Ôn tập bài chiến thắng mtao mxây

Ôn tập bài Chiến thắng Mtao Mxây- trích sử thi
Đăm Săn

1.Khái quát
Sử thi còn gọi là anh hùng ca, là thể loại tự sự dài (thường là thơ) xuất hiện rất sớm trong lịch sử của các
dân tộc nhằm ngợi ca sự nghiệp anh hùng có tính toàn dân và có ý ngh ĩa tr ọng đại đối v ới dân t ộc trong
buổi bình minh của lịch sử. Về kết cấu, sử thi là một câu chuyện được kể lại có đầu có đuôi với quy mô
lớn. Các nhân vật chính của sử thi là những anh hùng, tráng s ĩ tiêu bi ểu cho s ức m ạnh th ể ch ất và tinh
thần, cho ý chí và trí thông minh, lòng dũng cảm của cộng đồng được miêu t ả trong v ẻ đẹp kì di ệu khác
thường.
I-li-át, ô-đi-xê của Hi Lạp ; Ma-ha-bha-ra-ta, Ra-ma-ya-na c ủa Ân Độ ; Đăm Săn, Đăm Di, Xinh Nhã,
Khinh Dú (Ê-đê), Đăm Noi (Ba-na) của Việt Nam ; … là nh ững tác phẩm s ử thi đồ s ộ còn l ưu gi ữ được
đến nay.
Sử thi anh hùng Tây Nguyên phản ánh cuộc sống Tây Nguyên ở giai đo ạn tiền giai c ấp, khi xã h ội c ộng
sản nguyên thuỷ tan rã, nhưng xã hội phong kiến chưa hình thành. S ự phân hoá giàu nghèo trong đời
sống xã hội chưa sâu sắc, cá nhân hoàn toàn gắn bó với cộng đồng thị tộc, quyền l ợi và khát v ọng c ủa
mỗi cá nhân hoàn toàn thống nhất với quyền lợi và khát vọng c ủa c ộng đồng, ở giai đoạn lịch sử đó, các
xung đột vũ trang thường xảy ra giữa các bộ tộc để tranh giành đất đai, của cải và thế l ực. Tham gia
chiến đấu và quyết tâm chiến thắng vì quyền lợi của cả bộ tộc trở thành nghĩa v ụ thiêng liêng c ủa m ỗi
người. Trong đời sống xã hội, lao động và chinh phục thiên nhiên đem lại phồn vinh cho bộ tộc mỗi thành
viên coi đó là bổn phận và tự giác làm hết mình.
Đó là cơ sở lịch sử, xã hội nảy sinh và nuôi dưỡng những thiên sử thi anh hùng! Sô’phận, tính cách anh
hùng của nhân vật anh hùng trong sử thi phản ánh số phận và tính cách của chính bộ tộc ấy.
Nhìn chung, sử thi anh hùng Tây Nguyên có ba đề tài chính là hôn nhân chi ến tranh và lao động xây
dựng, trong đó, đề tài chiến tranh là đề tài trung tâm, quan trọng h ơn hai đề tài kia, thu hút và hàm ch ứa
hai đề tài đó.
Về phương diện nghệ thuật, sử thi anh hùng Tây Nguyên mang nh ững đặc điểm cơ bản c ủa ngh ệ thu ật
sử thi nói chung : dung lượng đồ sộ, kết cấu trùng điệp, chia thành ch ương khúc, ngôn ng ữ trang tr ọng,
giàu định ngữ, nhiều hình ảnh so sánh, phóng đại tương phản, tượng trưng,… đó là sản ph ẩm c ủa trí
tưởng tượng phong phú, bay bổng hồn nhiên đậm màu sắc thần thoại- Sử thi anh hùng sử dụng lối văn

xuôi có vần và nhịp điệu cân xứng, đầy biến hoá : lúc trầm bổng, du d ương, lúc hoành tráng, lúc tr ữ tình
sâu lắng, thiết tha,… phù hợp với đặc điểm diễn xướng được kể -hát theo làn điệu c ủa th ể lo ại này.
HƯỚNG DẪN PHÂN TÍCH
Đọc một lượt để nắm được nội dung văn bản. Đoạn trích gồm nhiều tình tiết nối tiếp nhau, nội dung c ủa
mỗi tình tiết là các sự kiện và hành động của nhân vật. Nên phân tích từng c ảnh để th ấy được giá tr ị n ội
dung và đặc sắc nghệ thuật sử thi.

1.

Cuộc chiến giữa Đăm Săn với Mtao Mxây

a. Nguyên nhân chiến tranh
Tù trưởng Mtao Mxây lừa lúc Đăm Săn cùng dân làng làm rẫy, đã kéo đến cướp phá buôn làng và b ắt
Hơ Nhị về làm vợ. Danh dự của một tù trưởng và bộ tộc bị xúc phạm, hạnh phúc của gia đình và buôn
làng bị đe doạ, người anh hùng Đăm Săn buộc phải cầm khiên, giáo đứng lên chiên đấu.
Cuộc chiến đấu của Đăm Săn là cuộc chiên đấu chính nghĩa, vì thế, dân làng theo chàng đi đánh Mtao
Mxây. Đăm Săn không chỉ có sức khoẻ, võ nghệ cao cường, có khiên giáo trong tay mà còn có cả chính
nghĩa, lí tưởng chiên đấu nên đã được tiếp thêm sức mạnh để quyết chiên quyết thắng.
b. Diễn biến trận đánh
Đăm Săn khiêu chiến và thái độ ngạo mạn của Mtao Mxây :
+ Nếu như Mtao Mxây hèn hạ, lừa lúc Đăm Săn và dân làng đi àm rẫy để cướp phá thì Đăm Săn đến tận
nhà Mtao Mxây lúc hắn đang ở nhà, gọi hắn xuống để giao chiến. Mtao Mxây là một tù tr ưởng hung b ạo,
một tên kẻ cướp ; còn Đăm Săn là tù trưởng anh hùng, tư thế và hành động đàng hoàng. S ự ki ện Đăm
Săn tới nhà Mtao Mxây khiêu chiến thể hiện sự tương phản trong nhân cách hai nhân vật này.
Chàng gọi Mtao Mxây là “diêng” với hàm ý mỉa mai. (Diêng : chỉ người b ạn kết nghĩa). Đăm S ăn và Mtao
Mxây đã từng là “diêng” của nhau, là bạn kết nghĩa của nhau. Thế mà nay Mtao Mxây đến c ướp phá
buôn làng của Đăm Săn, cướp vợ của Đăm Săn. Mtao Mxây là kẻ phản b ội tình b ạn. Vì th ế không th ể nói
chuyện bằng lời mà phải “đọ dao” mới giải quyết được.
+ Lúc đầu, Mtao Mxây từ chối. Là kẻ gây tội ác nên hắn tỏ ra sợ hãi tr ước lời đe do ạ tr ừng phạt, nh ưng

vẫn trắng trỢn chọc tức Đăm Săn : “Tay ta đang còn bận ôm vợ hai chúng ta ở trên nhà này cơ mà”.
+ Như lửa đổ thêm dầu, thái độ ngạo mạn của Mtao Mxây khiến Đăm Săn nổi cơn thinh nộ. L ời c ủa Đăm
Săn như ra lệnh, quyết liệt hơn lần trước : “Xuống đi, ơ Diêng…”.Thái độ của Đăm Săn rất dứt khoát, d ồn
kẻ thù vào cuộc giao đấu. Mtao Mxây phải lựa chọn một trong hai con đường : một là chết thiêu cùng v ới
ngôi nhà, hai là bước vào giao đấu.


+ Mtao Mxây tỏ ra rất tầm thường, hắn từ trên sàn nhà xuống với nỗi lo b ị đánh lén. Nh ưng Đăm S ăn
đàng hoàng, không thèm đâm “con lợn nái… dướị đất”, không thèm đâm “con trâu… trong chu ồng”, ch ỉ
đâm kẻ thù khi chúng đang múa khiên và tay đang cầm giáo, cầm gươm.
+ Mtao Mxây hiện ra với dáng vẻ dữ tợn như một vị ác thần, tay cầm khiên “tròn nh ư đầu cú, g ươm h ắn
óng ánh như cái cầu vồng”, lòng đầy lo sợ, nên “tần ngần do dự, mỗi b ước mỗi đắn đo”. Nh ưng hắn v ẫn
phải bước vào cuộc giao đấu.
Hiệp đấu thứ nhất :
+ Vào cuộc giao đấu, Đăm Săn với tinh thần thượng võ, nhường cho địch th ủ quyền ch ủ động t ẩn công.
Mtao Mxây đùn đây, cất lời huênh hoang để đánh đòn tâm lí với Đăm Săn. Hắn khoe s ức mạnh, kh ỏe
miếng võ của hắn là võ gia truyền, học được từ thần thánh, thậm chí còn đem khoe c ả bản chất tàn b ạo
của mình với mục đích uy hiếp Đăm Săn.
Mtao Mxây đánh múa khiên, tỏ ra rất kém cỏi khiến cho Đăm Săn thấy buồn cười, phải cất tiếng mỉa mai
: “Ngươi múa chơi đây phải không, diêng?”.
Trước sức mạnh tấn công của Đăm Săn, hắn chỉ biết chạy, khi tung đòn lại không trúng đích. Kẻ tàn b ạo
phi nghĩa thật thảm hại khi đối mặt với người anh hùng vượt trội về tài năng và phẩm chất, chiên đâu vì
chính nghĩa.
+ Đăm Săn vào trận với tư thế của người anh hùng, với tư cách ng ười đi hỏi t ội và trừng phạt kẻ có t ội.
Chàng chiến đấu để bảo vệ danh dự, cứu vợ và bảo vệ yên bình cho bộ tộc. S ức mạnh c ủa chàng chính
là sức mạnh của cộng đồng, được kết tinh từ những khát vọng, ước mong cho cu ộc sống bình yên, th ịnh
vượng. Tác giả dân gian đã thể hiện sức mạnh của dũng sĩ Đăm Săn trong cảm hứng sử thi đẫm chất
hùng ca. cảnh Đăm Săn múa khiên được miêu tả đầy hào hứng :
“Đăm Săn rung khiên múa. Một lần xốc tới, chàng vượt một đồi tranh. Một lần x ốíc t ới n ữa, chàng v ượt
một đồi lổ ô. Chàng chạy vun vút qua phía đông, vun vút qua phía tây”.

Sức mạnh của Đăm Săn trong trận chiên đấu có thể ví với sức manh của tự nhiên, tr ời đất và v ũ tr ụ.
+ Cuộc chiến diễn ra rất quyết liệt. Mtao Mxây đã đuốĩ sức, hắn bảo Hơ Nhị quăng cho hắn m ột miêhg
trầu. Nhưng Đăm Săn nhanh hơn đoạt được miếng trầu ấy. Chàng nhai trầu và sức lực tăng lên gấp bội,
chàng tiếp tục chiến đấu với sức mạnh mới.
Sự xuất hiện của nàng Hơ Nhị và miếng trầu vào thời điểm cuộc chiến đang quyết liệt có ý nghĩa đặc
biệt. Nàng là vỢ chính thức của Đăm Săn. Nay nàng đang lâm vào cảnh b ị bắt cóc. Đối v ới Mtao Mxây,
nàng chỉ là một thứ của cải mà hắn đoạt được sau vụ cướp bóc chứ giữa nàng và hắn không có chút tình
nghĩa vỢ chồng. Miếng trầu “nên duyên vợ chồng” của Hơ Nhị với Đăm Săn không th ể trao vào tay kẻ


thù. Hơ Nhị trở thành trợ thủ trao vật thần kì cho Đăm Săn. Tình yêu đã ti ếp thêm s ức m ạnh cho chàng,
chàng phóng giáo trúng đùi Mtao Mxây nhưng không th ủng.
Hiệp đấu thứ hai :
+ Đăm Săn đã làm tất cả những gì có thể nhưng chưa giành được chiến thắng vì Mtao Mxây được bảo
vệ bởi lớp áo giáp sắt. Đăm Săn thấm mệt, chàng vừa chạy vừa ng ủ, mộng thấy ông Tr ời. Chi ti ết này có
ý nghĩa sâu sắc, thể hiện quan niệm về cuộc chiến đấu chính nghĩa của nhân vật anh hùng ch ống l ại đối
thủ luôn được sức mạnh siêu nhiên trợ giúp. Chi tiết trợ giúp c ủa ông Tr ời rất gần v ới s ự tham gia c ủa
các vị thần trên đỉnh ô-lim-pi-a vào cuộc chiến thành T ơ-roa được ghi lại trong hai tr ường ca I-li-át và Ôđi-xê.
+ Hiệp đấu thứ hai kết thúc với chiến thắng vẻ vang của Đăm Săn. Mtao Mxây th ất thế chạy tr ốn th ật
thảm hại. Hắn rúc vào cả chuồng lợn, chuồng trâu và cất l ời cầu xin Đăm Săn :
“ơ diêng, ơ điêng, để ta làm lễ cầu phúc cho điêng một trâu ! Ta cho thêm díêngm ột voi.”.
+ Trước khi đâm chết và cắt đầu Mtao Mxây đem bêu ngoài đường, Đăm Săn đã tuyên án h ắn. Tội ác
của Mtao Mxây trời không dung, đất không tha, dù ở th ời nào con ng ười c ũng không ch ấp nh ận. H ắn
đáng bị trừng phạt như vậy. Việc bêu đầu hắn ngoài đường là để răn đe những kẻ nào rắp ranh phản
bạn và cướp phá buôn làng. Hành động của Đăm Săn không thể hiện sự dã man, khát máu nên được
dân chúng tán thành, ủng hộ.

2.

Đăm săn chiến thắng trở về

a. Thái độ và hành động của Đăm Săn với tôi tớ của Mtao Mxây
Muc đích của cuộc chiến là bảo vệ danh dự của tù trưởng anh hùng, danh dự của bộ tộc, là để cứu vợ,
trừng phạt kẻ cướp, đem lại sự yên ổn cho dân Mục đích cao cả ây, Đăm Săn đã đạt được. Chàng có
thể kéo quân trở về trong hào quang chiên thắng.
Trong toàn bộ tác phẩm nói chung và trong đoạn trích nói riêng, qua l ời ng ười d ẫn truy ện và l ời nói c ủa
Đăm Săn, không có chi tiết nào nói về việc Đăm Săn gây chiếh để cướp bóc và chiếm đoạt nô lệ. Đó
không phải là mục đích chiến đấu của chàng. Khi tù trưởng Mtao Mxây đã bị tiêu di ệt, tôi t ớ của hắn như
rắn không đầu (họ cần một tù trưởng anh hùng bảo vệ và dẫn dắt, cần có một c ộng đồng để hoà nh ập,
để có cuộc sống yên vui, thịnh vượng) ; Đăm Săn không cưỡng bức, không ép buộc tôi t ớ c ủa Mtao
Mxây theo mình. Chàng kêu gọi và cho họ quyền tự định đoạt số phận của mình. Lòng nhân h ậu, đức
khoan dung của Đăm Săn đã giảm bớt nỗi đau khổ cho dân làng trong chiến tranh và hoàn toàn thuyết
phục họ tự nguyện theo chàng.
b. Thái độ và hành động của tôi tớ, dân làng Mtao Mxây


Đây là chiến tranh giữa các nhóm đồng tộc, cho nên sau khi tù trưởng thù địch bị tiêu di ệt thì tù tr ưởng
chiến thắng có thể dung nạp tôi tớ của kẻ thù, cũng như người dân phía bên kia có th ể hoà nh ập vào b ộ
tộc mới một cách nhanh chóng.
Vì thế, khi nghe lời kêu gọi của Đăm Săn và cảm phục trước khí phách anh hùng, tài n ăng, s ức manh
của Đăm Săn, cảm mến đức khoan dung của chàng, tôi tớ, dân làng Mtao Mxây đã t ự nguy ện theo Đăm
Săn để bắt đầu một cuộc sống mới. Tác giả dân gian miêu tả cảnh “chuyên nhà” của h ọ v ới một cảm xúc
hào hứng, say mê :
“Đoàn người đông như bầy cà tong, đặc như bầy thiêu thân, ùn ùn nh ư kiên nh ư mối. Bà con xem, th ế là
Đăm Săn nay càng thêm giàu có, chiêng lắm la nhiều. Tôi tớ mang c ủa c ải v ề nhi ều nh ư ong đi chuy ển
nừớc, như vò vẽ đi chuyên hoa, như bầy trai gái đi giếng làng cõng n ước”.
Qua đây, ta càng thấy vai trò quyết định của thủ lữửi trong chiến tranh và đời sông xã h ội th ời b ộ l ạc,
thấy được sự thông nhất cao độ giữa cá nhân anh hùng sử thi với cộng đồng b ộ tộc.

3.

Lễ ăn mừng chiến thắng

Trong đoạn trích có hai cảnh được miêu tả rõ rệt : cảnh chiến tranh và cảnh ăn mừng chiến th ắng. Tác
giả dân gian đã miêu tả cảnh ăn mừng chiến thắng với cảm hứng mê say, nhiệt thành, thể hiện thái độ,
cách nhìn nhận về ý nghĩa thời đại của chiến tranh bộ tộc và tầm vóc lịch s ử c ủa người anh hùng s ử thi
trong sự phát triển của cộng đồng.
Lễ cúng người chết và thần linh, lễ ăn mừng chiến thắng
Đã có chiến tranh, tất yêu có đổ máu ỏ cả hai phía. Tác gia dân gian không miêu t ả t ỉ m ỉ, rùng r Ợn c ảnh
máu đổ, nhưng người đọc phải ngâm hiêu điều này. Tưởng nhớ và biết ơn người hi sinh là việc nghĩa.
Lễ cứng người chêt sau chiên thắng là một nghi lễ mang tính nhân đạo (đã được ông Tr ời, các v ị th ần
linh và hương hồn của tổ tiên, ông bà tiếp thêm sức mạnh chiên thắng thì c ũng ph ải bi ết ghi lòng t ạc d ạ).
Lễ cúng thần linh, tạ ơn tổ tiên là nghi lễ tri ân rất thiêng liêng thể hi ện ý th ức xây đắp truy ền th ống c ủa
các tộc người Tây Nguyên.
Nghi lễ này mang ý nghĩa chiến tranh bộ tộc và tầm vóc l ịch sử của ng ười anh hùng trong s ự phát tri ển
của bộ tộc. Chiến tranh thời bộ tộc không nhằm hủy diệt sự sống mà là một việc tất yếu để bảo vệ và
phát triển cuộc sống trong hoà bình. Vì vậy, sau chiến th ắng c ủa Đăm Săn, khi ti ếng khiên giáo v ừa d ứt,
cái ác, cái xâu, cái ti tiện, thấp hèn bị quét sạch, thì cuộc s ống lại t ưng b ừng nh ư h ội.
Lễ vật cúng thần, cúng tổ tiên thật hậu để mong muốn những điều thánh thiện : cầu sức kho ẻ, c ầu bình
yên, cầu thịnh vượng. Lễ ăn mừng thật tưng bừng, đầy đủ vật chất, sang trọng về tinh thần, tràn ng ập
niềm vui, cả một cộng đồng hoà nhập thành một khối trong niềm vui ở tương lai.
+ Tiếng cồng chiêng thể hiện sức mạnh tình thần, niềm vui sông c ủa c ộng đồng.


+ Khách khứa, dân làng, tôi tớ của Đăm Săn “đông nghịt” được đón ti ếp trọng th ể và ăn uống no say
thoả thích.
Khẳng định tầm vóc lịch sử của người anh hùng trong sự phát triển của cộng đồng
Đăm Săn là niềm tự hào của bộ tộc, là kết tính vẻ đẹp, tài năng, sức manh, ý chí c ủa cộng đồng. Trong
bối cảnh của ngày hội chiến thắng, chàng hiện lên thật đẹp, vẻ đẹp của một d ũng sĩ. S ức m ạnh c ủa Đăm
Săn “ngang sức voi đực, hơi thở chàng ầm ầm tưa sâm dậy”. Đăm Săn có lòng d ũng cam vô song, là

một nhân cách vẹn toàn, luôn đi đầu trong công việc. Đăm Săn chiến thắng Mtao Mxây, chàng v ừa b ảo
vệ được hạnh phúc gia đình, vừa mang lại sự giàu mạnh và uy danh cho cộng đồng.
Đăm Săn có sức lôi cuốn các nhân vật quần chúng. Mối quan hệ qua lại gi ữa vai trò c ủa cá nhân và c ộng
đồng tạo nên ý nghĩa biểu trưng của hình tượng anh hùng sử thi : sức mạnh, lí t ưởng c ủa Đăm S ăn bi ểu
trưng cho sức mạnh và lí tưởng của cộng đồng.
4. Những điểm nổi bật về nghệ thuật sử thi thể hiện trong đoạn trích
Nghệ thuật xây dựng nhân vật sử thi
Mỗi nhân vật sử thi đều có vai trò đối với diễn biến của các sự kiện sử thi.
Nhân vật Mtao Mxây với hành động cướp bóc buôn làng của Đăm Săn, b ắt cóc v ợ Đăm Săn là nguyên
nhân của cuộc chiến. Mtao Mxây thuộc loại nhân vật phản diện.
Nhân vật Đăm Săn là nhân vật trung tâm của sử thi, quyết định sự di ễn biến c ủa cốt truy ện s ử thi, có s ức
thuyết phục, lôi cuốn các nhân vật quần chúng.
Nhân vật ông Trời và Hơ Nhị đóng vai trò nhân vật tr ợ th ủ của anh hùng. Ông Tr ời là nhân v ật tr ợ th ủ
thần kì, Hơ Nhị là nhân vật trợ thủ trao vật thần kì. Hành động tr ợ thủ c ủa nh ững nhân v ật này thê hi ện
quan niệm về cuộc chiến đấu chírth nghĩa của nhân vật anh hùng.
Nhân vật quần chúng đóng vai trò hậu thuẫn cho nhân vật anh hùng, b ị lôi cu ốn b ởi nh ững ph ẩm ch ất phi
phàm của nhân vật anh hùng. Mối quan hệ giữa nhân vật anh hùng và nhân v ật qu ần chúng t ạo nên ý
nghĩa biểu trưng : người anh hùng sử thi biểu trưng cho sức mạnh, lí tưởng c ủa cả c ộng đồng.
Nghệ thuật sử dụng ngôn từ của sử thi anh hùng
Ngôn ngữ của người kể khá sinh động, lỉnh hoạt. Khi miêu tả nhà Mtao Mxây, chân dung Mtao Mxây,
động tác chiến đấu và diễn biến của giao tranh, miêu tả vẻ đẹp của Đăm Săn, khung cảnh tôi t ớ theo
Đăm Săn và không khí lễ hội chiên thắng,.. ; tác giả dùng ngôn ngữ lúc thì trang trọng, giàu hình ảnh nh ịp
điệu, lúc thì dùng phép so sánh, phóng đại.
Ngôn ngữ đôì thoại của các nhân vật được sử dụng nhiều và linh hoạt, giàu tính k ịch. Nh ững câu ra lệnh,
kêu gọi tạo nên không khí hùng tráng.


Trong ngôn ngữ người kể chuyện có xen vào ngôn ngữ đối thoại của người kể để lôi cu ốn ng ười nghe,
truyền cảm xúc cho người nghe.