SỬ DỤNG bản đồ tư DUY TRONG dạy học PHÂN môn LUYỆN từ và câu để mở RỘNG vốn từ CHO học SINH tự kỉ NHẸ lớp 2 hòa NHẬP

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI

TRỊNH THỊ HUẾ

SỬ DỤNG BẢN ĐỒ TƯ DUY TRONG DẠY HỌC
PHÂN MÔN LUYỆN TỪ VÀ CÂU ĐỂ MỞ RỘNG VỐN TỪ
CHO HỌC SINH TỰ KỈ NHẸ LỚP 2 HÒA NHẬP

LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC GIÁO DỤC

HÀ NỘI 2015


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI

TRỊNH THỊ HUẾ

SỬ DỤNG BẢN ĐỒ TƯ DUY TRONG DẠY HỌC
PHÂN MÔN LUYỆN TỪ VÀ CÂU ĐỂ MỞ RỘNG VỐN TỪ
CHO HỌC SINH TỰ KỈ NHẸ LỚP 2 HÒA NHẬP
Chuyên ngành: Giáo dục đặc biệt
Mã số: 60.14.01.01

LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: GS.TS NGUYỄN THỊ HOÀNG YẾN

HÀ NỘI 2015

LỜI CẢM ƠN
Trước tiên, em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến giáo viên hướng dẫn GS.
TS. Nguyễn Thị Hoàng Yến vì sự hướng dẫn nhiệt tình và sự động viên tích cực của
cô trong suốt thời gian em thực hiện đề tài luận văn này.
Em xin cảm ơn các thầy, cô trong khoa Giáo dục đặc biệt – Trường Đại học
Sư phạm Hà Nội đã trang bị kiến thức, tạo điều kiện cho em trong suốt quá trình
học tập và thực hiện đề tài của mình.
Tôi cũng xin được gửi lời cảm ơn chân thành tới các thầy (cô) giáo tại
Trường Tiểu học Nguyễn Trãi, Trường Tiểu học Khương Mai và trường Tiểu học
Phương Mai đã giúp đỡ và tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất để tôi hoàn thành luận
văn của mình.
Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn tới gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã
luôn động viên, khuyến khích tạo điều kiện cho tôi trong suốt thời gian học tập và
thực hiện luận văn.
Hà Nội, ngày……tháng……năm 2015
Học viên

Trịnh Thị Huế


DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
BĐTD

Bản đồ tư duy

GV

Giáo viên

HS

Học sinh

IQ

Chỉ số thông minh
Intelligent quotient

LTVC

Luyện từ và câu

M

Trung bình

Mean
MRVT

Mở rộng vốn từ

NĐC

Nhóm đối chứng

NTN

Nhóm thực nghiệm

MỤC LỤC
CHƯƠNG 2.................................................................................................................43
THỰC TRẠNG SỬ DỤNG BẢN ĐỒ TƯ DUY TRONG DẠY HỌC PHÂN MÔN
LUYỆN TỪ VÀ CÂU ĐỂ MỞ RỘNG VỐN TỪ........................................................43
CHO HS TỰ KỈ NHẸ LỚP 2 HOÀ NHẬP..................................................................43
2.1. Tổ chức khảo sát thực trạng......................................................................................43
2.1.1. Mục tiêu khảo sát...............................................................................................43
2.1.2. Phương pháp khảo sát........................................................................................43
2.1.3. Xây dựng bộ công cụ khảo sát...........................................................................44
2.1.4. Xây dựng tiêu chí đánh giá.................................................................................45
2.1.5. Chọn mẫu khảo sát và địa bàn khảo sát..............................................................46
3.1. Một số nguyên tắc đề xuất biện pháp........................................................................72
3.3.1. Những vấn đề chung về thực nghiệm.....................................................................95
3.3.1.1. Mục đích thực nghiệm.........................................................................................95
3.3.2. Kết quả thực nghiệm............................................................................................101
Kết quả thực nghiệm được chúng tôi xem xét và so sánh sự khác biệt giữa NTN và NĐC
ở các khía cạnh: khả năng ghi nhớ, tái hiện và vận dụng kiến thức, mức độ hứng thú học
tập và sự thay đổi trước và sau thực nghiệm ở các đối tượng thực nghiệm...................101
3.3.2.1. Khả năng ghi nhớ, tái hiện và vận dụng kiến thức............................................101
Khả năng ghi nhớ, tái hiện và vận dụng kiến thức được chúng tôi đánh giá qua 3 đợt.
Dựa vào nội dung chương trình học, chúng tôi chia quá trình thành 3 đợt thực nghiệm
bao gồm:.........................................................................................................................101
Đợt 1: nội dung MRVT, từ ngữ về cây cối....................................................................101
Đợt 2: Nội dung MRVT, từ ngữ về Bác Hồ...................................................................101
Đợt 3: Nội dung MRVT, từ ngữ về nghề nghiệp...........................................................101
Kết quả cụ thể ở từng đợt như sau:.................................................................................101
Kết quả thực nghiệm đợt 1.............................................................................................101
Đối tượng........................................................................................................................102
Số lượng HS...................................................................................................................102

Xếp loại..........................................................................................................................102
Giỏi.................................................................................................................................102
Khá.................................................................................................................................102
Trung bình......................................................................................................................102
Yếu.................................................................................................................................102
SL...................................................................................................................................102


%.....................................................................................................................................102
SL...................................................................................................................................102
%.....................................................................................................................................102
SL...................................................................................................................................102
%.....................................................................................................................................102
SL...................................................................................................................................102
%.....................................................................................................................................102
Lớp thực nghiệm............................................................................................................102
NTN................................................................................................................................102
2......................................................................................................................................102
0......................................................................................................................................102
0......................................................................................................................................102
1......................................................................................................................................102
50....................................................................................................................................102
1......................................................................................................................................102
50....................................................................................................................................102
0......................................................................................................................................102
0......................................................................................................................................102
HS BT.............................................................................................................................102
43....................................................................................................................................102
8......................................................................................................................................102
18,6.................................................................................................................................102

28....................................................................................................................................102
65,1.................................................................................................................................102
7......................................................................................................................................102
16,3.................................................................................................................................102
0......................................................................................................................................102
0......................................................................................................................................102
Lớp đối chứng................................................................................................................102
NĐC................................................................................................................................102
2......................................................................................................................................102
0......................................................................................................................................102
0......................................................................................................................................102
0......................................................................................................................................102
0......................................................................................................................................102


1......................................................................................................................................102
50....................................................................................................................................102
1......................................................................................................................................102
50....................................................................................................................................102
HS BT.............................................................................................................................102
41....................................................................................................................................102
5......................................................................................................................................102
12,2.................................................................................................................................102
21....................................................................................................................................102
51,2.................................................................................................................................102
14....................................................................................................................................102
34,2.................................................................................................................................102
1......................................................................................................................................102
2,4...................................................................................................................................102
Căn cứ vào số liệu bảng trên ta có thể nhận thấy:..........................................................102

Kết quả kiểm tra của HS tính theo tỉ lệ % có sự chênh lệch đáng kể giữa lớp thực
nghiệm và lớp đối chứng. Như vậy, bước đầu có thể khẳng định phương án dạy học với
BĐTD có ưu thế và khả quan hơn phương án dạy học của lớp đối chứng. Tuy nhiên, kết
quả thực nghiệm vẫn chưa hoàn toàn vượt trội hơn hẳn so với lớp đối chứng là do những
nguyên nhân sau:............................................................................................................102
Thứ nhất, do mới được tiếp cận trong thời gian ngắn (trong 2 tuần với 2 bài dạy) nên HS
chưa quen với phương pháp giảng dạy mới này............................................................102
Thứ hai, GV dạy lớp thực nghiệm cũng là GV mới đối với HS, chúng tôi cũng chưa
hoàn toàn hiểu rõ những đặc điểm của tất cả HS trong lớp. Vì vậy, chưa có sự phối hợp
nhịp nhàng giữa GV, HS và những hoạt động học tập trong các tiết dạy ở đợt này......102
Thứ ba, điều kiện cơ sở vật chất, môi trường xung quanh lớp học cũng có nhiều ảnh
hưởng đến hiệu quả bài học. Trong giai đoạn thực nghiệm đợt 1, trường Nguyễn Trãi
đang trong quá trình sửa chữa để nâng cấp cơ sở vật chất nên cũng có phần gây xáo trộn
hoạt động học tập của HS. Việc thay đổi lớp học, các thiết bị máy chiếu trục trặc khiến
chúng tôi không thể sử dụng những ứng dụng hỗ trợ từ máy tính và phải vẽ BĐTD bằng
tay nên cũng mất nhiều thời gian làm cho các hoạt động trong tiết học bị gián đoạn.. .103
Đối với HS tự kỉ nhẹ ở nhóm thực nghiệm, em Đ.P.H có thể đạt kết quả khá sau đợt thực
nghiệm lần 1 đó là một kết quả đáng mừng, thông thường HS này cũng chỉ đạt kết quả
trung bình trong các bài kiểm tra nhưng P.H có khả năng ghi nhớ hình ảnh rất tốt nên em
có thể tái hiện lại kiến thức một cách dễ dàng hơn. Khả năng ghi nhớ hình ảnh là đặc
điểm nổi bật của các HS tự kỉ, nhưng với T.N.K do đặc điểm tập trung chú ý kém hơn và
các thao tác tư duy cũng chậm hơn nên em chỉ đạt được điểm trung bình trong đợt thực
nghiệm này. Tuy nhiên, xét về mặt hình thức trình bày thì bài kiểm tra của cả hai em đều
có bố cục rõ ràng và dễ hiểu hơn cách trình bày thông thường và trong các bài kiểm tra
trước...............................................................................................................................103


Như vậy, vào giai đoạn đầu làm quen với phương pháp học tập mới cần có sự chuẩn bị
kĩ lưỡng mọi mặt về phía GV, HS, môi trường và các trang thiết bị cần thiết để thuận lợi
hơn trong quá trình thực hiện và tránh những vấn đề phát sinh.....................................103

Kết quả thực nghiệm đợt 2.............................................................................................103
Đối tượng........................................................................................................................103
Số lượng HS...................................................................................................................103
Xếp loại..........................................................................................................................103
Giỏi.................................................................................................................................103
Khá.................................................................................................................................103
Trung bình......................................................................................................................103
Yếu.................................................................................................................................103
SL...................................................................................................................................103
%.....................................................................................................................................103
SL...................................................................................................................................103
%.....................................................................................................................................103
SL...................................................................................................................................103
%.....................................................................................................................................103
SL...................................................................................................................................103
%.....................................................................................................................................103
Lớp thực nghiệm............................................................................................................104
NTN................................................................................................................................104
2......................................................................................................................................104
0......................................................................................................................................104
0......................................................................................................................................104
1......................................................................................................................................104
50....................................................................................................................................104
1......................................................................................................................................104
50....................................................................................................................................104
0......................................................................................................................................104
0......................................................................................................................................104
HS BT.............................................................................................................................104
43....................................................................................................................................104
10....................................................................................................................................104

23,3.................................................................................................................................104
31....................................................................................................................................104


75,6.................................................................................................................................104
2......................................................................................................................................104
4,9...................................................................................................................................104
0......................................................................................................................................104
0......................................................................................................................................104
Lớp đối chứng................................................................................................................104
NĐC................................................................................................................................104
2......................................................................................................................................104
0......................................................................................................................................104
0......................................................................................................................................104
0......................................................................................................................................104
0......................................................................................................................................104
1......................................................................................................................................104
50....................................................................................................................................104
1......................................................................................................................................104
50....................................................................................................................................104
HS BT.............................................................................................................................104
41....................................................................................................................................104
4......................................................................................................................................104
9,6...................................................................................................................................104
19....................................................................................................................................104
46,3.................................................................................................................................104
18....................................................................................................................................104
43,9.................................................................................................................................104
1......................................................................................................................................104
2,4...................................................................................................................................104

Ở lần thực nghiệm đợt 2 này, số lượng bài kiểm tra đạt loại khá, giỏi ở lớp thực nghiệm
có tăng lên nhưng cũng không đáng kể và một điều đáng chú ý ở đây là tỉ lệ điểm khá
giỏi ở lớp đối chứng lại giảm đi so với đợt 1 thậm chí còn xuất hiện 1 điểm yếu ở nhóm
đối chứng. Tìm hiểu nguyên nhân của vấn đề này chúng tôi nhận thấy:.......................104
Ở đợt thực nghiệm này, chủ đề học tập của HS là chủ đề “Bác Hồ”, mặc dù đây là hình
ảnh khá thân quen đối với mọi HS, tuy nhiên những từ ngữ về Bác, về tình cảm của Bác
đối với thiếu nhi, về tình cảm của thiếu nhi đối với Bác hầu hết là những từ khá trừu
tượng và HS rất ít sử dụng như “sáng suốt, yêu thương, kính yêu, giản dị, đơn sơ, biết
ơn...”; vì vậy, trong quá trình học tập cũng như làm bài kiểm tra, các HS thường bị nhầm
lẫn cách sử dụng những từ gần nghĩa với nhau. Chẳng hạn như: đa số HS gặp khó khăn
trong phân biệt nhóm từ chỉ tình cảm của thiếu nhi đối với Bác Hồ với nhóm từ chỉ tình


cảm của Bác Hồ đối với thiếu nhi và trong bài tập điền từ, nhóm HS ở lớp đối chứng
thường viết “Bác hồ rất kính yêu thiếu nhi.”..................................................................104
Mặc dù là một chủ đề khó và trừu tượng, nhưng với biện pháp sử dụng BĐTD với
những bố cục rõ ràng thì HS ở lớp thực nghiệm ít bị nhầm lẫn những từ ngữ ở trên hơn
trong quá trình sử dụng, chính vì thế mà điểm số sau thực nghiệm đợt 2 của các em vẫn
có phần tăng lên. Theo trao đổi của các GV đứng lớp, đây là một trong những chủ đề
khó ở môn học này và hầu hết HS các lớp đều có kết quả học tập kém hơn so với nội
dung khác. Tuy nhiên, khi học với BĐTD các em đã có thể thực hiện đúng hầu hết các
bài tập điền từ và bài tập phân loại từ thì đó là một kết quả đáng khích lệ....................105
Những HS tự kỉ nhẹ ở NTN và NĐC cũng có xu hướng giống như HS bình thường:. .105
Đợt..................................................................................................................................105
Nhóm thực nghiệm.........................................................................................................105
Nhóm đối chứng.............................................................................................................105
Đ.P.H..............................................................................................................................105
T.N.K..............................................................................................................................105
Đ.G.H.............................................................................................................................105
P.M.N.............................................................................................................................105

Đợt 1...............................................................................................................................105
Điểm...............................................................................................................................105
7......................................................................................................................................105
5......................................................................................................................................105
4......................................................................................................................................105
6......................................................................................................................................105
Xếp loại..........................................................................................................................105
Khá.................................................................................................................................105
TB...................................................................................................................................105
Yếu.................................................................................................................................105
TB...................................................................................................................................105
Đợt 2...............................................................................................................................105
Điểm...............................................................................................................................105
7,5...................................................................................................................................105
6......................................................................................................................................105
3,5...................................................................................................................................105
5......................................................................................................................................105
Xếp loại..........................................................................................................................105
Khá.................................................................................................................................105
TB...................................................................................................................................105


Yếu.................................................................................................................................105
TB...................................................................................................................................105
Nhìn vào bảng trên có thể thấy HS tự kỉ nhẹ ở nhóm thực nghiệm không có gì thay đổi
về điểm xếp loại nhưng điểm của bài kiểm tra có phần tăng lên trong khi điểm của HS ở
nhóm đối chứng lại giảm đi theo xu thế chung của cả lớp. Như vậy, một lần nữa BĐTD
lại được khẳng định là có ưu thế hơn so với những biện pháp thông thường trong quá
trình dạy học MRVT cho cả HS bình thường lẫn HS tự kỉ nhẹ.....................................105
Đối tượng........................................................................................................................105

Số lượng HS...................................................................................................................105
Xếp loại..........................................................................................................................105
Giỏi.................................................................................................................................105
Khá.................................................................................................................................105
Trung bình......................................................................................................................105
Yếu.................................................................................................................................105
SL...................................................................................................................................105
%.....................................................................................................................................105
SL...................................................................................................................................105
%.....................................................................................................................................105
SL...................................................................................................................................105
%.....................................................................................................................................105
SL...................................................................................................................................105
%.....................................................................................................................................105
Lớp thực nghiệm............................................................................................................106
NTN................................................................................................................................106
2......................................................................................................................................106
0......................................................................................................................................106
0......................................................................................................................................106
2......................................................................................................................................106
100..................................................................................................................................106
0......................................................................................................................................106
0......................................................................................................................................106
0......................................................................................................................................106
0......................................................................................................................................106
HS BT.............................................................................................................................106
43....................................................................................................................................106
19....................................................................................................................................106

44,2.................................................................................................................................106
23....................................................................................................................................106
53,5.................................................................................................................................106
1......................................................................................................................................106
2,3...................................................................................................................................106
0......................................................................................................................................106
0......................................................................................................................................106
Lớp đối chứng................................................................................................................106
NĐC................................................................................................................................106
2......................................................................................................................................106
0......................................................................................................................................106
0......................................................................................................................................106
0......................................................................................................................................106
0......................................................................................................................................106
2......................................................................................................................................106
100..................................................................................................................................106
0......................................................................................................................................106
0......................................................................................................................................106
HS BT.............................................................................................................................106
41....................................................................................................................................106
6......................................................................................................................................106
14,6.................................................................................................................................106
20....................................................................................................................................106
48,8.................................................................................................................................106
15....................................................................................................................................106
36,6.................................................................................................................................106
0......................................................................................................................................106
0......................................................................................................................................106
........................................................................................................................................106
Đợt..................................................................................................................................107

Nhóm thực nghiệm.........................................................................................................107
Nhóm đối chứng.............................................................................................................107
Đ.P.H..............................................................................................................................107
T.N.K..............................................................................................................................107
Đ.G.H.............................................................................................................................107


P.M.N.............................................................................................................................107
Đợt 1...............................................................................................................................107
Điểm...............................................................................................................................107
7......................................................................................................................................107
5......................................................................................................................................107
4......................................................................................................................................107
6......................................................................................................................................107
Xếp loại..........................................................................................................................107
Khá.................................................................................................................................107
TB...................................................................................................................................107
Yếu.................................................................................................................................107
TB...................................................................................................................................107
Đợt 2...............................................................................................................................107
Điểm...............................................................................................................................107
7,5...................................................................................................................................107
6......................................................................................................................................107
3,5...................................................................................................................................107
5......................................................................................................................................107
Xếp loại..........................................................................................................................107
Khá.................................................................................................................................107
TB...................................................................................................................................107
Yếu.................................................................................................................................107
TB...................................................................................................................................107

Đợt 3...............................................................................................................................107
Điểm...............................................................................................................................107
8......................................................................................................................................107
7,5...................................................................................................................................107
5......................................................................................................................................107
6......................................................................................................................................107
Xếp loại..........................................................................................................................107
Khá.................................................................................................................................107
Khá.................................................................................................................................107
TB...................................................................................................................................107
TB...................................................................................................................................107

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO..............................................................118


PHỤ LỤC


DANH MỤC BẢNG
Bảng 2.1 Thông tin chung về giáo viên được khảo sát..................................................47
Bảng 2.2: Thông tin chung về HS tự kỉ khối lớp 2 được khảo sát..................................48
Bảng 2.3: Nhận thức của GV về BĐTD........................................................................49
Bảng 2.4: Thực trạng sử dụng BĐTD trong dạy học các môn học (N=22)....................50
Bảng 2.5: Mục đích sử dụng BĐTD trong dạy học (N=22)...........................................51
Bảng 2.6: Những nội dung sử dụng BĐTD trong dạy học LTVC (N = 22)...................53
Bảng 2.7: Các biện pháp sử dụng trong dạy học LTVC (N = 22)..................................54
Bảng 2.8: Hình thức tổ chức học tập bằng BĐTD (N = 22)...........................................55
Bảng 2.9: Khó khăn khi sử dụng BĐTD trong dạy học LTVC (N = 22)........................56
Bảng 2.10: Những khó khăn HS tự kỉ nhẹ gặp phải trong quá trình MRVT..................57
(N = 22).......................................................................................................................57

Bảng 2.11: Các yếu tố ảnh hưởng tới việc sử dụng BĐTD trong dạy học LTVC để
MRVT cho HS tự kỉ nhẹ lớp 2 (N = 22).......................................................................59
Bảng 2.12: Thông tin chi tiết về HS tự kỉ nhẹ khối lớp 2...............................................61
Bảng 2.13: Khả năng nhận diện từ của HS tự kỉ nhẹ.....................................................63
Bảng 2.14: Bảng kết quả giải nghĩa từ của HS tự kỉ nhẹ lớp 2.......................................66
Bảng 2.15: Bảng kết quả khả năng sử dụng từ của HS tự kỉ nhẹ lớp 2...........................68
Bảng 3.1: Thông tin và kết quả kiểm tra về vốn từ........................................................98
của HS tự kỉ nhẹ trước thực nghiệm.............................................................................98
Bảng 3.2: Kết quả kiểm tra của HS sau thực nghiệm đợt 1..........................................102
Bảng 3.3: Kết quả kiểm tra của HS sau thực nghiệm đợt 2..........................................103
Bảng 3.4 : Bảng so sánh điểm số của bài kiểm tra sau thực nghiệm đợt 1 và 2............105
Bảng 3.5: Kết quả kiểm tra của HS sau thực nghiệm đợt 3..........................................105
Bảng 3.6 : Bảng so sánh điểm số các bài kiểm tra.......................................................107
của bài kiểm tra sau thực nghiệm................................................................................107
Bảng 3.7 : Mức độ hứng thú và mức độ tham gia bài học của HS...............................108
Bảng 3.8: Kết quả vốn từ trước và sau thực nghiệm....................................................109


DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 1: Khả năng nhận diện từ của HS tự kỉ nhẹ lớp 2.............................................64
Biểu đồ 2: So sánh kĩ năng nhận diện, giải nghĩa và sử dụng từ....................................69
của HS tự kỉ nhẹ...........................................................................................................69
Biểu đồ 3: Biểu đồ so sánh kết quả kiểm tra của lớp thực nghiệm sau 3 đợt................106
Biểu đồ 4: Biểu đồ so sánh kết quả kiểm tra của lớp đối chứng sau 3 đợt....................107
Biểu đồ 5: Biểu đồ so sánh kết quả kiểm tra của NTN và NĐC...................................108
sau 3 đợt thực nghiệm................................................................................................108
Biểu đồ 6: So sánh khả năng nhận diện từ của HS tự kỉ trước.....................................110
và sau thực nghiệm....................................................................................................110
Biểu đồ 7: So sánh khả năng giải nghĩa từ của HS tự kỉ trước.....................................110
và sau thực nghiệm....................................................................................................110

Biểu đồ 8: So sánh khả năng sử dụng từ của HS tự kỉ trước và sau thực nghiệm.........111


DANH MỤC HÌNH
Hình 1.1: Mô phỏng bản đồ tư duy...............................................................................29
Hình 1.2: Phân nhánh trình bày trong bản đồ tư duy.....................................................34
Hình 1.3: Tính phân cấp trình bày trong bản đồ tư duy.................................................36
Hình 3.1: Minh họa chủ đề trung tâm và phân nhánh cấp 1...........................................78
Hình 3.2: Minh họa BĐTD cho bài tập 1......................................................................79
Hình 3.3: Minh họa BĐTD cho cả bài chủ đề “muông thú”..........................................79
Hình 3.4: Minh họa BĐTD chủ đề “từ chỉ sự vật”........................................................80
Hình 3.5: Minh họa BĐTD chủ đề “từ chỉ gia đình, họ hàng”.......................................81
Hình 3.6: Minh họa BĐTD chủ đề “bốn mùa”..............................................................82
Hình 3.7. Minh họa BĐTD chủ đề “học tập”................................................................82
Hình 3.9. Minh họa BĐTD chủ đề “từ chỉ đặc điểm”....................................................83
Hình 3.10. Minh họa cách vẽ chủ đề trung tâm và các nhánh chính...............................85
Hình 3.12. Minh họa cách chọn/vẽ những hình ảnh đại diện cho nhánh........................86
Hình 3.13. Minh họa cách ghi chú nội dung cho từng nhánh.........................................86
Hình 3.14. Minh họa BĐTD hoàn chỉnh.......................................................................86
Hình 3.15. hình minh họa BĐTD rỗng.........................................................................89
Hình 3.16. Minh họa BĐTD thiếu................................................................................90
Hình 3.17. Minh họa BĐTD khuyết.............................................................................90
Hình 3.18. Minh họa về BĐTD sai...............................................................................91


MỞ ĐẦU
1.Tính cấp thiết của đề tài
Hiện nay số lượng trẻ tự kỉ trên thế giới được phát hiện, can thiệp và điều trị
ngày càng gia tăng. Ở Việt Nam chưa có các nghiên cứu, số liệu thống kê cụ thể về
số lượng trẻ tự kỉ, tuy nhiên, trong những năm gần đây số lượng trẻ được chẩn đoán

là tự kỉ đang tăng nhanh. Nghiên cứu mô hình tàn tật ở trẻ em của khoa Phục hồi
chức năng Bệnh viện Nhi Trung ương giai đoạn 2000-2007 cho thấy số lượng trẻ tự
kỉ đến khám năm 2007 tăng gấp 50 lần so với năm 2000 [13]. Cùng với đó, các
chương trình, dịch vụ can thiệp sớm cho trẻ tự kỉ cũng được hình thành và bước đầu
có hiệu quả. Số lượng trẻ tự kỉ đi học hòa nhập dần tăng lên. Tuy nhiên, hầu hết các
em đều gặp khó khăn khi bước vào môi trường hòa nhập ở Tiểu học. Do những rào
cản về đặc điểm tâm lý, những đặc điểm khác biệt giữa môi trường mầm non và
Tiểu học và những phương pháp hỗ trợ hòa nhập cho các em chưa thực sự có hiệu
quả nên trẻ tự kỉ ở Tiểu học còn gặp rất nhiều khó khăn trong học tập, đặc biệt là
trong việc thiết lập mối quan hệ với bạn bè, thầy cô giáo. Một trong những nguyên
nhân đó là những hạn chế về mặt ngôn ngữ và giao tiếp; vốn từ ít, ngôn ngữ thường
mang tính rập khuôn, định hình nên học sinh tự kỉ rất khó khăn trong việc hiểu lời
nói cũng như diễn đạt để người khác hiểu ý của mình. Vì vậy, việc cung cấp hệ
thống vốn từ phong phú để phát triển kỹ năng ngôn ngữ và giao tiếp cho học sinh tự
kỉ là việc làm hết sức cần thiết.
Bước vào lớp 2 là giai đoạn học sinh tự kỉ bắt đầu gặp trở ngại nhiều hơn đối
với các môn học, khối lượng kiến thức tăng lên đồng thời yếu tố trực quan trong
dạy học giảm đi nhiều so với ở lớp 1, điều này đòi hỏi học sinh phải tư duy nhiều
hơn và vốn từ cũng cần phong phú hơn. Lớp 2 cũng là giai đoạn phân môn Luyện từ
và câu được thêm vào môn Tiếng việt với tư cách là một phân môn độc lập; với
nhiệm vụ chính là cung cấp và làm giàu vốn từ cho học sinh, rèn kĩ năng dùng từ
đặt câu và sử dụng từ ngữ vào trong giao tiếp hàng ngày. Như vậy, phân môn Luyện
từ và câu là một mắt xích quan trọng trong chuỗi kiến thức Tiếng việt, đồng thời nó
cũng có vai trò như là điều kiện tiền đề để học sinh học tốt các môn học khác. Muốn
1


học sinh có vốn từ phong phú thì điều kiện cần thiết là phải giúp học sinh học tốt
phân môn Luyện từ và câu.
Thực tế cho thấy, giáo viên cũng đã quan tâm và chú trọng đến việc mở rộng

vốn từ, phát triển ngôn ngữ cho học sinh tự kỉ thông qua các môn học ở Tiểu học
đặc biệt là môn Tiếng Việt, tuy nhiên họ còn gặp nhiều khó khăn trong việc lựa
chọn và sử dụng các phương pháp phù hợp với đặc điểm nhận thức của học sinh tự
kỉ. Hiện nay, có một phương pháp hữu hiệu đã được ứng dụng nhiều trong dạy và
học ở trường phổ thông đó là sử dụng bản đồ tư duy, tuy nhiên phương pháp này
chưa được nghiên cứu và ứng dụng nhiều trong dạy học cho học sinh khuyết tật nói
chung và học sinh tự kỉ nói riêng.
Bản đồ tư duy là một công cụ đơn giản giúp học sinh ghi nhớ và vận dụng
thông tin, kiến thức trong học tập cũng như trong các hoạt động sống. Từ ngữ,
đường nét, màu sắc và hình ảnh là những yếu tố tạo nên bản đồ tư duy, do vậy nó
hoàn toàn phù hợp với đặc trưng trong ghi nhớ và tư duy của học sinh tự kỉ, giúp
tăng cường khả năng ghi nhớ, gợi mở thông tin và khả năng sáng tạo cho trẻ.
Chính vì những lý do trên mà chúng tôi đã chọn nghiên cứu đề tài “Sử dụng
bản đồ tư duy trong dạy học phân môn Luyện từ và câu để mở rộng vốn từ cho
học sinh tự kỉ nhẹ lớp 2 hòa nhập”
2.Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu lý luận và thực tiễn việc sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học
phân môn Luyện từ và câu để mở rộng vốn từ cho học sinh tự kỉ nhẹ lớp 2, đề xuất
một số biện pháp sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học luyện từ và câu nhằm mở
rộng vốn từ cho học sinh tự kỉ nhẹ lớp 2.
3.Khách thể và đối tượng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu
- Quá trình dạy học từ và câu cho học sinh tự kỉ nhẹ lớp 2.
3.2. Đối tượng nghiên cứu
- Biện pháp sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học phân môn Luyện từ và câu để
mở rộng vốn từ cho học sinh tự kỉ nhẹ lớp 2 hòa nhập.
2


4. Giả thuyết khoa học

Hiện nay, việc sử dụng bản đồ tư duy trong hỗ trợ dạy học hòa nhập cho học
sinh tự kỉ đã và đang được các giáo viên quan tâm. Tuy nhiên, đây là một vấn đề
mới nên giáo viên còn gặp nhiều khó khăn và kết quả áp dụng chưa cao. Vì thế,
nếu có những biện pháp áp dụng thích hợp thì việc sử dụng bản đồ tư duy trong
dạy học Luyện từ và câu cho học sinh tự kỉ nhẹ lớp 2 sẽ giúp các em mở rộng
được vốn từ, tạo nền tảng cho sự phát triển khả năng ngôn ngữ và giao tiếp.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu cơ sở lí luận của việc sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học phân
môn Luyện từ và câu để mở rộng vốn từ cho học sinh tự kỉ nhẹ lớp 2 hòa nhập.
- Khảo sát, đánh giá thực trạng sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học phân
môn Luyện từ và câu để mở rộng vốn từ cho học sinh tự kỉ nhẹ lớp 2 hòa nhập,
khảo sát vốn từ của học sinh tự kỉ nhẹ lớp 2 hòa nhập.
- Xây dựng một số biện pháp sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học Luyện từ và
câu để mở rộng vốn từ cho học sinh tự kỉ nhẹ lớp 2 hòa nhập. Tổ chức thực nghiệm để
chứng minh tính khả thi của các biện pháp đã đề xuất.
6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu
6.1. Giới hạn về khách thể nghiên cứu
6.1.1. Khách thể khảo sát thực trạng
- 22 giáo viên dạy lớp 2 hòa nhập cho HS tự kỉ
- 7 học sinh tự kỉ nhẹ lớp 2
6.1.2. Khách thể thực nghiệm
- 4 học sinh tự kỉ nhẹ lớp 2
6.2. Giới hạn về địa bàn nghiên cứu
Trường Tiểu học Khương Mai, trường Tiểu học Nguyễn Trãi, trường Tiểu
học Phương Mai, trên địa bàn Hà Nội. Trong đó thực nghiệm được thực hiện ở hai
trường là trường Tiểu học Nguyễn Trãi và trường Tiểu học Khương Mai.
7. Phương pháp nghiên cứu
7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận
Thống kê, phân tích và tổng hợp các công trình nghiên cứu, các tài liệu
chuyên môn để xây dựng cơ sở lí luận của vấn đề nghiên cứu.

3


7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
7.2.1. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi
Xây dựng mẫu phiếu điều tra (phụ lục), thu thập thông tin từ phía GV để
đánh giá:
- Nhận thức của GV về BĐTD và việc sử dụng BĐTD trong dạy học
- Thực trạng sử dụng BĐTD trong dạy học LTVC cho HS tự kỉ nhẹ lớp 2.
- Thực trạng về vốn từ của HS tự kỉ nhẹ lớp 2
7.2.2. Phương pháp quan sát
Xây dựng mẫu phiếu quan sát (phụ lục 3) để quan sát và ghi chép thông tin
về quá trình dạy học LTVC cho HS tự kỉ nhẹ lớp 2 hòa nhập, bao gồm quan sát hoạt
động hướng dẫn, tổ chức của GV và hoạt động học tập của HS tự kỉ nhẹ lớp 2.
7.2.3. Phương pháp phỏng vấn
Xây dựng mẫu phiếu phỏng vấn sâu (phu lục 2) phỏng vấn GV về thực trạng
vốn từ của HS tự kỉ nhẹ, thực trạng quá trình dạy học LTVC và thực trạng việc sử
dụng BĐTD trong dạy học LTVC để MRVT cho các em.
7.2.4. Phương pháp nghiên cứu hồ sơ và sản phẩm hoạt động
Tìm hiểu hồ sơ của học sinh tự kỉ nhẹ lớp 2 nhằm thu thập thông tin về
những điểm mạnh, điểm yếu, kết quả học tập, mức độ tự kỉ… Đồng thời, phân tích
những bài tập, bài kiểm tra Tiếng Việt của HS để có thêm dữ liệu cho quá trình
phân tích thực trạng vốn từ của các em.
7.2.5. Phương pháp nghiên cứu trường hợp
Sử dụng trong quá trình nghiên cứu thực trạng vốn từ của các HS tự kỉ nhẹ
lớp 2 và trong thực nghiệm sư phạm.
7.2.6. Phương pháp đo nghiệm
Xây dựng phiếu đo nghiệm (phụ lục 4, 5) để kiểm tra khả năng vốn từ của HS tự
kỉ nhẹ lớp 2. Phương pháp đo nghiệm được sử dụng trong quá trình đánh giá thực trạng
về vốn từ của HS tự kỉ nhẹ lớp 2, đánh giá trước và sau thực nghiệm sư phạm.

7.2.7. Phương pháp thực nghiệm
Tiến hành thực nghiệm nhằm chứng minh tính hiệu quả của các biện pháp sử
dụng BĐTD trong dạy học phân môn LTVC để MRVT cho HS tự kỉ nhẹ lớp 2 hòa
nhập, chứng minh giả thuyết khoa học của đề tài.
7.3. Nhóm phương pháp xử lý số liệu bằng thống kê toán học
Vận dụng một số công thức toán học thống kê phù hợp (tính tỉ lệ phần trăm, điểm
trung bình,…) để xử lí các số liệu thu được qua khảo sát thực trạng và thử nghiệm.
8. Cấu trúc của luận văn
4


Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, luận văn còn có 3 chương:
Chương 1: Một số vấn đề lí luận về sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học phân
môn Luyện từ và câu để mở rộng vốn từ cho học sinh tự kỉ nhẹ lớp 2 hòa nhập.
Chương 2: Thực trạng sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học phân môn Luyện
từ và câu để mở rộng vốn từ cho học sinh tự kỉ nhẹ lớp 2 hòa nhập.
Chương 3: Biện pháp sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học phân môn
Luyện từ và câu để mở rộng vốn từ cho học sinh tự kỉ nhẹ lớp 2 hòa nhập.
Tài liệu tham khảo
Phụ lục

5


CHƯƠNG 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÍ LUẬN VỀ SỬ DỤNG BẢN ĐỒ TƯ DUY
TRONG DẠY HỌC PHÂN MÔN LUYỆN TỪ VÀ CÂU ĐỂ MỞ RỘNG
VỐN TỪ CHO HỌC SINH TỰ KỈ NHẸ LỚP 2 HÒA NHẬP
1.1. Vài nét về lịch sử nghiên cứu vấn đề
1.1.1. Nghiên cứu trên thế giới

Tony Buzan sinh năm 1942 tại Luân Đôn, hiện ông được biết đến như một
nhà văn, nhà thuyết trình, nhà cố vấn hàng đầu thế giới. Khi còn là sinh viên đại
học, mặc dù đã đầu tư nhiều công sức nhưng kết quả học tập vẫn không cao. Từ
thực tế việc học tập của mình, ông bắt đầu nghiên cứu môn tâm lý, sinh lí học thần
kinh của não bộ, ngữ nghĩa học, ngôn ngữ học thần kinh, lí thuyết thông tin, những
kĩ thuật nhớ và trợ giúp trí nhớ, khả năng nhận thức, tư duy sáng tạo và các môn
khoa học phổ thông. Sau một thời gian say sưa nghiên cứu, vào những năm 70 của
thế kỉ XX, ông đã đưa ra mô hình và phổ biến rộng rãi phương pháp sơ đồ tư duy
(Mind Mapping). Cho đến nay, BĐTD đã được các nhà khoa học quan tâm nghiên
cứu và ứng dụng trong nhiều lĩnh vực của cuộc sống và giáo dục. [6]
Vấn đề dạy học bằng BĐTD cho học sinh có nhu cầu đặc biệt nói chung và
học sinh tự kỉ nói riêng đã được nhiều nhà tâm lý học, giáo dục học quan tâm
nghiên cứu. Nhiều nghiên cứu đã đề cập đến phương pháp hướng dẫn học sinh học
tập bằng BĐTD và chứng minh tính hiệu quả sử dụng của nó.
Đầu tiên phải kể đến là Tony Buzan, trong tác phẩm The Mind map book,
Tony Buzan và Barry Buzan đã khẳng định rằng “BĐTD còn đặc biệt hữu dụng
trong việc giúp những người có vấn đề về học tập”. Điều này đã được chứng minh
trên nghiên cứu của ông về cậu bé Timmy 9 tuổi. Timmy mắc hội chứng liệt co giật
khá nặng, điều đó có nghĩa là các chức năng thần kinh vận động của em bị suy giảm
nghiêm trọng. Nhiều người cho rằng em không thể học được và không có trí thông
minh. Nhưng chính tác giả Tony đã vẽ phối hợp và giúp cậu bé Timmy tự tạo ra cho
mình BĐTD, cùng với vấn đề này tác giả đã huấn luyện nhiều học sinh được cho là
6


“thiểu năng trí tuệ”, “vô vọng”, “mắc chứng khó đọc”, “dưới mức trung bình về mặt
giáo dục” (do thiếu năng trí tuệ), “chậm tiến”, “hư hỏng”… Tất cả những em được
xem là “ thất bại” này đã nhanh chóng trở thành các HS giỏi, một số em còn vươn
lên hạng nhất lớp [5], [6]. Điều đó đã cho thấy rằng “BĐTD đã giải phóng bộ não
của những người có vấn đề về học tập thoát khỏi cái ràng buộc ngữ nghĩa thường

làm cho vấn đề tồi tệ thêm nếu thật sự là có vấn đề”. Tuy nhiên trong tác phẩm, ông
chưa chỉ rõ những phương pháp, cách thức mà ông đã thực hiện và những đối tượng
giáo dục ông đề cập đến chưa có sự phân loại về mức độ; điều này cũng đặt ra câu
hỏi đối với người đọc rằng liệu BĐTD có phù hợp với tất cả học sinh khuyết tật ở
các mức độ khác nhau?
Phương pháp sử dụng BĐTD cho học sinh khuyết tật cũng đã được nghiên
cứu bởi Gurrney và công sự vào năm 1990 và đã được đã được nhóm tác giả
Gardill, M.C và Jitendra, A.K người Mĩ tiếp tục nghiên cứu vào năm 1999 với tên
đề tài là “Advanced Story Map Instruction: Effects on the Reading Comprehension
of students with Learning Disabilities”. Đề tài đã tập trung nghiên cứu việc cải
thiện kĩ năng đọc hiểu cho học sinh khuyết tật học tập thông qua sử dụng các câu
chuyện dưới dạng bản đồ. Nhóm tác giả đã thử nghiệm trên 6 học sinh lớp 4 trong
14 – 20 tuần (tổng thời gian can thiệp là 21 – 27 tiếng). Kết quả nghiên cứu đã được
đăng trên Tạp chí giáo dục với những cải thiện đáng kể từ phía học sinh ở các kĩ
năng: đọc hiểu, trả lời câu hỏi đúng ngữ pháp, tự kể lại câu chuyện và học sinh tự
lập được bản đồ cho câu chuyên của mình [40].
Trên website của Tạp chí ADDitude (tạp chí về những chiến lược can thiệp
và hỗ trợ cho học sinh tăng động giảm tập trung và khuyết tật học tập ở Mĩ), số 2
tháng 3 năm 2006 có đăng bài viết “How ADHD Students Use Mind Mapping Tools
at School” (làm thế nào để học sinh tăng động giảm chú ý có thể sử dụng bản đồ tư
duy như là một công cụ học tập ở trường) của tác giả Michael Sandler. Tác giả cho
rằng, học sinh tăng động giảm chú ý có thể rất chăm chỉ ghi chép nhưng lại khó
khăn trong việc tìm ra điểm nhấn hay nội dung chính của bài, đồng thời đây cũng là
nhóm học sinh có thể học tập tốt hơn nhiều bằng phương pháp trực quan. Do vậy,
7


bản đồ tư duy sẽ là một công cụ hữu ích có thể giúp đỡ trẻ. Tác giả đã nghiên cứu
và đề xuất 5 bước để hướng dẫn học sinh tăng động giảm chú ý sử dụng bản đồ tư
duy để học tập và ôn thi. [38]

Một nghiên cứu trường hợp của công ty phát triển phần mềm mindmeister
(một phần mềm vẽ BĐTD) về việc sử dụng bản đồ tư duy để cải thiện kĩ năng đọc
hiểu của học sinh tự kỉ. Nghiên cứu được tiến hành trên cậu bé Danny, 13 tuổi, cậu
bé được chẩn đoán là tự kỉ chức năng cao – một dạng của hội chứng rối loạn phổ tự
kỉ. Danny gặp khó khăn trong khả năng đọc hiểu và trả lời những câu hỏi phức tạp;
cậu không thể làm được hai việc cùng một lúc. Giáo viên đã hướng dẫn Danny sử
dụng phần mềm mindmeister Sau một học kì thử nghiệm, Danny trở nên thích sử
dụng phần mềm này cho tất cả các công việc học tập của mình và đã có những cải
thiện đáng kể về kĩ năng đọc hiểu, điểm học tập đã tiến bộ từ điểm F thành điểm B;
cậu có thể tự chuẩn bị bài, tiết kiệm được thời gian cho việc học tập và yêu thích
hơn với việc làm bài tập về nhà. [39]
Cùng với những nghiên cứu về mặt giáo dục, ngành khoa học công nghệ
thông tin cũng đã vào cuộc, nghiên cứu và cho ra đời các ứng dụng, phần mềm về
bản đồ tư duy trong đó có cả những phần mềm, ứng dụng được thiết kế dựa trên
những đặc điểm của học sinh khuyết tật học tập bao gồm:
- Popplet – phần mềm phát triển ý tưởng dành cho iphone, ipad: với Popplet,
người dùng có thể lập bản đồ cho mọi việc (triển khai ý tưởng, xây dựng kế hoạch,
thiết kế bài thuyết trình…), nó có thể sử dụng cho cả học sinh tiểu học và trung học
phổ thông, đặc biệt hữu ích cho những người có thế mạnh học tập bằng thị giác.
- MindNode: là một ứng dụng vẽ sơ đồ tư duy mạnh mẽ và trực quan, dành
cho iphone, ipad và máy tinh Macbook. Ứng dụng này không có chức năng nhập
ảnh nhưng nó có giao diện rất đơn giản và dễ sử dụng đối với học sinh.
- SimpleMind: là phần mềm dùng được cho cả máy tính, điện thoại iphone
và ipad. Cũng giống như tên gọi của nó, phần mềm này được thiết kế rất đơn giản
nhằm hạn chế những chức năng khó sử dụng và được đánh giá là rất phù hợp với
học sinh có khuyết tật học tập.
8