NGHIÊN cứu mức độ và XU THẾ BIẾN đổi của NHIỆT độ ở một số địa điểm ở tây NGUYÊN TRONG KHOẢNG 50 năm QUA

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA SAU ĐẠI HỌC

HOÀNG THỊ LAN

NGHIÊN CỨU MỨC ĐỘ VÀ XU THẾ BIẾN ĐỔI CỦA NHIỆT ĐỘ Ở MỘT SỐ
ĐỊA ĐIỂM Ở TÂY NGUYÊN TRONG KHOẢNG 50 NĂM QUA

LUẬN VĂN THẠC SĨ BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU

HÀ NỘI – 2014


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA SAU ĐẠI HỌC

HOÀNG THỊ LAN

NGHIÊN CỨU MỨC ĐỘ VÀ XU THẾ BIẾN ĐỔI CỦA NHIỆT ĐỘ Ở MỘT SỐ
ĐỊA ĐIỂM Ở TÂY NGUYÊN TRONG KHOẢNG 50 NĂM QUA

LUẬN VĂN THẠC SĨ BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU
Chuyên ngành: BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU
Mã số: Chương trình đào tạo thí điểm

Người hướng dẫn khoa học: GS. TSKH Nguyễn Đức Ngữ

HÀ NỘI – 2014


LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn là kết quả nghiên cứu của riêng tôi, không sao chép của ai.
Nội dung luận văn có tham khảo và sử dụng tài liệu, thông tin đăng tải trên các ấn
phẩm, tạp chí và các trang web đều được trích dẫn đầy đủ, các số liệu sử dụng đều là
các số liệu điều tra chính thống.
Tác giả luận văn
Hoàng Thị Lan

i


LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành luận văn tốt nghiệp thạc sĩ này, tôi đã nhận được nhiều sự quan
tâm, giúp đỡ của gia đình, bạn bè, người thân và sự chỉ dạy tận tình của các giảng viên,
chuyên gia.
Tôi xin chân thành cảm ơn Trung tâm KHCN khí tượng thủy văn và môi
trường đã nhiệt tình giúp đỡ tôi trong việc cung cấp thông tin và số liệu phục vụ công
tác nghiên cứu này.
Xin bày tỏ lòng biết ơn đến các Thầy giáo, Cô giáo, các anh chị quản lý của
Khoa Sau đại học- Đại học Quốc gia Hà Nội đã tận tình giảng dạy cho tôi trong quá
trình học tập tại khoa.
Đặc biệt tôi xin bày tỏ sự biết ơn sâu sắc tới GS.TSKH Nguyễn Đức Ngữ,
người đã nhiệt tình hướng dẫn, chỉ bảo tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài.
Sau cùng tôi xin cảm ơn các anh chị, bạn bè K1, K2, K3 lớp Biến đổi khí hậuTrường ĐHQG Hà Nội, những người ít nhiều đã giúp đỡ, cổ vũ, động viên tôi thực
hiện đề tài này.
Hà nội, tháng 11/2014
Hoàng Thị Lan

ii

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................................... i
LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................................... ii
MỤC LỤC ................................................................................................................................iii
Danh mục các ký hiệu viết tắt ................................................................................................ vi
Danh mục bảng biểu ............................................................................................................... vii
Danh mục hình vẽ ..................................................................................................................... x
MỞ ĐẦU.................................................................................................................................... 1

1

Lý do chọn đề tài ............................................................................................ 1

2

Mục tiêu nghiên cứu....................................................................................... 2

2.1.

Mục tiêu tổng quát ....................................................................................... 2

2.2.

Mục tiêu cụ thể............................................................................................. 2

2.3.

Dự kiến những đóng góp của đề tài .............................................................. 2

3

Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 3

3.1.

Đối tượng nghiên cứu ................................................................................... 3

3.2.

Phạm vi nghiên cứu ...................................................................................... 3
Vấn đề nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu ................................................ 3

4
4.1.

Vấn đề nghiên cứu ....................................................................................... 3

4.2.

Giả thuyết nghiên cứu .................................................................................. 3

5

Nội dung, đặc điểm và đặc trưng của đối tượng nghiên cứu........................ 3

5.1.

Nội dung nghiên cứu .................................................................................... 3

5.2.

Đặc điểm, đặc trưng của đối tượng nghiên cứu ............................................. 4

6

Dự kiến kết quả .............................................................................................. 4

7

Kết cấu của luận văn ...................................................................................... 5

Chương 1: TÔNG QUAN ........................................................................................................ 6

1.1 Khái quát đặc điểm tự nhiên, kinh tế xã hội Tây Nguyên .............................. 6
1.1.1 Khái quát đặc điểm tự nhiên của Tây Nguyên .......................................... 6
1.1.2 Khái quát đặc điểm kinh tế xã hội của Tây Nguyên ................................. 9
1.2 Các công trình nghiên cứu trên thế giới........................................................ 10
1.2.1 Biến đổi khí hậu trong khoảng một thế kỷ qua ........................................... 10
1.2.2 Xu thế biến đổi nhiệt độ trung bình toàn cầu (kịch bản) trong thế kỷ 21. ... 13
1.3 Các công trình nghiên cứu ở Việt Nam ......................................................... 13
1.3.1 Các công trình nghiên cứu về biến đổi của nhiệt độ ở Việt Nam ................ 13
1.3.2 Các công trình nghiên cứu về khí hậu và biến đổi khí hậu Tây Nguyên ..... 14
iii


1.3.3 Các nghiên cứu về ENSO ở Việt Nam ......................................................... 14
1.3.4 Các công trình nghiên cứu nhiệt độ để phục vụ sản xuất nông nghiệp và ứng
phó với biến đổi khí hậu ........................................................................................ 15
Chương 2: SỐ LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .............................................. 16

2.1 Số liệu ............................................................................................................. 16
2.2 Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 17
2.2.1 Phương pháp thống kê khí hậu ..................................................................... 17
2.2.2 Phương pháp bản đồ, đồ thị .......................................................................... 19
2.2.3 Phương pháp phân tích khí hậu .................................................................... 19
Chương 3: MỨC ĐỘ VÀ XU THẾ BIẾN ĐỔI NHIỆT ĐỘ Ở TÂY NGUYÊN ............... 22

3.1 Đặc điểm nhiệt độ ở Tây Nguyên .................................................................. 22
3.1.1 Phân bố của nhiệt độ không khí trung bình .................................................. 22
3.1.2 Phân bố nhiệt độ cực trị ................................................................................ 26
3.2 Biến đổi của nhiệt độ không khí Tây Nguyên trong 50 năm qua ................. 31
3.2.1 Biến đổi của nhiệt độ không khí trung bình ................................................. 31
3.2.2 Biến đổi của nhiệt độ không khí tối cao trung bình ..................................... 32
3.2.3 Biến đổi của nhiệt độ không khí tối thấp trung bình .................................... 33
3.3 Biến đổi nhiệt độ qua các thập kỷ ................................................................. 37
3.3.1 Biến đổi của nhiệt độ không khí trung bình ................................................. 37
3.3.2 Biến đổi của nhiệt độ không khí tối cao trung bình ..................................... 39
3.3.3 Biến đổi của nhiệt độ không khí tối thấp trung bình .................................... 41
3.4 Xu thế biến đổi của nhiệt độ .......................................................................... 46
3.4.1 Xu thế biến đổi của nhiệt độ trung bình ....................................................... 46
3.4.2 Xu thế biến đổi của nhiệt độ tối cao trung bình ........................................... 52
3.4.3 Xu thế biến đổi của nhiệt độ tối thấp trung bình .......................................... 57
3.4.4 Độ lệch chuẩn nhiệt độ trung bình năm so với nhiệt độ trung bình thời kỳ
1961-1990. ............................................................................................................. 62
3.5 Dự tính biến đổi của nhiệt độ cực trị............................................................. 64
3.5.1 Nhiệt độ tối cao tuyệt đối ứng với các chu kỳ cho trước. ............................ 64
3.5.2 Nhiệt độ tối thấp tuyệt đối ứng với các chu kỳ cho trước ............................ 64
3.6 Thay đổi độ dài mùa nhiệt độ và tổng nhiệt độ trung bình ở Tây Nguyên.. 65
3.7 So sánh biến đổi của nhiệt độ trong tương lai với kịch bản B2 của Bộ Tài
nguyên và Môi trường ......................................................................................... 67

3.8 Ảnh hưởng của ENSO đến nhiệt độ trung bình các trạm khí tượng ở Tây
Nguyên .................................................................................................................. 71
iv


KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................................ 76
TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................................... 78
Danh mục các tài liệu tiếng Việt. ........................................................................................... 78
Danh mục các tài liệu tiếng Anh............................................................................................ 80
PHỤ LỤC ................................................................................................................................ 81
Các bảng biểu .......................................................................................................................... 81
Các hình vẽ .............................................................................................................................. 93

v


Danh mục các ký hiệu viết tắt
BDKH

Biến đổi khí hậu

IPCC

Uỷ ban Liên chính phủ về Biến đổi khí hậu

HSTQ

Hệ số tương quan

KB

Kịch bản

DT

Dự tính

vi


Danh mục bảng biểu
Bảng 3.1 Nhiệt độ không khí trung bình tháng và năm ở 7 trạm Tây Nguyên
Bảng 3.2 So sánh nhiệt độ trung bình năm ở một số địa điểm thuộc Tây Nguyên và
vùng thấp có vĩ độ tương đương
Bảng 3.3 Ngày chuyển mức nhiệt độ không khí dưới 200C và trên 250C.
Bảng 3.4 Biên độ năm của nhiệt độ không khí các trạm
Bảng 3.5 Biến đổi nhiệt độ trung bình giữa các tháng (0C)
Bảng 3.6 Biên độ cực trị trung bình của nhiệt độ không khí
Bảng 3.7 Nhiệt độ không khí cao nhất tuyệt đối(TX) và thấp nhất tuyệt đối (Tm) trong
thời gian quan sát (0C)
Bảng 3.8 Độ lệch tiêu chuẩn (0C) và biến suất (%) của nhiệt độ không khí trung bình
các tháng và năm.
Bảng 3.9 Độ lệch tiêu chuẩn (0C) và biến suất (%) của nhiệt độ không khí tối cao
trung bình các tháng và năm.
Bảng 3.10 Độ lệch tiêu chuẩn (0C) và biến suất (%) của nhiệt độ không khí tối thấp
trung bình các tháng và năm.
Bảng 3.11 Nhiệt độ không khí trung bình và độ lệch chuẩn năm của các thập kỷ so với
trung bình thời kỳ quan trắc (0C).
Bảng 3.12 Nhiệt độ không khí tối cao trung bình và độ lệch chuẩn năm của các thập
kỷ so với trung bình thời kỳ quan trắc (0C)

Bảng 3.13 Nhiệt độ không khí tối thấp trung bình và độ lệch chuẩn năm của các thập
kỷ so với trung bình thời kỳ quan trắc (0C)
Bảng 3.14 Nhiệt độ không khí trung bình và độ lệch chuẩn tháng 1của các thập kỷ so
với trung bình thời kỳ quan trắc (0C).
Bảng 3.15 Nhiệt độ không khí trung bình và độ lệch chuẩn tháng 4 của các thập kỷ so
với trung bình thời kỳ quan trắc (0C).

vii


Bảng 3.16 Nhiệt độ không khí trung bình và độ lệch chuẩn tháng 7 của các thập kỷ so
với trung bình thời kỳ quan trắc (0C).
Bảng 3.17 Nhiệt độ không khí trung bình và độ lệch chuẩn tháng 10 của các thập kỷ
so với trung bình thời kỳ quan trắc (0C).
Bảng 3.18 Nhiệt độ không khí tối cao trung bình và độ lệch chuẩn tháng 1 của các
thập kỷ so với trung bình thời kỳ quan trắc (0C).
Bảng 3.19 Nhiệt độ không khí tối cao trung bình và độ lệch chuẩn tháng 4 của các
thập kỷ so với trung bình thời kỳ quan trắc (0C).
Bảng 3.20 Nhiệt độ không khí tối cao trung bình và độ lệch chuẩn tháng 7 của các
thập kỷ so với trung bình thời kỳ quan trắc (0C).
Bảng 3.21 Nhiệt độ không khí tối cao trung bình và độ lệch chuẩn tháng 10 của các
thập kỷ so với trung bình thời kỳ quan trắc (0C).
Bảng 3.22 Nhiệt độ không khí tối thấp trung bình và độ lệch chuẩn tháng 1của các
thập kỷ so với trung bình thời kỳ quan trắc (0C)
Bảng 3.23 Nhiệt độ không khí tối thấp trung bình và độ lệch chuẩn tháng 4 của các
thập kỷ so với trung bình thời kỳ quan trắc (0C).
Bảng 3.24 Nhiệt độ không khí tối thấp trung bình và độ lệch chuẩn tháng 7 của các
thập kỷ so với trung bình thời kỳ quan trắc (0C).
Bảng 3.25 Nhiệt độ không khí tối thấp trung bình và độ lệch chuẩn tháng 10 của các
thập kỷ so với trung bình thời kỳ quan trắc (0C).

Bảng 3.26 Phương trình xu thế của nhiệt độ không khí trung bình các tháng và năm
Bảng 3.27 Phương trình xu thế của nhiệt độ không khí tối cao trung bình các tháng và
năm
Bảng 3.28 Phương trình xu thế của nhiệt độ không khí tối thấp trung bình các tháng và
năm
Bảng 3.29 Khả năng xuất hiện các cực trị nhiệt độ (0C) cao nhất tuyệt đối Tx và thấp
nhất tuyệt đối Tm.
Bảng 3.30 Nhiệt độ không khí trung bình tháng và năm (0C) qua 2 thời kỳ
viii


Bảng 3.31 Ngày chuyển mức nhiệt độ không khí trung bình qua 200C và 250 C.
Bảng 3.32 Tổng nhiệt độ không khí (>00C) (0C)
Bảng 3.33 Tổng nhiệt độ trung bình năm (>00C) của các thời kỳ.
Bảng 3.34 Tổng nhiệt độ hữu hiệu (>50C) (0C)
Bảng 3.35 Mức tăng nhiệt độ (0C) trung bình năm so với thời kỳ 1980-1999 theo kịch
bản phát thải trung bình (B2) và theo tốc độ xu thế của thời kỳ quan trắc.
Bảng 3.36 Các đợt ENSO nóng (El Nino)
Bảng 3.37 Các đợt ENSO lạnh (La Nina)
Bảng 3.38 Hệ số tương quan giữa chỉ số ONI ở vùng NINO 3.4 với độ lệch chuẩn
nhiệt độ trung bình các tháng của các trạm trong điều kiện có El Nino
Bảng 3.39 Hệ số tương quan giữa chỉ số ONI ở vùng NINO 3.4 với độ lệch chuẩn
nhiệt độ trung bình các tháng của các trạm trong điều kiện có La Nina

ix


TÀI LIỆU THAM KHẢO
Danh mục các tài liệu tiếng Việt.
1. Bộ Tài nguyên và Môi trường (2012), Kịch bản biến đổi khí hậu và nước biển

dâng cho Việt Nam, Hà Nội
2. Hoàng Đức Cường, Vũ Văn Thăng, Dương Văn Khảm, Nghiên cứu điều kiện
khí hậu, khí hậu nông nghiệp phục vụ phát triển kinh tế xã hội và phòng tránh
thiên tai vùng Tây Nguyên. Mã số TN3/T25.
3. Hồ Thị Minh Hà, Phan Văn Tân, Xu thế và mức độ biến đổi của nhiệt độ cực trị
ở Việt Nam trong giai đoạn 1961-2007, Tạp chí khoa học ĐHQGHN, Khoa học
tự nhiên và Công nghệ 25, Số 3S(2009) 412-422.
4. Nguyễn Trọng Hiệu. Tổng quan về các phương pháp và kết quả nghiên cứu
quan hệ ENSO –thời tiết. Viện KTTV-1999
5. Nguyến Trọng Hiệu (1999), Mối quan hệ ENSO-thời tiết tren các địa điểm tiêu
biểu cho các khu vực địa lý ở Việt Nam
6. Trương Quang Học, Nguyễn Đức Ngữ, Một số điều cần biết về biến đổi khí
hậu, Hội bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam.
7. Lê Quang Huỳnh và ctv (1994), Đánh giá tài nguyên khí hậu nông nghiệp và cơ
cấu màu vụ các cây lương thực, thực phẩm(Lúa, Ngô, Đậu tương) ở trung du
miền núi Bắc Bộ, Đề tài cấp tổng cục KTTV.
8. Dương Văn Khảm và nnk (2010), Đánh giá ảnh hưởng của nhiệt độ thấp đến
điều kiện sống qua đông cua một số cây trồng ở vùng núi phía Bắc. Tuyển tập
báo cáo hội thảo khoa học lần thứ 13. Viên KHKTTVMT
9. Đặng Thị Hồng Thủy (2003), Khí tượng nông nghiệp, Nhà xuất bản Đại học
Quốc gia Hà Nội.
10. Nguyễn Đức Ngữ, Nguyễn Trọng Hiệu (1995), Phương pháp chuẩn bị thông tin
khí hậu cho các ngành kinh tế quốc dân, Nhà xuất bản Khoa học và Kỹ thuật,
Hà Nội
11. Nguyễn Đức Ngữ (1985), Khí hậu Tây Nguyên, Viện Khí tượng Thủy văn, Hà Nội
12. Nguyễn Đức Ngữ (Chủ biên) (2008), Biến đổi khí hậu, Nhà xuất bản Khoa học
và Kỹ thuật, Hà Nội
78

13. Nguyễn Đức Ngữ, Nguyễn Trọng Hiệu (2013), Khí hậu và tài nguyên khí hậu
Việt Nam, Nhà xuất bản Khoa học và Kỹ thuật, Hà Nội
14. Nguyễn Đức Ngữ (Chủ biên) (2000), Những điều cần biết về El Nino và La
Nina, Nhà xuất bản Khoa học và Kỹ thuật- Hà Nội.
15. Nguyễn Đức Ngữ (2006), Ảnh hưởng của ENSO đến các cực trị nhiệt độ và
lượng mưa ở Việt Nam, Báo cáo tổng kết đề tài nghiên cứu cơ bản.
16. Nguyễn Đức Ngữ (2002), Tác động của ENSO đến thời tiết, khí hậu, môi
trường và kinh tế xã hội ở Việt Nam, Đề tài nghiên cứu khoa học độc lập cấp
nhà nước.
17. Phan Văn Tân (2010), Nghiên cứu tác động của biến đổi khí hậu toàn cầu đến
các yếu tố và hiện tượng khí hậu cực đoan ở Việt Nam, khả năng dự báo và giải
pháp chiến lược ứng phó. Báo cáo tổng kết đề tài KHCN cấp nhà nước. Mã số
KC 08.29-06-10
18. Phan Văn Tân (2005), Phương pháp thống kê trong khí hậu, Nhà xuất bản
ĐHQG Hà Nội, Hà Nội
19. Phạm Đức Thi (5/1998), Về mối quan hệ ENSO và nhiệt độ. Tập san KTTV
20. Nguyễn Thị Hiền Thuận (2007), Ảnh hưởng của ENSO đến gió mùa mùa hè và
mưa ở Nam Bộ. Luận án tiến sĩ địa lý.
21. Lê Thông, Nguyễn Qúi Thao, Nguyễn Minh Tuệ, Phí Công Việt, Nguyễn Thị
Sơn, Lê Mỹ Dung (2012), Việt Nam các vùng kinh tế và vùng kinh tế trọng
điểm, Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam, Hà Nội
22. Nguyễn Văn Thắng và nnk (2010), Biến đổi khí hậu và tác động ở Việt Nam
23. Nguyễn Văn Thắng (2010). Nghiên cứu ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đến
các điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên và đề xuất các giải pháp chiến
lược phòng tránh, giảm nhẹ và thích nghi phục vụ bền vững kinh tế-xã hôi ở
Việt Nam KC.08.13/06-10, Hà Nội.
24. Trung tâm Nghiên cứu biến đổi khí hậu toàn cầu (2011), Cuốn sách những kiến
thức cơ bản về Biến đổi khí hậu, Hà Nội.
25. Phan Kiều Thị Xin, Phạm Văn Huấn, Phan Văn Tân (1/2009), Quan hệ giữa
ENSO với một số đặc trưng nhiệt độ lượng mưa trên lãnh thổ Việt Nam. Tập

san KTTV.
79


26. Nguyễn Văn Viết và nnk (2004), Tác động của dao động biến đổi khí hậu đến
sản xuất nông nghiệp Việt Nam và các giải pháp ứng phó - Viện KTTV.
27. Nguyễn Văn Viết (2007), Tài nguyên nhiệt ẩm và sự hình thành các vùng khí
hậu nông nghiệp Việt Nam. Tuyển tập báo cáo hội thảo KH lần 10, Viện
KHKTTVMT.
Danh mục các tài liệu tiếng Anh
28. ADB (1994) Climate Change in Asia, VietNam
29. IPCC (1990): Scientific Assessment, J.T.Houghton, G.J Jenkins and J.J
Ephraums. Cambridge University Press, Cambridge, New York Port Chester
Melbourne Sydney
30. IPCC (1992): Preliminary Guidelines for Assessing Impacts of Climate change.
31. IPCC (1994), Radiative Forcing of Climate Change and An Evaluation of the
IPCC IS92 Emision Scenarios.
32. IPCC (2007), Fourth Assessment Report, Charpter 3.2007-02-05. pp.237.
Retrieved 2009-03-04.
33. IPCC (2013): Fitth Assessment Report Climate change 2014,Summary For
Polycimakers(SPM).
34. M.H.Glants ete, 1991, ENSO and Climate change
35. />36. />
80