Giải pháp nâng cao hiệu quả kinh doanh của các ngân hàng Thương Mại trên địa bàn tỉnh Long An (Luận án tiến sĩ kinh tế)

1

2

nhận thực rõ hơn tính hiệu quả và hiệu năng trong hoạt động của mình để cạnh tranh

PHẦN MỞ ĐẦU
1.Ý nghóa nghiên cứu và tính cấp thiết của đề tài .
Công cuộc đổi mới đất nước được khởi xướng từ sau Đại hội VI của Đảng
Cộng sản Việt Nam đến nay, nền kinh tế nước ta đã và đang chuyển mạnh sang nền
kinh tế thò trường đònh hướng XHCN. Hoạt động Ngân hàng cũng đã có sự đổi mới
một cách căn bản, sâu sắc. Đó là, từ ngân hàng một cấp, hệ thống Ngân hàng Việt
Nam đã chuyển thành hai cấp: Ngân hàng Nhà nước (NHNN) thực hiện chức năng
quản lý Nhà nước về tiền tệ- tín dụng- ngân hàng và hệ thống các Ngân hàng
thương mại (NHTM) trực tiếp kinh doanh tiền tệ – tín dụng và làm các dòch vụ Ngân
hàng theo cơ chế thò trường.
Với sự phân cấp đó, hệ thống các NHTM được đa dạng hoá loại hình, sở hữu,
không ngừng hiện đại hoá các khâu nghiệp vụ, mở rộng các loại hình dòch vụ nhằm
nâng cao năng lực cạnh tranh trong hoạt động kinh doanh của mình.
Thực tiễn hơn 10 năm qua cho thấy hoạt động của hệ thống NHTM ở nước ta
đã góp phần to lớn trong việc thúc đẩy tăng trưởng nền kinh tế, ổn đònh và nâng cao
đời sống nhân dân. Tuy nhiên, nhìn chung quy mô hoạt động vẫn còn nhỏ bé, mạng
lưới tổ chức chưa rộng khắp, hiệu quả tín dụng Ngân hàng chưa cao, hình thức khai
thác vẫn còn đơn điệu, trình độ tư vấn kinh tế – kỹ thuật đối với từng dự án và từng
doanh nghiệp còn thấp. Đáng chú ý hơn còn có một số tổ chức tín dụng (TCTD)
ngoài quốc doanh chạy theo lợi nhuận đơn thuần nên thường va vấp trong hoạt động
kinh doanh, đã rơi vào nguy cơ phá sản, mất khả năng thanh toán. Ngày nay, lónh
vực kinh doanh tiền tệ-tín dụng-ngân hàng đang ngày càng sôi động và quyết liệt
nhằm để phân chia thò phần lẫn nhau, không còn giới hạn trong phạm vi quốc gia mà
lan rộng sang phạm vi khu vực và quốc tế. Điều đó đòi hỏi các NHTM càng phải

thành công.
Xuất phát từ những nội dung trên, cùng với quá trình nghiên cứu lý luận khoa
học và thực trạng hoạt động kinh doanh của các NHTM trên đòa bàn tỉnh Long An,
nghiên cứu sinh quyết đònh chọn đề tài nghiên cứu: “Giải pháp nâng cao hiệu quả
kinh doanh của các Ngân hàng thương mại trên đòa bàn tỉnh Long An” nhằm
phát triển thêm luận cứ khoa học về chức năng lẫn nghiệp vụ cụ thể trong hoạt động
kinh doanh của các NHTM theo cơ chế thò trường, đònh hướng XHCN; đặc biệt là
trong giai đoạn hiện nay, thực hiện Hiệp đònh thương mại Việt Nam-Hoa Kỳ, tiến tới
hội nhập kinh tế khu vực và quốc tế. Hy vọng đề tài nghiên cứu này sẽ đóng góp
một phần vào việc giải quyết những đòi hỏi của thực tiễn cần nâng cao hiệu quả
hoạt động kinh doanh của các NHTM ở nước ta nói chung và các NHTM trên đòa
bàn tỉnh Long An nói riêng.
2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án:
Để hình thành nên đề tài nghiên cứu, nghiên cứu sinh đã trải qua một thời
gian nghiên cứu lý thuyết khoa học, tích lũy kiến thức về hoạt động của Ngành ngân
hàng, kết quả hoạt động kinh doanh của các NHTM tỉnh Long An qua công tác tổng
kết, sơ kết báo cáo hoạt động niên độ và các cuộc hội nghò chuyên đề về hiệu quả
hoạt động kinh doanh, khảo sát thực tế một số NHTM cơ sở. Đặc biệt là thông qua
vai trò quản lý nhà nước về tiền tệ-tín dụng-Ngân hàng tại đòa phương, từ đó nghiên
cứu sinh quyết đònh nghiên cứu: “Giải pháp nâng cao hiệu quả kinh doanh của các
NHTM trên đòa bàn tỉnh Long An”.
3. Những nội dung nghiên cứu trong luận án:
Xuất phát từ những lý luận khoa học về NHTM, đề tài nghiên cứu sẽ làm rõ
và phát triển thêm một số luận cứ khoa học về sự cần thiết khách quan của NHTM
trong nền kinh tế thò trường; các chức năng hoạt động và hiệu quả trong kinh doanh


3

4

của các NHTM. Đồng thời qua nghiên cứu thực trạng hoạt động kinh doanh của các
NHTM trên đòa bàn tỉnh Long An đặt trong mối quan hệ so sánh với NHTM của hai
tỉnh trong vùng Đồng bằng Sông Cửu Long, từ đó phân tích những mặt tích cực, tồn

CHƯƠNG 1

tại và nguyên nhân của nó. Trên cơ sở đó nghiên cứu sinh sẽ đưa ra một số giải pháp

TỔNG QUAN LÝ LUẬN VỀ NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI

chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả kinh doanh của các NHTM nói chung, các NHTM

VÀ CÁC HOẠT ĐỘNG CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI

trên đòa bàn tỉnh Long An nói riêng.

1.1. Sự cần thiết khách quan của NHTM trong nền kinh tế thò trường:

4. Phương pháp nghiên cứu:

1.1.1- Khái niệm về NHTM .

Với phương pháp biện chứng; sử dụng lý thuyết cơ bản về tiền tệ, tín dụng,

Ngân hàng thương mại là loại hình tổ chức tín dụng được thực hiện toàn bộ

kinh tế vó mô và kinh tế vi mô; Sử dụng các phương pháp diễn giải, qui nạp, có phân

hoạt động ngân hàng và các hoạt động khác có liên quan.

tích so sánh đối chiếu và khảo sát thực tế. Qua đó phân tích đánh giá những tồn tại,

Nếu xét về bản chất kinh tế – xã hội của NHTM theo gốc độ phạm trù kinh

nguyên nhân và bài học kinh nghiệm từ thực tiễn. Trên cơ sở đó, nghiên cứu sinh

tế, thì thực chất: NHTM là hệ thống quan hệ tiền tệ hoạt động dưới hình thái tín

mạnh dạn đưa ra một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả kinh doanh của

dụng( vay, cho vay, trả lãi tiền vay) nhằm huy động và cung ứng vốn tiền tệ từ nơi

các NHTM trên đòa bàn tỉnh Long An.

có vốn cung cấp đến nơi có nhu cầu về vốn với mục đích đầu tư phát triển và các

5. Kết cấu luận án: Luận án có khối lượng 187 trang, 15 bảng, 7 biểu đồ,
ngoài phần mở đầu, kết luận, luận án có kết cấu 3 chương:

nhu cầu xã hội khác.
Ngân hàng thương mại là tổ chức tài chính trung gian có vò trí trọng yếu trong

Chương 1: Tổng quan lý luận về NHTM và các hoạt động của NHTM.

hệ thống Ngân hàng. Tổng tài sản có của Ngân hàng thương mại luôn luôn có khối

Chương 2:Thực trạng hoạt động kinh doanh của các NHTM trên đòa bàn tỉnh Long

lượng lớn nhất trong toàn bộ hệ thống Ngân hàng. Mặc khác, khối lượng séc hay tài

An.

khoản tiền gửi không kỳ hạn mà nó có thể tạo ra chiếm tỷ trọng lớn trong tổng cung

Chương 3: Các giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả kinh doanh của các

tiền tệ của cả nền kinh tế.

NHTM trên đòa bàn tỉnh Long An.

Theo Pháp lệnh Ngân hàng ngày 23/05/1990 của Hội đồng Nhà nước xác
đònh: “Ngân hàng thương mại là tổ chức kinh doanh tiền tệ mà hoạt động chủ yếu và
thường xuyên là nhận tiền gửi từ khách hàng với trách nhiệm hoàn trả và sử dụng số
tiền đó để cho vay, thực hiện nghiệp vụ chiết khấu và làm phương tiện thanh toán”.
Theo Luật các TCTD ngày 12/12/1997:
Tổ chức tín dụng là doanh nghiệp được thành lập theo qui đònh của luật này
và các qui đònh khác của pháp luật để hoạt động kinh doanh tiền tệ, làm dòch vụ


5

ngân hàng với nội dung chủ yếu nhận tiền gửi và sử dụng tiền gửi để cung cấp tín
dụng, cung ứng các dòch vụ thanh toán.
Để làm rõ khái niệm trên cần phân tích sâu hơn về nội dung quan hệ tiền tệ
và tính chất tín dụng của NHTM:
Về nội dung quan hệ tiền tệ của NHTM : Được thể hiện trên bốn phương
diện chủ yếu:

6

Về tính chất của tín dụng NHTM:Tín dụng của NHTM có các đặc tính sau:
Thứ nhất, tín dụng là nghiệp vụ chủ yếu trong hoạt động kinh doanh tiền tệ,
dưới hình thức phân phối lại thu nhập quốc dân và vì mục đích sinh lời.
Thứ hai, tín dụng là nghiệp vụ của NHTM có chức năng chủ yếu là chuyển
tải hay là cầu nối giữa nơi cung vốn và nơi cầu vốn, góp phần quan trọng bảo đảm
thông suốt qui trình sản xuất, phân phối, trao đổi và tiêu dùng xã hội.

Thứ nhất, quan hệ giữa NHTM với Nhà nước: Thông qua việc vay vốn và tiền

Thứ ba, hoạt động tín dụng NHTM mang tính chất hoàn trả và có lợi tức. Điều

dự trữ bắt buộc ở Ngân hàng Nhà nước (NHNN), vay vốn Kho bạc Nhà nước; phối

này đòi hỏi hoạt động tín dụng phải tính toán hiệu quả và luôn thích ứng với đặc

hợp với Ngân sách Nhà nước và NHNN điều hoà tiền mặt trong lưu thông, ổn đònh

điểm hoạt động của thò trường tài chính trong và ngoài nước.

tiền tệ, ổn đònh sức mua, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.
Thứ hai, quan hệ giữa NHTM với các doanh nghiệp (tổ chức kinh tế ) bằng
việc huy động vốn và cho vay vốn phục vụ hoạt động kinh doanh; hoặc phát hành

Từ phân tích trên, có thể thấy, quan hệ tín dụng NHTM có phạm vi hoạt động
rộng, có tác động trực tiếp hoặc gián tiếp đến tất cả các khâu và các cấp độ hoạt
động của nền kinh tế quốc dân.

chứng khoán (chứng khoán nợ, chứng khoán vốn) để huy động vốn; các quan hệ tín

1.1.2. Sự cần thiết khách quan của NHTM trong nền kinh tế thò trường:

dụng liên Ngân hàng và các quan hệ thanh toán để làm khai thông các nguồn vốn tín

Nền sản xuất hàng hoá ngày càng phát triển thì quy luật cung cầu ngày càng

dụng trong quá trình kinh doanh.
Thứ ba, quan hệ giữa NHTM với các tầng lớp dân cư: Quan hệ này thể hiện
ở việc NHTM huy động tiền nhàn rỗi trong các tầng lớp dân cư để tăng vốn tín dụng
hoặc cho vay thế chấp và tín chấp cho nhu cầu sản xuất kinh doanh của thể nhân và
cá nhân trong các trường hợp cần thiết.
Thứ tư, quan hệ giữa NHTM và thò trường tài chính (TTTC): Cấu thành của
TTTC gồm thò trường tiền tệ (ngắn hạn) và thò trường vốn (trung dài hạn). Các thành
phần tham gia trên TTTC gồm: công ty cổ phần, thò trường chứng khoán, NHTM,

thể hiện rõ nét, nhất là trong nền kinh tế thò trường nảy sinh ra nhiều mối quan hệ về
cung cầu trong đó cung cầu về vốn đóng vai trò quan trọng nhằm thúc đẩy các mối
quan hệ khác phát triển.
Cầu về vốn trong nền kinh tế nảy sinh do: các doanh nghiệp, cá nhân có nhu
cầu vốn để sản xuất kinh doanh; cá nhân có nhu cầu tiêu dùng và Nhà nước có nhu
cầu vốn do thiếu hụt ngân sách.
Cung về vốn trong nền kinh tế nảy sinh do: Cung về vốn của các tổ chức cho
vay; các khoản tiết kiệm trong dân dư và tiền cung ứng của NHNN.

các TCTD phi Ngân hàng, các Công ty tài chính, Quỹ đầu tư, Bảo hiểm… Trong đó,

Do yêu cầu điều tiết các mối quan hệ cung cầu về vốn trong nền kinh tế đòi

NHTM giữ vai trò quan trọng, chiếm tỷ phần khá lớn và tác động mạnh mẽ đến cả

hỏi phải có một tổ chức trung gian để nhận khoản cung về vốn và phân phối khoản

thò trường tiền tệ và thò trường vốn thông qua tín dụng ngắn hạn, trung hạn và dài

cầu về vốn. Chính vì thế trong nền kinh tế thò trường xuất hiện một ngành kinh

hạn.


7

8

doanh đặc biệt đó là ngành kinh doanh tiền tệ do những doanh nghiệp chuyên hoạt

hay nói cách khác, nghiệp vụ tín dụng của Ngân hàng thương mại là đi vay để cho

động lónh vực này là các ngân hàng thương mại.

vay.

Ngân hàng thương mại có hoạt động gần gũi nhất với nhân dân và nền kinh

Trong quá trình sản xuất kinh doanh, vốn của các chủ thể trong nền kinh tế

tế. Các nước phát triển, hầu như không có công dân nào không có quan hệ giao dòch

vận động liên tục và biểu hiện các hình thái khác nhau qua mỗi giai đoạn của quá

với một ngân hàng. Nền kinh tế càng phát triển, hoạt động và dòch vụ của ngân hàng

trình sản xuất, từ đó xảy ra hiện tượng thừa và thiếu vốn tạm thời: tại một thời điểm

thương mại càng đi vào tận cùng ngõ ngách của nền kinh tế và đời sống của con

nhất đònh, có những đơn vò kinh tế có vốn tiền tệ tạm thời nhàn rỗi (thừa vốn) và có

người. Mọi công dân đều chòu tác động của ngân hàng, dù họ là khách hàng gửi, một

những đơn vò khác tạm thời thiếu vốn. Đây là hiện tượng mang tính chất tạm thời

người vay, hay đơn giản là người đang làm việc cho một doanh nghiệp có vay vốn và

nhưng xảy ra thường xuyên và phổ biến trong bất kỳ nền kinh tế nào, làm nẩy sinh

sử dụng các dòch vụ ngân hàng.

yêu cầu ngày càng bức thiết phải giải quyết cho được vấn đề điều hoà vốn. Ngân

Từ lâu, ngân hàng thương mại là một đònh chế tài chính quen thuộc trong đời

hàng thương mại với vai trò là trung gian tín dụng đứng ra tập trung và phân phối lại

sống kinh tế. Chính vì thế Ngân hàng thương mại ra đời, tồn tại và phát triển cùng

vốn tiền tệ, điều hoà cung và cầu vốn trong các doanh nghiệp, đã góp phần điều tiết

với nền kinh tế thò trường là một thực tế khách quan.

các nguồn vốn, tạo điều kiện cho quá trình sản xuất kinh doanh của các doanh

1.2. Các chức năng của NHTM:
1.2.1 – Chức năng trung gian tín dụng:
Đây là chức năng đặc trưng và cơ bản nhất của Ngân hàng thương mại và có
ý nghóa đặc biệt trong việc thúc đẩy nền kinh tế phát triển.

nghiệp không bò gián đoạn.
Để mở rộng sản xuất, đối với từng doanh nghiệp yêu cầu về vốn là một trong
những mối quan tâm hàng đầu được đặt ra. Các doanh nghiệp không thể trông chờ
vào vốn tự có, mà còn phải biết dựa vào vốn của nhiều nguồn khác nhau trong xã

Quan hệ tín dụng trực tiếp giữa chủ thể có tiền chưa sử dụng và chủ thể có

hội. Ngân hàng thương mại với tư cách là nơi tập trung đại bộ phận vốn nhàn rỗi, sẽ

nhu cầu tiền tệ cần bổ sung gặp phải nhiều hạn chế. Hoạt động tín dụng của Ngân

là trung tâm đáp ứng nhu cầu vốn bổ sung cho đầu tư phát triển. Như vậy, tín dụng

hàng thương mại đã góp phần khắc phục hạn chế đó.

ngân hàng vừa giúp cho doanh nghiệp rút ngắn được thời gian tích luỹ vốn nhanh

Thực hiện chức năng này, một mặt NHTM huy động tập trung các nguồn vốn
tiền tệ tạm thời nhàn rỗi của các chủ thể trong nền kinh tế hình thành nguồn vốn cho

chóng cho đầu tư mở rộng sản xuất, góp phần thúc đẩy nhanh tốc độ tập trung và
tích luỹ vốn cho nền kinh tế.

vay; mặc khác, trên cơ sở số vốn đã huy động được, Ngân hàng cho vay để đáp ứng

Ngân hàng thương mại tập hợp nguồn vốn của khách hàng này đem chuyển

nhu cầu vốn sản xuất, kinh doanh, tiêu dùng ….. của các chủ thể kinh tế, góp phần

cho người khác sử dụng theo phương thức kinh doanh “vay để cho vay”. Đó chính là

đảm bảo sự vận động liên tục của guồng máy kinh tế- xã hội, thúc đẩy tăng trưởng

vai trò trung gian của Ngân hàng. Như vậy xuất hiện một nét đặc thù chính của

kinh tế. Như vậy, Ngân hàng thương mại vừa là người đi vay vừa là người cho vay,

Ngân hàng khi đóng vai trò trung gian: thu thập những đồng tiền đã có sẳn (như
nhận tiền gửi; tiền tiết kiệm) và đem cho vay đối với người cần tiền để sử dụng cho


9

10

nhu cầu sản xuất kinh doanh, sinh hoạt và đời sống. Vai trò trung gian này trở nên

Ngày nay, thông qua chức năng trung gian tín dụng, Ngân hàng thương mại đã

phong phú hơn khi việc phát hành thêm cổâ phiếu, trái phiếu, phát hành chứng chỉ

và đang thực hiện chức năng xã hội của mình, làm cho sản phẩm xã hội được tăng

tiền gửi và hiện nay phổ biến là tiền gửi tiết kiệm có xổ số,….. cũng được coi là

lên, vốn đầu tư được mở rộng và từ đó góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế và cải

những hình thức thu thập nguồn vốn.

thiện đời sống nhân dân.

Ngày nay, sự phát triển của thò trường tài chính làm xuất hiện những khía
cạnh khác của chức năng trung gian tín dụng Ngân hàng. Ngân hàng có thể đứng ra
làm trung gian giữa công ty (khi phát hành cổ phiếu) với những nhà đầu tư: chuyển

1.2.2- Chức năng trung gian thanh toán và quản lý các phương tiện thanh
toán:
Chức năng này là sự kế thừa và phát triển chức năng Ngân hàng là thủ quỹ

giao các mệnh lệnh trên thò trường chứng khoán; đảm nhận việc mua bán trái phiếu

của các doanh nghiệp, tức là Ngân hàng tiến hành nhập tiền vào tài khoản hay chi

công ty theo cách này Ngân hàng làm trung gian giữa người đầu tư và người cần vay

trả theo lệnh của chủ tài khoản. Công việc của người thủ quỹ chính là ở chổ làm

vốn trên thò trường.

trung gian thanh toán. Hoạt động thanh toán của Ngân hàng là cơ sở hoạt động tín

Do đó, Ngân hàng không chỉ làm trung gian giữa người gửi tiền và người vay

dụng ngày nay. Khi một khách hàng thiếu tiền để thanh toán, Ngân hàng sẽ trả hộ

tiền, mà còn làm trung gian giữa người đầu tư và người vay vốn trên thò trường.

và khoản trả hộ đó sẽ trở thành khoản vay của khách hàng. Trong Ngân hàng thương

Những trung gian tài chính làm việc này để kiếm lời bằng việc đặt một lãi suất cao

mại, chức năng trung gian thanh toán gắn bó chặt chẽ và hữu cơ với chức năng trung

hơn cho các món vay so với món lãi họ thanh toán cho người cho vay (người tiết

gian tín dụng: Ngân hàng dùng số tiền gửi thanh toán của người này để cho người

kiệm). Như vậy, do hoạt động trong quá trình tài chính gián tiếp, những trung gian

khác vay. Xuất phát từ chức năng là người thủ quỹ của các doanh nghiệp, Ngân

tài chính có thể đem lại cho họ thu nhập tiền lãi cao và có thể giúp những người vay

hàng có đủ điều kiện để thực hiện các dòch vụ thanh toán theo sự uỷ nhiệm của

các món tiền nhỏ, nay có thể vay được tiền vốn mà họ không có cách nào để có

khách hàng. Khi các khách hàng gửi tiền vào Ngân hàng, họ sẽ được đảm bảo an

được. Ngoài ra, đối với người vay món tiền lớn cũng hưởng lợi, bởi vì quá trình trung

toàn trong việc cất giữ tiền và thực hiện thu chi một cách nhanh chóng, tiện lợi, nhất

gian tài chính tập trung được nhiều vốn hơn cho người vay trong thò trường tài chính.

là đối với các khoản thanh toán có giá trò lớn, ở mọi đòa phương, nếu khách hàng tự

Tác dụng của trung gian tài chính là giảm thiểu những chi phí thông tin và chi

làm sẽ rất tốn kém, khó khăn và không an toàn. Khi Ngân hàng thương mại ra đời

phí giao dòch trong nền kinh tế. Hơn nữa, tín dụng Ngân hàng còn là một trong

và phát triển, hầu hết các khoản thanh toán chi trả về hàng hoá, dòch vụ giữa các

những nguồn hình thành vốn lưu động và vốn cố đònh của doanh nghiệp. Vì vậy, tín

chủ thể kinh tế (doanh nghiệp và cá nhân) đều được chuyển giao cho Ngân hàng

dụng Ngân hàng đã góp phần điều hoà vốn trong nền kinh tế, đảm bảo cho quá trình

thực hiện, việc thanh toán trở nên tiện lợi, tiết kiệm được nhiều chi phí, mọi quan hệ

sản xuất kinh doanh được liên tục, là cầu nối giữa tiết kiệm, tích luỹ, đầu tư, động

thanh toán được thực hiện bằng cách các chủ thể mở tài khoản tại Ngân hàng và yêu

viên vật tư hàng hoá đưa vào sản xuất lưu thông, mở rộng nguồn vốn thúc đẩy tiến

cầu Ngân hàng thực hiện các khoản chi trả hoặc uỷ nhiệm cho Ngân hàng thực hiện

bộ kỹ thuật, đẩy nhanh quá trình tái sản xuất.

việc thu nhận các khoản tiền vào tài khoản của mình.

11

12

Trong khi làm trung gian thanh toán, Ngân hàng tạo ra những công cụ lưu

Ngân hàng mà dùng thẻ như thẻ tín dụng. Họ thanh toán bằng cách nối mạng máy vi

thông tín dụng và độc quyền quản lý các công cụ đó (séc, giấy chuyển ngân, thẻ

tính của các Ngân hàng thương mại trong nước, nhằm thực hiện chuyển vốn từ tài

thanh toán) đã tiết kiệm cho xã hội rất nhiều chi phí lưu thông, đẩy nhanh tốc độ lưu

khoản người mua sang tài khoản người bán một cách nhanh chóng.

chuyển vốn, thúc đẩy quá trình lưu thông hàng hoá. Ban đầu Ngân hàng đã sử dụng

Quá trình lưu thông chuyển vốn từ tài khoản người mua sang tài khoản người

tiền Ngân hàng thay cho tiền vàng trong lưu thông tiết kiệm được chi phí đúc tiền,

bán có một đặc điểm phi vật chất, vì không giống như đồng tiền giấy được chuyển

vận chuyển, bảo quản và hao mòn tiền vàng trong lưu thông. Kế tiếp, Ngân hàng sử

trao tay thực sự từ người này sang người khác, mà nó chính là đồng tiền ghi sổ, rất

dụng các công cụ lưu thông tín dụng như: séc, thẻ thanh toán để thay thế cho tiền

thích ứng với từng nhu cầu của giao dòch.

mặt, đã tiết kiệm được chi phí trong việc in, đếm và vận chuyển tiền. Từ các phương

Cùng với sự phát triển của đồng tiền ghi sổ, tiền tệ nói chung đã trở thành

tiện thanh toán, khách hàng của Ngân hàng không phải chi trả với nhau bằng tiền

một công cụ hết sức mềm dẽo, nó không tồn tại dưới dạng vật chất. Séc và chuyển

mặt, mà chỉ cần ra lệnh Ngân hàng thương mại thông qua các phương tiện, Ngân

khoản chỉ là cách thực hiện, nó cho phép lưu thông đồng tiền ghi sổ. Cơ sở của việc

hàng sẽ ghi nợ cho tài khoản người này và ghi có tài khoản người kia một cách kòp

phát hành séc hay thanh toán qua chuyển khoản đó chính là tài khoản tại Ngân

thời.

hàng.
Việc làm trung gian thanh toán của Ngân hàng ngày nay đã phát triển đến

1.2.3 – Chức năng tạo “ bút tệ” theo cấp số nhân:

tầm mức rất đa dạng, không chỉ là trung gian thanh toán truyền thống như trước mà

Từ khi Ngân hàng ra đời, hoạt động kinh doanh tiền tệ có được bước phát

còn quản lý các phương tiện thanh toán. Đây là vai trò ngày càng chiếm vò trí rất

triển mới. Trong quá trình kinh doanh tiền tệ, các Ngân hàng nhận thấy khách hàng

quan trọng, phù hợp với sự phát triển và tiến bộ của khoa học kỹ thuật. Ở các nước

đã sử dụng giấy chứng nhận tiền gửi mà Ngân hàng đã cấp cho họ để chi trả các

phát triển, phần lớn công tác thanh toán được thực hiện thông qua séc và phần lớn

khoản nợ. Vì thế, các Ngân hàng đưa vào lưu thông các loại tiền giấy Ngân hàng

séc thanh toán trong nước được thực hiện bằng thanh toán bù trừ thông qua hệ thống

được chuyển đổi ra vàng qua nghiệp vụ tín dụng thay thế cho tiền vàng. Đây chính

Ngân hàng thương mại. Nếu việc phát hành séc để rút tiền từ tài khoản tiền gửi và

là một phát minh có giá trò trong lòch sử hoạt động của tiền tệ.

thanh toán trong cùng một Ngân hàng, thì chỉ là một động tác chuyển dòch vốn từ tài

Vào cuối thế kỷ 19, hệ thống Ngân hàng hai cấp được hình thành, các Ngân

khoản này sang tài khoản khác và nếu séc thanh toán trong cùng đòa bàn thì phải

hàng không còn hoạt động riêng lẽ mà đã tạo ra một hệ thống, trong đó Ngân hàng

thông qua thanh toán bù trừ.

Nhà nước là cơ quan quản lý về tiền tệ- tín dụng, là ngân hàng của các ngân hàng.

Khoa học công nghệ ngày càng hiện đại, các Ngân hàng thương mại từng

Các Ngân hàng còn lại chuyên kinh doanh tiền tệ, nhờ hoạt động trong hệ thống các

bước trang bò đầy đủ máy vi tính và các phương tiện kỹ thuật khác, tạo điều kiện

Ngân hàng thương mại đã tạo ra “ bút tệ” thay thế cho tiền mặt. Đây là sáng kiến

thanh toán bù trừ được nhanh chóng, độ chính xác cao và giảm bớt chi phí Hiện nay,

quan trọng thứ hai trong lòch sử hoạt động ngân hàng. Chính nhờ phương thức tạo

việc sử dụng hình thức chuyển tiền bằng điện tử đưa đến việc hạn chế sử dụng séc


13

14

tiền này mà Ngân hàng chẳng những bảo đảm cho sự phát triển của mình, mà còn

nhiên dưới sự kiểm soát của Ngân hàng Nhà nước, Ngân hàng thương mại chỉ tạo

trở thành trung tâm tiền tệ của đời sống kinh tế hiện đại.

tiền “bút tệ” trong một giới hạn nhất đònh. Chức năng tạo tiền của Ngân hàng

Quá trình tạo tiền của Ngân hàng thương mại được thực hiện thông qua hoạt

thương mại chỉ thực hiện được khi Ngân hàng thương mại huy động đã cho vay và số

động tín dụng và thanh toán trong hệ thống Ngân hàng trong mối liên hệ chặt chẽ

tiền vay đó phải luân chuyển trong hệ thống Ngân hàng thương mại. Do vậy, nếu

với hệ thống Ngân hàng Nhà nước. Chúng ta giả đònh rằng tất cả các Ngân hàng

Ngân hàng thương mại không tạo được tiền có nghóa là Ngân hàng thương mại đã

thương mại đều không giữ lại tiền dự trữ quá mức qui đònh, các tờ séc không chuyển

không không tạo ra điều kiện thuận lợi cho quá trình sản xuất.

thành tiền mặt và các yếu tố phức tạp khác được bỏ qua thì tiền “ bút tệ” do các

Trong thời kỳ kinh tế kế hoạch tập trung , Ngân hàng Việt Nam không mở

Ngân hàng thương mại tạo ra bằng cách biến mức tiền gửi ban đầu tại một Ngân

rộng việc thu nhận tiền gửi vào tài khoản séc, việc thanh toán bằng séc trong dân cư

hàng đầu tiên nhận tiền gửi thành một khoản tiền lớn hơn gấp nhiều lần khi thực

không được phổ biến. Ngân hàng ít cung cấp tín dụng qua tài khoản tiền gửi và tài

hiện các nghiệp vụ tín dụng thanh toán qua nhiều Ngân hàng. Một Ngân hàng cho

khoản vãng lai , nên khả năng sáng tạo bút tệ của Ngân hàng rất hạn hẹp, không

vay xong thì số vốn đó lại chuyển sang Ngân hàng khác và sẽ trở thành vốn tiền gửi

tạo ra được bội số của tiền gửi ban đầu, mà chỉ có một tỷ lệ phần trăm nhỏ của số

của các Ngân hàng khác.

tiền gửi ấy trở lại Ngân hàng dưới dạng gia tăng ký thác ứng lập.

Ngày nay, tiền của hệ thống NHTM chiếm bộ phận lớn trong tổng khối tiền tệ

Muốn tạo ra bút tệ phải sử dụng cả hệ thống Ngân hàng. Một Ngân hàng

ở các nước có nền kinh tế phát triển. Một nền kinh tế càng đi dần vào hiện đại,

đơn độc khó có khả năng tạo tiền, hoặc việc tạo tiền diễn ra ở một Ngân hàng

càng phát triển bao nhiêu, nền kinh tế ấy càng sử dụng nhiều hơn tiền do các Ngân

thương mại chỉ là tạm thời trong một lúc nào đó. Một Ngân hàng thương mại duy

hàng thương mại tạo ra. Các công cụ tạo ra tiền của Ngân hàng thương mại thật sự

nhất không thể tạo dựng bức tranh toàn cảnh về quá trình tạo tiền. Hay nói cách

thúc đẩy việc tăng trưởng nền kinh tế. Vì vậy, sự tạo tiền của các Ngân hàng thương

khác, quá trình tạo tiền là hệ quả tổng hợp của hoạt động nhận tiền gửi, thanh toán

mại có ý nghóa to lớn và toàn diện: một hệ thống tín dụng năng động có vai trò cực

hộ và cho vay của các Ngân hàng thương mại và luôn có sự trợ giúp của Ngân hàng

kỳ quan trọng như là người mở đầu, người tham gia và là người quyết đònh đối với

Nhà nước. (Ngân hàng Nhà nước sử dụng các công cụ chính sách tiền tệ để gia tăng

mọi quá trình sản xuất. Nhờ tín dụng tạo tiền mà quá trình sản xuất trôi chảy, trên cơ

hay khống chế khả năng tạo tiền của Ngân hàng thương mại theo ý đồ của mình).

sở đó tạo nguồn tích luỹ cho bản thân Ngân hàng thương mại và nền kinh tế. Đồng

Việc tạo tiền của Ngân hàng thương mại đến lúc nào đó, giới hạn nào đó sẽ lôi cuốn

thời có vai trò quan trọng trong việc thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia, vì tín

việc phát hành thêm tiền của Ngân hàng Nhà nước, bởi vì việc tạo tiền có khả năng

dụng Ngân hàng thực hiện vai trò của nó như là một kênh để thông qua đó, tiền

là cho các Ngân hàng thương mại mất khả năng chi trả tiền mặt và lúc đó Ngân

cung ứng được tăng lên hoặc giảm xuống phù hợp với nhu cầu phát triển kinh tế.

hàng Nhà nước phải cho các Ngân hàng thương mại vay để bù đắp thiếu hụt thanh

Ngân hàng thương mại tạo ra bút tệ xuất phát từ tiền của Ngân hàng Nhà
nước. Nếu không có sự ràng buộc nào, thì khả năng tạo ra bút tệ là vô hạn. Tuy

khoản; trong khi đó, Ngân hàng Nhà nước không cho vay các tổ chức tài chính phi
ngân hàng vì chúng không tạo ra tiền.


15

16

* Tài khoản tiền gửi thanh toán ( tài khoản giao dòch hay tài khoản séc), tài

1.3. Hoạt động kinh doanh Ngân hàng thương mại:
1.3.1. Huy động vốn.

khoản này có số dư có, khách hàng chỉ được sử dụng trong phạm vi tiền gửi của

Huy động vốn là hoạt động chủ yếu và thường xuyên của Ngân hàng thương

mình.
*Tài khoản vãng lai : tài khoản này có thể dư có hoặc dư nợ, nghóa là khách

mại, là mối quan tâm hàng đầu của các Ngân hàng. Nguồn vốn huy động chiếm tỷ
trọng lớn nhất trong tổng nguồn vốn hoạt động của Ngân hàng.
Về phương diện pháp lý, người gửi tiền có quyền lựa chọn các loại tiền gửi

hàng ngoài việc sử dụng vốn tiền gửi của mình còn được dùng khoản tiền do Ngân
hàng cho vay theo sự thỏa thuận trước giữa Ngân hàng và khách hàng.
Tiền gửi của các tổ chức kinh tế : Là loại tiền gửi mà các tổ chức, doanh

theo yêu cầu và được hưởng các dòch vụ ngân quỹ do Ngân hàng Nhà nước cung ứng

hoặc được hưởng lãi suất, đồng thời Ngân hàng tùy nghi sử dụng tiền gửi đó vào

nghiệp thường xuyên gửi tại NHTM.
Tiền gửi các tổ chức kinh tế có thể chia ra : tiền gửi có kỳ hạn và không kỳ

hoạt động kinh doanh của Ngân hàng với cam kết thực hiện việc hoàn trả vào thời
điểm mà người gửi yêu cầu đối với từng loại tiền gửi. Luật pháp cũng qui đònh rỏ

hạn:

trách nhiệm và quyền lợi của Ngân hàng khi nhận tiền gửi của khách hàng, và

*Tiền gửi không kỳ hạn: Đây là loại tiền gửi thể hiện khoản tiền tạm thời

chính nghiệp vụ gửi tiền là một tiêu chuẩn để phân biệt giữa Ngân hàng thương

nhàn rổi, họ gửi tiền vào Ngân hàng không chú trọng mục đích sinh lời , mà vì mục

mại và các tổ chức tài chính trung gian khác. Ngân hàng thương mại trở thành người

đích an toàn tài sản, khi cần có thể rút ra một cách dể dàng.

bảo quản các số tiền đó, được phép sử dụng vào hoạt động chuyên môn của mình,

*Tiền gửi có kỳ hạn: Là loại tiền gửi được ủy thác vào Ngân hàng , có sự

nhưng đồng thời cũng có trách nhiệm hoàn lại vốn trong các điều kiện đã được qui

thỏa thuận về thời gian rút tiền giữa Ngân hàng với khách hàng. Tiền gửi có kỳ hạn

đònh.

được hưởng lãi suất cố đònh. Tuy nhiên, giữa các loại tiền gửi có kỳ hạn khác nhau
Ngân hàng thương mại huy động vốn dưới các hình thức sau:

thì lãi suất sẽ khác nhau, thời hạn gửi càng dài thì lãi suất càng cao bởi vì Ngân

-Tiền gửi thanh toán : Là loại tiền gửi được các tổ chức kinh tế, cá nhân gửi

hàng có thể dùng tiền gửi này để đầu tư vào những dòch vụ hoặc sản xuất lâu dài,

vào Ngân hàng để thực hiện các khoản chi trả trong hoạt động sản xuất kinh doanh

lợi tức cao và ổn đònh hơn.

và tiêu dùng. Đây là một bộ phận tiền đang chờ thanh toán, khách hàng gửi tiền

-Tiền gửi tiết kiệm: chủ yếu là tiết kiệm của dân cư, gồm các loại sau:

không mất quyền sử dụng số tiền ấy. Họ có thể rút ra, chuyển nhượng hoặc chi trả

+Tiết kiệm không kỳ hạn:

trong thanh toán bất kỳ lúc nào theo yêu cầu.

Là khoản tiền gửi mà chủ tài khoản có thể rút tiền ra bất kỳ lúc nào mà

Tiền gửi thanh toán được thể hiện ở Ngân hàng thương mại trên hai loại tài
khoản:

không phải báo trước. Số dư tài khoản này thường không lớn , nhưng có ưu điểm
hơn so với tiền gửi thanh toán vì số dư của loại tiền gửi này ít biến động.
+ Tiết kiệm có kỳ hạn:


17

18

Ngân hàng thương mại thường huy động tiết kiệm với kỳ hạn từ ba tháng

để huy động vốn, trong đó cam kết trả lãi và gốc cho người mua (hoặc người sở

đến một năm. Về nguyên tắc, một khi khách hàng đã gửi tiền vào tài khoản này, sẽ

hữu) sau một thời gian nhất đònh. Về phía người mua, trái phiếu Ngân hàng là giấy

không được rút ra trước hạn. Để tăng sức cạnh tranh trong thu hút tiền gửi , một số

chứng nhận việc đầu tư vốn và quyền được hưởng thu nhập của người mua trên số

Ngân hàng thương mại vẫn cho khách hàng rút tiền trước hạn, nhưng trong trường

tiền mua trái phiếu Ngân hàng.

hợp này tiền gửi của khách hàng chỉ được tính theo lãi suất không kỳ hạn.
+Tiết kiệm dài hạn: đối với tài khoản này, bất kỳ lúc nào chủ tài khoản cũng
có thể gửi tiền vào tài khoản với số lượng không hạn chế, nhưng chỉ được rút ra khi
đến hạn. Đây là loại hình tiết kiệm mà Ngân hàng cần tận dụng nhằm tạo các
nguồn vốn có tính ổn đònh cao phục vụ cho hoạt động cấp tín dụng dài hạn .

Thực chất, hình thức tạo vốn này đã giúp cho các Ngân hàng thương mại chủ
động trong việc huy động vốn để thực hiện các dự án đầu tư dài hạn vì nguồn vốn
này có tính ổn đònh cao về thời gian sử dụng và lãi suất.
1.3.2. Hoạt động tín dụng.
Chúng ta biết rằng: Tín dụng là một phạm trù kinh tế, nó đã tồn tại và phát

Ngoài các hình thức tiền gửi, các Ngân hàng thương mại còn huy động vốn

triển qua nhiều hình thái kinh tế-xã hội. Nếu hiểu theo nghóa hẹp thì tín dụng là sự

dưới các hình thức khác để thu hút các khoản tiền nhàn rổi của các chủ thể trong

vay mượn trong đó hai chủ thể người đi vay và người cho vay , sẽ thỏa thuận một

nền kinh tế bằng cách phát hành chứng chỉ tiền gửi và trái phiếu. Cả hai hình thức

thời hạn nợ và mức lãi suất cụ thể. Nếu hiểu theo nghóa rộng thì tín dụng là sự vận

huy động này đều phát hành từng đợt và mổi lần phát hành phải được phép của

động của các nguồn vốn từ nơi thừa đến nơi thiếu.

Ngân hàng Nhà nước hoặc của y ban chứng khoán quốc gia.

Từ tín dụng được sử dụng ngày nay (tiếng Anh: Credit, Pháp: Crédit) xuất

-Phát hành chứng chỉ tiền gửi có mệnh giá lớn: Việc huy động các chứng chỉ

phát từ gốc Latin Creditum là lòng tin và sự tín nhiệm. Ở đây muốn nói về niềm tin

tiền gửi thuộc loại này có ý nghóa quan trọng trong việc quản lý tài sản nợ hơn là

mà người cho vay hướng về người đi vay khi đem tiền bạc, tài sản ra cho vay, họ

biện pháp để các Ngân hàng thương mại huy động vốn vì nó chỉ được sử dụng khi

phải có cơ sở tin rằng người đi vay sẽ hoàn trả nợ đúng hạn và ngược lại người đi

cần thiết.

vay cũng tin tưởng vào Ngân hàng khi đem tài sản của mình thế chấp, cầm cố vào

Mức lãi được trả cho các chứng chỉ tiền gửi do sự thỏa thuận trực tiếp giữa
Ngân hàng và người gửi tiền hoặc ở mức mà người gửi tiền có thể chấp nhận được.
Xuất phát từ thực tế khách quan : những người mua chứng chỉ tiền gửi này rất
nhạy cảm với sự thay đổi của lãi suất. Để huy động được vốn nhằm đáp ứng các nhu
cầu thanh toán hay nhu cầu tín dụng, các Ngân hàng thương mại có thể đưa ra các
mức lãi suất cao hơn so với các chứng chỉ tiền gửi khác.

Ngân hàng. Nói cách khác để quan hệ tín dụng tồn tại đòi hỏi phải tạo lập được
niềm tin và đây là cơ sở quan trọng cho quan hệ tín dụng hình thành. Như vậy khái
niệm tổng quát về tín dụng có thể đưa ra là: tín dụng là một quan hệ vay mượn dựa
trên nguyên tắc có hoàn trả (cảø vốn và lãi) sau một thời gian nhất đònh.
Từ khái niệm trên cho thấy trong quan hệ tín dụng người cho vay chỉ nhượng
lại quyền sử dụng vốn cho người đi vay trong một thời gian nhất đònh. Tuy nhiên,

- Phát hành trái phiếu: Trái phiếu Ngân hàng là một công cụ vay nợ dài hạn

người đi vay không có quyền sở hữu trên số vốn ấy nên phải hoàn trả lại cho người

trên thò trường vốn dưới hình thức giấy nhận nợ do các tổ chức tín dụng phát hành

đi vay khi đến thời hạn đã thoả thuận. Sự hoàn trả này không chỉ là sự bảo tồn về


19

20

mặt giá trò mà vốn tín dụng còn được tăng thêm dưới hình thức lợi tức. Ở đây, quá

và dòch vụ. Qua đó, góp phần đáng kể vào nhòp độ tăng trưởng của nền kinh tế trong

trình vận động mang tính chất hoàn trả của tín dụng là biểu hiện đặc trưng nhất về

từng thời kỳ nhất đònh.

sự khác biệt giữa quan hệ tín dụng và các mối quan hệ khác.
Quan hệ tín dụng dù vận động ở phương thức sản xuất nào, đối tượng vay
mượn là hàng hoá hay tiền tệ thì tín dụng cũng mang ba đặc điểm cơ bản:
- Người cho vay chuyển giao một lượng tài sản do mình sở hữu cho người đi
vay được quyền sử dụng trong một thời gian nhất đònh.
- Thời hạn tín dụng được xác đònh do thoả thuận giữa người cho vay và người
đi vay.
- Người sở hữu tín dụng được nhận một phần thu nhập dưới hình thức lợi tức.
1.3.2.1- Chức năng của tín dụng: trong nền kinh tế hàng hoá, tín dụng thể hiện
2 chức năng cơ bản sau:
a/ Tập trung và phân phối lại vốn tiền tệ là 2 quá trình thống nhất trong sự vận
hành của hệ thống tín dụng. Ở đây sự có mặt của tín dụng được xem như chiếc cầu

nối giữa các nguồn cung – cầu về vốn tiền tệ trong nền kinh tế.
Thông qua chức năng này, tín dụng đã trực tiếp tham gia điều tiết các nguồn
vốn tạm thời thừa từ các cá nhân, các tổ chức kinh tế để bổ sung kòp thời cho những
doanh nghiệp, nhà nước hay cá nhân đang gặp thiếu hụt về vốn. Nói cách khác:
- Khâu tập trung, tín dụng là nơi tập hợp những nguồn vốn tạm thời nhàn rỗi
trong xã hội.
- Khâu phân phối lại vốn tiền tệ, tín dụng là nơi đáp ứng nhu cầu vốn cho
doanh nghiệp, các cá nhân và cho cả ngân sách.
Khác với phương pháp ngân sách, việc phân phối mang tính chất cấp phát
không hoàn trả phục vụ chủ yếu cho lónh vực phi sản xuất; phân phối vốn qua hệ
thống tín dụng trên cơ sở hoàn trả, phục vụ chủ yếu cho nhu cầu sản xuất lưu thông

Trên thực tế, vận dụng chức năng của tín dụng được thể hiện thông qua hoạt
động của hệ thống các tổ chức tín dụng. Đây là loại hình tín dụng gián tiếp của xã
hội, nghóa là quá trình tập trung và phân phối phải qua các tổ chức trung gian. Ngoài
ra, trong điều kiện kinh tế thò trường tín dụng còn thể hiện bằng loại hình tín dụng
trực tiếp như: mua bán chòu hàng hoá giữa các doanh nghiệp, các doanh nghiệp hay
nhà nước sẽ tự huy động vốn thông qua phát hành trái phiếu trên thò trường chứng
khoán.
Như vậy, nếu trong điều kiện cơ chế quản lý kinh tế theo kế hoạch chức năng
tập trung và phân phối lại vốn của tín dụng chỉ được thực hiện hầu hết qua các tổ
chức trung gian, thì trong điều kiện cơ chế thò trường cùng với sự đa dạng các hình
thức tín dụng, việc tổ chức phân phối vốn tín dụng cũng được phong phú hơn, tạo
điều kiện điều phối vốn linh hoạt và hiệu quả hơn.
Thực hiện chức năng này, tín dụng còn góp phần tiết kiệm tiền mặt và các chi
phí lưu thông cho xã hội, biểu hiện cụ thể qua những điểm sau:
Qua quá trình huy động kòp thời những nguồn vốn nhàn rỗi trong xã hội,
những khoản vốn này đang tạm thời đứng yên sẽ được đưa vào chu chuyển, nghóa là
tín dụng đã tăng nhòp độ vòng quay của đồng tiền, giảm đồng tiền dư thừa nhằm ổn
đònh lưu thông tiền tệ. Hơn nữa, trong điều kiện hệ thống Ngân hàng phát triển thì

song song với quá trình tổ chức nghiệp vụ tín dụng sẽ là việc mở rộng nghiệp vụ
thanh toán không dùng tiền mặt, tạo điều kiện cho sự ra đời của bút tệ, điều này làm
giảm nhu cầu tiền mặt trong lưu thông, đồng thời giảm những chi phí in ấn giấy bạc,
chi phí bảo quản tiền, vận chuyển tiền,….
Tóm lại, chức năng tập trung và phân phối lại vốn là chức năng cơ bản và
quan trọng nhất của tín dụng: ngoài tác dụng chủ yếu là thúc đẩy nền kinh tế tăng


21

22

trưởng, sự vận dụng chức năng trên thực tế còn góp phần tiết kiệm tiền mặt và chi

khắc phục kòp thời, nhằm phát huy vai trò quản lý và điều tiết vó mô của nhà nước.

phí lưu thông cho xã hội.

Điều này cũng có nghóa là tín dụng cần phải được vận dụng như một trong những

b/ Phản ánh các hoạt động kinh tế:

đòn bẩy kích thích kinh tế không thể thiếu trong quá trình tổ chức quản lý kinh tế-

Chức năng này được phát huy tác dụng phụ thuộc vào sự phát triển của chức

tài chính, kiểm soát và thúc đẩy các hoạt động kinh tế quốc dân.

năng tập trung và phân phối lại vốn tiền tệ trên cơ sở có hoàn trả nêu trên, cụ thể là:

1.3.2.2 – Vai trò của tín dụng:

Thông qua quá trình tập trung và phân phối lại vốn, tín dụng góp phần phản

Nói đến vai trò tín dụng, nghóa là nói đến sự tác động của tín dụng đối với

ánh được mức độ phát triển của nền kinh tế về các mặt như: khối lượng tiền nhàn

nền kinh tế – xã hội. Vai trò của tín dụng bao gồm hai mặt: mặt tích cực và mặt tiêu

rỗi trong xã hội, nhu cầu vốn trong từng thời kỳ…. từ đó giúp chúng ta có cái nhìn

cực. Chẳng hạn nếu để tín dụng phát triển tràn lan không kiểm soát, thì không

tổng quát về những quan hệ cân đối lớn trong nền kinh tế đặc biệt là quan hệ giữa

những không làm cho nền kinh tế phát triển mà còn làm cho lạm phát có thể gia

tích luỹ và tiêu dùng như: trong tổng nguồn vốn tích luỹ thì kết cấu gồm những

tăng, gây ảnh hưởng đến đời sống kinh tế – xã hội. Mặt tích cực, tín dụng có vai trò

khoản nào, được huy động từ những thành phần và đối tượng nào, với khối lượng và

to lớn sau đây:

sự biến động qua từng thời kỳ là bao nhiêu…. hoặc với nguồn vốn giành cho tiêu
dùng thì tiêu dùng công cộng, tiêu dùng cho cá nhân là bao nhiêu…
Đặc biệt trong hoạt động cho vay của Ngân hàng để góp phần đảm bảo an
toàn về nguồn vốn, Ngân hàng luôn thực hiện quá trình kiểm tra tình hình tài chính

của đơn vò qua đó giúp cho các cơ quan chức năng phát hiện kòp thời những trường
hợp vi phạm chế độ quản lý kinh tế của Nhà nước. Bên cạnh đó, trên cơ sở thực hiện
nguyên tắc cho vay có hoàn trả, tín dụng ngân hàng còn phản ánh kòp thời tình hình
quản lý và sử dụng vốn của các đơn vò có hiệu quả hay không.
Ngoài ra, thông qua việc tổ chức công tác thanh toán không dùng tiền mặt còn
tạo điều kiện để Ngân hàng tăng cường vai trò kiểm soát bằng đồng tiền đối với các
đơn vò kinh tế, vì mọi quá trình hình thành và sử dụng vốn của doanh nghiệp đều

. Thứ nhất : Tín dụng góp phần thúc đẩy sản xuất lưu thông hàng hoá.
- Tín dụng, trước hết là nguồn cung ứng vốn cho các doanh ngiệp, các tổ chức
kinh tế .
- Tín dụng là một trong những công cụ để tập trung vốn một cách hữu hiệu
trong nền kinh tế.
- Tín dụng không những là công cụ tập trung vốn mà còn là công cụ thúc đẩy
tích tụ vốn cho xí nghiệp, tổ chức kinh têá.
Có thể nói, trong nền kinh tế –xã hội, tín dụng đều phát huy vai trò to lớn nói
trên của nó.
+ Đối với doanh nghiệp: Tín dụng góp phần cung ứng vốn bao gồm vốn cố
đònh và vốn lưu động.

được phản ánh và lưu giữ qua số liệu trên tài khoản tiền gửi. Từ đó, Ngân hàng có

+ Đối với dân chúng: Tín dụng là cầu nối giữa tiết kiệm và đầu tư.

cái nhìn tương đối tổng quát về cấu trúc tài chính của các đơn vò.

+ Đối với toàn xã hội: Tín dụng làm tăng hiệu suất sử dụng đồng vốn.

Như vậy, với chức năng phản ánh và kiểm soát các hoạt động kinh tế sẽ góp
phần giải quyết tình trạng mất cân đối cục bộ của nền kinh tế với những giải pháp

Tất cả đều hợp lực tác động lên đời sống kinh tế – xã hội kiến tạo ra động
lực phát triển rất mạnh mẽ mà không có công cụ tài chính nào có thể thay thế được.


23

24

Thực hiện vai trò này, tín dụng luôn là người trợ thủ đắc lực cho các doanh

Hoạt động tín dụng không chỉ đáp ứng nhu cầu của các doanh nghiệp mà

nghiệp và là người bạn đồng hành trong quá trình phát triển kinh tế.

còn phục vụ cho các tầng lớp dân cư. Trong nền kinh tế, bên cạnh các Ngân hàng

. Thứ hai : Tín dụng góp phần ổn đònh tiền tệ, ổn đònh giá cả:

còn có hệ thống các tổ chức tín dụng dân cư sẵn sàng cung ứng nhu cầu vay vốn

Với chức năng tập trung và tận dụng nguồn vốn nhàn rỗi trong xã hội, tín

hợp lý của cá nhân như: phát triển kinh tế gia đình, mua sắm nhà cửa, tư liệu sinh

dụng đã trực tiếp giãm khối lượng tiền mặt tồn đọng trong lưu thông. Lượng tiền dôi

hoạt…. Nắm bắt tình hình đó, ngoài việc phát triển các loại hình như : Ngân hàng

thừa nầøy nếu không được huy động và sử dụng kòp thời có thể gây ảnh hưởng xấu

phục vụ người nghèo ( nay là Ngân hàng Chính sách xã hội), Quỹ xóa đói giảm

đến tình hình lưu thông tiền tệ dẫn tới mất cân đối trong quan hệ hàng – tiền và hệ

nghèo…. … nhằm mục đích cải thiện từng bước đời sống của nhân dân tạo công ăn

thống giá cả bò biến động là điều không thể tránh khỏi. Do đó, trong điều kiện nền

việc làm, giãm tỷ lệ thất nghiệp, qua đó, góp phần ổn đònh trật tự xã hội.
Ngoài ra, tín dụng còn có vai trò quan trọng để mở rộng, phát triển các mối

kinh tế bò lạm phát, tín dụng được xem như là một trong những biện pháp hữu hiệu
góp phần giãm lạm phát.

quan hệ kinh tế đối ngoại và mở rộng giao lưu quốc tế . Sự phát triển của tín dụng

Mặt khác, tín dụng còn tạo điều kiện mở rộng công tác thanh toán không

không những ở phạm vi quốc nội mà còn mở rộng ra cả phạm vi quốc tế, nhờ đó nó

dùng tiền mặt. Đây là một trong những nhân tố tích cực tiết giảm việc sử dụng lượng

thúc đẩy mở rộng và phát triển các quan hệ kinh tế đối ngoại; nhằm giúp đỡ và giải

tiền mặt trong nền kinh tế.

quyết các nhu cầu lẫn nhau trong quá trình phát triển đi lên của mỗi nước, làm cho

Trong những thập niên gần đây, ở hầu hết các nước có nền kinh tế phát triển,

các nước có điều kiện xích lại gần nhau hơn và cùng nhau phát triển.

trong các công cụ điều tiết vó mô của nhà nước nhằm thực hiện mục tiêu của chính

1.3.2.3. Các hình thức của tín dụng trong nền kinh tế thò trường:
Trong nền kinh tế thò trường, tín dụng hoạt động rất đa dạng và phong phú.

sách tiền tệ trong từng thời kỳ, thì lãi suất tín dụng đã trở thành công cụ điều tiết
linh hoạt và nhạy bén của nền kinh tế.
.Thứ ba: Tín dụng góp phần ổn đònh đời sống, tạo công ăn việc làm và ổn
đònh trật tự – xã hội.

Trong quản lý tín dụng tuỳ theo các tiêu thức khác nhau mà có cách phân loại khác
nhau.
1.3.2.3.1. Căn cứ theo thời hạn :

Vai trò này của tín dụng có thể nói là hệ quả tất yếu của 2 vai trò nêu trên.

- Tín dụng ngắn hạn: là loại tín dụng có thời hạn đến 12 tháng, được sử dụng

Một mặt, do tín dụng có tác dụng thúc đẩy nền kinh tế phát triển, sản xuất hàng hoá

để bù đắp sự thiếu hụt vốn lưu động cho các doanh nghiệp, các nhu cầu chi tiêu

và dòch vụ ngày càng gia tăng góp phần thoả mãn nhu cầu đời sống của người lao

ngắn hạn của cá nhân .

động. Mặt khác, do vốn tín dụng cung ứng đã tạo ra khả năng trong việc khai thác

- Tín dụng trung hạn: là loại tín dụng có thời hạn trên 12 tháng đến 5 năm,

các tiềm năng sẵn có trong xã hội về tài nguyên thiên nhiên, về lao động, đất đai…

được sử dụng để mua sắm tài sản cố đònh, cải tiến hoặc đổi mới thiết bò công nghệ,

Do đó có thể thu hút nhiều lực lượng lao động của xã hội để tạo ra lực lượng sản

mở rộng sản xuất kinh doanh …

xuất mới thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.


25

26

- Tín dụng dài hạn: là loại tín dụng có thời hạn từ 5 năm trở lên. Đây là loại

b- Cho vay không đảm bảo bằng tài sản là loại cho vay không có tài sản thế

hình tín dụng được cung cấp để đáp ứng nhu cầu dài hạn: xây dựng nhà ở, các thiết

chấp, cầm cố hoặc bảo lãnh của bên thứ ba; mà việc cho vay nầy do chính các tổ

bò, phương tiện vận tải có qui mô, xây dựng các xí nghiệp mới…

chức tín dụng (TCTD) chủ động lựa chọn trên cơ sở các phương án vay vốn hiệu

1.3.2.3.2. Căn cứ vào tính chất sử dụng vốn vay .
a* Tín dụng sản xuất: Là loại cho vay để đáp ứng nhu cầu sản xuất kinh
doanh, được thể hiện dưới những hình thức:
- Cho vay bất động sản: là loại cho vay liên quan đến việc mua sắm và xây
dựng nhà ở, đất đai, bất động sản trong lónh vực công nghiệp, thương mại và dòch vụ.

quả, khả thi và độ tín nhiệm, uy tín trong quan hệ tín dụng của khách hàng.
1.3.2.3.4. Căn cứ vào chủ thể:
Trong nền kinh tế thò trường tồn tại ba hình thái tín dụng chủ yếu đó là: tín
dụng thương mại, tín dụng nhà nước, tín dụng ngân hàng.
* Tín dụng thương mại (tín dụng hàng hóa) :

- Cho vay công nghiệp và thương mại: là loại cho vay ngắn hạn để bổ sung

Đây là quan hệ tín dụng giữa các tổ chức kinh tế, các công ty xí nghiệp với

vốn lưu động cho các thành phần kinh tế hoạt động trong lónh vực công nghiệp

nhau được thực hiện dưới hình thức mua bán chòu hàng hóa cho nhau, loại tín dụng

thương mại dòch vụ.

nầy, người bán có thể đẩy nhanh quá trình tiêu thụ hàng hóa giúp giảm chi phí lưu

- Cho vay nông nghiệp: là loại cho vay để trang trải các chi phí sản xuất như :
phân bón, thuốc trừ sâu, giống cây trồng, lao động, nhiên liệu …

kho, chi phí bảo quản … Người mua sớm có được hàng để sản xuất kinh doanh, đảm
bảo quá trình sản xuất kinh doanh được liên tục .

- Cho vay các đònh chế tài chính: bao gồm cho vay các ngân hàng, công ty tài

Đối tượng của tín dụng thương mại(TDTM ) là hàng hóa chớ không phải là

chính, công ty cho thuê tài chánh, công ty bảo hiểm, quỹ tín dụng và các đònh chế tài

tiền. Sự vận đông và phát triển của TDTM gắn với sự phát triển của sản xuất và trao

chánh khác .

đổi hàng hóa; Khi sản xuất hàng hóa được phát triển và mở rộng thì TDTM cũng

b*- Tín dụng tiêu dùng: là loại cho vay để đáp ứng nhu cầu mua sắm, tiêu

được mở rộng và ngược lại khi sản xuất bò thu hẹp thì TDTM cũng bò thu hẹp. TDTM

dùng, đầu tư các cơ sở hạ tầng: trạm xá, điện, nước sạch, trường học, đường giao

góp phần vào việc giải quyết nhu cầu vốn cho nền kinh tế, nhờ đó đảm bảo sản xuất

thông nông thôn … phục vụ cho sản xuất sinh hoạt trong một khu vực dân cư .

kinh doanh không chỉ duy trì một cách thường xuyên mà còn có điều kiện mở rộng.

Mục đích của tín dụng tiêu dùng nhằm từng bước cải thiện đời sống vật chất

Do TDTM được hình thành trên cơ sở tín nhiệm lẫn nhau giữa hai chủ thể

và sinh hoạt của các thành viên trong xã hội. Mặt khác , khuyến khích nhân dân

mua và bán, với những giới hạn nhất đònh nên TDTM không thể đáp ứng mọi nhu

tiêu thụ hàng hóa trong điều kiện năng suất lao động tăng cao.

cầu của tái sản xuất trong nền kinh tế. Sự hạn chế nầy được khắc phục bổ sung ở các

1.3.2.3.3. Căn cứ vào tính chất đảm bảo :
a- Cho vay có đảm bảo bằng tài sản là loại cho vay dựa trên cơ sở các bảo
đảm như : thế chấp, cầm cố hoặc bảo lãnh bằng tài sản của người thứ ba, cho vay
bảo đảm bằng tài sản hình thành từ vốn vay.

thế mạnh của các loại tín dụng khác .
* Tín dụng ngân hàng:


27

Đây là quan hệ tín dụng chủ yếu giữa ngân hàng với các doanh nghiệp, các cá
nhân. Là hình thức mà các quan hệ tín dụng được thực hiện thông qua vai trò trung
tâm của ngân hàng.
Theo các nhà kinh tế cho rằng :“ Tín dụng ngân hàng là sự giao dòch về tài sản,
trong đó ngân hàng cho vay vốn đối với các chủ thể cần vốn trong nền kinh tế, các chủ
thể này cam kết hoàn trả vốn cùng lãi cho ngân hàng theo đúng thời hạn như đã thỏa
thuận”.
Điều 20, Luật các tổ chức tín dụng Việt Nam nêu : “Cấp tín dụng là việc tổ
chức tín dụng thỏa thuận để khách hàng sử dụng một khoản tiền với nguyên tắc có
hoàn trả bằng các nghiệp vụ cho vay chiết khấu, cho thuê tài chính, bảo lãnh ngân
hàng và các nghiệp vụ khác...”

28

TDNN là loại hình tín dụng phát triển mạnh trong thời đại ngày nay, đặc biệt
là các nước phát triển có thò trường tài chính hoạt động hữu hiệu.
1.3.3. Hoạt động đầu tư.
Hoạt động cho vay đem lại phần lớn lợi tức cho ngân hàng, nhưng nguồn lợi
quan trọng thứ hai, sau cho vay là các khoản đầu tư.
Trong các loại hình đầu tư của ngân hàng, đầu tư vào chứng khoán là lọai
hình phổ biến nhất trong tài sản có của các NHTM tại các nước phát triển.
Ngoài ra, các ngân hàng còn đầu tư vào các lọai tài sản như: bất động sản, cơ
sở hạ tầng, trang thiết bò…
Các ngân hàng thương mại mua chứng khoán vì các mục đích thanh khoản và
đa dạng hóa hoạt động, để nâng cao lợi tức và phục vụ như là vật ký quỹ cho các tài

* Tín dụng nhà nước (TDNN):

sản nợ ký thác. Tỷ lệ lớn nhất của đầu tư chứng khoán là trái phiếu nhà nước. Đầu tư

Đây là quan hệ tín dụng giữa nhà nước bao gồm nhà nước trung ương và nhà

ngắn hạn vào các chứng khoán Chính phủ thường có mức lãi hạn chế nhưng linh

nước đòa phương với các tổ chức kinh tế, các cá nhân trong và ngoài nước; Trong đó

hoạt, không có rủi ro tín dụng và ít rủi ro về lãi suất so với các trái phiếu dài hạn.

nhà nước đứng ra huy động vốn bằng cách phát hành trái phiếu để sử dụng vì mục

Các ngân hàng cũng mua các chứng khoán khác với số lượng nhỏ, chủ yếu là

đích kinh tế, chính trò cũng như mục đích mang lại lợi ích cho toàn xã hội. TDNN

các chứng khoán nhằm cung cấp thanh khoản như: hối phiếu chấp nhận thanh toán,

hoạt động bằng công cụ truyền thống và phổ biến của nó là trái phiếu .
- Căn cứ vào thời hạn, có 3 loại : Trái phiếu ngắn hạn ( < 1năm ), trái phiếu
trung hạn ( 1 – 3 năm ) và trái phiếu dài hạn ( > 3 năm ) .
- Căn cứ vào cách tính và trả lãi có 3 loại : Trái phiếu lãi suất cố đònh, trái
phiếu chiết khấu, trái phiếu trả lãi vào cuối kỳ .
TDNN có chức năng bù đắp thiếu hụt ngân sách nhà nước nhằm giải quyết

thương phiếu thò trường mở, tiền vay của người môi giới và giấy chứng nhận tiền lãi
của công ty tín dụng hàng hóa thương mại. Để gia tăng lợi tức, các khoản đầu tư
cũng hướng vào các trái phiếu do một số cơ quan nhà nước phát hành và trong một
giới hạn, cho các trái phiếu công ty.
Các ngân hàng lớn, tỷ lệ đầu tư chứng khoán so với tổng tài sản có ít hơn
nhiều so với các ngân hàng nhỏ.

những thiếu hụt trong chi tiêu và cao hơn là bù đắp thiếu hụt trong đầu tư phát triển

Mỗi ngân hàng thương mại đều có một chính sách đầu tư riêng. Các yếu tố cơ

kinh tế, cũng như để tăng cường nguồn lực tài chính nhằm thu thi các chính sách

bản quyết đònh các mục tiêu chính của chính sách đầu tư của ngân hàng là lợi tức,

quản lý vó mô đối với nền kinh tế –xã hội.

nhu cầu thanh khoản và sự sẵn sàng chấp nhận rủi ro của nhà quản trò.

29

30

1.3.4. Hoạt động kinh doanh ngoại tệ.

đại lý phát hành chứng khoán hưởng phí hoa hồng hoặc bao tiêu toàn bộ chứng

Một số nghiệp vụ cơ bản về kinh doanh ngoại tệ của ngân hàng thương mại

khoán của một đợt phát hành và hưởng phí bao tiêu.

bao gồm:

Trêân thò trường thứ cấp các ngân hàng thực hiện các dòch vụ với tư cách là

- Huy động vốn bằng ngọai tệ trong và ngoài nước (nghiệp vụ tài sản nợ).

một trung gian môi giới chứng khoán như: Mua bán chứng khoán hộ cho khách hàng

- Cho vay bằng ngoại tệ đối với các doanh nghiệp từ nguồn vốn tự có và huy

để hưởng phí hoa hồng; bảo quản hộ chứng khoán; thu hồi vốn, nhận lãi chứng

động (nghiệp vụ tài sản có).
- Nghiệp vụ hối đoái - mua bán ngoại tệ dưới các hình thức khác nhau.
Nghiệp vụ này thường được thực hiện dưới dạng trao ngay hoặc có thời hạn.
- Một số dòch vụ ngoại tệ khác: Mở tài khoản ngoại tệ và phát triển quan hệ

khoán hộ cho khách hàng cũng như dòch vụ thanh toán các chứng khoán; Tư vấn mua

bán chứng khoán, tư vấn về mặt giá cả chứng khoán khi mua bán, hoặc ngân hàng
có thể mua bán chứng khoán cho chính mình để hưởng lợi, hoặc hưởng giá trò thặng
dư hoặc vì mục đích khác.

đại lý với ngân hàng nước ngoài; thực hiện chuyển tiền thanh toán bằng ngoại tệ cho

1.3.5.2. Dòch vụ ủy thác

các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước; bảo lãnh các khoản vay cho các doanh

Một trong những vai trò quan trọng của ngân hàng là cung cấp các dòch vụ ủy

nghiệp trong nước vay vốn nước ngoài dưới các hình thức: mở thư tín dụng mua hàng

thác (tín thác) cho doanh nghiệp, cá nhân và tổ chức cộng đồng. Chức năng tín thác

trả chậm, ký bảo lãnh trên các thương phiếu với nước ngoài, phát hành thư bảo lãnh,

bao gồm việc quản lý các tài sản tích lũy và các vấn đề tài chính của cá nhân hoặc

lập giấy chứng nhận kỳ hạn nợ với nước ngoài, tái bảo lãnh các khoản vay vốn nước

tổ chức và giải quyết quyền lợi của họ.

ngoài đối với các Ngân hàng thương mại khác.
1.3.5. Dòch vụ Ngân hàng và các hoạt động kinh doanh khác (dòch vụ Ngân
hàng trên thò trường chứng khoán, dòch vụ ủy thác, dòch vụ thanh toán quốc tế, dòch
vụ cho thuê két sắt, dòch vụ tư vấn…)
1.3.5.1. Dòch vụ ngân hàng trên thò trường chứng khoán:
Ngân hàng thương mại có vai trò quan trọng trong việc hình thành và phát

triển thò trường chứng khoán, cả đối với thò trường sơ cấp và thò trường thứ cấp.
Trên thò trường sơ cấp ngân hàng cung cấp các dòch vụ về tư vấn phát hành

Các Ngân hàng thương mại được quyền ủy thác, nhận ủy thác, làm đại lý
trong các lónh vực liên quan đến hoạt động ngân hàng, kể cả việc quản lý tài sản,
vốn đầu tư của tổ chức, cá nhân theo hợp đồng.
1.3.5.3. Dòch vụ thanh toán quốc tế
Thanh toán quốc tế là việc thanh tóan giữa các nước với nhau về những khỏan
tiền nợ lẫn nhau phát sinh từ các quan hệ giao dòch về kinh tế, tài chính, chính trò,
văn hóa…, chủ thể trong thanh toán quốc tế có thể là thể nhân, pháp nhân hoặc chính
phủ của các nước.

chứng khoán, làm đại lý phát hành chứng khoán, bảo lãnh phát hành chứng khoán.

Thanh toán quốc tế là một trong những chức năng của Ngân hàng thương mại

Các doanh nghiệp muốn phát hành cổ phiếu hoặc trái phiếu để tạo vốn, hoặc bổ

hiện đại. Nó được hình thành và phát triển trên cơ sở sự phát triển ngọai thương của

sung hay tăng vốn, có thể nhờ ngân hàng làm các dòch vụ: Tư vấn để phát hành; làm

một nước và ngân hàng thương mại được nhà nước giao cho độc quyền làm công tác
thanh toán này. Do vậy, các giao dòch thanh toán trong ngoại thương đều phải thông


31

32

qua ngân hàng. Đây là nghiệp vụ đòi hỏi trình độ chuyên môn, ứng dụng công nghệ

cấp cho khách hàng những lời khuyên chính xác nhất, tin cậy nhất với tinh thần phục

ngân hàng, tạo sự hòa nhập hệ thống ngân hàng Việt Nam vào hệ thống ngân hàng

vụ tận tình và chu đáo nhất.

thương mại thế giới, đảm bảo nhanh chóng, an toàn và hiệu quả.
1.3.5.4. Dòch vụ cho thuê két sắt

1.4. Hiệu quả hoạt động kinh doanh của các Ngân hàng thương mại:
1.4.1. Các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả kinh doanh của các NHTM.

Trước công nguyên, các tổ chức kinh doanh tiền tệ đã thực hiện nghiệp vụ

Trong những thập kỷ gần đây, cộng đồng ngân hàng thế giới đã đưa ra nhận

nhận ký gửi vàng của khách hàng. Về sau khi các ngân hàng ra đời quy trình ký gửi

đònh: muốn duy trì được tính lành mạnh và ổn đònh của một ngân hàng, cần phải có 5

vàng đã hoàn thiện: người ký gửi vàng được cấp một giấy chứng nhận do ngân hàng

yếu tố, các yếu tố này được tiêu thức hóa thành phương pháp phân tích CAMEL.

ký phát và các giấy này có thể chuyển nhượng được, như sử dụng để mua hàng hóa

Đây là phương pháp phân tích được hầu hết các nước trên thế giới áp dụng.

hoặc thanh toán nợ. Dựa trên cơ sở đó về sau các ngân hàng đã phát hành giấy bạc

CAMEL là chữ viết tắt của tiếng Anh sau:

ngân hàng. Ngày nay dòch vụ bảo quản vật có giá được thực hiện dưới hình thức bảo

C (Capital): Vốn tự có

quản các chứng khoán và cho thuê két sắt để cất giữ các tài sản quý.

A (Asset quality): Chất lượng tài sản có

1.3.5.5. Dòch vụ tư vấn

M (Management ability): Năng lực quản lý

Hoạt động tư vấn là việc Ngân hàng cung ứng các dòch vụ tư vấn tài chính,

E (Earning): Khả năng sinh lời

tiền tệ cho khách hàng. Nhờ những thông tin tin cậy, chính xác, những lời khuyên có

L (Liquidity): Khả năng thanh toán.

chất lượng của ngân hàng mà khách hàng có thể xây dựng được những phương án

Ngày nay, CAMEL đã trở thành mục tiêu chung cho của cả người quản lý và

sản xuất kinh doanh tối ưu hoặc có những quyết đònh kòp thời trong đầu tư hoặc trong

người kinh doanh. CAMEL dễ làm ta liên tưởng đến hình ảnh con lạc đà đang tải

sản xuất kinh doanh, giúp họ có thể giãm tối thiểu được rủi ro hay thiệt hại và đạt

những kiện hàng nặng nề đi trong sa mạc. Nhà quản trò ngân hàng cũng chòu một

được mức lợi nhuận tối đa.

gánh nặng nề về công việc và trách nhiệm tương tự trong việc tạo và giữ vò trí ngân

Thu nhập của ngân hàng trong dòch vụ tư vấn không chỉ đơn thuần là thu lệ
phí phục vụ cho khách hàng thanh toán mà qua nghiệp vụ này, các ngân hàng còn

hàng trong môi trường kinh doanh tiền tệ đầy cạnh tranh khắc nghiệt. Các yếu tố
quan trọng cần phân tích đó là:

mở rộng khách hàng; củng cố, tăng cường vò trí và uy tín của mình một cách nhanh

1.4.1.1.Các chỉ tiêu thuộc phạm vi của vốn tự có NHTM:

chóng.

Vốn tự có là vốn riêng của ngân hàng chủ yếu do các chủ sở hữu đóng góp và

Tất nhiên, để chiếm được lòng tin của khách hàng đối với mình, ngòai việc
tăng cường cơ sở vật chất kỹ thuật, áp dụng các thành tựu khoa học hiện đại, ngân
hàng phải không ngừng nâng cao chất lượng các dòch vụ tư vấn. Đảm bảo luôn cung

một phần được tạo ra trong quá trình kinh doanh dưới dạng lợi nhuận được giữ lại.
Vốn tự có gồm 2 phần: Vốn tự có cơ bản và vốn tự có bổ sung.

33

34

Vốn tự có là điều kiện pháp lý cơ bản đồng thời là yếu tố tài chính quan trọng

- Vốn tự có thấp dẫn đến khách hàng của ngân hàng chỉ là những doanh

nhất trong việc đảm bảo các khoản nợ đối với các khách hàng. Chính vì vậy, qui mô

nghiệp có qui mô nhỏ (do luật các TCTD qui đònh cho vay đối với một khách hàng

vốn tự có là yếu tố quyết đònh qui mô huy động vốn và các qui mô thuộc tài sản có.

không được vượt quá 15% vốn tự có), họ thường là những chủ thể có rủi ro do gặp

Cụ thể, vốn tự có được các Ngân hàng Việt Nam sử dụng vào các mục đích sau:
- Mua sắm tài sản cố đònh, nhà cửa thiết bò.

nhiều bất lợi trong cạnh tranh trên thương trường.
- Việt Nam trong giai đoạn đầu phát triển, nhu cầu đầu tư xây dựng mua sắm

- Bù đắp tổn thất khi không có nguồn trang trải.

máy móc thiết bò rất cao, nhu cầu vốn của các doanh nghiệp thường rất lớn. Ngân

- Là thước đo giới hạn các hoạt động kinh doanh cũng như trình độ và năng

hàng qui mô nhỏ sẽ không đủ khả năng đáp ứng về số lượng, về thời gian và cả rủi

lực đề kháng rủi ro của ngân hàng.
Khi đánh giá phân tích vốn tự có ngân hàng bao gồm 2 phần chủ yếu:
Thứ nhất là : phân tích khả năng an toàn của vốn tự có, Ngân hàng thường sử
dụng 2 chỉ số sau để tiến hành đánh giá vốn tự có của ngân hàng:

ro do các yêu cầu của hoạt động đầu tư đặt ra.
- Việc nâng cao vốn tự có còn có ý nghóa vô cùng quan trọng trong điều kiện
của Ngân hàng Việt Nam hiện nay, vì nó góp phần củng cố lòng tin của dân chúng
đối với hệ thống ngân hàng. Hơn nữa, nó là cơ sở để đảm bảo bù đắp rủi ro cho

- Chỉ số 1: H1= Vốn tự có/Tổng số tiền huy động

những người gửûi tiền trong điều kiện Việt Nam mới bắt đầu hình thành hệ thống Bảo

Chỉ số 1 xác đònh qui mô huy động vốn của ngân hàng đồng thời tính toán

hiểm tiền gửi Việt Nam.

khả năng huy động của đồng vốn tự có.

- Việc nâng cao vốn tự có của các Ngân hàng thương mại Việt Nam hiện nay

- Chỉ số 2: H2=Vốn tự có/Tổng giá trò tài sản có

sẽ góp phần giãm lãi suất cho vay trong nền kinh tế vì hai lẽ: một mặt vì vốn tự có

Trong quá trình đổi mới tổ chức và quản lý ngân hàng, Thống đốc Ngân hàng

không phải trả lãi, nên ngân hàng có điều kiện giãm được chi phí đầu vào từ đó

Nhà nước đã ban hành Quyết đònh 297/1999/QĐ-NHNN ngày 25/08/1999 về “Quy

giãm được lãi suất cho vay trong nền kinh tế. Mặt khác, vốn tự có tăng lên vừa tăng

chế đảm bảo an toàn kinh doanh tiền tệ tín dụng đối với tổ chức tín dụng”, trong đó

được nguồn cho vay vừa giãm được lãi suất cho vay.

qui đònh “tổ chức tín dụng phải duy trì thường xuyên tỉ lệ tối thiểu giữa vốn tự có so
với tổng giá trò tài sản có ở mức 8% ”, nghóa là H2>=8%. Chỉ số 2 xác đònh độ an
toàn của vốn tự có đối với qui mô hoạt động kinh doanh của ngân hàng.

- Tăng vốn điều lệ làm giãm rủi ro thiếu vốn khả dụng, vì vốn tự có là nguồn
vốn không có thời hạn.
- Vốn tự có cao sẽ dẫn đến việc các ngân hàng cạnh tranh mạnh mẽ trên thò

Hệ số cooke được lập ra vào 12/1987, được xác đònh theo công thức:

trường cho vay, vì thế khả năng sinh lời trên thò trường này sẽ giãm, điều đó thúc ép

H= Vốn tự có/Tài sản có rủi ro x100%

các ngân hàng chuyển hoạt động kinh doanh của mình sang khai thác các nghiệp vụ

Vì thế việc nâng cao vốn tự có cho các Ngân hàng thương mại Việt Nam hiện

tài sản có khác để sinh lời. Do vậy hoạt động bên tài sản có được phát triển nhanh

nay hết sức quan trọng vì các lý do sau:

theo hướng đa dạng hóa, vừa giãm rủi ro cho các ngân hàng, vừa gia tăng được các
tiện ích mà ngân hàng có thể cung cấp cho xã hội.


35

Tóm lại, mỗi ngân hàng cần phải có đủ vốn để có thể chòu đựng rủi ro trong
mọi hoàn cảnh. Tuân thủ qui đònh về vốn điều lệ tối thiểu chưa hẳn là an toàn, mà
vấn đề còn là ở chỗ việc sử dụng đó liên quan đến các tài sản có mức độ rủi ro như
thế nào.
Thứ hai là : phân tích tình hình trích lập các quỹ của ngân hàng, trong các
quỹ Ngân hàng khi phân tích luôn chú ý đến việc trích lập và sử dụng 2 quỹ: Quỹ dự
trữ bổ sung vốn điều lệ và quỹ dự phòng rủi ro.
Ở các nước, ngoài qui chế về vốn tự có an tòan, người ta còn qui đònh về
thành lập và sử dụng quỹ dự phòng các tổn thất cho vay. Qui chế dự phòng cùng với
qui chế an toàn vốn bổ sung cho nhau trong việc quản lý rủi ro tín dụng và bảo đảm
tiền gửi, tăng cường lòng tin cho khách hàng. Hiện nay ở Việt Nam, các NHTM trích
lập dự phòng rủi ro, được hạch toán vào chi phí.

36

ngân hàng. Tuyệt đại đa số rủi ro vốn có trong kinh doanh tiền tệ đều tập trung ở tài
sản có.
Tài sản có của Ngân hàng thương mại bao gồm:
+ Tiền mặt và tiền gửi ở Ngân hàng nhà nước: Phần này liên quan đến việc
duy trì khả năng thanh toán của ngân hàng. Loại tài sản có này không sinh lời, có
tên chung là tiền dự trữ.
Tiền dự trữ bao gồm: dự trữ bắt buộc hay dự trữ pháp đònh, dự trữ luân

chuyển, dự trữ thặng dư.
Tiền dự trữ là các tài sản linh hoạt nhất, có thể đáp ứng kòp thời các nhu cầu
rút tiền của người ký thác.
+ Đầu tư và kinh doanh chứng khoán: Hoạt động kinh doanh chứng khoán
mang lại cho ngân hàng một khoản lợi nhuận tương đối lớn. Trong trường hợp chưa

Qui chế vốn điều lệ tối thiểu chỉ được áp dụng cho các ngân hàng kinh doanh

tìm ra khách hàng đáng tin cậy để cho vay, thì đầu tư chứng khoán là nơi giải quyết

tốt, các ngân hàng hoạt động yếu kém phải áp dụng mức vốn tự có cao hơn. Ở các

việc sử dụng vốn hữu hiệu cho ngân hàng. Song đầu tư chứng khoán là nghiệp vụ

mức vốn tự có, dù cao hay thấp, đều phải đảm bảo an toàn cho hoạt động ngân hàng.

mang lại nhiều rủi ro. Do đó ngân hàng cần phải phân tích kỹ trước khi lựa chọn một

Ngân hàng có rủi ro cao phải dự phòng tổn thất lớn hơn so với các ngân hàng có rủi

loại chứng khoán để đầu tư.

ro thấp. Rủi ro tác hại nhiều hay ít còn tùy thuộc vào khả năng quản lý của lãnh đạo
ngân hàng trong việc quản lý các rủi ro. Vì thế, lập quỹ dự phòng là yêu cầu thiết
yếu trong hoạt động quản lý rủi ro tín dụng của các ngân hàng và mức trích lập quỹ
dự phòng phụ thuộc vào khả năng quản lý theo đánh giá của cơ quan thanh tra ngân
hàng trung ương.

+ Cho vay các tổ chức kinh tế và các tầng lớp dân cư. Đây là bộ phận sinh lời
chủ yếu của ngân hàng và cũng là nơi phát sinh nhiều rủi ro nhất.

+ Tài sản có khác bao gồm: tài sản cố đònh và thiết bò; các khoản phải thu, tài
sản thiếu hụt mất mát,.v.v…
Để phân tích tài sản có một cách toàn diện, các nhà quản trò phải nghiên cứu

1.4.1.2. Các chỉ tiêu thuộc phạm vi tài sản có:

từ việc xác đònh chính sách, chiến lược kinh doanh đến các thủ tục nghiệp vụ, khả

Tài sản có là phần sử dụng nguồn vốn đưa vào kinh doanh và duy trì khả năng

năng kiểm soát nội bộ và độ an toàn về tài sản của ngân hàng. Khi cung cấp tín

thanh toán của một ngân hàng, chất lượng tài sản có là chỉ tiêu tổng hợp nhất nói lên

dụng, các ngân hàng phải quan tâm đến nguyên tắc rủi ro… Khi phân tích tài sản có,

khả năng bền vững về mặt tài chính, khả năng sinh lời và năng lực quản lý của một

công việc đầu tiên của người quản trò là phải phân loại các khoản nợ để quản lý một
cách hiệu quả các khoản nợ này. Nhìn chung chia làm năm lọai : Nợ lưu hành bình


37

thường; nợ cần lưu ý nhưng không xếp loại; nợ kém tiêu chuẩn; nợ có dấu hiệu nghi
ngờ và nợ khê đọng không có khả năng thu hồi.

38

Tài sản có của ngân hàng phần lớn là các khoản cho vay và ứng trước, do

vậy, việc đánh giá chất lượng tín dụng và xem xét tác động của nó đối với các yếu

Ba loại nợ cuối được gọi là nợ quá hạn, nợ bò xếp loại. Tỷ lệ nợ khê đọng cao

tố tài chính là việc làm quan trọng trong phân tích. Hiệu quả kinh doanh của NHTM,

không chỉ báo động sẽ phát sinh khoản phải thanh lý lớn trong tương lai, mà còn thể

chất lượng tín dụng của NHTM phụ thuộc rất nhiều vào chất lượng tài sản có và

hiện sự giảm sút thu nhập ở hiện tại do các khoản nợ này không còn đem lại lợi

tình hình lập quỹ dự phòng rủi ro của ngân hàng đó. Kinh nghiệm chỉ ra rằng, một

nhuận hoặc rất ít không đáng kể. Đối với các khoản nợ bò xếp lọai, ngân hàng

trong những nguyên nhân cơ bản đưa đến sự thất bại của ngân hàng xuất phát từ các

thương mại buộc phải lập dự phòng theo Quyết đònh 488/QĐ/2001 của Thống Đốc

khoản tài sản có gặp khó khăn khi thu hồi. Các ngân hàng hoạt động yếu thường

NHNN Việt Nam về phân loại tài sản có và trích lập dự phòng rủi ro. Nếu quỹ dự

không ước tính được các tổn thất có thể xảy ra và không lập quỹ phòng ngừa cho các

phòng không đủ bù đắp tài sản bò rủi ro, thì phải lấy lợi nhuận, thậm chí lấy vốn tự

rủi ro này. Vì vậy một trong các khởi điểm tiến hành hoạt động phân tích chất lượng

có của ngân hàng để trang trải. Giải pháp này nhằm đảm bảo nguyên tắc: ngân hàng

tài sản có là phải xếp loại chúng.

phải gánh chòu những rủi ro trong kinh doanh, ngân hàng không được phép lấy

Một trong những nguyên tắc cơ bản khi tiến hành hoạt động phân tích là phải

nguồn tiền gửi của khách hàng để bù đắp tổn thất. Điều này giúp cho tình hình tài

sắp xếp lại đối tượng phân tích theo một trật tự nhất đònh phù hợp với mục tiêu phân

chính của ngân hàng được lành mạnh hơn, đồng thời buộc ngân hàng phải thận trọng

tích. Khi tiến hành phân tích qui mô, chất lượng nghiệp vụ tín dụng, các nhà phân

khi cung cấp tín dụng.

tích thường sử dụng các chỉ số tài chính sau:

Ngân hàng phải gánh chòu những rủi ro trong kinh doanh bởi lẽ, khi mà mọi

- Chỉ số 1: I1= Tổng dư nợ/ nguồn vốn huy động.

lợi nhuận thuộc về quyền thụ hưởng của ngân hàng, thì mọi mất mát nếu có, cũng

Chỉ số này giúp so sánh khả năng cho vay của ngân hàng với khả năng huy

phải do ngân hàng gánh lấy. Trong thực tế, không một ngân hàng nào trên thế giới

động vốn, đồng thời xác đònh hiệu quả của một đồng vốn huy động. Chỉ số 1 càng

này có thể đoán chắc rằng trong cuộc đời hoạt động của mình sẽ không gặp bất kỳ

lớn, vốn tồn đọng ít, hiệu quả kinh doanh càng cao.

rủi ro tín dụng nào, dù rằng trước khi ra quyết đònh cho vay ngân hàng đã tính toán

- Chỉ số 2: I2=(Tài sản sinh lời khác+Tài sản cố đònh)/ Tài sản có

và cân nhắc kỹ các yếu tố liên quan đến uy tín, khả năng tài chính, khả năng trả nợ

Tài sản có sinh lời chủ yếu của ngân hàng bao gồm: nghiệp vụ cho vay, đầu

của người vay. Rủi ro tín dụng càng trầm trọng hơn khi xảy ra suy thoái kinh tế hoặc

tư và các tài sản có sinh lời khác. Chỉ số 2 tính toán hiệu quả tín dụng của một đồng

lạm phát trầm trọng dẫn đến hàng lọat các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh không

tài sản có và qui mô hoạt động kinh doanh của ngân hàng, ước tính khả năng sinh lời

có hiệu quả. Vận rủi của các doanh nghiệp kéo theo cái rủi cho ngân hàng. Khi rủi

của những tài sản khác.

ro tín dụng xảy ra, các nhà quản trò ngân hàng phải bỏ công sức xử lý vấn đề này và

- Chỉ số 3: I3=Nợ quá hạn/Tổng dư nợ cho vay. Chỉ số này thể hiện chất

cuối cùng chỉ có vốn cổ phần là phải chòu đựng thiệt hại rủi ro tín dụng. Nói cách

lượng tín dụng. Theo qui đònh của ngân hàng nhà nước, các ngân hàng có tỷ lệ nợ

khác, các nhà sáng lập hay hội đồng cổ đông phải bỏ vốn cổ phần ra để bù vào.

quá hạn trên tổng dư nợ >7% được xem là ngân hàng yếu kém. Nếu chỉ số này <5%,


39

40

ngân hàng đó được đánh giá là ngân hàng có nghiệp vụ tín dụng tốt, chất lượng cho
vay cao.

- Tài sản có động là tài sản có dễ chuyển đổi thành tiền. Nội dung tài sản có
động khác nhau giữa các nước vì nó phụ thuộc vào sự phát triển của công nghệ ngân
hàng, thò trường chứng khoán, thò trường tiền tệ của từng nước.

1.4.1.3. Các chỉ tiêu thuộc phạm vi khả năng thanh toán:
Khả năng thanh toán của một ngân hàng có thể xem xét theo nhiều gốc độ
khác nhau. Theo nghóa hẹp, khả năng thanh tóan bao gồm khoản dự trữ tiền mặt để

Theo qui đònh của Ngân hàng nhà nước Việt Nam, tài sản có động của ngân
hàng thương mại bao gồm:

sẵn sàng đáp ứng nhu cầu rút tiền bất ngờ của nhân dân. Để lại những lượng tiền

+ Tiền mặt tồn quỹ: gồm tiền Việt Nam, ngọai tệ.

mặt tối thiểu để phòng cho những biến cố, đó là điều phải làm tại các ngân hàng.

+ Vàng bạc tồn kho.

Khả năng thanh toán còn chỉ ra những khái niệm rộng hơn. Vào một lúc bất

+ Tiền gửûi không kỳ hạn ở Ngân hàng nhà nước.

kỳ nào đó, giả sử ngân hàng có một khách hàng tốt và an toàn đến xin vay. Nếu

+ Tiền gửi không kỳ hạn ở các tổ chức tín dụng trong và ngòai nước.

ngân hàng không thể cho vay được vì dự trữ còn quá ít, người ta gọi đây là tình trạng

+ Các hợp đồng cam kết được vay.

“kẹt thanh khoản”. Ngược lại, trường hợp ngân hàng có đủ điều kiện để đáp ứng

+ Tín phiếu kho bạc.

ngay yêu cầu xin vay này, thuật ngữ chuyên môn gọi là điều kiện “đủ thanh khoản”.

- Tài sản nợ dễ biến động là loại tài sản dễ bò rút ra bất cứ lúc nào, đặc biệt

Từ những thí dụ trên, có thể khái quát rằng, đứng về phía ngân hàng, thanh khoản là

khi ngân hàng gặp khó khăn về tài chính. Tài sản nợ dễ biến động bao gồm các lọai

“tình trạng tiền mặt sẵn sàng để chi trả .”

tài sản sau:

Đánh giá khả năng thanh toán của một ngân hàng là một lónh vực khó khăn.

+ Tiền gửi không kỳ hạn .

Về cơ bản, phân tích khả năng thanh toán của một ngân hàng là xem xét khả năng

+ Vay ngắn hạn các tổ chức tín dụng.

giải quyết được vấn đề nguồn vốn vào lúc tương đối bức xúc.

+ Các cam kết cho vay: theo dõi ngoại bảng.

Ngoài ra, các ngân hàng thương mại còn phải thường xuyên duy trì nguồn tiền

Chỉ số đo lường khả năng thanh toán tức thì cao chứng tỏ ngân hàng có thanh

mặt, tiền gửûi không kỳ hạn tại các tổ chức tín dụng khác và các tài sản có thể

khoản tốt. Nhưng nếu quá cao, nó sẽ ảnh hưởng đến khả năng sinh lời của ngân

chuyển ngay thành tiền ở mức đủ chi trả trong ba ngày làm việc tiếp theo.

hàng, bởi vì tài sản có động là những tài sản không sinh lời của ngân hàng hoặc có

Một trong các chỉ số dùng để đánh giá khả năng thanh toán của ngân hàng
thương mại là chỉ số đo lường khả năng thanh toán tức thì:

hàng hoạt động tốt có thể duy trì chỉ số này tương đối thấp hơn ngân hàng bò đánh

Tài sản có động

Khả năng thanh toán tức thì =

X

Tài sản nợ dễ biến động

độ sinh lời thấp. Vấn đề các nhà quản trò quan tâm là: tỉ lệ tài sản có động trên tài
sản nợ động của ngân hàng thương mại bao nhiêu là đủ. Thông thường, các ngân

100

giá là hoạt động yếu kém.
1.4.1.4. Khả năng sinh lời:


41

Khả năng sinh lời là kết quả cụ thể nhất của quá trình kinh doanh, mọi doanh
nghiệp trong cơ chế thò trường chỉ có thể tồn tại và đứng vững được bằng cách kinh

42

trò chứng khoán, nó cho chúng ta biết khả năng sử dụng vốn cổ phần của ngân hàng,
nên có ý nghóa quan trọng nhất đối với các cổ đông của ngân hàng.

doanh có hiệu quả. Đánh giá thu nhập là khâu then chốt trong phân tích vì thu nhập

Nhược điểm của hệ số ROE; đối với một ngân hàng cụ thể, lợi nhuận trên

tạo ra tăng trưởng nội tại tác động đến khả năng huy động vốn bên ngoài và tạo hình

tòan bộ các tài sản có tương đối thấp, tuy nhiên mức lợi trên vốn cổ phần có thể rất

ảnh tốt cho ngân hàng trong thò trường tiền tệ.

cao. Trong trường hợp này, vốn cổ phần của ngân hàng sẽ nhỏ so với tài sản có của

Để đánh giá chung khả năng sinh lời của ngân hàng, khi phân tích phải tập

nó, tức là ngân hàng sẽ bò mất nhiều khả năng độc lập nên có thể đang có các rủi ro

hợp đúng các khoản thu nhập và chi phí trong kỳ, lọai bỏ các khoản thu không đúng

về ký thác, mặc dù mức lợi nhuận trên vốn cổ phần cao tạo ra hình ảnh ngân hàng

chế độ và các khoản thu bất hợp lý ra khỏi công thức xác đònh lợi nhuận. Vì nguồn

đang hoạt động có vẻ tốt. Chính sự sắp xếp tài chính trên cho thấy sự thiếu sót của

hình thành vốn kinh doanh của ngân hàng thương mại chủ yếu là do huy động vốn từ

chỉ tiêu ROE khi dùng để đo lường khả năng sinh lợi của ngân hàng bằng lợi tức trên

thò trường nên cơ cấu thu nhập và chi phí của các ngân hàng thương mại không giống

vốn cổ phần. ROE nếu quá lớn so với ROA chứng tỏ vốn huy động quá lớn so với

các tổ chức kinh tế khác.

vốn tự có của ngân hàng.

Chênh lệch giữa thu nhập và chi phí là lợi nhuận gộp của ngân hàng.

- Tỷ lệ lợi nhuận trên tổng thu nhập = Thu nhập ròng/vốn tự có x 100

Một số nhà quản trò thường dùng các chỉ số sau đây để đánh giá lợi nhuận của ngân

chỉ tiêu này giúp xác đònh khả năng mang lại lợi nhuận của một đồng thu nhập. Tỷ

hàng thương mại:

lệ này duy trì ở mức >10%.

- ROA=Thu nhập ròng/Tài sản có x 100

Ngoài ra còn có các chỉ tiêu khác để đo lường hiệu quả kinh doanh như:

Chỉ tiêu ROA phản ánh thu nhập trên tài sản có của ngân hàng, được dùng để

+ Tỷ suất lợi nhuận= Lãi ròng của ngân hàng/tài sản có sinh lời

đo lường khả năng sinh lợi tài sản có. Chỉ tiêu ROA thể hiện khả năng sử dụng linh

+ Lãi ròng biên tế=(Thu nhập lãi-chi phí lãi)/tích sản sinh lãi ròng

hoạt các khoản mục của tài sản có. Hệ số ROA càng cao chứng tỏ kết quả hoạt động

+ Lãi cổ phần=Lợi nhuận ròng/vốn cổ phần của các cổ đông

hữu hiệu; tỷ trọng thấp giữa tiền gửi không kỳ hạn và có kỳ hạn so với tổng ký thác;

Bên cạnh các chỉ tiêu trên, còn phải có một loạt các biện pháp về quản trò

kết quả của lợi tức cao kiếm được từ tài sản có. Tỷ lệ này càng cao nói lên sự quản

ngân hàng liên quan đến các lónh vực chuyên môn như: kế toán, ngân quỹ, tiếp thò,

lý các tài sản có tốt. Tuy nhiên cũng thể hiện mức độ rủi ro càng cao mang lại từ tài

kinh doanh…cùng với những quyết đònh đúng và kòp thời của nhà quản trò.

sản cóù.
- ROE=Thu nhập ròng/vốn tự có x 100

1.4.2. Sự cần thiết phải nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh tiền tệ của
các NHTM.

Chỉ tiêu này đo lường tính lành mạnh trong hoạt động của một ngân hàng. Hệ

Bất kỳ hoạt động nào cũng đòi hỏi mang lại hiệu quả, với nhiều góc độ nhìn

số ROE phản ánh lợi nhuận kiếm được từ đơn vò vốn đầu tư. Hệ số ROE qui đònh giá

nhận khác nhau của một hoạt động nào đó thì sự đánh giá hiệu quả cũng khác nhau.
Giả sử có một dự án cần được đánh giá thì : đứng về phía xã hội sẽ đánh giá hiệu

43

44

quả dự án mang lại về mặt kinh tế, xã hội; đứng về phía nhà đầu tư thì đánh giá hiệu

Như vậy kinh doanh ngân hàng thực chất là thu nhận các khoản tiền tệ “tạm thời

quả dự án mang lại về mặt tài chính... Đặc biệt hơn là trong hoạt động ngân hàng

nhàn rỗi “ và chuyển nó đến tay những ai cần sử dụng nó. Bên sử dụng tiền phải

người ta sẽ đánh giá về hiệu quả kinh doanh, chất lượng tín dụng của ngân hàng đó.

hoàn trả lại khoản tiền vay mượn đồng thời phải trả cho người cho vay một khoản

Chính vì vậy, sự nâng cao hiệu quả hoạt động của các ngân hàng thương mại là rất

lãi-“tiền thuê quyền sử dụng vốn tiền tệ”. Bên cho vay-tức là bên bán quyền sử

cần thiết bởi vì: So với các hoạt động bình thường khác như hoạt động của các công

dụng sẽ được hưởng một khoản lợi tức-giá bán quyền sử dụng. Ngân hàng là một

ty chẳng hạn thì sự hoạt động kém hiệu quả thì không ảnh hưởng nhiều đến nền kinh

trung gian mua quyền sử dụng vốn tiền tệ đó cho người khác, chênh lệch giữa giá

tế, còn hoạt động ngân hàng thì khác, do ngân hàng thương mại là trung tâm, là

mua và giá bán đó chính là lợi nhuận kinh doanh của ngân hàng. Như vậy có thể nói

mạch máu của toàn bộ nền kinh tế. Nếu một ngân hàng thương mại nào đó hoạt

rằng kinh doanh ngân hàng chính là kinh doanh quyền sử dụng hàng hóa tiền tệ.

động kém hiệu quả sẽ gây ra sự xáo trộn hoạt động của các thành phần kinh tế và
gây ảnh hưởng đến nền kinh tế.
Kinh doanh ngân hàng là một loại hình kinh doanh đặc biệt. Chất liệu kinh
doanh chủ yếu của loại hình này là “quyền sử dụng các khoản tiền tệ”

Nền kinh tế càng phát triển thì kinh doanh ngân hàng càng phát triển với nội
dung phong phú và đa dạng hơn; mặc dù các hoạt động kinh doanh đó vẫn dựa trên
cơ sở kinh doanh quyền sử dụng tiền tệ.
Một trong các hoạt động kinh doanh của ngân hàng có nguồn gốc xa xưa đó là

Trong điều kiện của cơ chế thò trường tiền tệ có một chức năng đặc biệt là nó

hoạt động thanh toán hộ cho khách hàng của mình.Thông thường các ngân hàng giữ

vừa là công cụ để huy động các nguồn tài nguyên xã hội vào quá trình sản xuất

hộ tiền cho khách bằng cách mở các tài khoản tiền gửi cho khách hàng. Khi khách

phân phối, tiêu dùng như lao động, nguyên nhiên vật liệu, máy móc thiết bò, các

hàng cần thanh toán cho một chủ nợ nào đó khách hàng chỉ cần ra lệnh là ngân hàng

công nghệ sản xuất, v.v…đồng thời nó còn là một công cụ để Nhà nước điều hành

sẽ thực thi lệnh đó và đồng thời nếu có con nợ nào đó trả tiền cho khách hàng thì

chính sách tiền tệ trong nền kinh tế. Giá trò sử dụng của hàng hóa “ tiền tệ” là ở chỗ

ngân hàng sẽ nhận hộ. Hoạt động thanh toán của ngân hàng là cơ sở của hoạt động

đó.

tín dụng ngày nay. Khi một khách hàng thiếu tiền để thanh toán ngân hàng sẽ trả hộ
Trong quá trình lưu thông, không phải bất cứ lúc nào người nắm giữ một

và khoản trả hộ đó sẽ trở thành khoản vay của khách hàng.

khoản tiền tệ nào đó cũng sử dụng đến nó, đồng thời cũng có khi chúng ta cần đến

Hoạt động của ngân hàng hiện đại ngày nay rất đa dạng, phong phú bao gồm:

tiền để huy động của cải xã hội cho sản xuất, tiêu dùng. Vì vậy trong nền kinh tế

hoạt động thanh toán, hoạt động tín dụng, dòch vụ tài chính và môi giới chứng khoán

tiền tệ nẩy sinh ra nhu cầu là một bên muốn tạm thời vay mượn một khoản tiền tệ

và cho thuê tài chính. Nhưng đối với những Ngân hàng thương mại cấp Tỉnh có qui

nào đó để sử dụng và một bên muốn tạm thời bán quyền sử dụng một khoản tiền

mô nhỏ bé, đơn giản như Tỉnh Long An thì thanh toán và tín dụng là hai hoạt động

nào đó để thu lợi.

chủ yếu, nó là nền tảng của hoạt động kinh doanh ngân hàng.

Để thoả mãn nhu cầu nói trên của một nền kinh tế phát triển, ngân hàng ra

Các ngân hàng hiện đại ngày nay còn phát triển nhiều dòch vụ kinh doanh

đời với mục đích “giữ hộ” các khoản tiền của những người chưa có nhu cầu sử dụng.

mới khác để thoả mãn nhu cầu của nền kinh tế như hoạt động bảo lãnh tín dụng,


45

46

hoạt động tư vấn tài chính, chuyển tiền hộ cho khách hàng, cho thuê các phương tiện

Thái Lan chú trọng tín dụng phát triển nông nghiệp để đẩy mạnh xuất khẩu.

giữ tiền- vàng bạc đá q, đầu tư vào các doanh nghiệp, kinh doanh chứng khoán

Bằng cách hạ lãi suất mở rộng tín dụng đối với lónh vực nông nghiệp, đảm bảo nhu

v.v…

cầu vốn cho nông dân đặc biệt là vùng sâu vùng xa.
Có thể khẳng đònh rằng kinh doanh ngân hàng là loại hình hình doanh gặp

Lãi suất ngân hàng Thái Lan được tự do hoá năm1992. Các công ty và dân cư

nhiều rủi ro nhất trong các loại hình kinh doanh. Vì thế, việc nâng cao hiệu quả kinh

được phép mở tài khoản bằng ngoại tệ và người không cư trú được phép mở tài

doanh của các NHTM là rất cần thiết cho các nhà quản trò ngân hàng.

khoản bằng đồng Bath, các NHTM đều được phép tham gia hoạt động ngoại hối.

Như vậy, nhà quản trò của một ngân hàng thương mại phải làm thế nào để

Các ngân hàng Thái Lan tận dụng những nguồn vốn tư bản nước ngoài để bổ

nâng cao hiệu quả hoạt động bởi vì nâng cao hiệu quả hoạt động của Ngân hàng

sung khoảng trống giữa tiết kiệm có giới hạn trong nước và đầu tư trực tiếp nước

thương mại chính là chú trọng đến hiệu quả kinh doanh ngân hàng.

ngoài. Thời kỳ này các ngân hàng Thái Lan phát triển mạnh, đầu tư thò trường tài

1.5. Kinh nghiệm nâng cao hiệu quả tín dung của NHTM ở một số nước
trên thế giới .
Để mở rộng và nâng cao hiệu quả tín dụng, Ngân hàng ở các nước trên thế

chính, tỉ lệ lợi nhuận trên vốn của ngân hàng đạt 25%, đến năm 1996 tài sản của hệ
thống Ngân hàng và tổng giá trò của thò trường chứng khoán đạt xấp xỉ 15% GDP cho
thấy cả hệ thống đóng vai trò ngang nhau trong việc cung cấp vốn cho nền kinh tế.

giới luôn chú trọng yếu tố chất lượng tín dụng khi phát triển hệ thống các NHTM,

Tuy nhiên hệ thống ngân hàng Thái Lan cũng đã bộc lộ nhiều yếu kém :

bởi vì tín dụng là nghiệp vụ chủ yếu của NHTM, có liên quan và tác động đến mọi

-Hệ thống Ngân hàng phát triển nhanh nhưng vấn đề quản lý Ngân hàng non

hoạt động khác của NHTM. Hầu hết các NHTM không chỉ huy động các nguồn tiền

kém, hệ thống giám sát Ngân hàng vừa không hợp lý, vừa thiếu minh bạch, các báo

nhàn rỗi trong nền kinh tế đồng thời tiến hành phân phối lại vốn tín dụng hợp lý và

cáo tài chính của một số Ngân hàng cũng như của công ty thiếu chính xác, bò bóp

hiệu quả mà còn là điều kiện để NHTM phát triển sản phẩm cung ứng trên thò

méo, các Ngân hàng Thái Lan đã che dấu tình trạng thua lỗ từ năm 1992 đến năm

trường. Dưới đây là kinh nghiệm của NHTM ở một số nước điển hình về việc nâng

1995.

cao hiệu quả tín dụng:

-Mặt khác, các Ngân hàng đã mạo hiểm sử dụng vốn ngắn hạn đầu tư cho vay

1.5.1. Thái Lan:

trung dài hạn đã làm gia tăng rủi ro tín dụng và các khoản nợ quá hạn Ngân hàng

Hệ thống NH Thái Lan bao gồm Ngân hàng trung ương (NHTW )Thái Lan(

tăng lên khá nhanh đến 20%-30% dư nợ cho vay.

Bank of Thailand – BOT), NHTM, Ngân hàng chuyên doanh nhà nước, các công ty
tài chính…
NHTM Thái Lan luôn nắm giữ gần 70% các tài sản tài chính ở Thái Lan, cung
ứng vốn tín dụng cho nền kinh tế từ 30% đến 60% GDP, đảm đương về vốn cho nhu
cầu phát triển công nghiệp hoá-hiện đại hoá .

Năm 1997, Thái Lan nhanh chóng đưa ra những biện pháp cải cách hệ
thống Ngân hàng nhằm nâng cao hiệu quả tín dụng như sau:
- Thứ nhất, Thái Lan đóng cửa 52 Ngân hàng và công ty tài chính, tiến hành
tổ chức sắp xếp lại các NHTM.


47

- Thứ hai, các NHTM Thái Lan cố gắng nâng cao hiệu quả tín dụng, phân tán
rủi ro bằng cách tập trung phân loại và lựa chọn khách hàng; hạn mức cho vay đối

48

tiền, quyết đònh lãi suất, dự trữ ngoại hối quốc gia và thực hiện phân bổ tín dụng ưu
tiên cho khu vực quốc doanh theo kế hoạch tín dụng của nhà nước đề ra.

với một số khách hàng không quá 25% vốn tự có; các khoản nợ ngoại bảng tổng kết

Toàn bộ hoạt động tín dụng chòu sự giám sát chặt chẽ của NHNDTQ. Với vai

tài sản hạn chế dưới 50% tổng số vốn; các Ngân hàng không được đầu tư quá 20%

trò giám sát hoạt động các Ngân hàng, quản lý và kiểm soát điều chỉnh toàn bộ kế

tổng số vốn vào cổ phần; bên cạnh đó Ngân hàng thực hiện 100% dự phòng đối với

hoạch cho vay của uỷ ban kế hoạch nhà nước, hạn mức tín dụng sẽ được NHTW

những tài sản có xếp loại đáng nghi ngờ. Tỉ lệ dự trữ thanh khoản theo quy đònh là

phân bổ đến các chi nhánh Ngân hàng đòa phương trên cơ sở cân đối giữa nguồn vốn

7% trong đó 2% tiền gửi tại NHTW, tối đa không quá 2,5% tiền mặt, còn lại dưới

huy động và nhu cầu vay vốn của khách hàng đã được chỉ đònh. Để đáp nhu cầu vốn

dạng chứng khoán và buộc các Ngân hàng bò đóng cửa phải tăng vốn điều lệ lên

hệ thống Ngân hàng một cấp này cho phép điều chuyển vốn từ Ngân hàng thừa vốn

15% tổng vốn thì mới có thể tiếp tục hoạt động.

sang Ngân hàng thiếu vốn trong phạm vi không quá 20% số dư tiền gởi, những Ngân

-Thứ ba, chính phủ thành lập cơ quan tái cơ cấu tài chính (Financial

hàng quốc doanh nếu vẫn còn thiếu hụt vốn sẽ được NHNDTQ cấp vốn. Với cơ chế

Restructuring Agency- FRA) để quản lý thanh khoản cho 58 chi nhánh Ngân hàng và

tín dụng như trên, hệ thống Ngân hàng lệ thuộc vào kế hoạch của nhà nước, thiếu

các công ty tài chính có vấn đề. FRA có nhiệm vụ bảo đảm an toàn cả vốn lẫn lãi

tính chủ động sáng tạo, thực chất trở thành kênh bù đắp thiếu hụt của ngân sách nhà

cho người gửi tiền, đồng thời thành lập công ty quản lý tài sản (Asset Management

nước.

Company-AMC) có trách nhiệm quản lý các khoản nợ khó đòi, tiến hành xử lý thu
nợ.

Cơ cấu tín dụng phân bổ thiếu hợp lý chủ yếu tập trung đầu tư cho doanh
nghiệp nhà nước, chất lượng tín dụng yếu kém, việc duy trì cung ứng tín dụng cho

Như vậy, với sự tích cực hổ trợ của chính phủ, sự nổ lực phấn đấu của chính

các doanh nghiệp nhà nước thực chất chính là sự bảo hộ của nhà nước với những ưu

bản thân hệ thống Ngân hàng thương mại Thái Lan, đã giúp Thái Lan phục hồi sau

đãi về lãi suất cũng như nới lỏng các điều kiện cho vay. Trong khi đó DNNN kinh

khủng hoảng; hệ thống ngân hàng Thái Lan đã hoạt động hiệu quả hơn, nợ quá hạn

doanh không hiệu quả, thua lỗ gây thất thoát lớn, chất lượng tín dụng kém tỉ lệ nợ

giãm, chất lượng tín dụng được nâng cao, khắc phục tình trạng thua lổ như những

khó đòi gia tăng.

năm 1992,1995.

Sản phẩm tín dụng còn đơn điệu, vì chủ yếu tập trung tín dụng cho DNNN,

1.5.2. Trung quốc

nên sản phẩm NH phục vụ đơn điệu mang nặng tính hành chính, cho vay theo kế

1.5.2.1. Trước 1984 hệ thống NH Trung quốc được xây dựng theo mô hình một

hoạch chỉ đònh từ trên xuống.

cấp, thể hiện những đặc trưng cơ bản sau:

1.5.2.2. Sau năm 1984 thực hiện cải cách ngân hàng theo mô hình hai cấp:

Ngân hàng nhân dân Trung quốc (NHNDTQ) là NHTM nắm quyền điều tiết

Việc cải cách hệ thống Ngân hàng bắt đầu thực hiện vào 1984 khi NHNDTQ

chính khu vực tài chính, được thành lập như một NH đơn cấp vừa đảm nhận vai trò

từ bỏ chức năng của NHTM bằng cách thành lập Ngân hàng công thương để trở

như một NHTW vừa đảm nhận vai trò NHTM. NHNDTQ nắm giữ việc cung ứng

thành một NHTW thực thụ, đồng thời chuyển ba NH chuyên doanh thành NHTM


49

50

quốc doanh. Các NHTMQD có mạng lưới các chi nhánh và các công ty mới thành

nước. Gánh nợ quá lớn của DNNN chiếm tới 70% tổng dư nợ nhưng chỉ đóng góp

lập nắm giữ tỉ lệ lượng tiền gửi lớn như một kênh điều tiết vốn chính thức, nhưng

20%- 30% GDP, đến đầu năm 1997 các DNNN đã để lại khoảng nợ cho Ngân hàng

phải tiếp nhận phần lớn các khoản nợ khó đòi của các DNNN.

lên đến 120.5 tỷ USD không có khả năng thanh toán.

Tách chức năng chính sách ra khỏi chức năng cho vay của NHTMQD nhằm
giúp cho NHTMQD nâng cao hiệu quả kinh doanh, Trung Quốc đã thành lập Ngân
hàng phát triển Trung Quốc, đây là Ngân hàng chính sách chòu trách nhiệm cho vay
theo chính sách của Nhà nước như hổ trợ cho người nghèo, xây dựng cơ sở hạ tầng,
nhằm giảm bớt gánh nặng cho NHTMQD.
Từng bước chuyển hoạt động tín dụng của các NHTM sang cơ chế thò trường.

Vì vậy năm 1998 Trung Quốc tiến hành cơ cấu lại NHTM và DNNN trong
thời gian 3 năm, nhằm để nâng cao hiệu quả tín dụng Ngân hàng, cụ thể như sau:
- Bán hàng loạt các DNNN yếu kém, tách khoản nợ của DNNN ra khỏi bảng
cân đối kế toán của Ngân hàng .

- Xoá bỏ các chi nhánh thua lỗ của các NHTM quốc doanh, thành lập các
NHTM cổ phần đòa phương ở 300 thành phố.

Đến năm 1993, NHNDTQ đãø chính thức chấm dứt độc quyền tín dụng, các NHTM

- Tháng 4/1999 Trung Quốc thử nghiệm thành lập công ty xử lý tài sản thế

được toàn quyền quyết đònh, chủ động điều tiết cân đối tín dụng, tự do huy động tiền

chấp để thu hồi nợ cho ngân hàng, công ty CINDA có trách nhiệm các khoản nợ khó

gởi cho vay, đa dạng hóa các sản phẩm trên thò trường để đáp ứng đầy đủ yêu cầu

đòi lên đến 363.2 triệu USD của Ngân hàng xây dựng Trung Quốc. Tháng 10/1999

của nền kinh tế đang trong quá trình cải cách.

Trung Quốc thành lập công ty xử lý tài sản thứ hai để xử lý nợ khó đòi của NHTM

Năm 1984, Trung Quốc mở cửa cho phép Ngân hàng nước ngoài tham gia

Trung Quốc. Qua thí điểm thành công Trung Quốc đà mạnh dạn chuyển giao toàn bộ

nhưng vẫn nằm trong tầm kiểm soát khá chặt chẽ của nhà nước. Năm 1995, các

số nợ khó đòi lên đến 299 tỷ USD tương đương với 20% GDP cho các công ty xử lý

Ngân hàng nước ngoài được phép mở chi nhánh, thành lập NH liên doanh thí điểm

của 4 NHTM lớn nhất đó là: Ngân hàng xây dựng Trung Quốc (China Construction

trong các đặt khu kinh tế. Để có thể mở chi nhánh Ngân hàng nước ngoài tại Trung

Bank), Ngân hàng Trung Quốc (Bank of China), Ngân hàng công thương Trung

Quốc phải hội đủ các điều kiện sau: phải có tài sản trò giá trên 20 triệu USD, phải có

Quốc (Industrial and Commercial Bank of China), Ngân hàng Nông nghiệp Trung

văn phòng đại diện tại Trung quốc ít nhất 3 năm; Các Ngân hàng nước ngoài bò hạn

Quốc (Agriculture Bank of China).

chế đối với nghiệp vụ bán buôn, số lượng giao dòch ngoại hối, về huy động và cho

Từ thực tiễn cải cách của hệ thống Ngân hàng Thái Lan, Ngân hàng Trung

vay của các công ty liên doanh, không được đầu tư và bảo lãnh ngoại hối. Tính đến

Quốc trong việc nâng cao chất lượng tín dụng, Việt Nam nên tham khảo để rút ra

cuối 1996 Trung Quốc đã có 8 văn phòng đại diện, 131 chi nhánh Ngân hàng nước

kinh nghiệm trong quá trình tái cơ cấu, nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh của

ngoài, 6 Ngân hàng liên doanh, 5 Ngân hàng 100% vốn nước ngoài nắm giữ khoảng

hệ thống NHTM Việt Nam trong xu thế hội nhập hiện nay.

30% thò phần tín dụng.

Hệ thống Ngân hàng Trung Quốc đã có chuyển biến tích cực đóng vai trò
quan trọng việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế nhưng phải chòu sự chi phối của nhà

Kết luận Chương một: