Tổ chức học sinh tự học phần 6tiến hóa sinh học 12 trung học phổ thông

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

NGUYỄN TRUNG HIỆU

TỔ CHỨC HỌC SINH TỰ HỌC
“PHẦN 6: TIẾN HÓA” - SINH HỌC 12
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM SINH HỌC

Chuyên ngành: LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC
(BỘ MÔN SINH HỌC)
Mã số: 60140111

HÀ NỘI – 2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

NGUYỄN TRUNG HIỆU

TỔ CHỨC HỌC SINH TỰ HỌC
“PHẦN 6: TIẾN HÓA” - SINH HỌC 12
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM SINH HỌC
CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC
(BỘ MÔN SINH HỌC)
Mã số: 60140111

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. PHAN THỊ THANH HỘI

HÀ NỘI – 2015


LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành luận văn tốt nghiệp này, tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và
biết ơn sâu sắc tới TS. Phan Thị Thanh Hội, người đã hết sức tận tâm trong việc
định hướng, chỉ đạo và giúp đỡ về mặt chuyên môn để tôi có thể hoàn thành
được luận văn này.
Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới toàn thể các thầy giáo, cô giáo đã
giúp đỡ, đóng góp nhiều ý kiến quý báu và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong
suốt thời gian học tập và nghiên cứu tại trường.
Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới Ban giám hiệu, các thầy giáo, cô giáo
và các em học sinh các trường THPT trên đi ̣a bàn huyê ̣n Hải Hậu
Đi ̣nh đã nhiệt tình giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi điều tra

, tỉnh Nam

, tiến hành thực

nghiệm trong quá trình nghiên cứu luận văn.
Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn gia đình và bạn bè đã động viên,
giúp đỡ tôi trong suốt thời gian thực hiện đề tài này.
Hà Nội, tháng 06 năm 2015
Tác giả

Nguyễn Trung Hiê ̣u

i


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Số thứ tự

Cụm từ viết tắt

Nghĩa

1

CLTN

Chọn lọc tự nhiên

2

CLNT

Chọn lọc nhân tạo

3

ĐC

Đối chứng

4

ĐG

Đánh giá

5

GV

Giáo viên

6

HS

Học sinh

7

KT

Kiể m tra

8

NL

Năng lực

9

Nxb

Nhà xuất bản

10

PPDH

Phương pháp da ̣y ho ̣c

11

SGK

Sách giáo khoa

12

SL

13

THPT

14

TL

Tỉ lệ

15

TN

Thực nghiệm

Số lượng
Trung học phổ thông

ii


DANH MỤC CÁC BẢNG
STT

TÊN BẢNG

TRANG

Bảng 1.1.

Phân biệt một số dạng trò chơi

21

Bảng 1.2.

Kết quả điều tra thực trạng dạy học sinh tự học

22

Bảng 2.1.

Nô ̣i dung chương I chương trình sinh ho ̣c 12

28

Bảng 2.2.

Nô ̣i dung chương II trong chương trình sinh ho ̣c 12

29

Bảng 2.3.

Bảng mô tả các yêu cầu cần đạt của chuyên đề

38

Bảng 2.4.

Bằ ng chứng giải phẫu so sánh

42

Bảng 2.5.

TL% các axit amin sai khác nhau trongchuỗi pôlipeptit α của phân
tử Hb ở một số loài động vật có xương sống

44

Bảng 2.6.

Phân biê ̣t cơ quan tương đồ ng và cơ quan tương tự

47

Bảng 2.7.

Bảng mô tả các mức độ mục tiêu của chuyên đề 2

52

Bảng 2.8.

Bộ câu hỏi ô chữ bài “Học thuyết tiến hóa của Đacuyn ”

56

Bảng 2.9.

Phân biê ̣t nô ̣i dung cơ bản tiế n lớn và tiế n hóa nhỏ.

57

Bảng 2.10.

Các nhân tố tiến hóa

58

Bảng 2.11.

Đặc điểm các nhân tố tiến hóa

58

Bảng 2.12.

Phân biê ̣t sự khác nhau về CLTN theo quan niê ̣m của Đacuyn với
quan niê ̣m hiê ̣n đa ̣i.

59

Bảng 2.13.

Các cơ chế cách li sinh sản

63

Bảng 2.14.

Các hoạt động dạy học dự án

63

Bảng 2.15.

Phân biê ̣t phân li tính tra ̣ng với đồ ng quy tính tra ̣ng

68

Bảng 2.16.

Bảng ma trận các yêu cầu của chuyên đề

72

Bảng 2.17.

Mức đô ̣ đa ̣t đươ ̣c của các tiêu chí tự ho ̣c

79

Bảng 3.1.

Kết quả mức đô ̣ đa ̣t đươ ̣c về kĩ năng thiế t kế kế hoa ̣ch tự ho ̣c trước
và sau khi tổ chức tự học ở lớp TN

Bảng 3.2.

Kế t quả phân bố điể m bài kiể m tra số 2

Bảng 3.3.

Kế t quả mức đô ̣ đa ̣t đươ ̣c về kĩ năng đọc sách, tham khảo tài liệu,
quan sát tranh hình thu nhận và xử lí thông tin

Bảng 3.4.

Kết quả mức đô ̣ đa ̣t đươ ̣c về các kĩ năng tự KT, ĐG trước và sau
khi tổ chức tự học ở lớp TN.

iii

83
84
84

85


Bảng 3.5

Bảng tổng kết điểm bài kiểm tra số 1

Bảng 3.6.

Bảng so sánh các tham số đặc trưng giữa các lớp ĐC và TN của bài
KT số 1

Bảng 3.7.

Bảng tần suất (fi%) số học sinh đạt điểm xi của bài KT số 1

Bảng 3.8.

Bảng tần suất hội tụ tiến (số % học sinh đạt điểm xi trở lên điểm bài
kiểm tra số 1)

Bảng 3.9.

Bảng tổng kết điểm bài kiểm tra số 2

Bảng 3.10.

Bảng so sánh các tham số đặc trưng giữa các lớp ĐC và TN của bài
kiểm tra số 2

86
86
87
88
89
89

Bảng 3.11.

Bảng tần suất (fi%) số học sinh đạt điểm xi của bài kiểm tra số 2

89

Bảng 3.12.

Bảng tần suất hội tụ tiến (số % đạt điểm xi trở lên bài kiểm tra 2)

90

Bảng 3.13.

Bảng tổng kết điểm bài kiểm tra số 3

91

Bảng 3.14.

Bảng so sánh các tham số đặc trưng giữa các lớp ĐC và TN của bài
kiểm tra số 3

Bảng 3.15.

Bảng tần suất (fi%) số học sinh đạt điểm xi
của bài kiểm tra số 3

Bảng 3.16.

Bảng tần suất hội tụ tiến
(số % học sinh đạt điểm xi trở lên điểm bài kiểm tra số 3)

Bảng 3.17.

Kiểm định giả thuyết thống kê số trung bình cộng điểm các bài
kiểm tra bằng giả thuyết H0

iv

91

92

93

94


DANH MỤC CÁC HÌNH
STT

TÊN HÌNH

TRANG

Hình 2.1.

Sơ đồ quy trình thiết kế các hoạt động tự học

31

Hình 2.2.

Xương chi trước của một số loài động vật có xương sống

40

Hình 2.3.

Các cơ quan thoái hóa ở người

41

Hình 2.4.

Gai của cây hoa hồ ng và gai của cây hoàng liên

42

Hình 2.5.

So sánh quá triǹ h phát triể n phôi của mô ̣t số loài

43

Hình 2.6.

Hóa thạch bộ xương khủng long

45

Hình 2.7.

Xác định mẫu vật là hóa thạch

47

Hình 2.8.

Sự hình thành hươu cao cổ theo quan niê ̣m của Lamac

55

Hình 2.9.

Ô chữ bài “Học thuyết tiến hóa của Đacuyn ”

56

Hình 2.10.

Đặc điểm thích nghi của sâu sồi

59

Hình 2.11.

Vi khuẩ n tu ̣ cầ u vàng gây bê ̣nh cho người

60

Hình 2.12.

Sự hiǹ h thành vi khuẩ n kháng thuố c

60

Hình 2.13.

Thí nghiệm sự hình thành đặc điểm thích nghi

61

Hình 2.14.

Lai giữa lừa và ngựa sinh con la bấ t thu ̣

63

Hình 2.15.

Sự hiǹ h thành loài bằ ng con đường điạ lí

66

Hình 2.16.

Sơ đồ phân li tiń h tra ̣ng và sự hiǹ h thành các nhóm phân loại

67

Hình 2.17.

Sơ đồ quá triǹ h phát sinh sự số ng

75

Hình 3.1.

Biểu đồ mức đô ̣ đa ̣t đươ ̣c về kĩ năng thiết kế kế hoạch tự học trước
và sau khi tổ chức tự học

Hình 3.2.

Biể u đồ mức đô ̣ đa ̣t đươ ̣c về kĩ năng đọc sách, tham khảo tài liệu,
quan sát tranh hình thu nhận và xử lí thông tin

Hình 3.3.

Biểu đồ khảo sát kĩ năng tự KT, ĐG trước và sau
khi tổ chức tự mức đô ̣ đa ̣t đươ ̣c về học

83

84

85

Hình 3.4.

Biểu đồ biểu diễn tần suất điểm số bài kiểm tra số 1

87

Hình 3.5.

Đồ thị biểu diễn tần suất hội tụ tiến bài kiểm tra số 1

88

v

Hình 3.6.

Biểu đồ biểu diễn tần suất điểm số bài kiểm tra số 2

90

Hình 3.7.

Đồ thị biểu diễn tần suất hội tụ tiến bài kiểm tra số 2

91

Hình 3.8.

Biểu đồ biểu diễn tần suất điểm số bài kiểm tra số 3

92

Hình 3.9.

Đồ thị biểu diễn tần suất hội tụ tiến bài kiểm tra số 3

93

vi


MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN............................................................................................................ i

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ..................................................................... ii
DANH MỤC CÁC BẢNG ...................................................................................... iii
DANH MỤC CÁC HÌNH ........................................................................................ v
MỤC LỤC .............................................................................................................. vii
MỞ ĐẦU ................................................................. Error! Bookmark not defined.
1.

Lí do chọn đề tài .......................................... Error! Bookmark not defined.

2.

Mục tiêu nghiên cứu ................................... Error! Bookmark not defined.

3.

Nhiệm vụ nghiên cứu .................................. Error! Bookmark not defined.

4.

Phạm vi nghiên cứu .................................... Error! Bookmark not defined.

-

Nghiên cứu nội dung “Phầ n

6: Tiế n hóa – Sinh ho ̣c 12” THPT theo

hướng tổ chức cho học sinh tự học. ..................... Error! Bookmark not defined.
-

Kĩ năng tự học. ............................................. Error! Bookmark not defined.

-

Các hoạt động học tập theo hướng phát triển kĩ năng tự học cho học sinh.Error! Bookm

5.

Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu .......... Error! Bookmark not defined.
5.1. Đối tượng nghiên cứu ............................... Error! Bookmark not defined.
5.2. Khách thể nghiên cứu............................... Error! Bookmark not defined.

6.

Giả thuyết khoa học .................................... Error! Bookmark not defined.

7. Phƣơng pháp nghiên cứu............................... Error! Bookmark not defined.
8. Những đóng góp mới của đề tài ................... Error! Bookmark not defined.
9. Cấu trúc đề cƣơng nghiên cƣ́u. ..................... Error! Bookmark not defined.
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .................................... Error! Bookmark not defined.

CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀIError! Bookmark not d

1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề tự học ở trƣờng THPTError! Bookmark not define
1.1.1. Trên thế giới ....................................... Error! Bookmark not defined.
1.1.2. Ở Việt Nam ......................................... Error! Bookmark not defined.
1.2. Cơ sở lí luận .............................................. Error! Bookmark not defined.
1.2.1. Lý thuyết về tự học .......................... Error! Bookmark not defined.
1.2.2. Lý thuyết về kĩ năng tự học ............. Error! Bookmark not defined.

vii


1.2.4. Lý thuyết về các hoạt động học tập ... Error! Bookmark not defined.
1.3. Cơ sở thực tiễn ......................................... Error! Bookmark not defined.
1.3.1. Điều tra thực trạng dạy tự học môn Sinh học ở một số trƣờng
THPT ở huyêṇ Hải Hâ ̣u, Nam Đinh..........
Error! Bookmark not defined.
̣
CHƢƠNG 2: TỔ CHỨC CHO HỌC SINH TỰ HỌCError! Bookmark not defined.
“PHẦN 6: TIẾN HÓA” – SINH HỌC 12 THPTError! Bookmark not defined.
2.1. Phân tích cấu trúc , nội dung “Phầ n 6: Tiế n hóa” – Sinh ho ̣c 12
THPT… ........................................................... Error! Bookmark not defined.
2.1.1. Mục tiêu phần Tiến hóa .................... Error! Bookmark not defined.
2.1.2. Phân tích nội dung phần tiến hóa và xác định các chuyên đề
dạy học ......................................................... Error! Bookmark not defined.
2.2. Thiết kế các chuyên đề dạy học phần Tiến hóaError! Bookmark not defined.

2.2.2. Quy trình thiết kế các hoạt động học tập theo hướng tự họcError! Bookmark n
Chuyên đề 1: BẰNG CHƢ́NG TIẾN HÓAError! Bookmark not defined.

Chuyên đề 2: NGUYÊN NHÂN VÀ CƠ CHẾ TIẾN HÓAError! Bookmark not def
Chuyên đề 3: SƢ̣ PHÁ T SINH VÀ PHÁ T TRIỂN CỦ A SƢ̣ SỐNG
TRÊN TRÁI ĐẤT ....................................... Error! Bookmark not defined.
2.4. Mƣ́c đô ̣ đa ̣t đƣơ ̣c của các tiêu chí tƣ ̣ ho ̣cError! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM .... Error! Bookmark not defined.
3.1. Mục đích và nhiệm vụ thực nghiệm sƣ phạm.Error! Bookmark not defined.
3.1.1. Mục đích ............................................. Error! Bookmark not defined.
3.1.2. Nhiệm vụ. ........................................... Error! Bookmark not defined.
3.2. Nội dung và phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạmError! Bookmark not defined.

3.2.1. Nội dung ............................................. Error! Bookmark not defined.
3.2.2. Các chỉ tiêu đo thực nghiê ̣m.............. Error! Bookmark not defined.
3.2.3. Phương pháp ...................................... Error! Bookmark not defined.
3.3. Kết quả thực nghiệm sƣ phạm ............... Error! Bookmark not defined.
3.3.1. Mức độ phát triển NL tự học của HS khi học “phầ n 6: Tiế n hóa”
Sinh học 12 - THPT. .................................... Error! Bookmark not defined.
3.3.2. Kết quả lĩnh hội kiến thức ................. Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ............................... Error! Bookmark not defined.
viii


1.

Kết luận ........................................................ Error! Bookmark not defined.

2.

Kiến nghị...................................................... Error! Bookmark not defined.

TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................... 1
PHỤ LỤC 1............................................................. Error! Bookmark not defined.
PHỤ LỤC 2............................................................. Error! Bookmark not defined.
PHỤ LỤC 3............................................................. Error! Bookmark not defined.
PHỤ LỤC 4............................................................. Error! Bookmark not defined.

ix


TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Hồ Sỹ Anh (9/2013), “Tìm hiểu về kiểm tra đánh giá và đổi mới kiểm tra đánh giá

theo hướng tiếp cận năng lực”, Tạp chí Khoa học số 50. Trường Đại học Sư phạm
Thành phố Hồ Chí Minh.
[2] Bộ giáo dục và đào tạo (2014), “Dạy học và kiểm tra, đánh giá kết quả học tập
theo định hướng phát triển năng lực học sinh”, môn Sinh học, cấp Trung học phổ
thông.
[3] Nguyễn Thị Thu Ba, TTNC Giáo dục phổ thông - Viện Nghiên cứu Giáo dục,
Nguồ n: Ngày 9/6/2013.
[4] Đinh Quang Báo, Nguyễn Đức Thành(2000), “Lý luận dạy học Sinh học (Phần đại
cương)”. Nxb Giáo dục, Hà Nội.
[5] Phan Đức Duy (2014), “Hoạt động hóa người học trong dạy học Sinh học” (giáo
trình). Trường Đại học Huế.
[6] Nguyễn Đức Chính, Đinh Thi ̣Kim Thoa, Đào Thi ̣Hoa Mai, Lê Thái Hưng, “Đo
lường và ĐG trong giáo dục”, Nxb ĐHQG HN 2009
[7] Nguyễn Thành Đạt (Tổng chủ biên), Phạm Văn Lập(Chủ biên), Đặng Hữu Lanh,
Mai Sỹ Tuấn(2009), “Sinh học 12- Sách giáo khoa”. Nxb Giáo dục.
[8] Nguyễn Thành Đạt(Tổng chủ biên), Phạm Văn Lập(Chủ biên), Đặng Hữu Lanh,
Mai Sỹ Tuấn(2009), “Sinh học 12- Sách giáo viên”. Nxb Giáo dục.
[9] Nguyễn Thị Châu Giang (2014), “Rèn luyện cho học sinh kỹ năng tự học bằng việc
sử dụng phiếu học tập trong dạy học Chương thành phần hóa học của tế bào và
Chương cấu trúc của tế bào - sinh học 10 Trung học phổ thông”, Luận văn Thạc sĩ
Khoa học giáo dục, Trường Đại học Quốc gia Hà Nội.
[10] Huỳnh Thị Thu Hằng, Nguyễn Văn Hoan, “Tìm hiểu việc bồi dưỡng kĩ năng cho
sinh viên Đại học sư phạm”, Tạp chí khoa học và công nghệ Đại học Đà Nẵng, Số 2 năm 2003, trang 52
[11] Trần Bá Hoành (2006), “Đổi mới phương pháp dạy học, chương trình và sách
giáo khoa”, Nxb Đại học Sư phạm Hà Nội.
[12] Trần Bá Hoành (1979), “Học thuyết tiến hóa (tập 1,2)”, Nxb Giáo dục.
[13] Trần Bá Hoành (1993), “Kỹ thuật dạy học sinh học (Tài liệu BDTX chu kì 19931996 cho GV THPT)”, Nxb Giáo dục.
[14] Trần bá Hoành – Trịnh Nguyên Giao, “Phát triển các phương pháp học tập tích
cực trong môn Sinh học” ( Tài liệu bồi dưỡng thường xuyên chu kỳ 1997 – 2000 cho
giáo viên trung học cơ sở), nhà xuât bản Giáo dục, năm 2000.

[15] Nguyễn Thị Bích Hồng (2014), “Phương pháp sử dụng trò chơi trong dạy học”,
Tạp chí Khoa học Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh số 54, trang 174 – 179.

1


[16] Lê Văn Hồng, Lê Ngọc Lan, Nguyễn Văn Thành (2007), “Tâm lý học lứa tuổi và
tâm lý học sư phạm”, Nxb Giáo dục, Hà Nội.
[17] Phan Thị Thanh Hội, Lê Thanh Oai (2015), “Thiết kế chuyên đề dạy học Sinh học
8 ở trường THCS”, Tạp chí Giáo dục, sô 365 trang 54-56.
[18] Dương Thị Thanh Huyền, “Quá trình tự học và phương pháp tự học cho sinh
viên”, Bộ môn Khoa học Xã hội & Nhân văn, Đại học Nha Trang. Nguồ n:
content/view/644/160/ câ ̣p nhâ ̣t ngày 22/10/2014.
[19] Nguyễn Thế Hưng, Hà Thị Thúy, “Thiế t kế và tổ chức dạy học theo dự án Môn
Sinh học ở Trường THPT” (Kỉ yếu Hội thảo quốc gia về giảng dạy sinh học ở trường
phổ thông Viê ̣t Nam), NXB Giáo du ̣c 2012.
[20] Mai Văn Hưng, Trần Thị Loan (2013), “Sinh lí học thần kinh cấp cao và giác
quan”. Nxb Đai học Sư phạm Hà Nội.
[21] Ngô Văn Hưng (Chủ biên), Nguyễn Hải Châu, Trịnh Đình Đạt, Đặng Hữu
Lanh,Phạm Văn Lập,Vũ Đức Lưu, Chu Văn Mẫn,Vũ Trung Tạng, Mai Sỹ Tuấ n
(2008),“Hướng dẫn thực hiê ̣n chương trình SGK 12 môn Sinh học”, Nxb Giáo du ̣c.
[22] Ngô Văn Hưng(chủ biên), Lê Hồng Điệp, Nguyễn Thị Hồng Liên (2009),
“Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩ năng của chương trình giáo dục phổ thông
môn sinh học lớp 12”, Nxb Giáo dục, Hà Nội.
[23] Nguyễn Công Khanh (Chủ biên), Đào Thi ̣Oanh, Lê Mỹ Dung, Kiể m tra ĐG
trong giáo du ̣c, Nxb Đa ̣i ho ̣c sư pha ̣m (2014).
[24] Nguyễn Hiến Lê (2003), “Tự học một nhu cầu thời đại”, NXB Văn hóa Thông
tin, Hà Nội.
[25] Vũ Đức Lưu (2011), “Sinh học 12 chuyên sâu”, Nxb ĐHQG HN.
[26] Phan Khắ c Nghê ̣ (2014), “Bài giảng và lời giải chi tiết sinh học 12”, Nxb ĐHQG

HN.
[27] Nguyễn Đình Nhâm (2012), “Lí luận dạy sinh học học hiện đại” (giáo trình).
Trường Đại Học Vinh.
[28] Văn Thị Thanh Nhung (2012), “Xây dựng và sử dụng trò chơi trong dạy học Sinh
học theo hướng tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh”, Trường Đại học Sư
phạm Huế.
[29] Hoàng Phê (chủ biên), “Từ điển tiếng Việt”, Nxb Đà Nẵng, năm 2000
[30] Nguyễn Cảnh Toàn (chủ biên), Nguyễn Kỳ, Lê Khánh Bằng, Vũ Văn Tảo
(2002), “Học và dạy cách học”, NXB Đại học Sư phạm.
[31] Nguyễn Cảnh Toàn (chủ biên), Nguyễn Kỳ, Vũ Văn Táo, Bùi Tường (1997),
Quá trình dạy - tự học, NXB Giáo dục, Hà Nội
[32] Nguyễn Cảnh Toàn (1999), “Quá trình dạy tự học”, Nxb Giáo dục.

2


[33] Cao Huy Thuần (11/2006), “Kiến thức: Văn hóa và chuyên môn”, Tạp chí Thời
đại mới, số 9.
[34] Thái Duy Tuyên (2003), “Dạy tự học cho sinh viên trong các nhà trường Cao
đẳng Đại học chuyên nghiệp”, Chuyên đề Phương pháp dạy học cho học viên Cao
học, Đại học Huế.
[35] Nguyễn Quang Uẩn, Nguyễn Văn Lũy, Đinh Văn Vang (2007), “Giáo trình Tâm
lý học đại cương”, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội.
[36] Nguyễn Xuân Viế t , “Giáo trình tiến hóa”, Nxb Giáo du ̣c Viê ̣t Nam.
[37] Nguyễn Quang Vinh, Trần Văn Kiên (2014), “Bồi dưỡng học sinh giỏi Sinh học
Trung học phổ thông, Sinh lí học động vật”, Nxb Giáo dục Việt Nam.
[38] Vũ Văn Vụ (Tổ ng chủ biên), Nguyễn Như Hiề n , Vũ Đức Lưu, Trịnh Đình Đạt,
Chu Văn Mẫn, Vũ Trung Tạng, Sinh ho ̣c 12 nâng cao, Nxb Giáo du ̣c (2008).
[39] Geoffrey Petty, “Dạy học ngày nay”, Nxb Stanley Thornes 1998 (bản dịch của
dự án Việt - Bỉ “Đào tạo giáo viên các trường sư phạm 7 tỉnh miền núi phía Bắc VN”,

2003)
[40] Wilbert J. McKeachie (2002), “Những thủ thuật trong dạy học”, Tài liệu dịch
Dayhoctuonglai.edu. vn
[41] Yu Dan, “Khổng tử tinh hoa”, dịch giả Hoàng Phú Phương – Mai Sơn, Nxb Trẻ,
năm 2010.

3