành vi c a nh ng ng i làm k toán đ c coi là đi u ch nh s
li u v i thi n chí. Nh tình tr ng s li u tài chính, k toán lên xu ng hàng n m là đi u bình
th ng do tình tr ng th tr ng, c nh tranh và chu k kinh doanh c a t ng ngành, t ng doanh
nghi p. Nh ng đ i v i c đông, đi u đó có th là d u hi u không n đ nh. Vi c c đông không
yên tâm và rút v n có th s làm cho doanh nghi p r i vào tình th khó kh n. i u ch nh s li u
đ t m th i làm yên lòng c đông là do thi n chí ; nh ng vi c làm đó có th làm m t ni m tin
h , n u b phát hi n.
Trong m i quan h bên trong đ n v , công vi c k toán bao g m c công vi c chu n b và
cung c p ngu n tài chính c n thi t, k p th i cho các ho t đ ng tác nghi p. nhi u doanh nghi p,
nhi m v này không đ c nh n th c và quán tri t m t cách đúng đ n. B ph n tài chính c a m t
đ n v có th l m quy n và đóng vai trò ra quy t đ nh tác nghi p, ch không ph i là m t đ n v
ch c n ng. V ch c n ng, vi c phê duy t c a b ph n ch u trách nhi m v tài chính ch nh m
kh ng đ nh tính h p th c c a các đ án tài chính và xác minh ngu n chi ch không ph i phê duy t
m t quy t đ nh c a m t ng i hay đ n v c a m t c p ch c n ng khác. S l m quy n hay “l n
sân” có th làm đ o l n m i quan h quy n h n – trách nhi m trong c c u t ch c và làm cho h
th ng t ch c và qu n lý tr nên kém hi u l c, do vi ph m nguyên t c “cân đ i gi a quy n h n và
ch c n ng” trong qu n lý. M t v n đ đ o đ c khác liên quan tr c ti p đ n t cách đ o đ c c a
ng i làm công tác qu n lý tài s n và ti n c a m t doanh nghi p. Do n m ch c các nguyên t c và
11


quy đ nh v qu n lý tài chính, đ ng th i là ng i có kh n ng ti p c n d dàng nh t v i các ngu n
tài s n c a doanh nghi p, vi c l i d ng và l m d ng chúng vì m c đích riêng c ng d x y ra.

N

Nh đã trình bày trên, ch s h u là ng i cung c p ngu n tài chính cho doanh nghi p.
Ngu n tài l c này có th là do khai thác t nh ng th tr ng tài chính hay ngu n tài chính khác
ho c do s y thác c a nh ng cá nhân, t ch c khác. Dù chúng đ c khai thác t ngu n nào và
theo cách nào, nh ng ng i qu n lý – v i t cách là ng i đ i di n và đ c y thác b i các ch
s h u – ph i có trách nhi m th c hi n nh ng ngh a v kinh t , pháp lý, đ o lý nh t đ nh. Không
nh n th c rõ nh ng ngh a v này, vi c khai thác và s d ng các ngu n l c tài chính có th gây ra
nh ng v n đ v đ o đ c.

ED
U
.V

Cung c p s li u báo cáo sai. M t v n đ đ o đ c liên quan đ n vi c thông báo tình tr ng
tài chính hàng n m cho c đông, các nhà đ u t , c quan giám sát c a chính ph , ho c đ i tác. S
li u tài chính cung c p nh ng thông tin quan tr ng đ i v i h , đ ra nh ng quy t đ nh có th liên
quan đ n vi c đ u t , phát tri n hay đi u ch nh nh ng ngu n tài chính r t l n. Vi c cung c p
thông tin không chính xác, vô tình hay h u ý, có th đ c coi là l a g t.

T.

C đ nh giá. nh giá là m t trong nh ng v n đ tài chính then ch t mà ng i qu n lý
chung và qu n lý tài chính m t doanh nghi p ph i ra quy t đ nh. M t s doanh nghi p đã quy
đ nh giá bán cho các s n ph m c a mình. H n n a, h yêu c u các đ i lý và ng i tiêu th đ c l p
ph i bán theo giá ch đ o và ch đ c gi m giá đ i v i nh ng hàng hóa và vào nh ng th i đi m
do h quy đ nh. Nh ng đ i lý và ng i tiêu th không tuân th s r t khó kh n trong vi c h p tác
v i h . Hành đ ng “đ c tài” v giá bán c a các doanh nghi p s n xu t là m t bi n pháp gây s c
ép và gây tr ng i cho các đ i lý và ng i tiêu th trong vi c ra các quy t đ nh đ c l p trong kinh
doanh c ng nh gây thi t h i cho ng i tiêu dùng. S v n hành c a c ch th tr ng b c n tr
b i nhân t đ c quy n. Các đ i tác và ng i tiêu dùng c m th y b “o ép” m t cách b t công.

O

PE

N
.P

TI

Nh n th c đ c t m quan tr ng c a m i quan h gi a ho t đ ng s n xu t kinh doanh và
môi tr ng s ng, các doanh nghi p và cá nhân ngày càng quan tâm h n đ n vi c hoàn thành trách
nhi m xã h i c a các doanh nghi p. Xu th đ u t v i ý th c xã h i cao h n đang ngày càng đ c
coi tr ng. Nhi u nhà đ u t cho r ng đ u t vào nh ng doanh nghi p làm n có lãi và t ng tr ng
không còn làm cho h hài lòng, mà h mu n đ t các kho n đ u t c a mình vào tay nh ng doanh
nghi p có “t cách” đ c xã h i đánh giá cao do không d ng l i vi c th c hi n đ y đ các
ngh a v kinh t , pháp lý, đ o đ c t i thi u mà còn có ý th c và quan tâm nhi u h n đ n các v n
đ xã h i m t cách t nguy n – doanh nghi p ho t đ ng xã h i tích c c. Ngày nay, các nhà đ u t
không ch hài lòng v i ph n l i t c đ c chia t m t ho t đ ng kinh doanh, đ c bi t là nh ng nhà
đ u t l n r t coi tr ng danh ti ng c a m t doanh nghi p. H coi đó c ng là nh ng “h ng m c
đ u t ” đáng giá vì nó không ch làm t ng thêm giá tr xã h i c a h mà còn làm gi m b t r i ro
cho nh ng kho n đ u t kinh doanh c a h nh thi n c m xã h i dành cho doanh nghi p và s
trung thành c a khách hàng đ i v i doanh nghi p.
e) Qu n lý.

Ng i qu n lý là nh ng ng i đ i di n cho ch s h u trong vi c th c hi n nh ng ngh a
v và trách nhi m đ i v i xã h i. H đ c ch s h u y thác quy n ra quy t đ nh và hành đ ng
vì l i ích c a ch s h u. Quy n l i c a ng i qu n lý đ c đ m b o qua vi c làm, m c l ng
cao và quy n l c ra quy t đ nh đ i v i các ho t đ ng tác nghi p c a doanh nghi p. Ch s h u tin
r ng, y thác quy n l c và ngu n l c c n thi t c ng nh đ m b o quy n l i cho ng i qu n lý –
ng i đ i di n - đ ng ngh a v i vi c giúp b o v và duy trì l i ích c a chính b n thân h . Tuy

12


nhiên, v n đ đ o đ c có th s n y sinh t nh ng mâu thu n v l i ích do liên quan đ n quy n
l c.

ED
U
.V

N

Mâu thu n có th xu t hi n gi a l i ích c a ng i qu n lý và c a ch s h u. Phát tri n t
ch c và hoàn thi n c c u t ch c là vi c làm t t y u c a doanh nghi p. Nó c ng là đi u đ ng
nhiên trong nh n th c c a m i ng i, ch s h u, nhân viên và ng i qu n lý. Phát tri n và hoàn
thi n t ch c có th d n đ n vi c đi u ch nh c c u, sáp nh p đ n v , b ph n đ nâng cao hi u
l c và hi u qu c a công tác t ch c. L i ích này th ng đ c nh n th c rõ b i ch s h u và
nhân viên, nh ng nhi u khi l i b c n tr b i nh ng ng i qu n lý đ b o v l i ích cá nhân v
vi c làm, thu nh p và quy n l c. Khi đó, quy n l c và ngu n l c đ c y thác càng nhi u, s c n
tr càng l n và thi t h i v l i ích c a ch , c a ng i lao đ ng và c a xã h i càng l n. C c u t
ch c không còn là “c xe” chuyên ch s m nh c a t ch c, các ý t ng kinh doanh, mong mu n
c a ng i ch , mà tr thành ph ng ti n ph c v ý đ c a ng i “lái xe”.

T.

Mâu thu n c ng có th n y sinh do b t đ ng l i ích gi a ng i qu n lý và ng i lao đ ng.
Ng i lao đ ng đ c tuy n d ng đ th c hi n nh ng công vi c do ng i qu n lý giao phó.
i
l i, h nh n đ c nh ng l i ích v vi c làm, thu nh p, ph n th ng, c h i phát tri n chuyên môn,

ngh nghi p và nhân cách. M t khác, ng i qu n lý đ c ch s h u giao phó vi c th c hi n các
trách nhi m và đ c y thác đ quy n l c và ngu n l c c n thi t cho vi c th c thi. Nh ng nh ng
trách nhi m này c a ng i qu n lý s đ c th c hi n thông qua ng i lao đ ng.
giúp h hoàn
thành t t công vi c, ng i qu n lý có ngh a v t o đi u ki n và môi tr ng thu n l i cho ng i
lao đ ng. V n đ đ o đ c có th n y sinh khi ng i qu n lý không th c hi n t t ngh a v này c a
mình.

N
.P

TI

Mâu thu n c ng có th n y sinh gi a ng i qu n lý và khách hàng.
i v i khách hàng,
ng i qu n lý là đ i di n cho doanh nghi p, t ch c cung c p hàng hóa và d ch v cho h .
đáp
ng t t nhu c u, khách hàng ch p thu n và t nguy n cung c p nh ng thông tin cá nhân ph c v
cho vi c cung c p hàng hóa và d ch v c a doanh nghi p. Vi c nh ng ng i qu n lý hay nh ng
ng i có đ c quy n ti p xúc v i các ngu n thông tin cá nhân s d ng chúng vào nh ng m c
đích khác nhau luôn ti m n nh ng v n đ đ o đ c. V n đ đ o đ c còn có th n y sinh t vi c
ki m soát kh n ng ti p c n c a nh ng cá nhân, t ch c không có trách nhi m đ i v i ngu n
thông tin s d ng cá nhân. Nh ng v n đ này đ u liên quan đ n công tác qu n lý và trách nhi m
c a ng i qu n lý.

O

PE

Trong nh ng v n đ nan gi i khác mà ng i qu n lý th ng ph i x lý là mâu thu n v

l i ích gi a nh ng ng i h u quan. Trách nhi m c a ng i qu n lý là hài hòa, cân đ i đ c l i
ích c a các bên. Do l i ích c a m i bên đ u đ c pháp lu t b o v , nên m t khi l i ích c a m t
bên không đ c đ m b o m t cách th a đáng, ng i qu n lý s là ng i đ u tiên gánh l y trách
nhiêm. V n đ s ph c t p n u không đ c phát hi n s m, vi c x lý không h u hi u ho c tri t
đ , hay có s can thi p c a nhi u đ i t ng h u quan khác.
H u h t các t ch c đ u kh i nghi p b ng các hoài bão và m c tiêu c th , nh đó h có
th thu hút đ c các ngu n l c xã h i đ th c hi n mong c c a mình. Nh ng ng i th hi n s
quan tâm nhi u nh t và có nh ng đóng góp quan tr ng nh t v ngu n l c g m ch s h u, ng i
lao đ ng và khách hàng. M t b ph n khác là nh ng đ i tác trong và ngoài ngành nh các doanh
nghi p c nh tranh và cung ng. Do n ng l c can thi p vào quá trình ra quy t đ nh x lý các v n
đ và mâu thu n c a ban qu n lý b h n ch , c ng đ ng và xã h i - đ i t ng h u quan không th
s d ng các ph ng ti n can thi p tác nghi p – ph i dùng đ n công c pháp lý hi n h u ; khi đó
chính ph tr thành đ i t ng h u quan trung gian đ y quy n l c.
13


g) Ch s h u.
Ch s h u đ i v i các doanh nghi p là nh ng cá nhân, nhóm cá nhân hay t ch c đóng
góp m t ph n hay toàn b ngu n l c v t ch t hay tài chính c n thi t cho các ho t đ ng c a m t t
ch c và có quy n ki m soát nh t đ nh đ i v i tài s n hay ho t đ ng c a t ch c thông qua giá tr
đóng góp. Ch s h u có th là các c đông c a m t công ty TNHH, công ty c ph n, là nhà n c
đ i v i t ch c c a nhà n c và doanh nghi p Nhà n c là các ngân hàng hay ch đ u t .

ED
U
.V

N

Nh ng ng i ch s h u các ngu n l c s n sàng đóng góp hay c ng hi n cho m t doanh

nghi p là vì b thuy t ph c ho c h p d n b i nh ng hoài bão và m c tiêu cao c m t doanh nghi p
đã đ ra. Vi c y thác ngu n l c và tài s n c a h th hi n s đ ng c m v i hoài bão và m c tiêu
c a t ch c, mong mu n th c hi n đ c nh ng ngh a v nh t đ nh đ i v i xã h i. Thông qua các
ho t đ ng kinh doanh c a m t doanh nghi p, h c ng hy v ng l i ích c a h đ c b o toàn và
phát tri n.

Ch s h u là nh ng ng i đ u tiên đóng góp ngu n l c cho t ch c, doanh nghi p.
Ngu n l c đóng góp th ng là tài chính và v t ch t, nh ti n v n, tín d ng, h t ng c s , ph ng
ti n s n xu t ... c n thi t cho vi c tri n khai m t ho t đ ng s n xu t hay kinh doanh. Tài s n đóng
góp c a h c ng có th là k n ng hay s c lao đ ng.
H có th là nh ng ng i tr c ti p tham gia đi u hành công vi c s n xu t, đ th c thi
quy n l c ki m soát c a mình và đ m b o quy n l i g n v i giá tr tài s n đóng góp. Nh ng h
c ng có th giao quy n đi u hành tr c ti p cho nh ng ng i qu n lý chuyên nghi p đ c h tuy n
và tin c y trao quy n đ i di n, và ch gi l i quy n l c ki m soát.

N
.P

TI

T.

L i ích c a ch s h u v c b n là b o toàn và phát tri n giá tr tài s n. M c dù v y,
nhi u ch s h u, đ c bi t nh ng ng i có ph n tài s n đóng góp l n và đ u tiên, dù là cá nhân
hay t p th , còn nhìn th y l i ích c a h n trong hoài bão và m c tiêu mà doanh nghi p đã nêu
ra. Nh ng l i ích này th ng là nh ng giá tr tinh th n mang tính xã h i v t ra ngoài khuôn kh
l i ích c th c a m t cá nhân. Ngu n l c đ c h đóng góp v a đ phát tri n v a đ b o v
nh ng giá tr này. Ngày nay, ngay c nh ng c đông nh , ph thông c ng th ng c n c vào
nh ng hoài bão và m c tiêu nêu trong tuyên b v s m nh c a m t doanh nghi p khi l a ch n
n iđ đ ut .

V i t cách ng i ch m t doanh nghi p, ch s h u c ng ph i gánh ch u nh ng trách
nhi m v m t kinh t , pháp lý, đ o đ c và nhân v n đ i v i xã h i.
i lao đ ng.

PE

h) Ng

O

Ng i lao đ ng là nh ng ng i th c hi n các nhi m v tác nghi p c a m t công vi c kinh
doanh. H ph i ra các quy t đ nh liên quan đ n các nhi m v đ c giao. Vì v y, h là ng i có
quy t đ nh cu i cùng trong vi c thi hành m t quy t đ nh liên quan đ n đ o đ c c a ng i qu n lý.
Nh n th c và n ng l c c a ng i lao đ ng, quan đi m đ o đ c c a h đóng vai trò quan tr ng.
M t quy t đ nh có th không đ c thi hành n u b coi là phi đ o đ c. Ng c l i, m t quy t đ nh
đúng đ n có th không đ c th c hi n nh mong mu n do ý th c đ o đ c sai l m c a ng i th c
hi n. S khác bi t v nh n th c và quan đi m đ o đ c gi a ng i qu n lý và ng i lao đ ng c ng
có th là nguyên nhân c a nh ng h u qu sai l m v đ o đ c. Nh ng v n đ đ o đ c liên quan
đ n ng i lao đ ng bao g m nh ng tr ng h p đi n hình nh cáo giác, quy n s h u trí tu và bí
m t th ng m i, đi u ki n và môi tr ng lao đ ng, l m d ng c a công.
R t nhi u ng i lãnh đ o không mu n c p d i c a mình ti t l nh ng thông tin n i b
c a doanh nghi p. Nh ng thông tin đó có th là nh ng ch ng c v nh ng hành vi hay quy t đ nh

14


phi - đ o đ c ho c không đ c xã h i mong mu n, và khi nhân viên cáo giác có th làm t n h i
đ n uy tín và quy n l c qu n lý c a h và c a doanh nghi p.
Vi c ti t l thông tin hay bí m t th ng m i có th d n đ n h u qu làm m t l i th c nh
tranh trong kinh doanh c a doanh nghi p. Tuy nhiên, vi c ng n c n nhân viên s d ng ki n th c,

kinh nghi m tích l y và s n ph m do h sáng t o vào công vi c m i có th là vi ph m quy n t do
và quy n s h u trí tu .

ED
U
.V

N

C t gi m chi phí là m t trong nh ng m c tiêu tác nghi p c a doanh nghi p. Nó mang l i
l i ích không ch cho doanh nghi p, cho ng i lao đ ng do tính hi u qu cao mà còn cho ng i
tiêu dùng nh giá thành th p. Tuy nhiên, chi phí gi m có th là do c t gi m các chi tiêu cho
ph ng ti n b o h lao đ ng và các kho n b o hi m đ i v i ng i lao đ ng. Vi c tr ng ph t,
th m chí sa th i ng i lao đ ng t ch i nh ng công vi c nguy hi m vì lý do b nh lý đ c coi là
phi đ o đ c. Ng c l i, ng i lao đ ng l i d ng lý do này đ t ch i th c hi n nh ng công vi c
không mu n làm c ng b coi là vi ph m quy t c đ o đ c kinh doanh.

i) Khách hàng.

TI

T.

khuy n khích và t o đi u ki n cho nhân viên phát tri n n ng l c chuyên môn và sáng
t o, nhi u doanh nghi p cho phép nhân viên có th ti p c n các ngu n l c và s d ng nh ng
ph ng ti n, thi t b , nguyên li u, c a doanh nghi p vào các công vi c nghiên c u riêng, nh ng
đóng góp c a nhân viên t nh ng phát minh, sáng ch đ i v i doanh nghi p là r t l n. Tuy nhiên,
nhân viên c ng có th l m d ng s tr giúp này ho c th m chí ngay c khi không đ c phép đ
m u l i cá nhân. i n tho i và các ph ng ti n thông tin đi n t là nh ng ngu n l c hay b l i
d ng nh t.

t ng c ng vi c giám sát đ i v i nhân viên, nhi u doanh nghi p đã thi t k n i làm
vi c theo cách ng i qu n lý có th theo dõi m i hành vi c a ng i lao đ ng n i làm vi c. V i
s h tr c a các ph ng ti n và thi t b đi n t hi n đ i, vi c giám sát càng tr nên d dàng. Vi c
giám sát đ c coi là chính đáng do các tác d ng h tr vi c ph i h p đ nâng cao hi u qu s n
xu t và ng n ch n r i ro. Tuy nhiên, chúng l i b coi là vô đ o đ c vì vi ph m quy n riêng t c a
con ng i, d n đ n nh ng áp l c tâm lý có th làm gi m n ng su t và gây tai n n nhi u h n.

O

PE

N
.P

Không có doanh nghi p nào có th t n t i đ c n u thi u đ i t ng ph c v , khách hàng.
Khách hàng chính là ng i th hi n nhu c u, s d ng hàng hóa d ch v , đánh giá ch t l ng, tái
t o và phát tri n ngu n tài chính cho doanh nghi p. H có th là nh ng cá nhân, t ch c tiêu dùng
các hàng hóa, d ch v thông th ng trên th tr ng, h c ng có th là nh ng khách hàng đ c bi t
đói v i nh ng hàng hóa đ c bi t (hàng hóa công c ng, đ ng sá, công trình v n hóa, giáo d c, y
t , an ninh, qu c phòng, vi n thông ...) nh xã h i, chính ph , t ch c, doanh nghi p khác. Vi c
tiêu dùng s n ph m và d ch v c a m t t ch c hay doanh nghi p là nh m th a mãn nhu c u tâm
sinh lý c a h , nh m c i thi n cu c s ng cá nhân và xã h i c a h .

M t v n đ đ o đ c, đi n hình liên quan đ n ng i tiêu dùng là an toàn s n ph m. An
toàn s n ph m liên quan đ n v sinh th c ph m. Th c ph m đ c làm ra là đ tái t o, duy trì và
làm t ng thêm s c kh e cho con ng i. Các nhà s n xu t thu đ c l i nhu n t vi c cung c p
th c ph m cho ng i tiêu dùng là do đã th a mãn nhu c u th ng th c c a h . Theo quan ni m
trong qu n lý hi n đ i, “l i nhu n chính là ph n th ng ng i tiêu dùng trao cho doanh nghi p đ
tr n vì thành tích ph c v xu t s c”. Ng i tiêu dùng s không th c m n nh ng ng òi s n
xu t đã cung c p th th c ph m gây h i cho s c kh e, th m chí có th gi t ch t h . L i nhu n thu

đ c là vô đ o đ c, th m chí phi pháp, và mang tính ch t l a g t. An toàn s n ph m còn liên quan
đ n nh ng r i ro ti m n do nh ng khi m khuy t c a s n ph m. Khi m khuy t có th là do thi t
k sai, công ngh s n xu t không hoàn thi n, ng i lao đ ng c u th , ng i qu n lý vô trách
15


N

nhi m, th m chí ch vì ti t ki m nguyên li u hay chi phí s n ph m. Nh ng s n ph m khi m
khuy t ti m n nh ng tai n n, r i ro b t ng không th đ phòng và ch ng đ đ i v i ng i s
d ng. Tính ch t vô đ o đ c th hi n vi c ng i s n xu t đã không có nh ng hành đ ng c n thi t
ngay c khi có kh n ng và n ng l c chuyên môn đ ng n ch n ho c giúp ng i tiêu dùng đ
phòng, h n ch , lo i tr tai n n, r i ro. H thu l i nhu n trong khi gây ra tai n n hay thi t h i cho
ng i tiêu dùng. Vi c kinh doanh nh ng s n ph m nh v y không ch gây ra nh ng thi t h i v
doanh thu tr c m t mà còn gây khó kh n v lâu dài, do làm m t đi s tin c y và lòng trung thành
c a khách hàng đ i v i s n ph m và doanh nghi p, t o nên n t ng và hình nh b t l i cho
doanh nghi p.

TI

k) Ngành.

T.

ED
U
.V

Trách nhi m c a các doanh nghi p đ i v i khách hàng c a mình là phát hi n nhu c u, làm
ra nh ng s n ph m, d ch v có th th a mãn nhu c u c a h . Vi c cung c p hàng hóa, d ch v

không ph i ch đ th a mãn nhu c u tiêu dùng t c th i, mà còn c n tính đ n c mu n lâu dài c a
khách hàng. V n đ đ o đ c c ng có th n y sinh t vi c không cân đ i gi a nhu c u tr c m t
và nhu c u lâu dài. Ng i tiêu dùng mong mu n có ngu n n ng l c r và d i dào cho vi c th p
sáng, v n hành ph ng ti n giao thông và s n xu t. Nh ng h không mu n các nhà máy đi n th i
ra các ch t gây ô nhi m phá h y c nh quan, môi tr ng sinh thái quanh n i h s ng ho c gây ra
b nh t t đ i v i h và dân chúng quanh vùng. H c ng mu n có ngu n th c ph m phong phú,
ngon và r , nh ng không mu n nhìn th y đ ng v t hoang dã b gi t h i hay vi c khai thác ngu n
th y s n đ i trà,
t, b a bãi đ n c n ki t nh hi n nay. H c ng không mu n b m c nh ng
ch ng b nh nan y trong t ng lai ch vì ham mu n tiêu dùng ngu n th c ph m d i d o và r do
nh ng thành công trong vi c áp d ng công ngh bi n đ i “gien”. Nhi u t ch c c a qu n chúng,
phi chính ph và c a chính ph đã đ c thành l p đ đ u tranh v i nh ng hành vi tiêu dùng và
s n xu t phi đ o đ c, vì l i ích tr c m t và có th gay thi t h i cho l i ích xã h i lâu dài.

N
.P

Ho t đ ng c a doanh nghi p còn liên quan đ n các công ty khác trong và ngoài ngành. ó
là nh ng doanh nghi p ho t đ ng trong cùng m t thì tr ng, m t l nh v c, vì v y ho t đ ng c a
doanh nghi p có th gây nh h ng đ n k t qu ho t đ ng c a h . H là các đ i th c nh tranh
tr c ti p.

PE

Không ch v y, do ng i tiêu dùng có th s d ng các hàng hóa khác nhau đ th a mãn
cùng m t nhu c u. Hàng hóa, d ch v do các doanh nghi p ho t đ ng trên các l nh v c khác, th
tr ng khác có th thay th hay “b ” thay th b i các hàng hóa, d ch v c a doanh nghi p. Vì v y,
k t qu ho t đ ng c a h c ng có th b nh h ng do quy t đ nh và ho t đ ng c a doanh nghi p.
H c ng là các đ i th c nh tranh v i các hàng hóa thay th .

O

N u s phát tri n c a doanh nghi p có th gây b t l i cho các đ i th c nh tranh thì ng c
l i, đi u đó l i có th t o thu n l i cho nh ng doanh nghi p cùng tham gia vào “chu i giá tr ” c a
doanh nghi p. H là nh ng đ i tác chi n l c nh các doanh nghi p cung ng đ u vào và ph ng
ti n k thu t, đ i lý bán hàng ho c “kênh” tiêu th hàng hóa d ch v c a doanh nghi p.
Nói chung, ngành càng phát tri n, m i doanh nghi p trong ngành đ u có l i. V th c a
ngành càng t t, t m quan tr ng c a ngành càng l n, các doanh nghi p trong ngành càng có nhi u
thu n l i trong vi c tri n khai các ho t đ ng kinh doanh do h có “s c m nh th tr ng”
(bargaining power) l n. S phát tri n c a ngành là nh s đóng góp c a các thành viên và s liên
k t ch t ch gi a h . M t nhân t quan tr ng t o nên s liên k t này là s c h p d n c a l i nhu n
cao, thông tin th tr ng t t h n, c h i “liên minh phi chính th c”. Tuy nhiên, s liên k t và t p

16


trung hóa s làm t ng m t đ , t ng c h i, ti p c n cho khách hàng, c nh tranh t ng lên, nguy c
và r i ro v l i nhu n và th tr ng t ng lên.

ED
U
.V

N

C nh tranh đ c coi là nhân t th tr ng tích c c. C nh tranh thúc đ y các doanh nghi p
ph i c v t lên trên đ i th và lên chính b n thân mình. C nh tranh là thi đua, ganh đua. i v i
nhi u doanh nghi p k t qu c a c nh tranh thành công đ c th hi n b ng l i nhu n, th ph n. L i
nhu n cao, th ph n l n là mong mu n c a h . Tuy nhiên, l i nhu n và th ph n có th đ t đ c
b ng nhi u cách trong đó có c các bi n pháp c nh tranh không lành m nh, không đ c các doanh

nghi p trong ngành và xã h i ch p nh n. Khi đó, k t qu đ t đ c v l i nhu n và th ph n không
còn mang ý ngh a tích c c c a c nh tranh mà ch th hi n nh ng tính toán ích k , thiên c n trong
các quy n đ nh kinh doanh c a doanh nghi p. Thành công c a doanh nghi p không ph i ch th
hi n b ng l i nhu n và th ph n ng n h n, mà còn hình nh doanh nghi p t o nên trong m t c a
nh ng ng i h u quan và xã h i. Bi n pháp c nh tranh chính là “hành vi” c a doanh nghi p trong
vi c hình thành hình nh và “nhân cách” cho mình. Do tính tích c c c a c nh tranh th hi n qua
s trung th c trong c nh tranh đ c pháp lu t b o v , các bi n pháp c nh tranh không lành m nh
luôn có nguy c ph i đ ng đ u v i s phán xét c a h th ng giá tr xã h i và pháp lý.
Nh v y, gi a các đ i th c nh tranh luôn t n t i nh ng mâu thu n. Mâu thu n gi a h và
mâu thu n n i t i trong chính b n thân h (t mâu thu n) gi a l i ích c a vi c liên k t và c nh
trnah, gi a l i nhu n, th ph n và s phát tri n lâu dài.
l) C ng đ ng.

TI

T.

C ng đ ng là m t đ i t ng h u quan đ c bi t.
i v i doanh nghi p, h không ph i là
ng i mua hàng, không ph i là nhân viên, không ph i là c đông, không ho t đ ng trong các l nh
v c liên quan và c nh tranh v i doanh nghi p. Nh ng ho t đ ng c a doanh nghi p và vi c tri n
khai các ho t đ ng kinh doanh c a doanh nghi p có th gây nh h ng đ n môi tr ng t nhiên –
v n hóa – xã h i xung quanh n i doanh nghi p ho t đ ng và đ n môi tr ng s ng c a h .

N
.P

Khi cu c s ng và l i ích c a c ng đ ng vì th b nh h ng, h luôn quan tâm và đòi h i
doanh nghi p ph i có ý th c và có trách nhi m v s b n v ng và lành m nh c a môi tr ng t
nhiên – kinh t – v n hóa – xã h i t i c ng đ ng.

th c hi n đi u đó, doanh nghi p đòi h i ph i
th c hi n đ y đ và t nguy n các trách nhi m xã h i g m các ngh a v kinh t , pháp lý, đ o lý và
nhân đ o.

O

PE

M i quan h c a c ng đ ng th ng r t c th nh khai thác và s d ng tài nguyên, nh ng
thay đ i v môi tr ng đ a lý, t nhiên ô nhi m môi tr ng (khí th i, ch t th i r n, n c th i,
ti ng n). Ngoài vi c có th làm thay đ i c nh quan và môi tr ng t nhiên, s t n t i và phát
tri n c a doanh nghi p t i đ a ph ng có th làm thay đ i n p s ng, n p ngh và thói quen, t p t c
đ a ph ng.

Nh ng giá tr truy n th ng có th bi n m t, thay vào đó là nh ng giá tr và thói quan m i.
Không ph i đ i v i ai và lúc nào nh ng thay đ i đó c ng làm hài lòng và đ c ch p nh n b i
nh ng ng i dân đ a ph ng. Vì v y, các quy t đ nh kinh doanh không ch đ c xem xét v khía
c nh kinh t , pháp lý mà còn c n cân nh c đ n l i ích c a nh ng ng i dân đ a ph ng. Xét cho
cùng, c ng đ ng chính là “m nh đ t” n i doanh nghi p mu n “b t r ” lâu dài; do đó b o v l i
ích c a c ng đ ng c ng là b o v l i ích lâu dài c a chính doanh nghi p.
m) Chính ph .
Khác v i các đ i t ng h u quan khác, chính ph là m t đ i t ng trung gian và không
có l i ích c th , tr c ti p trong các quy t đ nh và ho t đ ng kinh doanh c a doanh nghi p. Chính
vì v y, các c quan có th m quy n c a chính quy n ch can thi p khi c n thi t và đ đ m b o
17


quy n l i h p pháp cho m t s ho c t t c các đ i t ng h u quan. Do là m t c quan quy n l c
đ i di n cho h th ng pháp lu t và l i ích c a t t c các đ i t ng khác nhau trong xã h i, “l i
ích” c a chính ph không th đo b ng l i ích thông th ng c a m t doanh nghi p hay m t đ i

t ng xã h i c th , mà là s bình đ ng, trung th c, công b ng, công lý, và s phát tri n b n v ng
c a môi tr ng kinh t – v n hóa – xã h i – t nhiên.

ED
U
.V

N

S can thi p c a chính ph đ n các ho t đ ng kinh doanh th ng gián ti p ho c “mu n
màng”. Vi c chính ph không ph i là m t “ch th kinh t v mô” nói trên là nguyên nhân chính.
S can thi p c a chính ph là x y ra tr ng h p có n y sinh mâu thu n không t gi i quy t đ c
gi a các “ch th kinh t vi mô” nh ng i tiêu dùng v i doanh nghi p, gi a doanh nghi p v i
nhau, hay gi a ng i tiêu dùng v i nhau, gi a ng n h n và dài h n, gi a c c b và t ng th . áng
l u ý, quy n l c can thi p c a chính ph là r t l n vì v y, hi u l c can thi p đ i v i doanh nghi p
c ng r t l n.

òi h i t phía chính ph đ i v i các doanh nghi p là s tôn tr ng pháp lu t và vi c th c
hi n các ngh a v và trách nhi m xã h i c a doanh nghi p. H n th n a, chính ph luôn k v ng
các doanh nghi p, v i t cách là m t l c l ng tiên ti n c a n n kinh t , th c hi n vai trò tiên
phong và đóng góp tích c c t nguy n cho s phát tri n kinh t – xã h i lâu dài và b n v ng c a
n n kinh t . Các chính ph luôn coi các doanh nghi p là l c l ng ch l c và là ch d a đ phát
tri n n n kinh t ; các chính ph không mu n coi các doanh nghi p là đ i t ng ph i giám sát và
x lý v nh ng vi ph m. Khi bu c ph i làm v y, quy n l c s đ c th c thi, l i ích doanh nghi p
s b nh h ng nghiêm tr ng.

T.

1.2.3. Nh n di n các v n đ đ o đ c kinh doanh

N
.P

TI

V n đ đ o đ c ti m n trong m i khía c nh, l nh v c c a ho t đ ng qu n lý và kinh
doanh. Chúng là ngu n g c d n đ n nh ng h u qu nghiêm tr ng đ i v i uy tín, s t n t i và phát
tri n c a m t doanh nghi p. Vì v y, nh n ra đ c nh ng v n đ đ o đ c ti m n có ý ngh a r t
quan tr ng đ ra quy t đ nh đúng đ n, h p đ o lý trong qu n lý và kinh doanh. Các doanh nghi p
càng ngày càng nh n rõ vai trò và coi tr ng vi c xây d ng hình nh trong con m t xã h i.
xây
d ng “nhân cách” doanh nghi p, các quy t đ nh có ý th c đ o đ c đóng vai trò quy t đ nh.

PE

Vi c nh n đ nh v n đ đ o đ c ph thu c r t nhi u vào m c đ hi u bi t sâu s c v m i
quan h gi a các tác nhân (ph ng di n, l nh v c, nhân t , đ i t ng h u quan) liên quan đ n các
v n đ đ o đ c trong m t tình hu ng, ho t đ ng kinh doanh th c ti n. Ki n th c và kinh nghi m
th c t có tác d ng giúp ng i phân tích d dàng nh n ra b n ch t c a nh ng m i quan h c b n
và nh ng mâu thu n ti m n trong s nh ng nh t c a các m i quan h ph c t p.
Vi c nh n di n v n đ đ o đ c có t m quan tr ng đ c bi t cho vi c x lý chúng. Nó là
vi c nh n di n các
b c kh i đ u c a quá trình “tr b nh”. “Ch n đúng b nh, ch a s d dàng.
v n đ đ o đ c đ c thu n l i, có th ti n hành theo m t trình t các b c sau đây.

O

Th nh t là xác minh nh ng ng i h u quan.
i t ng h u quan có th là bên trong
ho c bên ngoài, tham gia tr c ti p hay gián ti p, l di n trong các tình ti t liên quan hay ti m n.

Do h có nh h ng m c đ khác nhau nên ch nh ng đ i t ng có kh n ng gây nh h ng
quan tr ng m i đ c xét đ n. C n kh o sát các đ i t ng này v quan đi m, tri t lý b i chúng
quy t đ nh cách th c hành đ ng, ph n ng c a h . Quan đi m và tri t lý c a m t đ i t ng h u
quan đ c th hi n qua nh ng đánh giá c a h v vi c m t hành đ ng ti m n mâu thu n hay
ch a đ ng nh ng nhân t phi đ o đ c.
Th hai là xác minh m i quan tâm, mong mu n c a các đ i t ng h u quan th hi n
thông qua m t s vi c, tình hu ng c th . Ngoài qu n lý có nh ng mong mu n nh t đ nh v hành

18


ED
U
.V

N

vi và k t qu đ t đ c ng i lao đ ng. H s d ng nh ng bi n pháp t ch c (c c u quy n l c)
và k thu t (công ngh ) đ h u thu n cho ng i lao đ ng trong vi c th c hi n nh ng mong mu n
c a h trong m t công vi c, ho t đ ng, ch ng trình c th . Ng c l i, ng i lao đ ng c ng có
nh ng k v ng nh t đ nh ng i qu n lý. Nh ng k v ng này có th là đ nh hình nh ng quy t c
hành đ ng, chu n m c hành vi cho vi c ra quy t đ nh tác nghi p, l i ích riêng đ c th a mãn
(hoài bão, c h i ngh nghi p, s tôn tr ng, vi c làm, thu nh p). T ng t , ng i ch s h u c ng
đ t nh ng k v ng nh t đ nh ng i qu n lý (th ng là các v n đ v chi n l c, hoài bão, lâu
dài), trong khi ng i qu n lý c ng có nh ng mong mu n c n th a mãn khi nh n trách nhi m đ c
y thác (danh ti ng, quy n l c, c h i th hi n, thu nh p). Nh v y, m i đ i t ng có th có
nh ng m i quan tâm và mong mu n hay k v ng nh t đ nh nh ng đ i t ng liên quan khác
trong cùng m t s vi c. Khi m i quan tâm và mong mu n c a các đ i t ng đ i v i nhau không
mâu thu n ho c xung đ t, c h i đ n y sinh v n đ đ o đ c là h u nh không có. Ng c l i, n u
m i quan tâm và mong mu n nhau không th hài hòa, v n đ đ o đ c s n y sinh. C n l u ý,

các đ i t ng c ng có th t – mâu thu n n u các m i quan tâm và mong mu n là không th ng
nh t hay không th dung hòa đ c v i nhau.
Th ba là xác đ nh b n ch t v n đ đ o đ c. Vi c xác đ nh b n ch t v n đ đ o đ c có th
th c hi n thông qua vi c ch ra b n ch t mâu thu n. Do mâu thu n có th th hi n trên nhi u
ph ng di n khác nhau nh quan đi m, tri t lý, m c tiêu, l i ích, vi c ch ra b n ch t mâu thu n
ch có th th c hi n đ c sâu khi xác minh m i quan h gi a nh ng bi u hi n này.

1.3 CÁC CHU N M C C A

O

C KINH DOANH

T.

1.3.1. Chu n m c trong kinh t - xã h i
1. Ngh a v v kinh t .

N
.P

TI

Ngh a v v kinh t trong trách nhi m xã h i c a m t doanh nghi p quan tâm đ n cách
th c phân b trong h th ng xã h i, các ngu n l c đ c s d ng đ làm ra s n ph m d ch v .
Trong các ngu n l c xã h i dùng cho ho t đ ng kinh doanh, tài chính là m t trong nh ng ngu n
l c quan tr ng nh t, các nhà đ u t th ng là nh ng ng i có nh h ng quy t đ nh đ i v i
nh ng ng i qu n lý. S n xu t hàng hóa d ch v c ng là nh m th a mãn ng i tiêu dùng và phúc
l i c a nó c ng đ c s d ng đ tr thù lao cho ng i lao đ ng.

O

PE

i v i ng i tiêu dùng và ng i lao đ ng, ngh a v kinh t c a m t doanh nghi p là
cung c p hàng hóa và d ch v , t o công n vi c làm v i m c thù lao t ng x ng. Ngh a v kinh t
c a t ch c bao g m c vi c tìm ki m ngu n l c m i, thúc đ y ti n b công ngh , phát tri n s n
ph m. Trong khi th c hi n ngh a v này, các doanh nghi p th c s góp ph n t ng thêm phúc l i
cho xã h i, đ ng th i đ m b o s t n t i và phát tri n c a b n thân doanh nghi p.
i v i ng i
tiêu dùng ngh a v kinh t còn liên quan đ n nh ng v n đ v ch t l ng, an toàn s n ph m, đ nh
giá, thông tin v s n ph m (qu ng cáo), phân ph i và bán hàng, c nh tranh. L i ích c a ng i tiêu
dùng khi đó là quy n chính đáng và kh n ng h p lý khi l a ch n và s d ng hàng hóa và d ch v
đ th a mãn nhu c u b n thân v i m c giá h p lý.
i v i ng i lao đ ng, đó là c h i vi c làm
ngang nhau, c h i phát tri n ngh và chuyên môn, đ c h ng m c thù lao t ng x ng, đ c
h ng môi tr ng lao đ ng an toàn và v sinh, và đ c đ m b o quy n riêng t , cá nhân n i
làm vi c.
i v i nh ng ch tài s n, ngh a v kinh t c a m t doanh nghi p là b o t n và phát tri n
các giá tr và tài s n đ c y thác. Nh ng giá tr và tài s n này có th là c a xã h i ho c cá nhân
đ c h t nguy n giao phó cho doanh nghi p – mà đ i di n là nh ng ng i qu n lý, lãnh đ o –
v i nh ng đi u ki n ràng bu c chính th c, nh t đ nh.
i v i các ch s h u tài s n, nh ng cam
19


k t, ràng bu c này là khác nhau đ i v i t ng đ i t ng, nh ng v c b n đ u liên quan đ n nh ng
v n đ v quy n và ph m vi s d ng nh ng tài s n giá tr đ c y thác, phân ph i và s d ng
phúc l i thu đ c t tài s n và vi c s d ng tài s n, báo cáo/ thông tin v ho t đ ng và giám sát.
V i m i đ i t ng liên quan, ngh a v kinh t c a doanh nghi p là mang l i l i ích t i đa

và công b ng cho h . Chúng có th đ c th c hi n b ng cách cung c p tr c ti p nh ng l i ích này
nh hàng hóa, vi c làm, giá c , ch t l ng, l i t c đ u t ... cho các đ i t ng h u quan t ng
ng.

ED
U
.V

N

Ngh a v kinh t còn có th đ c th c hi n m t cách gián ti p thông qua c nh tranh. C nh
tranh trong kinh doanh ph n ánh nh ng khía c nh liên quan đ n l i ích c a ng i tiêu dùng và l i
nhu n c a doanh nghi p, doanh nghi p có th s d ng đ phân ph i cho ng i lao đ ng và ch s
h u. Các bi n pháp c nh tranh gi a các doanh nghi p có th làm thay đ i kh n ng ti p c n và l a
ch n hàng hóa c a ng i tiêu dùng ; l i nhu n và t ng tr ng trong kinh doanh so v i các hãng
khác có th tác đ ng đ n quy t đ nh l a ch n đ u t c a các ch đ u t . Chính vì v y, nhi u
doanh nghi p đã r t ý th c trong vi c l a ch n bi n pháp c nh tranh; và tri t lý đ o đ c c a doanh
nghi p có th có ý ngh a quy t đ nh đ i v i vi c nh n th c và l a ch n nh ng bi n pháp có th
ch p nh n đ c v m t xã h i. Nh ng bi n pháp c nh tranh nh chi n tranh giá c , phá giá, phân
bi t giá, có đ nh giá, câu k t ... có th làm gi m tính c nh tranh, t ng quy n l c đ c quy n và gây
thi t h i cho ng i tiêu dùng. L m d ng các tài s n trí tu ho c bí m t th ng m i m t cách b t
h p pháp c ng là bi n pháp th ng th y trong c nh tranh. i u này không ch liên quan đ n v n
đ s h u và l i ích mà còn liên quan đ n quy n c a con ng i.

T.

Ph n l n các ngh a v kinh t c a các doanh nghi p th
ngh a v pháp lý.
2. Ngh a v v pháp lý

ng đ

c th ch hóa thành các

N
.P

TI

Các ngh a v pháp lý trong trách nhi m xã h i đòi h i doanh nghi p tuân th đ y đ các
quy đ nh c a lu t pháp nh m t yêu c u t i thi u trong hành vi xã h i c a m t doanh nghi p hay
cá nhân. Nh ng ngh a v này đ c xã h i đ t ra b i vì nh ng đ i t ng h u quan nh ng i tiêu
dùng, đ i th c nh tranh, nh ng nhóm đ i t ng h ng l i khác nhau, các c p qu n lý v mô n n
kinh t tin r ng các công vi c kinh doanh không th th c hi n đ c m t cách t t đ p n u không
đ c đ m b o b ng s trung th c. ây c ng chính là tâm đi m c a các ngh a v v pháp lý.

O

PE

Các ngh a v pháp lý đ c th hi n trong các b lu t dân s và hình s . Trong đó, lu t dân
s quy đ nh quy n và ngh a v c a m i cá nhân và t ch c, và lu t hình s không ch quy đ nh
nh ng hành đ ng không đ c phép th c hi n mà còn đ nh ra hình ph t đ i v i các tr ng h p vi
ph m. S khác bi t quan tr ng gi a hai b lu t này là vi c th c thi ; trong khi lu t dân s đ c
th c hi n b i các cá nhân và t ch c, lu t hình s do c quan hành pháp c a chính ph th c thi.
nh ng v n đ đ o đ c n y sinh t mâu thu n v l i ích gi a nh ng ng i h u quan c n đ c gi i
quy t v m t pháp lý trên tinh th n c a b lu t dân s và hình s . Nh ng v n đ hay mâu thu n
không t gi i quy t đ c và ph i d n đ n ki n t ng th ng tr nên r t t n kém và thi t h i cho t t
c các bên, v v t ch t và tinh th n. C n l u ý r ng, lu t pháp không th là c n c đ phán xét m t
hành đ ng là có đ o đ c hay vô đ o đ c trong nh ng tr ng h p c th mà nó ch thi t l p nh ng

quy t c c b n cho nh ng hành đ ng đ c coi là có trách nhi m trong kinh doanh. Nói cách khác,
vi c th c hi n đ y đ các ngh a v pháp lý quy đ nh trong các b lu t ch a ph i là c n c đ y đ
đ đánh giá tính cách đ o đ c c a m t con ng i hay t p th . Tuy nhiên, đó c ng là nh ng yêu
c u t i thi u m i cá nhân, t ch c c n th c hi n trong m i quan h xã h i.

20


V c b n, nh ng ngh a v pháp lý đ c quy đ nh trong lu t pháp liên quan đ n n m khía
c nh (i) đi u ti t c nh tranh, (ii) b o v ng i tiêu dùng, (iii) b o v môi tr ng, (iv) an toàn và
bình đ ng, và (v) khuy n khích phát hi n và ng n ch n hành vi sai trái.
a) i u ti t c nh tranh.

b) B o v ng

ED
U
.V

N

Do quy n l c đ c quy n có th d n đ n nh ng thi t h i cho xã h i và các đ i t ng h u
quan, nh n n kinh t kém hi u qu do “m t không” v phúc l i xã h i, phân ph i phúc l i xã h i
không công b ng do m t ph n “th ng d ” c a ng i tiêu dùng hay ng i cung ng b t c đo t,
nh đã đ c ch ng minh trong lý thuy t Kinh t h c th tr ng. Khuy n khích c nh tranh và đ m
b o môi tr ng c nh tranh lành m nh là cách th c c b n và quan tr ng đ đi u ti t quy n l c đ c
quy n. Vì v y, nhi u n c đã thông qua nhi u s c lu t nh m ki m soát tình tr ng đ c quy n, ng n
ch n các bi n pháp đ nh giá không công b ng (giá đ c quy n) và đ c g i chung là các lu t pháp
h tr c nh tranh.
i tiêu dùng.

T.

b o v ng i tiêu dùng, lu t pháp đòi h i các t ch c kinh doanh ph i cung c p các
thông tin chính xác v s n ph m và d ch v c ng nh ph i tuân th các tiêu chu n v s an toàn
c a s n ph m. i n hình v các lu t b o v ng i tiêu dùng là nh ng quy đ nh giám sát ch t ch
v qu ng cáo và an toàn s n ph m. M c dù công nh n trách nhi m t b o v và “t thông tin” c a
m i đ i t ng và ng i tiêu dùng, lu t pháp v n c g ng b o v ng i tiêu dùng qua vi c nh n
m nh tính ch t khác nhau v trình đ nh n th c và kh n ng tham gia khi ra quy t đ nh tiêu dùng
c a các đ i t ng khác nhau, trong đó ng i s n xu t và ng i qu ng cáo có trình đ cao h n h n
và n ng l c g n nh tuy t đ i so v i nh ng đ i t ng khác.

N
.P

TI

Lu t pháp c ng b o v nh ng ng i không ph i đ i t ng tiêu dùng tr c ti p. Do các bi n
pháp kinh doanh và marketing ch y u đ c tri n khai thông qua các ph ng ti n đ i chúng,
chúng có th gây tác đ ng khác nhau đ ng th i đ n nhi u đ i t ng. Ngay c nh ng tác đ ng b t
l i n m ngoài mong đ i đ i v i các nhóm ng i không ph i là “đ i t ng m c tiêu” v n b coi là
phi đ o đ c và không th ch p nh n đ c, vì có th d n đ n nh ng h u qu không mong mu n
nh ng đ i t ng này.

PE

Trong nh ng n m g n đây, m i quan tâm c a ng i tiêu dùng và xã h i không ch d ng
l i s an toàn đ i v i s c kh e và l i ích c a nh ng ng i tiêu dùng trong quá trình s d ng các
s n ph m d ch v c th , mà đ c dành cho nh ng v n đ mang tính xã h i, lâu dài h n liên quan
đ n quá trình s n xu t s n ph m d ch v nh b o v môi tr ng.

O

c) B o v môi tr

ng.

Lu t b o v môi tr ng đ c ban hành l n đ u tiên vào nh ng n m 1960 n c M , xu t
phát t nh ng câu h i đ t ra t vi c phân tích v l i ích và thi t h i c a m t quy t đ nh, m t ho t
đ ng kinh doanh đ i v i các đ i t ng khác nhau trong ph m vi toàn xã h i. K t qu phân tích đã
không làm th a mãn nh ng nhà phân tích do nh ng khi m khuy t và khó kh n trong vi c xác
đ nh các đ i t ng h u quan và vi c đo l ng nh ng thi t h i v t ch t và tinh th n đ i v i h .
i u tr nên đ c bi t khó khi đánh giá h qu lâu dài gây ra đ i v i s c kh e con ng i, hi u qu
s n xu t và ngu n l c chung c a xã h i do nh ng quy t đ nh và ho t đ ng s n xu t, kinh doanh
và tiêu dùng hi n nay gây ra.
Nh ng v n đ ph bi n đ c quan tâm hi n nay là vi c th i ch t th i đ c h i trong s n
xu t vào môi tr ng không khí, n c, đ t đai, và ti ng n. Bao bì đ c coi là m t nhân t quan
tr ng c a các bi n pháp marketing, nh ng chúng ch có giá tr đ i v i g i tiêu dùng trong quá
21


trình l a ch n và b o qu n hàng hóa. Ch t th i lo i này ngày càng tr nên nghiêm tr ng, nh t là
các đô th , khi các hãng s n xu t ngày càng coi tr ng y u t marketing này.
Bên c nh nh ng v n đ ô nhi m môi tr ng t nhiên, v t ch t, v n đ b o v môi tr ng
v n hóa – xã h i, phi v t th c ng đ c chú tr ng nhi u qu c gia. Tác đ ng c a các bi n pháp
và hình th c qu ng cáo tinh vi, đ c bi t là thông qua phim nh, có th d n đ n nh ng trào l u tiêu
dùng, làm xói mòn giá tr v n hóa và đ o đ c truy n th ng, làm thay đ i giá tr tinh th n và tri t
lý đ o đ c xã h i, làm mât đi s trong sáng và tinh t c a ngôn ng . Nh ng v n đ này c ng đ c
nhi u đ i t ng và qu c gia quan tâm.

N

d) An toàn và bình đ ng.

ED
U
.V

Lu t pháp c ng quan tâm đ n vi c đ m b o quy n bình đ ng c a m i đ i t ng khác nhau
v i t cách là ng i lao đ ng. Lu t pháp b o v ng i lao đ ng tr c tình tr ng phân bi t đ i x .
S phân bi t có th là vì tu i tác, gi i tính, dân t c, th ch t. Lu t pháp th a nh n quy n c a các
doanh nghi p trong vi c tuy n d ng nh ng ng i có n ng l c nh t vào các v trí công tác khác
nhau theo yêu c u trong b máy t ch c. Tuy nhiên, lu t pháp c ng ng n ch n vi c sa th i ng i
lao đ ng tùy ti n và b t h p lý. Nh ng quy n c b n c a ng i lao đ ng c n đ c b o v là
quy n đ c s ng và làm vi c, quy n có c h i lao đ ng nh nhau. Vi c sa th i ng i lao đ ng mà
không có nh ng b ng ch ng c th v vi c ng i lao đ ng không đ n ng l c hoàn thành các yêu
c u h p lý c a công vi c b coi là vi ph m các quy n nêu trên.

N
.P

TI

T.

Lu t pháp c ng b o v quy n c a ng i lao đ ng đ c h ng m t môi tr ng làm vi c an
toàn. S khác nhau v đ c tr ng c u trúc c th và th l c có th d n đ n vi c nh n th c và kh
n ng đ ng đ u v i nh ng r i ro trong công vi c khác nhau. Lu t pháp b o v ng i lao đ ng
không ch b ng cách ng n ch n tình tr ng ng i lao đ ng ph i làm vi c trong các đi u ki n nguy
hi m, đ c h i, mà còn b o v quy n c a h trong vi c “đ c bi t và đ c t ch i các công vi c

nguy hi m h p lý”. Trong tr ng h p các công vi c nguy hi m đ c nh n th c đ y đ và đ c
ng i lao đ ng t nguy n ch p nh n, lu t pháp c ng bu c các doanh nghi p ph i đ m b o tr
m c l ng t ng x ng v i m c đ nguy hi m và r i ro c a công vi c đ i v i ng i lao đ ng.
e) khuy n khích phát hi n và ng n ch n hành vi sai trái.

O

PE

H u h t các tr ng h p vi ph m v đ o đ c đ u là do các doanh nghi p v t kh i gi i
h n c a các chu n m c đ o đ c do doanh nghi p hay ngành quy đ nh. Nh ng chu n m c này m t
khi đã đ c th ch hóa thành lu t đ áp d ng r ng rãi đ i v i m i đ i t ng, các tr ng h p vi
ph m đ o đ c s tr thành vi ph m pháp lu t. Tuy nhiên, ranh gi i gi a chu n m c đ o đ c và
pháp lý th ng r t khó xác đ nh, nh t là đ i v i nh ng ng i qu n lý ít đ c đào t o k v lu t.
Khó kh n là nh ng ng i qu n ý ch y u đ c đào t o đ ra các quy t đ nh tác nghi p kinh
doanh nh ng đ ng th i l i ph i ch u trách nhi m v c nh ng v n đ đ o đ c và pháp lý. H u nh
không th tách r i các khía c nh này trong m t quy t đ nh kinh doanh, và nh ng b t c n v m t
đ o đ c trong hành vi kinh doanh r t d d n đ n nh ng khi u n i dân s . H qu v m t tinh th n,
đ o đ c và kinh t th ng r t l n. Hành vi sai trái b phát hi n càng ch m, trách nhi m hay v trí
c a nh ng ng i có hành vi sai trái càng cao, h u qu càng n ng n . X lý càng thi u nghiêm
minh, hành vi sai trái càng lan r ng, h u qu càng nghiêm tr ng và càng khó kh c ph c.
Phát hi n s m nh ng hành vi sai trái hay d u hi u sai trái ti m tàng có th giúp kh c ph c
có hi u qu và gi m thi u h u qu x u. Tuy nhiên, nh ng ng i phát hi n sai trái th ng xuyên
ph i ch u nh ng r i ro và b t h nh khi doanh nghi p không có bi n pháp h u hi u phát hi n, x lý
sai trái hay b o v ng i cáo giác. Xây d ng các ch ng trình giao c đ o đ c trong đó thi t l p

22


đ c m t h th ng phòng ng a, ng n ch n, phát hi n và x lý các hành vi sai trái, và b o v

ng i phát giác là m t trong nh ng bi n pháp h u hi u đ c r t nhi u doanh nghi p quan tâm.
Nh ng ng i qu n lý quan ni m r ng “đ o đ c là tuân th nghiêm ng t các yêu c u v
pháp lý” không th mang l i cho doanh nghi p m t s c thái riêng mà ch là m t hình nh m nh t.
ó là vì nh ng cam k t v pháp lý ch có tác d ng ng n ch n vi ph m pháp lu t. Nh ng giá tr
đ o đ c riêng c a doanh nghi p m i có tác d ng t o nên hình nh cho chúng. Vì v y, các ch ng
trình giao c đ o đ c ch có th góp ph n t o nên hình nh đáng trân tr ng đ i v i doanh nghi p
n u chúng l y nh ng giá tr và chu n m c đ o đ c đúng đ n đã đ c xây d ng làm đ ng l c.

N

3. Ngh a v v đ o đ c

ED
U
.V

Ngh a v v đ o đ c trong trách nhi m xã h i liên quan đ n nh ng hành vi hay hành đ ng
đ c các thành viên t ch c, c ng đ ng và xã h i mong đ i hay không mong đ i nh ng không
đ c th ch hóa thành lu t. Ngh a v đ o đ c trong trách nhi m xã h i c a doanh nghi p đ c
th hi n thông qua các tiêu chu n, chu n m c, hay k v ng ph n ánh m i quan tâm c a các đ i
t ng h u quan ch y u nh ng i tiêu dùng, ng i lao đ ng, đ i tác, ch s h u, c ng đ ng.
Nói cách khác, nh ng chu n m c này ph n ánh quan ni m c a các đ i t ng h u quan v đúng –
sai, công b ng, quy n l i c n đ c b o v c a h .

TI

T.

Vai trò c a vi c th c hi n ngh a v đ o đ c là ch đ r t đ c quan tâm trong nh ng n m
g n đây. Quan ni m c đi n cho r ng, v i t cách là m t ch th kinh t , vi c m t doanh nghi p

th c hi n đ y đ các ngh a v pháp lý và t o ra l i nhu n đã là hoàn thành trách nhi m đ o lý đ i
v i xã h i. Quan ni m này đ c các nhà kinh t nh Milton Friedman ng h , “s m nh c b n
c a doanh nghi p là làm ra hàng hóa, d ch v và nhi u l i nhu n, b ng cách đó doanh nghi p có
th đóng góp nhi u nh t cho xã h i, c ng nh đã ch ng t có trách nhi m đ i v i xã h i”. Tuy
nhiên, th c t kinh doanh hi n đ i l i ch ng t r ng l i nhu n c a m t doanh nghi p đ c t o ra
nh s trung thành c a nh ng ng i h u quan quan tr ng, và đi u đó l i đ c quy t đ nh b i giá
tr , hình nh c a doanh nghi p hay “nhân cách” c a doanh nghi p.

O

PE

N
.P

Ngh a v đ o đ c c a m t doanh nghi p đ c th hi n rõ thông qua nh ng nguyên t c và
giá tr đ o đ c đ c tôn tr ng trình bày trong b n s m nh và chi n l c c a m t doanh nghi p.
Thông qua nh ng tuyên b trong các tài li u này v quan đi m c a doanh nghi p trong vi c s
d ng các ngu n l c và con ng i đ đ t đ n m c tiêu/s m nh, nh ng nguyên t c và giá tr đ o
đ c tr thành kim ch nam cho s ph i h p hành đ ng c a m i thành viên và nh ng ng i h u
quan.
Nh ng ng i qu n lý có kinh nghi m th ng ch n cách th c hi n m c tiêu t ch c thông
qua vi c tác đ ng vào hành vi c a ng i lao đ ng. Kinh nghi m qu n lý cho th y, nh n th c c a
m t ng i lao đ ng th ng b nh h ng b i quan đi m và hành vi đ o đ c c a nh ng ng i
xung quanh, c ng s . Tác đ ng này nhi u khi còn l n h n s chi ph i b i quan ni m và ni m tin
c a chính ng i đó v s đúng – sai, và đôi khi làm thay đ i quan ni m và ni m tin c a h . Vì
v y, vi c t o l p m t b u không khí đ o đ c đúng đ n trong t ch c có ý ngh a r t quan tr ng
trong vi c đi u ch nh hành vi đ o đ c c a m i nhân viên. Nh ng nhân cách đ o đ c đ c ch n
làm đi n hình có tác d ng nh nh ng t m g ng giúp nh ng ng i khác soi r i b n thân và đi u
ch nh hành vi.

4. Ngh a v v nhân v n (philanthropy).
Ngh a v v nhân v n trong trách nhi m xã h i c a doanh nghi p liên quan đ n nh ng
đóng góp cho c ng đ ng và xã h i. Nh ng đóng góp c a doanh nghi p có th trên b n ph ng

23


di n nâng cao ch t l ng cu c s ng, san s b t gánh n ng cho chính ph , nâng cao n ng l c lãnh
đ o cho nhân viên, và phát tri n nhân cách đ o đ c cho ng i lao đ ng.

N

Con ng i c n th c ph m không ch đ duy trì cu c s ng, h c ng không ch mu n ngu n
th c ph m luôn d i dào và s n có. Con ng i còn mu n th c ph m c a h ph i an toàn, không
ch a nh ng ch t đ c h i cho con ng i và s c kh e con ng i. H n n a, h c ng không mu n
th y các đ ng v t hoang dã b gi t h i m t cách không c n thi t ch đ b sung vào ngu n th c
ph m cho con ng i. H c ng tìm th y nh ng l i ích đáng k t vi c s d ng h th ng thông tin
hi n đ i và các thi t b tin h c công ngh cao. Th nh ng h c ng không mu n nh ng bí m t
riêng t c a h b ph i bày và phát tán kh p n i.

ED
U
.V

Giúp đ nh ng ng i b t h nh hay y u th c ng là m t l nh v c nhân đ o đ c các doanh
nghi p quan tâm. Nh ng ng i b b nh luôn mong mu n đ c ch a tr , nh ng đôi khi h không
có kh n ng ti p c n v i các ngu n d c li u c n thi t hay tránh kh i b nh t t ch vì h nghèo.
Giáo d c luôn đóng vai trò quan tr ng không ch đ i v i qu c gia hay cá nhân m i ng i dân mà
còn đ i v i doanh nghi p trong t ng lai. óng góp cho vi c nâng cao ch t l ng giáo d c không
ch là ngh a v nhân đ o đ i v i các doanh nghi p mà còn đ c coi là các “kho n đ u t khôn

ngoan cho t ng lai” c a các doanh nghi p. Nhân đ o chi n l c đã tr thành m t khái ni m
đ c các doanh nghi p v n d ng c ng c và phát tri n l i ích lâu dài đa ph ng c a nh ng đ i
t ng h u quan chính, trong đó có b n thân doanh nghi p. M c dù v y, nhân đ o chi n l c c ng
b phê phán là m t công c chi n l c d i v b c c a các ho t đ ng nhân đ o.
1.3.2 Quan đi m và cách ti p c n đ i v i th c hi n trách nhi m xã h i c a doanh nghi p.

T.

1. Các quan đi m
a) Quan đi m c đi n.

Hành vi kinh t là m t hành vi đ c l p khác h n v i nh ng hành vi khác; m t t ch c kinh
t đ c hình thành v i nh ng m c đích kinh t và đ c t ch c đ th c hi n các ho t
đ ng hành vi kinh t ;

•

Tiêu th c đ đánh giá m t ho t đ ng, t ch c kinh doanh là k t qu hoàn thành các m c
tiêu kinh t chính đáng và hi u qu trong vi c t ch c và th c hi n các ho t đ ng kinh t ;

•

M c tiêu và đ ng l c kinh t c a t ch c kinh t đã đ
ph i đ c coi là chính đáng và đ c pháp lu t b o v .

N
.P

•

c đ ng ký chính th c v pháp lý

PE

h

TI

Quan đi m c đi n th nh hành đ u th k XIX, nh ng đ n nay v n còn có nh ng nh
ng đáng k . Quan đi m c đi n v doanh nghi p có th đ c khái quát b i ba đ c tr ng sau:

O

Trách nhi m xã h i c a doanh nghi p theo quan ni m c đi n là r t h n ch . Các doanh
nghi p ch nên t p trung vào vi c th c hi n các m c tiêu kinh t chính th c; các ngh a v khác
nên đ cho các t ch c chuyên môn, ch c n ng th c hi n. Nh ng ng i theo quan đi m này cho
r ng chính ph nên gánh l y trách nhi m th c hi n các ngh a v xã h i vì nh ng lý do sau:

+ Tính m c đích. Các t ch c đ c thành l p đ u có nh ng ch c n ng, nhi m v nh t
đ nh đ th c hi n nh ng m c đích nh t đ nh, đ c xã h i chính th c th a nh n. M c đích ch y u
c a các t ch c kinh t đ c xã h i và h th ng pháp lý chính th c th a nh n là các m c đích
kinh t . Không ch v y, vi c giám sát và qu n lý c a xã h i và c quan pháp lu t đ i v i các t
ch c kinh t c ng bu c h th c hi n các m c tiêu này. Các t ch c kinh t có ngh a v và đ c
phép t p h p, khai thác và s d ng các ngu n l c xã h i ch đ th c hi n các m c đích chính th c
này. Các ho t đ ng n m ngoài ph m vi m c đích và ch c n ng nhi m v chính th c không đ c
phép ho c khuy n khích th c hi n.

24

+ Ph m vi nh h ng. Nhìn chung, nh ng v n đ xã h i th ng bao trùm m t ph m vi
r ng đ i t ng, l nh v c, khu v c. M t t ch c kinh t không có đ quy n l c và n ng l c đ gi i
quy t m t cách có k t qu và hi u qu các v n đ này m t ph m vi r ng. H ch có th và nên
c g ng th c hi n t t các ngh a v xã h i liên quan đ n nh ng đ i t ng bên trong ph m vi t
ch c và th c hi n t t các ngh a v kinh t đ i v i xã h i (ngh a v thu ) đã t o ngu n cho các t
ch c xã h i chuyên trách, các c quan ch c n ng khác th c hi n các ngh a v xã h i.
Vì v y, đòi h i các doanh nghi p th c hi n các ngh a v xã h i khác ch d n đ n tình
tr ng ch ng chéo, l n x n và phi hi u qu .

ED
U
.V

N

C n l u ý r ng, nh ng ng i theo quan đi m c đi n ph n đ i thái đ vô trách nhi m c a
doanh nghi p đ i v i các v n đ xã h i, tuy nhiên h không ng h các doanh nghi p tr c ti p
tham gia gi i quy t các v n đ này. H đ t ni m tin vào s phân công xã h i và chuyên môn hóa
c a c ch th tr ng t do, v i s can thi p c a chính ph
ch ng m c nh t đ nh và coi đó là
cach t t nh t đ đ t đ c tính hi u qu v xã h i.

b) Quan đi m “đánh thu ”.

T.

Quan đi m c đi n có m t s h n ch quan tr ng. Nh ng ng i theo quan đi m phi t p
trung hóa cho r ng, n u doanh nghi p ch t p trung vào vi c th c hi n các m c tiêu kinh t , các
m c tiêu v l i nhu n, doanh thu và chi phí s là ch y u. Khi đó, doanh nghi p có th s tìm m i
cách đ t đ c nh ng ch tiêu này mà không h quan tâm đ n vi c các cách th c đó có trung th c

hay đ c xã h i mong đ i hay không. M t khác, vi c đi u ti t c a chính ph đ x lý nh ng h u
qu do doanh nghi p gây ra v m t xã h i c ng t n kém h n nhi u so v i vi c kh ng ch không
đ chúng xuât hi n. t doanh nghi p bên ngoài trách nhi m xã h i có th gây ra nh ng h u qu
b t l i c v kinh t và xã h i đ i v i xã h i, nh t là khi doanh nghi p có quy mô l n hay nh ng
v th có quy n l c và nh h ng l n đ n n n kinh t và xã h i.

O

PE

N
.P

TI

Quan đi m đánh thu cho r ng doanh nghi p không ph i ch có các ngh a v v kinh t là
quan tr ng nh t, mà con ph i th c hi n nh ng ngh a v đ i v i ng i ch s h u tài s n. Do các
doanh nghi p ph i s d ng các ngu n l c xã h i cho các ho t đ ng kinh t , h ch đ c coi là
đúng đ n khi s d ng chúng vào công vi c, m c đích đ c nh ng ng i y thác ch p thu n.
Nh ng ng i qu n lý đ c coi là đang th c hi n ngh a v gi ng nh m t “công ch c dân c ” đ i
v i các “c tri – c đông” c a mình. Các c đông th ng c n c vào các ch c n ng nhi m v , k t
qu ho t đ ng kinh doanh, ch tiêu phát tri n tài chính đ quy t đ nh góp v n cho doanh nghi p.
Vi c nh ng ng i qu n lý s d ng ngu n l c vào các m c đích không phù h p v i m c đích,
ch c n ng nhi m v chính th c mà không đ c s đ ng ý c a ng i y thác s b coi là đ ng
ngh a v i vi c “ng i qu n lý - đ i bi u dânc ” đang “đánh thu ” vào chính các “đ i c tri – c
đông” c a mình.
Quan đi m đánh thu t ng đ ng v i quan đi m c đi n vi c th a nh n trách nhi m xã
h i c a doanh nghi p là h n ch . Tuy nhiên, cách ti p c n l i xu t phát t khía c nh pháp lý.
H n ch c a quan đi m này th hi n

m t s đi m.

V m c đích, khi quy t đ nh đ u t , các c đông không ch quan tâm đ n các thông s tài
chính mà h còn quan tâm đ n hình nh, giá tr , uy tín c a doanh nghi p. Nh ng ng i h u quan
không ch đ u t c a c i và s c l c cho doanh nghi p mà còn c ni m tin và hoài bão. Chính vì
v y, trong qu n lý hi n đ i, m c tiêu t ng quát (tuyên b s m nh) c a doanh nghi p ngày càng
đ c nh ng ng i qu n lý và c đông quan tâm và coi tr ng.
đ

V cách th c, t ng t nh đ i v i quan đi m c đi n, không ch l i ích c a c đông ph i
c đ m b o, mà cách th c các doanh nghi p th c hi n các ngh a v đ i v i c đông c a mình
25