Giáo trình sản xuất giống và nuôi cá biển

TR

NG
I H C C N TH
KHOA TH Y S N

GIÁO TRÌNH

K THU T S N XU T GI NG VÀ
NUÔI CÁ BI N
(TS652)

T.S TR N NG C H I
T.S NGUY N THANH PH
NG

2006


L IC MT

Chúng tôi xin chân thành c m n Ban Giám Hi u, Phòng Giáo V và
Ban Ch nhi m Khoa Th y S n - Tr ng i h c C n Th đã t o đi u
ki n và các b n đ ng nghi p đã h tr đ chúng tôi hoàn thành giáo
trình này.
Tác gi

ii


M CL C

I
1.1
1.2
1.3

1.4

II

T NG QUAN V S N XU T GI NG VÀ NUÔI CÁ BI N
T NG QUAN
CÁC
I T NG CÁ BI N NUÔI
XU H NG PHÁT TRI N S N XU T GI NG VÀ NUÔI CÁ BI N
1.3.1 Phát tri n s n xu t gi ng
1.3.2 Phát tri n nuôi cá th ng ph m
TÁC
NG C A NGH NUÔI CÁ BI N VÀ PH NG PHÁP
QU N LÝ NUÔI B N V NG

Trang
1
1
2
4
4
5
6

SINH H C VÀ K THU T NUÔI CÁ CH M
C I M SINH H C
c đi m hình thái – phân lo i
2.1.1
2.1.2
c đi m phân b
2.1.3 Tính n
2.1.4
c đi m sinh s n c a cá
2.2 S N XU T GI NG NHÂN T O
2.2.1 Xây d ng tr i s n xu t gi ng
2.2.2 Chu n b cá b m
2.2.3 Cho cá đ
2.2.4 Thu tr ng và p tr ng:
2.2.5
ng u trùng
2.2.6
ng cá h ng
2.3 NUÔI CÁ TH T
2.3.1 Nuôi cá ch m trong l ng
2.3.2 Nuôi ao

7
7
7
8
8
8
10
10

10
11
13
13
14
15
15
17

III

SINH H C VÀ K THU T NUÔI CÁ MÚ
3.1
C I M SINH H C
3.2 K THU T S N XU T GI NG
3.2.1 Nuôi cá b m và cho sinh s n
3.2.2
ng u trùng
3.2.3
ng cá con
3.3 K THU T NUÔI
3.3.1 Nuôi cá mú trong l ng
3.3.2 Nuôi cá mú trong ao

19
19
21
21
22
23

23
23
25

IV

SINH H C VÀ K THU T NUÔI CÁ GIÒ
4.1
C I M SINH H C
4.2 K THU T S N XU T GI NG
4.2.1 Nuôi cá b m và cho sinh s n
4.2.2
ng u trùng
4.3 K THU T NUÔI CÁ GIÒ TRONG L NG

27
27
28
28
28
29

2.1

iii


V

SINH H C VÀ K THU T NUÔI CÁ CHÌNH

5.1
C I M SINH H C
5.2 K THU T
NG CÁ GI NG
5.2.1 Thu v t và v n chuy n cá con
5.2.2
ng cá con
5.3 K THU T NUÔI CÁ TH T
5.3.1 Ao, b nuôi cá th t
5.3.2 Th gi ng và cho n
5.3.3 Phân c
5.3.4 Qu n lý ch t n c
5.3.5 Thu ho ch

31
31
32
32
33
34
34
34
35
35
36

VI

SINH H C VÀ K THU T NUÔI CÁ M NG
C I M SINH H C

6.1.1
c đi m hình thái – phân lo i
6.1.2
c đi m phân b
6.1.3
c đi m dinh d ng và sinh tr ng
6.1.4
c đi m sinh s n
6.2 K THU T S N XU T GI NG
6.2.1 Chu n b cá b m
6.2.2 Tiêm kích d c t
6.2.3 Th tinh và p tr ng
6.2.4
ng u trùng
6.2.5
ng cá gi ng trong ao đ t
6.3 K THU T NUÔI
6.3.1 Nuôi cá trong ao qu ng canh c i ti n
6.3.2 Nuôi cá thâm canh trong ao
6.3.3 Nuôi cá trong đ ng qu ng

37
37
37
38
38
38
41
41
41

41
42
43
44
44
45
45

6.1

VII
SINH H C VÀ K THU T NUÔI CÁ
7.1
C I M SINH H C
7.1.1
c đi m hình thái – phân lo i
7.1.2
c đi m phân b
7.1.3
c đi m dinh d ng và sinh tr ng
7.1.4
c đi m sinh s n
7.2 S N XU T GI NG
7.2.1 Ngu n cá b m
7.2.2 Nuôi v cá b m
7.2.3 Cho cá đ
7.2.4
ng u trùng
7.3 THU CÁ GI NG T NHIÊN
7.4

NG CÁ GI NG
NUÔI CÁ
I TH T
7.4.1 Ao nuôi
7.4.2 Th gi ng và ch m sóc
7.4.3 Thu ho ch

iv

I

46
46
46
47
47
47
48
48
48
49
51
52
52
53
53
53
54

VIII
8.1
8.2
8.3
8.4
8.5
8.6
8.7
8.8

55

C I M M T S LOÀI CÁ KHÁC CÓ TI M N NG NUÔI
N
C L VÀ NUÔI BI N VI T NAM
CÁ RÔ PHI
CÁ KÈO
CÁ NÂU
CÁ DÌA
CÁ H NG
CÁ TRÁP
CÁ CAM
CÁ NGÁT

55
57
57
58
58
59

59
59

TÀI LI U THAM KH O

61

v


CH

NG I

T NG QUAN V S N XU T GI NG VÀ NUÔI CÁ BI N
1.1.

T NG QUAN

Theo th ng kê c a FAO, s n l ng nuôi th y s n th gi i đang ti p t c t ng.
N m 2004, s n l ng nuôi th y s n đ t 59,4 tri u t n, trong đó, s n l ng nuôi bi n
đ t 30,2 tri u t n (Hình 1). M i n c đ ng đ u v s n l ng nuôi th y s n g m
Trung Qu c, n
, Indonesia, Nh t B n, Bangladesh, Thái Lan, Nauy, Chilê, Vi t
Nam và M .

70

80

60

70
60

50

50

40

40
30

30

20

Giá tr (t USD)

S nl

ng (tri u t n)

i v i nuôi bi n, nhuy n th và rong bi n có s n l ng l n nh t, tuy nhiên,
giáp xác và cá bi n l i có giá tr cao. S n l ng cá bi n nuôi không ng ng t ng lên
v i t c đ nhanh, trung bình 9,5%/n m, ch sau giáp xác 11,0%/ n m trong giai
đo n 1970-2002.
c bi t, s n l ng cá bi n t ng 12,3% /n m trong giai đo n
1990-2000. Theo FAO, n m 2004, s n l ng cá bi n đ t g n 2,7 tri u t n và giá tr

g n 10 tr êu USD (Hình 2). Trong s này, s n l ng cá h i chi m u th v i g n 2
tri u t n (Hình 3). Các nhóm cá khác chi m t l khá nh , tuy nhiên r t phong phú
v thành ph n đ i t ng nuôi và t p trung ch y u vùng nh êt đ i.
i v i Vi t
nam, ngh nuôi cá bi n còn khá m i m , ch m i đ c b t đ u t nh ng n m đ u
1990. N m 2005, c n c đ t 3500 t n cá bi n và s n xu t gi ng đ c 2 tri u con
gi ng v i 6 loài cá bi n nh cá b p (Rachycentron canadum), cá mú (Epinephelus
coioides), cá h ng M (Scyaenops ocellatus), cá dìa (Siganus canaliculatus), cá
ch m (Lates calcarifer) và cá ch m mõm nh n (Psammoperca waigiensis).

20

10

10

0

0
1950

1960

1970

1980

1984

1990

2000

2004

N m
S. L. Nuôi
Giá tr TS Nuôi

Hình 1.1. Bi n đ ng s n l

S.L. Nuôi bi n
Giá tr TS N.bi n

ng và giá tr nuôi tr ng th y s n và h i s n th gi i

1


12

2500

10

2000

8

1500

6

1000

4

500

2

0

Giá tr (T USD)

g (1000 t n)
S nl

3000

0
1984

1989

1994

1999

2004

N m
S nl

ng Cá

Hình 1.2. Bi n đ ng s n l

Giá tr (1000$)

ng và giá tr cá bi n nuôi trên th gi i

3000

S nl

ng (1000 t n)

2500
2000
Cá b n

1500

Cá n n i
1000

Cá bi n khác
Cá h i

500
0
1984

1994

2004

N m

Hình 1.3. Bi n đ ng s n l

1.2.

CÁC

IT

ng các nhóm cá bi n nuôi th gi i

NG CÁ BI N NUÔI

Hi n có ít nh t 54 loài cá bi n đ c nuôi vùng nhi t đ i và á nhi t đ i.
Trong s các đ i t ng cá bi n nuôi, nhóm cá h i là đ i t ng đ c nuôi ph bi n
vùng ôn đ i Châu Âu. Trong khi đó, vùng nhi t đ i có thành ph n loài nuôi khá
phong phú v i các nhóm đ i t ng nh cá đ i, cá mú, cá ch m, cá tráp, cá h ng, cá
cam, cá b p, cá m ng… (B ng 1.1)
2

B ng 1.1: M t s đ i t ng cá bi n nuôi
i t ng
Mugilidae – Cá đ i
Mugil cephalus
Liza macrolepis
Serranidae – Cá v c
Lates calcarifer
Cromileptes altivelis
Epinephelus tauvina
E. malabaricus
E. cocoides
E. awaoara
E. amblycephalus
E. akaara
E. fuscogutatus
Sparidae – Cá tráp
Pagrus major
Acanthopagrus schelegeli
A. latus
A. sivicolus
Sparus sarba
Lutjanidae – cá h ng
Lutjanus argentimaculatus
L. johnii
L. russelli
Caragidae – cá cam
Seriola dumerili
S. quinqueradiata
Rachycentredae- Cá b p
Rachysentron canadum

Siganidae – Cá dìa
Siganus guttatus
S. canaliculatus
S. javus
S. oramin
S. fuscenes
Chanidae – Cá m ng
Chanos chanos

vùng nhi t đ i (Silva, 1998)
Hi n tr ng
Co, I/Po, P, B/S
Co, Po/I, P, F/B
Co, I/Po, P, F/B
L
Co, I, P/C, S/B
Co, I, P/C, S/B
Co, I, P/C, S/B
L
D, Po, C, S
Co, I, C/P, S
Co, I, C, S

Co, I, C, S
Co, I, P, B
Co, I, P, B
Co, I, P, S/B
Co, I, P/C, B/S
Co, I, C, S
Co, I, C, S

D, I, C, S
Co, I, C, S
D, I, C, S
D, Po, P/C, S
L
L
L
Co, I, p, s/p
L
Co, E/I, P, S/B

Chú thích: Co - s n xu t đ i trà, D - s n xu t qui mô nh , L – qui mô nghiên c u thí nghi m, I
– nuôi tham canh, E- nuôi quãng canh, Po-nuôi k t h p, C- nuôi l ng, P- nuôi ao,
S-n c bi n, B-n c l , F-n c ng t.

i v i nhóm cá đ i, cá đ i Mugil cephalus đ c nuôi ph bi n nh t do đ c
tính phân b r ng, r ng mu i, n t p. Cá có th đ c nuôi đ n, nh ng th ng là
nuôi k t h p v i các loài cá khác.
i v i nhóm cá v c, cá ch m và cá mú đ c nuôi ph bi n nh t. Cá ch m
r ng mu i nên có th đ c nuôi c vùng n c m n l n n c ng t. Cá mú có giá tr
cao trên th tr ng th gi i so v i các đ i t ng cá khác. Cá phân b r ng vùng
nhi t đ i đ n á nhi t đ i, r ng mu i, l n nhanh. Cá có th đ c nuôi trong l ng hay
ao, đ t kích c 600-800g sau 7-8 tháng nuôi.
3


i v i nhóm cá tráp, có ít nh t 17 loài đ c nuôi trên th gi i. Cá tráp đ
(Pagrus major) đ c nghiên c u và nuôi ph bi n nh t. S n l ng cá tráp đ chi m
trên 90% s n l ng các loài cá tráp nuôi trên th gi i. N i nuôi ph bi n là Nh t
B n. Cá tráp đ có th đ t 600-700g sau 1,5 n m nuôi.

Nhóm cá h ng (Lutjanus sp) phân b r ng. Tuy nhiên, ngh nuôi ch a ph
bi n l m trên th gi i. a s các loài cá h ng thích nghi đ m n cao, riêng cá h ng
b c (L. argantimaculatus) có th thích nghi đ m n th p. Nhóm cá cam (Seriola
sp.) là cá bi n r t đ c a chu ng đ nuôi, đ c bi t là Nh t b n. S n l ng cá cam
đ ng th hai sau cá h i (Salmo sp). Cá cam có th đ t 1-1,5kg sau 1 n m nuôi.
i
v i cá b p (Rachysentron canadum), đây là loài cá đang đ c phát tri n nuôi l ng
nhi u n i. Cá l n nhanh và kích c l n.
Nhóm cá dìa (Siganus sp.) đ c khai thác và nuôi nhi u Châu Á. Cá dìa
r ng mu i, phân b r ng. Cá n th c v t hay n t p. Cá m ng (Chanos chanos) là
cá nuôi truy n th ng các n c Châu Á, nh t là Indonesia, Philippines, ài Loan.
Hình th c nuôi ph bi n là qu ng canh c i ti n.
1.3.

XU H

NG PHÁT TRI N S N XU T GI NG VÀ NUÔI CÁ BI N

1.3.1. Phát tri n s n xu t gi ng
S n xu t gi ng các loài cá bi n đã và đang đ t đ c nhi u ti n b . Nh ng
thành t u này bao g m k thu t nuôi v cá b m , kích thích sinh s n, ng nuôi u
trùng, dinh d ng và th c n cho cá b m và u trùng, phòng tr b nh cá trong giai
đo n s n xu t gi ng và di truy n.
i v i k thu t nuôi v và cho sinh s n cá b m , tr c đây, h u h t đ u d a
vào ngu n cá b m đánh b t t nhiên và kích thích cho đ ch không đ c nuôi
v . T nh ng n m 1980, nhi u loài cá có th đ c b t t t nhiên và nuôi v trong
ao hay l ng ngoài tr i hay nuôi b trong nhà tr c khi cho đ . Nuôi v cá b m
trong l ng cho k t qu thành th c t t h n, tuy nhiên nhi u loài có th nuôi v trong
ao. Trong nh ng n m 1990, cá b m có th đ c nuôi t cá con đ c s n xu t
gi ng nhân t o đ n giai đo n tr ng thành trong l ng hay ao. Trong nuôi v , th c

n ch y u là cá t p, tuy nhiên, th c n nhân t o ch t l g cao đang d n đ c phát
tri n đ thay th hay k t h p v i cá t p, đ ng th i c i thi n ch t l ng tr ng và cá
con. H u h t các loài cá nuôi trong ao hay l ng có th đ t t trong đi u ki n b sau
khi kích thích hormon, tuy nhiên, nhi u loài c ng không c n kích thích hormon. Các
hormon th ng dùng g m não thu , HCG, LHRH và DOM. Trong nuôi v và sinh
s n cá bi n, nhi u tr ng h p còn ph i kích thích đ chuy n đ i gi i tính cá đ đ m
b o ch đ ng ngu n cá b m .
i v i ng cá con, thông th ng có th đ c ng trong b trong nhà hay
trong ao đ t ngoài tr i. Vi c ng trong b trong nhà có th ki m soát môi tr ng
và t l s ng t t h n. Tuy nhiên, ng nuôi cá ao ngoài tr i có u đi m là có
nhi u th c n t nhiên thích h p cho các giai do n khác nhau c a cá, cá l n nhanh
h n, kh e h n và tránh n nhau h n. H n n a, ng cá con trong ao ngoài tr i c ng
r h n, có th
ng đ c đ n giai đo n cá l n h n, áp d ng cho qui mô l n h n.
Chính vì th , ph ng pháp k t h p bao g m giai đo n đ u ng trong b trong nhà,
sau đó chuy n ng trong ao đ t ngoài tr i đ c xem là t t nh t.
4


Trong k thu t th c n cho u trùng ng nuôi, các lo i th c n th ng dùng
là tr ng th tinh c a nhuy n th , rotifer, Artemia, t o hi n vi, copepod, cladocera,
giun và th t cá tôm. Th c n đ u tiên c a cá ph thu c vào kích c mi ng c a u
trùng. T l cá ch t nhi u đa s
giai đo n u trùng h n giai đo n cá h ng.
Chính vì th , ch t l ng th c n là r t quan tr ng và đang ngày càng đ c phát
tri n. Vi c giàu hoá Rotifer và Artemia b ng các ch ph m giàu axit béo cao không
no (HUFA) là r t quan tr ng trong ng nuôi u trùng cá bi n.
1.3.2. Phát tri n nuôi cá th

ng ph m

Nuôi cá n c l truy n th ng đã đ c th c hi n t lâu nhi u qu c gia v i
mô hình nuôi cá m ng và cá đ i qu ng canh c i ti n. Tuy nhiên, h u h t các loài cá
khác hi n nay đ u đ c nuôi theo h ng bán thâm canh hay thâm canh trong b , ao,
i v i nuôi b , có nhi u lo i b khác nhau nh b s i th y tinh
đ ng hay l ng.
(composite) hay b xim ng, kích c vài ch c đ n vài tr m mét kh i. Ao nuôi thâm
canh có kích c vài tr m đ n vài ngàn mét kh i. Nuôi thâm canh đ c trang b h
th ng c p ôxy, c p thay n c hoàn ch nh.
i v i nuôi cá trong đ ng qu ng, hình
th c này ph bi n Philippines tr c đây đ nuôi cá m ng, tuy nhiên c ng suy
i
gi m t nh ng n m 1980 do m t s tr ng i trong khâu qu n lý và r i ro khác.
v i nuôi l ng, có 3 qui mô g m qui mô đ n gi n nh giai-l ng c đ nh đ t đ m –
phá; hay qui mô bán hi n đ i g m giàn l ng n i đ t eo, v nh g n b , kín gió; và
qui mô hi n đ i đang đ c phát tri n g m nh ng l ng ng m, nuôi bi n kh i, nh t
là n i g n các giàn khoan (Hình 4).
Trong nuôi cá bi n, th c n thông th ng nh t hi n nay v n là cá t p. Tuy
nhiên, có m t s tr ng i do không ch đ ng, cá ôi th i, ô nhi m, m m b nh… Vì
th , th c n h n h p m th ng đ c b sung đ t ng c ng dinh d ng, phòng
ch ng b nh t t. Th c n h n h p m th ng đ c làm t i trang tr i. M t vài đ i
t ng có th s d ng t t th c n viên d ng khô, n i r t thu n ti n. H s th c n
thông th ng là 4-10:1 đ i v i cá t p hay 1,5-2,5:1 đ i v i th c n viên khô.

(b)

(a)

(c)

(d)

Hình 4: M t s mô hình nuôi cá bi n. (a) Nuôi cá ao, (b) Nuôi cá trong l ng qui mô đ n
gi n, (c) Nuôi cá trong l ng qui mô bán hi n đ i, (c) Nuôi cá trong l ng qui mô
hi n đ i

5


1.4. TÁC
NG C A NGH
LÝ NUÔI B N V NG

NUÔI CÁ BI N VÀ PH

NG PHÁP QU N

Ngh nuôi cá bi n đang phát tri n nhanh chóng, góp ph n phát tri n kinh t xã
h i quan tr ng cho các vùng ven bi n. Tuy nhiên, c ng có m t s tr ng i trong
ngh này. Do đa s các loài cá nuôi vùng nhi t đ i và á nhi t đ i Châu Á – Thái
Bình D ng đ u là loài cá n th t, có nhu c u đ m đ ng v t cao trong th c n ch
bi n, vì th , chí phí th c n cao, giá thành cao và s n l ng nuôi th ng th p. Do
các n c đang phát tri n th ng có xu h ng t p trung nuôi m t s loài cá có giá tr
cao đ xu t kh u sang Nh t, B c M và Châu Âu, nên đôi khi c nh tranh r t l n v
th tr ng, giá cá, d n đ n khó xu t kh u và giá gi m th p, gây tr ng i kinh t xã
h i cho ng i nuôi. Chính vì th , không nên t p trung quá m c vào m t vài loài có
giá tr cao xu t kh u mà nên có nh ng loài khác nuôi h tr tiêu th n i đ a. Vi c
t p trung nuôi nh ng loài cá n th t và s d ng quá m c ngu n cá t p c ng gây tr
ng i v ngu n th c n, ngu n l i t nhiên và ô nhi m môi tr ng.
Hi n nay, ngh nuôi cá bi n tuy đ t đ c m t s thành t u quan tr ng trong

s n xu t gi ng nhân t o cho ng nuôi, nh ng r t nhi u loài cá v n còn l thu c vào
ngu n gi ng đánh b t t nhiên. i u này gây tr ng i là kh n ng cung c p gi ng
không đ y đ , thi u ch đ ng và ch t l ng gi ng c ng khó đ m b o. H n n a, n u
khai thác quá m c s gây tr ng i v ngu n l i cá t nhiên. Trong khi đó, gi ng cá
nhân t o v a thi u, v a có th g p tr ng i v ch t l ng do b nh t t, thoái hoá
gi ng do thi u cá b m .
Chính vì th , tiêu chu n l a ch n đ i t ng cá nuôi thích h p c n ph i d a
vào nhi u y u t nh nhu c u, giá tr kinh t c a loài, k thu t nuôi, đ c đi m sinh
h c cá, đi u ki n môi tr ng n i nuôi… K thu t nuôi ngày càng đ c phát tri n,
nh ng c n ph i ch n l a gi i pháp k thu t sao cho v a đ t hi u qu kinh t cao,
v a đ m b o thân thi n môi tr ng. Chính vì th , nuôi k t h p vùng ven n i đ a
và nuôi thâm canh trong l ng bi n kh i là ph ng án ch n l a quan tr ng trong th i
gian t i. Ngoài ra, nuôi cá bi n là m t trong nh ng ho t đ ng quan tr ng trong vùng
ven bi n, chính vì th , c n đ c qu n lý th a đáng trong khuôn kh qu n lý t ng
h p vùng ven bi n. Các ho t đ ng qu n lý t ng h p bao g m:
- Phân vùng nuôi phù h p v i qui ho ch chung toàn vùng
- Xây d ng lu t, chính sách, qui ch , qui t c qu n lý nuôi th y s n b n v ng
và phù h p v i các lu t, qui t c c a các ngành kinh t khác
- Xây d ng c s h t ng
- Gi i quy t xung đ t gi a các thành ph n kinh t , các ho t đ ng.
ánh giá tác đ ng k thu t, môi tr ng cho t ng d án phát tri n nuôi bi n,
tránh gây tác đ ng x u đ n kinh t , xã h i và môi tr ng chung trong vùng.

6


CH

NG II

SINH H C VÀ K THU T NUÔI CÁ CH M

2.1.
2.1.1.

C I M SINH H C
c đi m hình thái – phân lo i

Cá ch m còn g i là cá v
lo i nh sau:
L p:
B :
H :
Gi ng:
Loài:

c, có tên ti ng Anh là Seabass và thu c v trí phân
Osteichthyes
Perciformes
Serranidae
Lates
Lates calcarifer

Cá ch m có thân hình thon dài và d p bên, cu ng đuôi khuy t sâu. u nh n,
nhìn bên cho th y phía trên h i lõm xu ng gi a và h i l i l ng. Mi ng r ng và h i
so le, hàm trên kéo dài đ n phía d i sau h c m t. R ng d ng nhung, không có r ng
nanh, trên n p mang có gai c ng, vây l ng g m có 2 vi: vi tr c có 7-9 gai c ng và vi
sau có 10-11 tia m m. Vi h u môn có 3 gai c ng, vi đuôi tròn và có hình qu t. V y
d ng l c và có kích c v a ph i, có 61 vãy đ ng bên.
Khi cá còn nh , trên m t l ng có màu nâu, m t bên và b ng có màu b c khi

s ng trong môi tr ng n c bi n, màu nâu vàng khi s ng trong môi tr ng n c ng t.
Khi cá đ t giai đo n tr ng thành s có màu xanh l c hay vàng nh t trên l ng và màu
vàng b c m t b ng.

Hình 2.1. Cá ch m (Lates calcarifer)
(Ngu n: />
7


2.1.2.

c đi m phân b

Cá ch m là loài phân b r ng t vùng nhi t đ i đ n c n nhi t đ i thu c Tây
Thái Bình D ng và n
D ng, gi a kinh tuy n 500 ông và 1600 Tây, v tuy n
0
0
26 B c và 25 Nam.
Cá ch m r t r ng mu i và có tính di c xuôi dòng, cá l n lên ch y u vùng
n c ng t nh sông, h . Khi thành th c (3-4 n m tu i ), chúng s di c ra vùng c a
sông, ven bi n có đ m n thích h p t 30- 32%o đ sinh s n. u trùng sau khi n ra s
theo dòng n c vào vùng c a sông, ven b và l n lên. Cá con s d n d n di c vào các
th y v c n c ng t sinh s ng và phát tri n thành cá th tr ng thành.
2.1.3. Tính n
Cá ch m là loài cá r t d . Khi cá còn nh , tuy chúng có th n các loài phiêu
sinh th c v t (20% tr ng l ng th c n) mà ch y u là t o khuê, nh ng th c n ch
y u v n là cá, tôm nh (80%). Khi cá l n h n 20 cm, 100% th c n là đ ng v t bao
g m giáp xác kho ng 70% và cá nh 30%. Cá ch m b t m i r t d và có th b t c
m i có kích c b ng c th c a chúng. Cá ch m ch b t m i s ng và di đ ng.

2.1.4.

c đi m sinh s n c a cá

c đi m n i b c trong vi c sinh s n c a cá ch m là có s chuy n đ i gi i tính
t cá đ c thành cá cái sau khi tham gia l n sinh s n đ u tiên và đây đ c g i là cá
ch m th c p. Tuy nhiên, c ng có nh ng cá cái đ c phát tri n tr c ti p t tr ng và
đ c g i là cá cái s c p. Chính vì th trong th i gian đ u (1.5- 2 kg) ph n l n là cá
đ c, nh ng khi cá đ t 4- 6 kg, ph n l n là cá cái.
Thông th ng, r t khó phân bi t gi i tính ngo i tr vào mùa sinh s n, có th
d a vào đ c đi m sau:
- Cá đ c có mõm h i cong, cá cái thì th ng
- Cá đ c có thân thon dài h n cá cái
- Cùng tu i, cá cái s có kích c l n h n cá đ c
- Trong mùa sinh s n, nh ng v y g n l huy t c a cá đ c s dày h n cá cái
- B ng c a cá cái to h n cá đ c vào mùa sinh s n.
Cá thành th c (3- 4 n m tu i) có t p tính di c và sinh s n vào chu k tr ng, lúc
tr ng tròn hay tr ng non vào bu i t i khi tri u lên. Cá đ quanh n m nh ng t p trung
vào tháng 4- 8. Tr c khi đ , cá có t p tính tách đàn và ng ng n 1 tu n, cá đ c và cá
cái b i l i g n nhau th ng xuyên trên t ng m t khi cá s p đ , cá đ nhi u đ t trong
vòng 7 ngày, cá có tr ng l ng 5,5- 11 kg có th đ 2,1- 7.1 tri u tr ng. Trong đi u
ki n nhi t đ 28- 32oC, đ m n 30- 32%o, tr ng n trong vòng 17- 18 gi , u trùng
m i n có chi u dài kho ng 1,5 mm, có túi noãn hoàng 0,86 mm và gi t d u n m
phía tr c. Khi n c đ ng im, cá d ng đ ng thân trong n c, đ u h ng lên khi l i,
u trùng làm thành g c 45-90o so v i m t ph ng ngang. C th thon, d p, s c t hình
thành t ng đi m r i rác không đ u trên thân, m t, h th ng tiêu hóa có th nhìn th y rõ
8


ràng. Khi cá đ t 3 ngày tu i, mi ng b t đ u xu t hi n.

ngày th 4.

u trùng tiêu h t noãn hoàng

B ng 2.1. S phát tri n c a u trùng
c đi m

Ngày

Chi u dài
(mm)

1

2.2 ± 0.08

Ph n l n noãn hoàn đã b h p thu, mi ng ch a m . H u môn có th
nhìn th y, m t ch a có s c t , m m vây ng c xu t hi n. u trùng
phân b đ u trong b
ng

2

1.52 ± 0.06

Noãn hoàn h u nh bi n m t, mi ng m , u trùng t p trung n i s c
khí và h ng sáng, gi t d u trong su t.

3

2.61± 0.008

Bóng h i xu t hi n, túi noãn hoàn đã b tiêu bi n h t nh ng gi t d u
v n còn

4

2.78 ± 0.15

Mi ng m , hàm trên và hàm d i phát tri n, l m i xu t hi n, vây
ng c phát tri n d ng tròn, ng tiêu hóa phát tri n dày h n, s c t
đen xu t hi n trên phía l ng b ng, đ ng gi a c th và b ng, gi t
d u bi n m t.

5

3.08 ± 0.09

R ng xu t hi n

6

3.10 ± 0.13

Ph n d

7

3.44 ± 0.01

M m vi l ng và h u môn xu t hi n, gai c ng xu t hi n trên tr c
x ng n p mang, s c t đen xu t hi n toàn thân làm đ u trùng có
màu đen.

8

3.58 ± 0.13

R ng xu t hi n trên hàm d

9

3.49 ± 0.26

C t s ng cu i đuôi b cong, tia m m c a vây đuôi phát tri n

10

3.81± 0.27

Ba gai c ng phát tri n vi ng sau c a x ng n p mang, đ u h i
tròn, chi u cao thân r ng, g c vây l ng và vây đuôi phát tri n, các
tia m m có phân đ t xu t hi n.

11

3.87 ± 0.24

Vi ng sau c a vây l ng và vây h u môn khuy t sâu, c gai c ng
vi ng sau c a x ng n p mang t ng t 3 lên 4, Màng tr c vây h u

môn nh

12

4.41± 0.09

Vây l ng xu t hi n nh ng tia m m phân đ t

13

4.58 ±0.17

Màng tr

14

4.75 ± 0.32

Vây l ng và vây h u môn tách bi t v i vây đuôi, s n phát tri n và
đ t s ng có th đ m đ c (14- 15 đ t).S c t đen xu t hi n kh p
b ng, vây đuôi và vây h u môn, m t dãy màu tr ng xu t hi n t
gi a vây l ng t i vây h u môn v i m t l ra

15

5.41± 0.5

16

6.56 ± 0.56

Các vây bi t l p nhau, s gai c ng và tia m m c a vi l ng và vi h u
môn không đ i, 11 và 19 t ng ng, các gai d ng r ng c a c a
vi ng tr c x ng n p mang bi ng m t.

18

5.5 ± 0.40

L m i phát tri n, hàm trên m rông đ n gi a m t, chi u cao c th
t ng, vây ng c khá phát tri n, c th có 2 đ ng màu tr ng ngang
thân.

21

8.90 ± 1.19

V y xu t hi n gi a m t bên phía trên vây h u môn, màu s c c
th chuy n t đen thàng nâu.

hàm trên

i chót đuôi có màu h i tr ng

i

c vây h u môn bi n m t

1-2 gai c ng xu t hi n trên ph n trên vi ng sau x

9

ng n p mang


2.2. S N XU T GI NG NHÂN T O
2.2.1. Xây d ng tr i s n xu t gi ng
C ng nh các đ i t ng cá tôm khác, tr c khi xây d ng tr i, c n ch n v trí
thích h p nh ngu n n c, giao thông , n ng l ng, đ a hình... . và quan tr ng là ph i
có ngu n n c có đ m n thích h p cho vi c s n xu t gi ng, tùy vào nhu c u con
gi ng mà xác đ nh qui mô tr i cho thích h p. Nhìn chung, m t tr i s n xu t gi ng cá
ng, b nuôi t o, b nuôi luân trùng,
ch m c n có: b tr cá b m , b đ , b p, b
h th ng c p n c và khí hoàn ch nh.
B ng 2.2: Các lo i b trong tr i s n xu t gi ng cá ch m
Lo i b
B nuôi v cá b m
B đ

B

Th tích b (m3)
50-200
6-10

D ng b
B xim ng, hình ch nh t hay vuông
B xim ng hay composite, hình ch nh t
đáy ph ng hay b tròn đáy chóp ho c
ph ng

0.5-1

B composite hay nh a, tròn, đáy chóp hay
ph ng

p tr ng

B

ng u trùng

1-10

B xim ng hay composite, tròn hay hình
ch nh t, đáy ph n hay chóp

B

ng h

5-10

Xim ng, hình ch nh t, đáy ph ng

ng, gi ng

B nuôi t o

0.5-10

Xim ng hay composite, tròn hay vuông,
đáy ph ng.

B nuôi Rotifer

0.5-10

Xim ng hay composite, tròn hay vuông,
đáy ph ng.

2.2.2. Chu n b cá b m
Cá b m có th ch n t 2 ngu n: cá đánh b t ngoài t nhiên hay cá nuôi trong
ao và l ng.
2.2.2.1. Nuôi v cá b m
Cá b m có th ch n t ngu n cá nuôi th ng ph m hay t cá đánh b t ch a
thành th c.
i v i nuôi l ng, l ng cá làm b ng l i nylon có kích c t 5 x 5 x 2m
đ n 10 x 10 x 2m. M c l i t 5- 8 mm, l ng đ c đ t n i yên t nh, n c trong s ch
và có l u thông, gi m i trong l ng b ng thùng phuy hay tre, m t đ cá th trung bình
1 con/ 3m3, cho cá n hàng ngày b ng cá t p v i t l t 5% tr ng l ng thân trong
giai đo n đ u (cá c 1kg/ con), gi m xu ng còn 2% khi thành th c (3n m tu i) v i
tr ng l ng 3.5-4 kg/ con thì có th nuôi v đ cho sinh s n.
B xi m ng hay ao đ t c ng có th s d ng đ nuôi cá b m . Nuôi cá trong ao
hay b xi m ng s thu n ti n trong qu n lý ch t l ng n c h n so v i hình th c nuôi
l ng. B nuôi nên có kích c t 75- 150 m3 (5 x 10 x 1.5 m). M t đ th trung bình 1
kg cá /m3 n c. Duy trì ch t l ng n c t t là y u t r t quan tr ng trong vi c nuôi.
Các thông s môi tr ng thích h p nh sau:
10

Nhi t đ :
m n:
PH:
Oxy hòa tan:
Photphát:
Nitrate:
Nitrite:
Ch đ cho n c ng t

28-320C
29-32%0
6.8-8
>6ppm
10- 100 ppm
<150ppm
<1ppm
ng t nh nuôi trong l ng.

2.2.2.2.Cá b m đánh b t t t nhiên:
Cá b m có th đánh b t ngoài t nhiên trong su t mùa cá sinh s n. Tuy nhiên,
hi u qu đánh b t c ng ph thu c vào nhi u y u t nh ng tr ng, kinh nghi m đánh
b t, ph ng ti n đánh b t. . .Cá đánh b t c ng d b s c, do đó, ph i th t th n tr ng
trong đánh b t, cá có th đ c đánh b t b ng l i rê hay l i vây. Tuy nhiên l i vây
t t h n, do h n ch th ng tích cho cá. Cá đánh b t đ c v n chuy n trong các b
ch a trên thuy n v tr i nuôi d ng, do đó có th b xây xát, vì v y tr c khi th nuôi
c n x lý b ng kháng sinh nh : t m Acrifilavine 5ppm trong 2-3gi , Oxytetraxyline
2ppm trong 24 gi . D ng cá trong l ng ít nh t là 6 tháng đ cá ph c h i.
2.2.3. Cho cá đ
Vào mùa sinh s n, cá đ c s ch y s khi vu t trên b ng cá đã thành th c. Cá cái

có b ng m m, l sinh d c l i ra, màu đ h ng. Khi tr ng chín, vu t b ng tr ng s
ch y ra. Ki m tra đ chín mu i c a cá cho đ b ng cách dùng ng hút nh a có đ ng
kính 1,2 mm đ hút tr ng. Cá có đ ng kính tr ng 0,4- 0,5 mm hay l n h n có th
ch n đ cho đ .
2.2.3.1. Cho cá đ t nhiên
Cá ch m có th cho đ b ng cách dùng hormon hay ngay c kích thích t nhiên.
Tr c khi cho đ 4 tu n, chuy n cá b m vào b đ m t đ 1 kg/m3 v i t l đ c cái
là 1:1 c n thay n c hàng ngày v i t l 80- 100 % đ duy trì ch t l ng n c t t, duy
trì đ m n 30%o , c ng có th phun n c hay s c khí cho b .
Trong đi u ki n môi tr ng n c và ch t l ng n c thích h p, cá cái s d n
d n tr ng b ng lên kho ng 1- 2 tu n tr c khi đ , cá cái tách đàn, gi m n trong khi
con đ c ho t đ ng bình th ng và ch đ ng.
t nhiên trong b x y ra cùng đ ng th i v i cá đ ngoài bãi đ , th ng t
đ u tháng 11 đ n cu i tháng 7, cá th ng đ t 19 đ n 23 gi đêm c a ngày th nh t
đ n th 8 c a k tr ng non hay tr ng tròn.
2.2.3.2. Kích thích đ b ng Hormon
Trong tr ng h p cá cái ch a chín mùi sinh d c, có th dùng hormon đ kích
d c. Li u tiêm l n đ u là 250 UI HCG/ kg cá cái và 50 RU Puberogen/ kg cá đ c.
Thông th ng có th dùng 50 UI HCG/kg và 0/5- 1dose não thùy cá chép và li u th
11


2 là 100- 200 UI HCG và 1.5 -2 dose não thùy sau khi tiêm l n đ u 12 gi , tiêm kích
d c t ph i tính sao cho con cái đ vào lúc t i.
2.2.3.3. Kích thích cá đ b ng cách đi u ch nh môi tr

ng:

D a vào đ c đi m t nhiên c ng nh các nhu c u sinh thái cho s sinh s n c a
cá ch m, có th áp d ng bi n pháp đi u ch nh môi tr ng đ kích thích cá đ trên các

c s sau:
- Thay đ i (t ng) đ m n c a n
- Gi m nhi t đ n
- H m cn
tr ng

c gi ng nh lúc cá di c sinh s n

c gi ng nh sau c n m a

c và sau đó nâng cao n c n

c nh th y tri u lên cao trong k

M t đ n 2 tháng tr c khi vào mùa đ , cá b m kích c trên 4 kg s đ c
chuy n vào b đ , m t đ th là 1 con/4-5m3 lúc đ u đ m n trong b gi ng nh trong
l ng hay ao nuôi tr c đây.
Sau 2- 3 ngày, cá đã thích nghi thì b t đ u gi m d n đ m n xu ng còn 25-25
%o, gi cá v i đ m n này trong vòng 7 ngày, sau đó hàng ngày thay t 60- 70 %
n c đ nâng cao d n đ m n lên 30- 32 %o gi ng nh lúc cá m i di c đi đ .
Vào nh ng ngày tr ng non, hay tr ng tròn, lúc gi a tr a h m c n c xu ng
còn 30 cm và ph i n ng 3- 4 gi đ t ng nhi t đ lên đ n 30 – 32oC, sau đó cho n c
bi n m i vào đ gi m nhi t đ xu ng còn 27-28oC gi ng nh tri u lên.
N u cá chín mu i sinh d c t t thì chúng s đ ngay đêm đó, n u không có th
l p l i hay tiêm hormon.

Hình 2.2. Cá ch m b m

12

2.2.3.4. Th tinh nhân t o
Cá b m thành th c chín mu i đ c b t ng tr ng nên vu t tr ng và s đ
th tinh nhân t o cho tr ng ngay trên tàu. Trong đi u ki n kích thích cá đ trong b ,
c ng có th vu t tr ng và th tinh tr ng. Tr ng chín mu i sinh d c có đ ng kính 0,8
mm, gi t d u 0,2mm, v tr ng ph ng, trong su t, màu vàng sáng, tr ng r i và n i
trong n c 28- 30 %o vào ng p tr ng, khu y liên t c 1- 3 phút, sau đó r a 3- 4 l n và
chuy n vào b p.
2.2.4. Thu tr ng và p tr ng
Có th thu tr ng t b đ b ng cách dùng l i có m c l i m n 200 µm đ kéo
vào sáng bu i hôm sau, tuy nhiên b ng đ ng tác này ph i ng ng s c khí, và đ ng tác
kéo l i s gây s c cho cá b m , đ c bi t khi m t đ dày. Do đó nên cho cá đ theo
ph ng pháp b vòng đ tháo n c ch y tràn ra b thu có đ t l i.
Tr ng thu xong r a s ch chuy n vào b p tròn, m t đ p là 60- 100 tr ng
/1lít. Tùy thu c vào đ m n, t l n s khác nhau.
m n t t nh t nên t 28- 30 %o .
S c khí nh đ tránh tr ng b chìm xu ng đáy, nh ng tr ng không t tinh b chìm
xu ng đáy, khi không s c khí và s đ c siphon ra. Sau 10 gi , thay n c 50% n c
trong b p, sau khi p 17- 18 gi
nhi t đ 26- 28oC tr ng s n .
2.2.5.

ng u trùng

ng u trùng có th đ c chia thành 2 giai đo n: ng t lúc n đ n c 4- 6
mm (10 - 14 ngày) trong nhà và t 6- 10 mm (15- 21 ngày) v sau ngoài tr i.
2.2.5.1.

ng trong nhà

Trong hai tu n đ u, ng trong phòng v i m t đ 50-100 u trùng / lít n c.
Hàng ngày thay n c kho ng 10- 20%.
m n đ c duy trì kho ng 28- 30%o. Có th
ng u trùng theo ph ng pháp n c xanh hay n c trong.
i v i
ng n c xanh, sau khi
ng u trùng đ t 2- 3 ngày tu i, t o
Chlorella hay Tetraselmis đ c cho vào b
ng v i m t đ t ng ng là 3-4 x 103
hay 8-10 x 103 t bào/ ml đ v a làm th c n cho u trùng, luân trùng, v a n đ nh
ch t l ng n c. Luân trùng đ c cho vào b
ng v i m t đ 2- 3 con/ ml vào ngày
th 2, 3- 5 con/ ml t ngày 3- 10 và 5- 10 con/ lít t ngày 11-14.
Hàng ngày, tr c khi thay n c nên đ nh l ng m t đ luân trùng còn l i trong
b đ đi u ch nh l ng th c n cho thích h p, tùy theo kích c c a u trùng mà kh
n ng b t m i s thay đ i.
Ngoài ra, khi u trùng đ t 8- 10 ngày tu i, cho u trùng n thêm n thêm u
trùng Artemia m i n v i m t đ 1- 1,5 con /ml, sau đó t ng d n t i m t đ 4- 5
con/ml khi đ t 15 ngày tu i, và 6-7 con /ml khi đ t 20 ngày tu i.
i v i ng u trùng trong h th ng n c trong, hai ngày sau khi n , u trùng
cá ch m đ c cho n v i luân trùng (100µm) v i m t đ 2-3 con /ml. M t đ luân
trùng sau đó t ng d n 3-5 con/ml t ngày 3- 10, và 5- 10 con/ml t ngày 11- 14, cùng
lúc kích c luân trùng cho n c ng đ c t ng d n t 100- đ n 200µ sau ngày th 5, sau
13


ngày th 11 u trùng kích c kho ng 4,5 mm s đ
Artemia.
2.2.5.2.

c cho n v i Naupplii c a

ng ngoài tr i

Sau khi ng trong nhà 14 ngày, phân c và chuy n u trùng t i b
ng ngoài
tr i đ
ng t i ngày tu i 21. Trong giai đo n này m t đ
ng t 20- 40 u trùng / lít
, đ m n c ng gi m xu ng đ n 25- 26%o và hàng ngày thay n c kho ng 50%, các
lo i th c n s d ng có th là Acetes, Artemia tr ng thành, hay th c n h n h p, và
cho n 8 l n/ngày.
2.2.6.

ng cá h

ng

Sau 21 ngày tu i, phân c và chuy n cá h ng t i b
ng khác, v i m t đ 10m n gi m đ n 20- 25%o và thay n c hàng ngày v i t l kho ng 80%.
20 con/lít.
Trong giai đo n này th c n ch y u là cá xay, v i t l 10-15% tr ng l ng cá ng.
Artemia tr ng thành c ng có th cho n t ngày tu i 21 đ n ngày 30, sau 30 ngày
tu i chuy n cá t i ao hay l ng đ
ng ti p theo.
ng cá trong ao đ t, ao dùng đ
ng cá ch m con (có kích c kho ng 1-2 cm
ng t 20- 50
thành cá kho ng 8-10 cm) có di n tích 20-50m2, sâu 0.8- 1m. M t đ
2

con/ m . Hàng ngày thay n c kho ng 30% n c ao. Th c n ch y u là cá xay hay
th c n nhân t o v i l ng th c n 8- 10% tr ng l ng c th .
N u ng trong l ng, kích c l ng thích h p t 2 x 2 x 1m đ n 5 x 2 x 1m,
m t l i 1mm, cá h ng dài 1- 2,5 cm, đ c th v i m t đ 80- 100 con/m2. Ch đ
cho n gi ng nh
ng trong ao, sau 45 ngày ng trong ao hay l ng, cá đ t tr ng
l ng kho ng 10g, có th đem đi nuôi th t
B ng 2.3: Th c n cho các giai đo n
Ngày
tu i

T o
(103tb/ml)

Artemia
(con/ml)

T/ n t ng
h p (h t/ml)

3- 7
8- 15
16- 20
21- 30
31- 40
> 41

5-10
5-10

1- 2
4- 5
6- 7

2- 3
3- 5
0
0

đây:

ng nuôi c a cá ch m
Acetes, Artemia
tr ng thành
(con/ml)

Rotifer
(con/ml)

Cá, th c n nhân t o
(%/ Tr ng l ng cá)

5-7
6- 10
1
2
3

30- 35
25- 30

15-20
15

đánh giá tình tr ng s c kh e c a u trùng có th d a vào các đ c đi m sau
- T p tính b i l i: N u cá b i l i ch đ ng, đ u h ng xu ng, t p trung g n
đáy b , hay trong t ng n c do kích thích ánh sáng đó là cá kh e, cá kh e
c ng thích gi 1 kho ng cách v i đá b t.
- T p tính n: Cá kh e b i l i ch đ ng xung quanh b tìm th c n, sau khi n
no, chúng b i l i ch m ch p và đùa gi n trên m t n c.
- Tính phân c : Khi đ c qu n lý t t, cá s đ ng c , n u cá l n không đ ng c
chúng s c nh tranh th c n, không gian s ng, và nh ng y u t c n thi t khác,
14


nh ng cá y u hay nh s có màu đen, d m c b nh, và d b làm m i cho cá
khác.
- S c t : Cá kh e có màu tr ng sáng, đ u, thân, đuôi phát tri n t t.
2.3. NUÔI CÁ TH T
2.3.1. Nuôi cá ch m trong l ng
2.3.1.1. Ch n ví trí nuôi l ng
M t v trí t t cho vi c nuôi l ng cá bi n là c n có:
-

sâu ph i b o đ m đáy l ng cách đáy bi n ít nh t 2-3m.

-

Ít sóng to, gíó l n (tránh n i song cao trên 2 m) và t c đ dòng ch y nh
(d i 1 m/giây) n u không s làm h h ng l ng, trôi th c n, làm cho cá
ho t đ ng y u gây ch m l n và sinh b nh.

-

Tránh n i n c ch y quá y u hay n c đ ng (t c đ ch y thích h p t 0,20,6 m/giây) mà có th d n đ n cá ch t do thi u oxy, th c n th a , mùn bã
c ng tích l y đáy l ng gây ô nhi m.

-

m b o hàm l
33%o.

-

C n tránh xa nh ng n i gây ô nhi m d u, ô nhi m ch t th i công nghi p,
n c th i sinh ho t, và tàu bè. N i phú d ng có th x y ra h ng tri u.

ng oxy t 4-6 mg/lít, nhi t đ 25-30 oC, đ m n t 27-

2.3.1.2. Thi t k và xây d ng l ng
Thông th ng m t giàn l ng có kích c 6 x 6 x 3 m và đ c thi t k thành 4 ô
đ làm thành 4 l ng riêng bi t, m i l ng có kích c 3 x 3 x 3 m. Nh th s thu n l i
cho vi c th gi ng đ c đ ng lo t cho t ng l ng, đ ng th i v i m t l ng không nuôi
cá s dành đ thay l ng khi x lý b nh cá hay x lý rong t o b n đóng trên l ng.
M c d u có th s d ng các v t li u r nh tre, g ,... đ làm l ng, song các lo i
t li u này s d dàng b h h ng. Vì th , ch nên làm khung trên l ng b ng g v i
kích c thông th ng lo i 8x15 cm. Khung đáy l ng dùng b ng ng n c đ ng kính
15/21. L i l ng t t nh t nên là PE không gút. Kích th c m c l i có th thay đ i tùy
vào kích c cá nuôi. Ví d c cá 1-2cm dùng m c l i 0,5cm, c cá 5-10cm dùng m c
l i 1 cm; c cá 20-30cm dùng m c l i 2cm và c cá >25 cm dùng m c l i 4 cm.
Phao có th là thùng nh a (1x 0,6m) hay thùng phuy đ nâng khung g c a

l ng. S l ng phao có th thay đ i tùy theo l ng có nhà trên đ y hay không. L ng
đ c c đ nh b ng neo 4 góc đ tránh b n c cu n trôi.
Ngoài ra các vùng c n ven b có th phát tri n ki u l ng c đ nh b ng cách
dùng l i và c c g bao quanh khu nuôi.

15


Hình 2.3. Nuôi cá ch m trong l ng

2.3.1.3. K thu t nuôi và qu n lý l ng
Tr c khi th cá gi ng vào l ng, c n ph i thu n hóa đ cá thích nghi v i nhi t
đ và đ m n n c n i nuôi. Cá gi ng nên phân c theo nhóm và nuôi trong nh ng
l ng riêng bi t. Th cá vào lúc sáng s m (6-8 gi ) ho c bu i t i (8-10 gi ) khi nhi t
đ th p.
M t đ th cá th ng t 40-50 con/m3. Sau 2-3 tháng nuôi cá đ t tr ng l ng
150-200g, lúc này gi m m t đ còn 10-20 con/m3. Nên dành m t s bè tr ng, đ s
d ng khi c n thi t nh chuy n cá gi ng hay đ i l i cho l ng nuôi khi b t c n c do
vi sinh v t bám. Thông qua vi c chuy n đ i l ng giúp phân c và đi u ch nh m t đ
nuôi.
Cá t p là ngu n th c n đ c dùng ch y u cho cá ch m. Cá t p đ c b m nh
cho n hai l n m i ngày vào bu i sáng (8 gi ), bu i chi u (5 gi ) v i t l 10% tr ng
l ng cá trong 2 tháng đ u. Sau 2 tháng ch cho n m t l n/ngày vào bu i chi u v i t
l 5% tr ng l ng cá. Ch cho cá n khi cá b i l i g n m t n c.
Do ngu n cá t p m t s n c hi m và đ t, cám g o và t m đ c dùng tr n
thêm đ gi m l ng cá t p s d ng. Tuy nhiên gíá thành th c n v n còn cao m c dù
áp d ng ph ng pháp h giá này. Ph i h p nguyên li u làm th c n có th là cá t p
70% và cám ho c t m 30%.
Th c n m c ng có th đ

c dùng cho cá n v i thành ph n nh

16

B ng 2.4.


B ng 2.4. Thành ph n th c n m.
Thành ph n

T l tr ng l

B t cá
Cám
B t đ u nành
B tb p
B t lá
D u m c (ho c d u cá)
Tinh b t khu y h
H n h p Vitamin

ng nguyên li u (%)
35
20
15
10
3
7
8
2

C n ph i th ng xuyên theo dõi l ng. Do luôn luôn ng p n c, l ng có th b
phá h i b i các đ ng v t th y sinh nh cua, rái cá,... N u l ng b h h ng ph i l p t c
s a ch a ho c thay m i. Ngoài ra, l ng có th b b t kín do l ng đ ng phù sa hay rong
t o bám. C n v sinh l i th ng xuyên hay thay l i cho l ng.
2.3.2. Nuôi ao
Nuôi đ n là hình th c nuôi m t đ i t ng cá ch m. H th ng nuôi này có đi m
b t l i là nó hoàn toàn ph thu c vào vi c cho n b sung.
Nuôi ghép là ph ng th c nuôi tri n v ng nh t do làm gi m s l thu c c a
ng i nuôi vào ngu n th c n cá t p, n u không th hoàn toàn. Ph ng pháp này là s
k t h p đ n gi n gi a m t loài làm th c n (nh cá rô phi) v i cá ch m trong ao.
2.3.2.1. Tiêu chu n ch n l a đ a đi m nuôi cá ch m
a đi m c n có ngu n n
ch m nh sau:
B ng 2.5. Các y u t môi tr

c t t và đ y đ quanh n m. Ch t l

ng n

ng n

c nuôi cá

c cho ao nuôi cá ch m

Thông s
pH
Oxy hòa tan
N ng đ mu i

Nhi t đ
NH3
H2S
đ c

Ph m vi cho phép
7,5-8,5
4-9 mg/l
10-30%o
26-32 oC
< 1 mg/l
0,3 mg/l
< 10 mg/l

Vùng t t nh t cho nuôi cá ch m nên có biên đ tri u v a ph i t 2-3m.
t có
thành ph n sét đ y đ đ đ m b o gi đ c n c cho ao. C n tránh nh ng vùng b
nhi m phèn. Giao thông là v n đ quan tr ng c n xem xét trong vi c ch n đ a đi m
nuôi. Ngoài ra, m t s y u t khác nh kh n ng v lao đ ng, tr giúp k thu t, kh
n ng v th tr ng và đi u ki n xã h i thích h p c ng c n đ c xem xét khi ch n l a
v trí.
2.3.2.2. Thi t k và xây d ng ao
Ao nuôi cá Ch m th ng có hình ch nh t v i kích c 2.000m2 đ n 2ha, sâu t
1,2-1,5m. M i ao c n có c ng c p và tiêu n c riêng đ thu n ti n cho vi c thay đ i
n c. áy ao b ng ph ng và d c v c ng thoát n c
17


Chu n b ao nuôi th t bao g m các b c nh ng chu n b h th ng nuôi thông
th ng. Trong nuôi đ n sau khi bón vôi trung hòa môi tr ng thì ti n hành l y n c

đ y ao và th cá nuôi ngay.
i v i nuôi ghép, sau khi bón vôi trung hòa môi tr ng thì bón phân h u c
(phân gà) v i l ng 1 t n/ha. Ti p đó, t ng m c n c d n lên đ th c n t nhiên phát
tri n. Khi th c n t nhiên phát tri n nhi u thì th cá rô phi b m vào v i m t đ
5.000-10.000 con/ha. T l đ c : cái là 1:3. Cá rô phi nuôi trong ao t 1-2 tháng ho c
đ n khi cá con xu t hi n nhi u thì th cá ch m gi ng vào ao nuôi.
Cá ch m gi ng nuôi v i kích c 8-10 cm th vào ao nuôi th t v i m t đ
10.000-20.000 con/ha trong ao nuôi đ n và 3.000-5.000 con/ha cho ao nuôi ghép.
Tr c khi th cá gi ng ph i thu n hóa chúng d n v i n ng đ mu i và đi u ki n ao
nuôi. Cá th nuôi t t nh t nên có kích th c đ ng đ u và th cá vào lúc tr i mát.
4.2.3. Qu n lý ao, ch m sóc và cho n
Do ph i duy trì th c n t nhiên trong ao nên c n h n ch s thay đ i n c cho
ao nuôi theo d ng k t h p. nh k 3 ngày thay m t l n v i l ng kho ng 50%. Tuy
nhiên trong ao nuôi đ n do có cung c p th c n hàng ngày, th c n d th a s gây cho
n c nhi m b n, vì v y c n ph i cung c p n c thêm hàng ngày.
Trong ao nuôi ghép không c n ph i b sung th c n, nh ng ao nuôi đ n thì
ph i cho n hàng ngày. Ph ng pháp cho n trong ao nuôi c ng gi ng nh trong nuôi
l ng.

18


CH
NG III
SINH H C VÀ K THU T NUÔI CÁ MÚ
3.1.

C I M SINH H C

Hi n nay trên th gi i đã phát hi n đ c trên 400 loài cá mú. Vi t nam, có 30

loài cá và phân b kh p n i. Kích th c c a các loài cá đa d ng, có loài ch dài 20 cm
và n ng 100g, song c ng có loài có th đ t đ n 1,5 m và n ng trên 300 kg.
Cá mú có màu s c r t s c s , tuy nhiên tùy t ng loài khác nhau mà màu s c c ng
khác bi t và đây c ng là m t trong nh ng đ c đi m phân bi t c a chúng. Cá mú có
thân hình kho m nh, d p hai bên, mi ng l n và có th co du i, hàm l i ra. R ng trong
c a hai hàm t ng đ i l n và có th n xu ng, r ng chó v i s l ng không nhi u và
phía tr c hai hàm. Vi n sau x ng n p mang tr c có r ng c a, vi n d i hàm tr n
láng, x ng n p mang có hai gai to. L c mang ng n và s l ng không nhi u. V y
l c bé, có m t s n d i da, b ph n tia vây l ít nhi u đ u có v y, đ ng bên hoàn
toàn. Vây l ng có XI gai c ng và 14-18 tia m m. Vây h u môn có III gai c ng và 7-9
vi m m. Vi đuôi m m ho c b ng ph ng, đôi khi lõm vào trong. Vây b ng có I gai
c ng và 5 tia m m.
M t đ c đi m đi n hình c a nhóm này là cá r t d , có tính n th t và b t m i theo
ph ng th c rình m i. Cá có tính ho t đ ng v đêm, ban ngày ít ho t đ ng mà n n p
trong các hang đá, r n san hô, th nh tho ng m i đi tìm mu i. Tuy nhiên, khi đ c
thu n d ng trong đi u ki n nuôi, cá có th n đ c c vào ban ngày.
M t hi n t ng khá lý thú là có s chuy n đ i gi i tính nhóm cá này. Khi còn
nh chúng là cá cái, nh ng khi đ t đ n kích c và tu i nh t đ nh thì chuy n thành cá
đ c. Cá có kích c dài 45-50 cm tr l i th ng là nh ng cá cái, trong khi trên 74 cm
và n ng trên 11kg tr thàng cá đ c. Hi n t ng l ng tính th ng tìm th y cá kích
c 66-72cm. Cá mú có th đ quanh n m, nh ng t p trung vào nh ng tháng l nh, nhi t
đ th p, vì th tùy t ng vùng khác nhau mùa v xu t hi n cá gi ng c ng khác nhau.
S c sinh s n c a cá khá cao, m i con cái có th đ t vài tr m ngàn đ n vài tri u tr ng.
n c ta nh ng loài có giá tr kinh t cao và đ c nuôi nh : Cá mú ch m đ
(Epinephelus akaara), Cá mú ch m t ong (E. merra), Cá mú hoa nâu (E.
fuscoguttatus), cá song m (E. tauvina), cá song Bleekeri (E. bleekeri), cá mú d t
(Cromileptes altivelis)
Cá mú ch m đ (Epinephelus akaara)
Cá có hình thoi, d t bên, chi u dài b ng 2,7-3,2 l n chi u cao. Mõm nh n, mi ng
r ng, s c nh n. Vây đuôi l i, màu h g xám, có nhi u ch m nh . Chi u dài thông

th ng 30cm, t i đa 60cm. Cá phân b
vùng bi n n
, Indonesia, Nh t b n,
Trung Qu c. n c ta, cá phân b t B c vào Nam. S ng ch y u các r ng san hô,
sâu 20-50m. Nhi t đ thích h p 22-28oC. Cá chuy n gi i tính t n m th 4, v i kích
c 28-34cm, n ng 0.5-1kg.

19


Cá mú hoa nâu (Epinephelus fuscogustatus) Epinephelus malabaricus

Cá mú ch m đ (Epinephelus akaara)

Cá mú d t (Cromileptes altivelis)

Cá mú ch m t ong (Epinephelus merra)

Cá mú bleekeri (Epinephelus bleekeri)

Hình 3.1 M t s loài cá mú nuôi ch y u

Cá mú hoa nâu ( Epinephelus fuscoguttatus)
Cá có kích th c l n, c khai thác trung bình 40-70cm, t i đa 120cm. Cá có r ng
hàm d i t 3 hàm tr lên. Cá nh bình th ng có 5-6 s c đen d c vây l ng. Trên
l ng có nhi u đ m đen nh . Cá l n các s c l n ra, phân b kh p thân làm mình cá có
màu đen.
Trong t nhiên có th b t g p cá trong r n san hô đ sâu 60m, cá nh có th s ng
n i c n h n. mi n Trung, cá phân b nhi u Bình Thu n, Khánh Hòa, Qui Nh n.
ây là các loài cá có t c đ l n nhanh, v i kích c 30-50gam, sau 6-8 tháng nuôi

có th đ t 0,5-1 kg/con.
Cá mú ch m t ong (E. merra)
ây là loài có kích c trung bình. Kích c khai thác thông th ng t 20-30cm, cá
l n nh t có th đ t đ n 50cm. Toàn thân hình có r t nhi u ch m đen h t d , có lúc hình
thành 6 c nh đ c gi i h n b ng nh ng đ ng vàng nh t nh t ong. ôi khi c ng có
m t s ch m tr ng. Trên g c vây l ng và sóng cu ng đuôi, các đ m này th ng có
màu h i đ . Cá phân b
vùng c a sông và xu t hi n nhi u khu v c mi n Trung
vào tháng 2-7.
Cá song m (Epinephelus tauvina)
u và thân cá có màu xanh nh t hay màu nâu v i các ch m tròn có màu đ , g ch
hay nâu t i. Các ch m này có rìa nh t, trung tâm màu đ m h n. Có m t v t đen trên
20