ThS. Phan Anh Thế: Tài liệu Bệnh khô đầu cành cây có múi (Phoma tracheiphila)

BỆNH KHÔ ĐẦU CÀNH CÂY CÓ MÚI
Th.S Phan Anh Thế
Cây có múi, đặc biệt là cây cam đang là cây cho giá trị kinh tế cao tại các
vùng như Cao Phong của Hòa Bình, Quỳ Hợp và Nghĩa Đàn của Nghệ An, hay
vùng trồng quất cảnh ở xung quanh Hà Nội…Chính giá trị kinh tế mà cây có
múi mang lại cao hơn các loại cây trồng khác nên người nông dân đang ngày mở
rộng diện tích. Tuy nhiên người nông dân đang phải đối mặt với nhiều loài dịch
hại nguy hiểm, ảnh hưởng sự tồn và phát triển của nghề trồng loại cây này. Một
ví dụ điển hình nhất là hiện tượng quất cạnh chết hàng loạt ở Hà Nội. Trong các
bệnh gây hại trên cây có múi thì bệnh khô đầu cành do nấm Phoma
tracheiphila gây ra là một đối tượng dịch hại nguy hiểm.

Bệnh khô đầu cành do tác nhân là nấm Phoma tracheiphila gây ra trên
hầu hết các loài cây thuộc họ cây có múi như cam, chanh, bưởi, quất… Triệu
chứng điển hình là bệnh gây khô cành từ phía ngọn trở xuống, kể cả thân, rễ
cũng bị loài nấm này tấn công gây hại.


Tốc độ bệnh phát triển rất nhanh, sau khi nấm xâm nhiễm gây ra các triệu
chứng điển hình bao gồm cây chuyển màu già úa, héo lá, mạch gỗ chuyển màu
nâu đỏ dạng cục bộ làm giảm hoặc mất khả năng vận chuyển nước và dinh
dưỡng, khô mầm non đầu cành, các nhánh phía đỉnh ngọn, từ các chồi non bệnh
nhiễm xuống phần thân phía dưới.
Khi cây có múi bị nhiễm bệnh nguy cơ chết rất cao. Đặc biệt nếu nấm
xâm nhiễm vào thân và rễ thì cây chết nhanh chóng và không có phương pháp
nào cứu vãn.
Bệnh phát tán nhờ gió và mưa, nấm xâm nhiễm thông qua vết thương
bằng cả bào tử và sợi nấm, bệnh thường xẩy ra trong mùa mưa. Bào tử phát sinh
trong điều kiện nhiệt độ từ 10-20oC.
Nhiệt độ tối ưu cho nấm phát triển là 25oC, nhiệt độ biểu hiện triệu chứng
và làm phần gỗ chuyển nâu cục bộ là 20-22oC. Ở nhiệt độ trên 28oC thì nấm

ngừng phát triển và không biểu hiện triệu chứng.


Bệnh cũng lây lan thông qua dụng cụ cắt tỉa, hoặc các cành lá bị nhiễm
bệnh tàn dư trên mặt đất, bệnh xâm nhiễm qua rễ bị tổn thương. Lá bị nhiễm
bệnh thường rụng xuống đất vào mùa thu và mùa xuân.
Một đặc trưng của nấm này là sản xuất bào tử phialoconidia, đây là những
bào tử có khả năng di chuyển trong mạch gỗ và hình thành nên sợi nấm trong
cây, và khi bào tử dừng ở vị trí nào thì bào tử nảy mầm tạo thành sợ nấm gây ra
vết bệnh mới. Lúc này thì không thể cứu chữa và cây chết rất nhanh.

Quả cành của Phoma tracheiphila dưới lớp biểu bì của một cành bệnh
Cây gốc ghép cam chua (C. Aurantium), chanh thô (C.jambiri)…lại rất
mẫn cảm với bệnh. Các giống có tính kháng tương đối với bệnh này là cam ngọt
(C.sinensis), bưởi (C.paradisi), quýt (C.Clementina)…Nói chung là tất cả các
loài cam quýt đều có nguy cơ nhiễm bệnh này.
Biện pháp phòng trừ: Đối với bệnh khô đầu cành thì biện pháp phòng là
hiệu quả nhất, khi bệnh đã xâm nhiễm vào thân cây, do bào tử có khả năng di
chuyển trong mạch gỗ việc phòng trừ bằng biện pháp hóa học hiệu quả không
cao. Một số khuyến cáo như sau:


- Kiểm tra vườn thường xuyên trong mùa mưa, những vườn trồng cây gốc gép,
để kịp thời phát hiện bệnh và có biện pháp phòng trừ. Bệnh lây qua vết
thương cơ giới nên tuyệt đối không dùng chung dụng cụ cắt tỉa cành giữa các
cây bị bệnh với cây khỏe.
- Thu gom hết tàn dư như cành cắt tỉa, thân, cành, rễ và cả từng lá cây bị bệnh
rụng xuống vườn cam. Đào bỏ cả rễ cây chết do bệnh gây ra, thiết kế vườn
cam có khả năng thoát nước tốt vào mùa mưa, tỉa cành tạo tán thông thoáng,
để ngăn chặn nguồn bệnh lây lan.

- Có thể phòng bệnh trong điều kiện thời tiết thuận lợi cho bệnh phát triển bằng
thuốc hóa học thuộc nhóm Strobilurin như Amistar Top 325SC, Amistar
250SC hoặc nhóm CAA (Carboxylic acid amides) như Revus opti 440SC.
Trong trường hợp phát hiện muộn, nghĩa là đã có biểu hiện triệu chứng khô
đầu cành, nên dùng các thuốc có khả năng nội hấp, lưu dẫn như Ridomil Gold
68WG, hoặc các thuốc thuộc nhóm Triazole như Score 250EC, Tilt Super
300EC, Anvil 5SC, Nevo 330EC.
- Đối với cây có múi, không thể khuyến cáo theo liều lượng thuốc/ha mà liều
lượng thuốc phụ thuộc vào tuổi cây có múi, ví dụ một cây cam trưởng thành
có 150.000-200.000 lá với diện tích lá tương đương 200m2 tức là cần một
lượng nước phun 8-10 lít cho một cây trưởng thành. Vì vậy khuyến cáo người
nông dân pha theo nồng độ khuyến cáo và phun ướt đều trên tán lá, tùy vào
tuổi cam mà lượng nước phun nhiều ít khác nhau. Ví dụ với Amistar Top
325SC, Amistar 250SC pha 100ml thuốc với 100 lít nước, với Revus opti
440SC pha 100ml thuốc với 40 lít nước, các thuốc Score 250EC, Tilt Super
300EC, Nevo 330EC pha 100ml thuốc với 100 lít nước, với Anvil 5SC pha
100ml thuốc với 50 lít nước.