Một số vấn đề lí thuyết giảng văn trong giảng văn chinh phụ ngâm của đặng thai mai

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

NGUYỄN THỊ DỊU

MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÍ THUYẾT GIẢNG VĂN TRONG
“GIẢNG VĂN CHINH PHỤ NGÂM” CỦA ĐẶNG THAI MAI

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM NGỮ VĂN

HÀ NỘI – 2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

NGUYỄN THỊ DỊU

MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÍ THUYẾT GIẢNG VĂN TRONG
“GIẢNG VĂN CHINH PHỤ NGÂM” CỦA ĐẶNG THAI MAI

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM NGỮ VĂN
CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC
(BỘ MÔN NGỮ VĂN)
Mã số: 60 14 01 11

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Trần Khánh Thành

HÀ NỘI – 2015

LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành luận văn này, tôi xin trân trọng cảm ơn các thầy giáo, cô
giáo đang công tác tại trường Đại học Giáo Dục - Đại học Quốc gia Hà Nội
đã nhiệt tình giảng dạy và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt thời gian
học tập.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành, sâu sắc tới PGS.TS. Trần Khánh
Thành, thầy đã định hướng và tận tình giúp đỡ tôi trong suốt quá trình làm và
hoàn thiện luận văn này.
Tôi xin gửi lời cảm ơn đến ban giám hiệu Trường THPT A Hải Hậu,
nơi tôi đang công tác, các thầy các cô trường THPT A Hải Hậu đã tạo điều
kiện giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thiện luận văn.
Mặc dù đã có nhiều cố gắng song chắc chắn luận văn vẫn còn nhiều
thiếu sót. Tôi rất mong nhận được sự quan tâm và đóng góp ý kiến, bổ sung
của các thầy giáo, cô giáo và các bạn đồng nghiệp để luận văn này được hoàn
thiện hơn.
Trân trọng cảm ơn!
Hà Nội, tháng 11 năm 2015
Học viên

Nguyễn Thị Dịu

i


MỤC LỤC
Lời cảm ơn ......................................................................................................... i
Mục lục ............................................................................................................. ii
Danh mu ̣c bảng................................................................................................. iv
Danh mu ̣c hin
̀ h ................................................................................................. iv

MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN ...................... Error! Bookmark not defined.
1.1. Tác giả Đặng Thai Mai và “Giảng văn Chinh phụ ngâm” ................ Error!
Bookmark not defined.
1.1.1. Tác giả Đặng Thai Mai ......................... Error! Bookmark not defined.
1.1.2. “Giảng văn Chinh phụ ngâm” ............... Error! Bookmark not defined.
1.2. Quan điểm giảng văn của Đặng Thai Mai Error! Bookmark not defined.
1.2.1. Khái niệm giảng văn ............................. Error! Bookmark not defined.
1.2.2. Khái niệm giảng văn của Đặng Thai MaiError!

Bookmark

not

defined.
1.2.3. Quan niệm của Đặng Thai Mai về mục đích, tác dụng của giảng văn
trong nhà trường .............................................. Error! Bookmark not defined.
1.3. Vai trò của môn Ngữ văn và quan điểm về mục đích giảng văn trong nhà
trường phổ thông hiện nay .............................. Error! Bookmark not defined.
1.3.1. Vai trò của môn Ngữ văn trong nhà trườngError!

Bookmark

not

defined.
1.3.2. Quan điểm về mục đích giảng văn trong nhà trường phổ thông hiện nay
......................................................................... Error! Bookmark not defined.
Tiểu kết chương 1............................................ Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 2. Ý NGHĨA PHƢƠNG PHÁP LUẬN CỦA “GIẢNG VĂN

CHINH PHỤ NGÂM” ...................................... Error! Bookmark not defined.
2.1. Một số nguyên tắc và kĩ thuật giảng văn trong “Giảng văn Chinh phụ
ngâm” .............................................................. Error! Bookmark not defined.
2.1.1. Một số nguyên tắc giảng văn trong “Giảng văn Chinh phụ ngâm”
ii


......................................................................... Error! Bookmark not defined.
2.1.2. Một số kĩ thuật giảng văn trong “Giảng văn Chinh phụ ngâm” .... Error!
Bookmark not defined.
2.2. Vận dụng nguyên tắc, kĩ thuật giảng văn của Đặng Thai Mai trong đọc –
hiểu văn học trung đại .................................... Error! Bookmark not defined.
2.2.1. Đặc điểm của văn học trung đại ............ Error! Bookmark not defined.
2.2.2. Dạy học văn học trung đại từ hướng tiếp cận thi pháp học ........... Error!
Bookmark not defined.
2.2.3. Dạy học văn học trung đại từ lịch sử phát sinhError! Bookmark not
defined.
2.2.4. Dạy học văn học trung đại từ đặc trưng thể loạiError! Bookmark not
defined.
Tiểu kết chương 2............................................ Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM .... Error! Bookmark not defined.
3.1. Các vấn đề chung ..................................... Error! Bookmark not defined.
3.1.1. Mục đích thực nghiệm .......................... Error! Bookmark not defined.
3.1.2. Nội dung thực nghiệm và phương pháp thực nghiệmError! Bookmark
not defined.
3.1.3. Đối tượng thực nghiệm và đối chứng ... Error! Bookmark not defined.
3.1.4. Chuẩn bị và tổ chức thực nghiệm ......... Error! Bookmark not defined.
3.2. Thiết kế thực nghiệm................................ Error! Bookmark not defined.
3.2.1. Giáo án đối chứng ................................. Error! Bookmark not defined.
3.2.2. Giáo án thực nghiệm ............................. Error! Bookmark not defined.

3.3. Kết quả thực nghiệm và đánh giá............. Error! Bookmark not defined.
3.3.1. Kết quả thực nghiệm ............................. Error! Bookmark not defined.
3.3.2. Phân tích, đánh giá ................................ Error! Bookmark not defined.
Tiểu kết chương 3............................................ Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN ........................................................ Error! Bookmark not defined.
TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 5
iii


PHỤ LỤC ........................................................... Error! Bookmark not defined.
PHỤ LỤC .................................................................................................... 102

iv


DANH MỤC BẢNG
Bảng 3.1. Kết quả khảo sát lực học của học sinh lớp thực nghiệm và lớp đối
chứng ............................................................... Error! Bookmark not defined.
Bảng 3.2. Phân công giáo viên dạy thực nghiệm và đối chứng ............... Error!
Bookmark not defined.
Bảng 3.3. Kết quả khảo sát bài làm của học sinh lớp thực nghiệm và lớp đối
chứng ............................................................... Error! Bookmark not defined.
Bảng 3.4. Tổng hợp so sánh bảng kết quả lớp thực nghiệm và lớp đối chứng
......................................................................... Error! Bookmark not defined.
DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1. So sánh kết quả kiểm tra giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng
......................................................................... Error! Bookmark not defined.

v

MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Trong yêu cầu đổi mới hiện nay, vấn đề đổi mới phương phương pháp
dạy học là một yêu cầu cấp thiết cho nền giáo dục nước ta. Việc đổi mới ở
môn Ngữ văn ngoài sự thay đổi trong chương trình với những văn bản mới,
với những vấn đề mới đang được dự kiến thì việc thay đổi phương pháp giảng
dạy cũng rất được chú ý. Bên cạnh việc đưa ra và vận dụng những phương
pháp dạy học mới thì hướng tìm tòi, khai thác các kinh nghiệm của quá khứ
cũng là một hướng đi cần thiết nhằm rút ngắn con đường tìm tòi chân lí. Điều
đấy càng có ý nghĩa khi hiện nay chúng ta đang gặp không ít khó khăn trong
việc hệ thống hóa những phương pháp dạy học Văn mới nhằm nâng cao chất
lượng và hiệu quả của việc dạy và học trong nhà trường phổ thông.
Giáo sư Đặng Thai Mai là một nhà trí thức yêu nước và cách mạng,
một học giả uyên bác, một nhà giáo dục đầy tài năng đã có những cống hiến
to lớn cho nền giáo dục nước ta. Với phương pháp giảng dạy hấp dẫn, giáo sư
đã lôi cuốn nhiều học sinh sống và tham gia với bài giảng của mình. Không
những thế “Trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp, sách giáo khoa
thiếu thốn, giáo sư đã biên soạn giáo trình “Giảng văn Chinh phụ ngâm” rất
công phu cho thầy trò ở các trường có sách học” [40, tr. 78].
Cuốn “Giảng văn Chinh phụ ngâm” là một chuyên luận bàn về vấn đề
giảng văn. Nhiều học giả, nhiều nhà sư phạm đánh giá rất cao công trình này
cả về nội dung lẫn phương pháp. Có nhà nghiên cứu lớn đã nhận định đây là
công trình đặt nền móng đầu tiên cho phương pháp giảng văn hiện đại.
Những tư tưởng lớn trong cuốn sách trên cần được nghiên cứu, đánh
giá một cách đầy đủ, khoa học, đặc biệt trong thời đại ngày nay. Bởi vậy tôi
đã chọn Một số vấn đề lí thuyết giảng văn trong “Giảng văn Chinh phụ
ngâm” của Đặng Thai Mai làm đề tài nghiên cứu trong luận văn thạc sĩ của
mình nhằm tổng kết các phương pháp dạy học văn của tác giả Đặng Thai Mai

1


và việc vận dụng nó vào việc dạy học văn trong nhà trường phổ thông hiện
nay một cách có hiệu quả.
2. Lịch sử vấn đề
Đặng Thai Mai là một nhà sư phạm mẫu mực. Biết bao nhiêu thế hệ
học trò đã luôn nhớ tới công lao của giáo sư, luôn nhớ tới thầy với lòng kính
trọng, biết ơn sâu sắc. Hình ảnh của thầy giáo Đặng Thai Mai đã thấp thoáng
trong các trang hồi ức của những người học trò như: Đặng Thai Mai- người
thầy của thế hệ chúng tôi của Phong Lê, Thầy Đặng Thai Mai của chúng tôi
của Vũ Tú Nam, Nhớ về thầy, một nhà sư phạm, một học giả chân chính của
Phan Trọng Luận…
Đã có không ít các công trình nghiên cứu về sự nghiệp trước tác của
Đặng Thai Mai. Một số nhà nghiên cứu đã bước đầu tìm hiểu về cách dạy văn
của thầy trong một số bài viết như: Đặng Thai Mai bàn về quan hệ văn học
Việt Nam thời trung đại của Nguyễn Hữu Sơn, Phong cách Đặng Thai Mai
của Đặng Tiến, Đặng Thai Mai và đổi mới văn học của Trương Chính… Các
công trình ấy đã đề cập đến một vài khía cạnh trong các nghiên cứu của nhà
phê bình uyên thâm.
Thế nhưng quan niệm giảng văn của Đặng Thai Mai trước năm 1992
hầu như chưa có công trình bài viết nào đề cập tới. Năm 1992, cuốn “Giảng
văn Chinh phụ ngâm” của Đặng Thai Mai được tái bản, Trần Đình Sử có lời
bạt sau sách bằng bài viết Giảng văn Chinh phụ ngâm- một công trình viết
cho hôm nay. Sau này bài viết trên đã được tác giả sửa chữa và in lại với tiêu
đề Một số vấn đề lí thuyết giảng văn và thi pháp văn học cổ trong Giảng văn
“Chinh phụ ngâm”. Đây là bài viết công phu đã đánh giá được vị trí của
“Giảng văn Chinh phụ ngâm” trong lịch sử bộ môn phương pháp giảng dạy
văn ở Việt Nam. Ông cho rằng: “Công trình của Đặng Thai Mai sẽ được ghi
nhận như một cố gắng đầu tiên để phân tích trọn vẹn một tác phẩm văn học cổ

điển theo phương pháp chỉnh thể. Và lịch sử bộ môn phương pháp giảng dạy

2


văn học Việt Nam sẽ ghi nhận đây là công trình đặt nền móng cho khoa giảng
văn hiện đại nước nhà” [40, tr. 307]. Trong bài viết này Trần Đình Sử đặc biệt
đề cao quan điểm lịch sử và phương pháp so sánh của Đặng Thai Mai.
Tiếp đó có thể kể đến bài viết của Hoàng Tuệ với nhan đề Đọc lại
Giảng văn “Chinh phụ ngâm” của Đặng Thai Mai đã điểm qua vài nét về
khái niệm giảng văn, khái niệm nếp áng văn đã được Đặng Thai Mai đề cập.
Còn Đỗ Hữu Châu trong bài viết Nghĩ về Giảng văn “Chinh phụ ngâm” lại đề
cập đến một khía cạnh khác trong bài giảng văn đó là kĩ thuật phân tích ngôn
ngữ và một số phương pháp, kĩ thuật phân tích trong “Giảng văn Chinh phụ
ngâm” như phương pháp gợi mở, phương pháp đối chiếu, so sánh…
Gần đây nhất có thể kể đến công trình nghiên cứu của tác giả Hoàng
Thị Mai trình bày trong luận án tiến sĩ mang tên Đặng Thai Mai với vấn đề
phương pháp luận giảng văn ở nhà trường phổ thông, ĐHSP Hà Nội, 2000.
Công trình này đã thể hiện quá trình làm việc công phu, khoa học của tác giả
để rút ra những nhận định, đánh giá khá toàn diện về phương pháp luận giảng
văn của Đặng Thai Mai. Song công trình này không đi sâu vào cuốn “Giảng
văn Chinh phụ ngâm” mà bao quát toàn bộ các tác phẩm mà Đặng Thai Mai
trình bày về phương pháp giảng văn cho nên những vấn đề nêu lên chưa tập
trung và chưa gắn với việc dạy học đọc hiểu văn học như hiện nay.
Các công trình nghiên cứu trên chưa bàn hết các vấn đề được đề cập
trong cuốn “Giảng văn Chinh phụ ngâm” của Đặng Thai Mai nhưng là những
tiền đề quan trọng định hướng cho tôi trong quá trình nghiên cứu công trình
này để từ đó đưa ra được những đánh giá toàn diện hơn, đầy đủ hơn những
vấn đề Đặng Thai Mai đã nói tới và nhất là gắn những quan điểm, phương
pháp ấy vào việc dạy học văn học trung đại hiện nay nhằm đem lại hiệu quả tốt nhất.

3. Mục đích, nhiệm vụ
- Mục đích: hệ thống các phương pháp giảng văn của Đặng Thai Mai và vận
dụng chúng vào dạy học văn ở trường phổ thông hiện nay.
- Nhiệm vụ: Nghiên cứu lí thuyết giảng văn của Đặng Thai Mai; Thực tiễn
3


dạy học văn ở trường phổ thông; Vận dụng lí thuyết giảng văn của Đặng Thai
Mai vào tổ chức dạy học văn; Thực nghiệm sư phạm.
4. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng: ở luận văn này người viết chủ yếu tìm hiểu một số vấn đề lí
thuyết giảng văn của Đặng Thai Mai, tìm hiểu thực trạng của việc dạy văn
trong nhà trường phổ thông nói chung, việc dạy học các tác phẩm văn học
trung đại nói riêng.
- Phạm vi: Những công trình nghiên cứu về Đặng Thai Mai và cuốn “Giảng
văn Chinh phụ ngâm”.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
Luận văn sử dụng một số phương pháp nghiên cứu sau:
- Phương pháp khảo sát, phân tích, tổng hợp: Phân tích và tổng hợp những
công trình bài viết của Đặng Thai Mai bàn về vấn đề giảng văn. Các bài viết,
ý kiến của các nhà khoa học viết về vấn đề giảng văn của Đặng Thai Mai
trong “Giảng văn Chinh phụ ngâm”.
- Phương pháp thực nghiệm: Chọn mẫu, xây dựng thiết kế bài dạy thực
nghiệm, dạy thực nghiệm và phân tích kết quả thực nghiệm nhằm đánh giá
hiệu quả của việc vận dụng phương pháp luận giảng văn của Đặng Thai Mai
vào dạy học văn học trung đại.
- Ngoài ra luận văn còn sử dụng một số phương pháp khác như: thống kê, đối
chiếu, so sánh… làm cơ sở đánh giá tính đúng đắn và khả thi của đề tài.
6. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Tài liệu tham khảo, luận văn được trình

bày theo 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận
Chương 2: Ý nghĩa phương pháp luận của “Giảng văn Chinh phụ ngâm”
Chương 3: Thực nghiệm sư phạm

4


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Bộ Giáo dục và đào tạo, Vụ trung học phổ thông, chƣơng trình phát
triển giáo dục trung học (2014), Tài liệu tập huấn Dạy học và kiểm tra,
đánh giá kết quả học tập theo định hướng phát triển năng lực học sinh, Môn
Ngữ văn Cấp trung học phổ thông, Hà Nội.
2. Bộ giáo dục và đào tạo (2002), Tài liệu tập huấn Giáo viên dạy học sinh
giỏi môn Văn Trung học phổ thông (Lưu hành nội bộ), Hà Nội.
3. Bộ Giáo dục và đào tạo (2006), Ngữ văn 10 tập 1 sách giáo viên, Bộ Nâng
cao, NXB Giáo dục.
4. Bộ Giáo dục và đào tạo (2006), Ngữ văn 10 tập 1 sách giáo khoa, Bộ
Nâng cao, NXB Giáo dục.
5. Bộ Giáo dục và đào tạo (2006), Ngữ văn 10 tập 2 sách giáo viên, Bộ Nâng
cao, NXB Giáo dục.
6. Bộ Giáo dục và đào tạo (2006), Ngữ văn 10 tập 2 sách giáo khoa, Bộ
Nâng cao, NXB Giáo dục.
7. Phan Văn Các (2001), Từ điển Từ Hán Việt, Nxb Thành phố Hồ Chí Minh.
8. Nguyễn Viết Chữ (2013), Phương pháp dạy học tác phẩm văn chương
(Theo loại thể), NXB Đại học sư phạm.
9. Phan Cự Đệ (Sưu tầm, tuyển chọn - 1978), Đặng Thai Mai tác phẩm, tập 1,
NXB Văn học.
10. Phan Cự Đệ (Sưu tầm, tuyển chọn - 1984), Tuyển tập Đặng Thai Mai, tập 2,
NXB Văn học.

11. Hà Minh Đức (biên soạn - 1994), Nhà văn nói về tác phẩm, NXB Văn học.
12. Hà Minh Đức (biên soạn - 1998), Nhà văn nói về tác phẩm, NXB Văn học.
13. Lê Bá Hán- Trần Đình Sử- Nguyễn Khắc Phi (đồng chủ biên - 2013),
Từ điển thuật ngữ văn học, NXB Giáo dục.
14. Đỗ Đức Hiểu, Nguyễn Huệ Chi, Phùng Văn Tửu (1983), Từ điển văn
học (Tập I), NXB Khoa học xã hội.
5


15. Đỗ Đức Hiểu, Nguyễn Huệ Chi, Phùng Văn Tửu (1984), Từ điển văn
học (Tập II), NXB Khoa học xã hội.
16. Hoàng Ngọc Hiến (2003), Văn học… gần và xa, NXB Giáo dục.
17. Nguyễn Thanh Hùng (2014), Kĩ năng đọc –hiểu Văn, NXB ĐHSP.
18. Nguyễn Thanh Hùng (Chủ biên - 2007), Phương pháp dạy học Ngữ văn
THPT Những vấn đề cập nhật. Nxb Đại học Sư Phạm.
19. Đinh Thái Hƣơng, Chu Huy, Nguyễn Hữu Sơn (Biên soạn – 2007) ,
Điển tích văn học trong nhà trường, NXB Giáo dục.
20. Khoa Ngữ văn Đại học sƣ phạm I Hà Nội (1982), Giảng văn Tập 1,
Nxb Đại học và trung học chuyên nghiệp, Hà Nội.
21. Đặng Thanh Lê (2002), Giảng văn Truyện Kiều, NXB Giáo dục.
22. Phan Trọng Luận (2014), Phương pháp dạy học văn, tập 1, NXB Đại
học sư phạm.
23. Phan Trọng Luận (Chủ biên - 2013), Phương pháp dạy học văn, tập 2,
NXB Đại học sư phạm.
24. Phan Trọng Luận, Trƣơng Dĩnh, Nguyễn Thanh Hùng, Trần Thế
Phiệt (1999), Phương pháp dạy học văn, NXB Đại học quốc gia Hà Nội.
25. Phan Trọng Luận (1978), Phân tích tác phẩm văn học trong nhà trường,
NXB Giáo dục.
26. Phan Trọng Luận (2011), Văn học nhà trường nhận diện- tiếp cận- đổi
mới, NXB Đại học Sư phạm.

27. Đỗ Quang Lƣu (tuyển chọn và giới thiệu - 1999), Tập nghiên cứu và bình
luận văn học chọn lọc (tập II), NXB Hà Nội.
28. Đặng Thai Mai (2002), Trên đường nghiên cứu và giảng dạy tác phẩm
văn chương, NXB Giáo dục.
29. Hoàng Thị Mai (1995), Đặng Thai Mai với vấn đề giảng văn ở nhà
trường phổ thông, Luận văn thạc sĩ, ĐHSP Hà Nội.
30. Hoàng Thị Mai (2000), Đặng Thai Mai với vấn đề phương pháp luận
6


giảng văn ở nhà trường phổ thông, Luận án tiến sĩ giáo dục, ĐHSP Hà Nội.
31. Nguyễn Đăng Na (chủ biên - 2014), Giáo trình Văn học trung đại, Tập 2,
NXB ĐHSP.
32. Nhiều tác giả (1982), Giảng văn tập 1, ĐH &THCN Hà Nội.
33. Vũ Nho (2000), Phân tích bình giảng tác phẩm văn học chọn lọc, NXB
Văn học.
34. Đái Xuân Ninh (1980), Phương pháp giảng văn dưới ánh sáng của ngôn
ngữ học hiện đại, Tủ sách ĐSPHNI.
35. Phan Hữu Nghệ (2005), Phân tích văn bản một số tác phẩm Hán Nôm
tiêu biểu, NXB Đại học sư phạm.
36. Hoàng Phê (Chủ biên- 1995), Từ điển tiếng Việt, Nxb Đà Nẵng, Trung
tâm từ điển học Hà Nội.
37. Trần Đình Sử (2012), Thi pháp truyện Kiều, NXB Giáo dục Việt Nam.
38. Trần Đình Sử (1999), Mấy vấn đề thi pháp văn học trung đại Việt Nam,
NXB Giáo dục, Hà Nội.
39. Trần Đình Sử (1997), Những thế giới nghệ thuật thơ (Tiểu luận), NXB
Giáo dục.
40. Trần Khánh Thành (tuyển chọn và giới thiệu - 2007), Đặng Thai Mai
về tác gia và tác phẩm, NXB Giáo dục.
41. Trần Nho Thìn (2003), Văn học trung đại Việt Nam dưới góc nhìn văn

hóa, NXB Giáo dục.
42. Bùi Thanh Thu (2011), Phương pháp dạy học tác phẩm “Đàn ghi ta của
Lor- ca” của Thanh Thảo (Chương trình Ngữ văn lớp 12- Tập 1) theo hướng
tiếp cận thi pháp học, Luận văn thạc sĩ sư phạm ngữ văn.

7