Lãi suất âm ở Châu Âu

LÃI SUẤT ÂM TẠI CHÂU ÂU
Số lượng trái phiếu của chính phủ khu vực đồng EUR có giá trị hơn 2
ngàn tỷ EUR đang được giao dịch với lãi suất âm. Phải chăng kỷ nguyên của
lãi suất âm đã đến trong khu vực này?
Đây là một thống kê đáng ngạc nhiên khi hơn 30% các khoản nợ chính
phủ khu vực đồng EUR – với tổng giá trị khoảng 2 ngàn tỷ EUR - đang được
giao dịch trên thị trường với lãi suất âm.
Vào đầu năm 2015, khi Chính phủ Thụy Sĩ tung ra thị trường trái phiếu
10 năm với lợi suất âm. Đây là lần đầu tiên trái phiếu được giao dịch với lợi
suất âm và hiện tượng này giống như “một quả cầu tuyết” càng lăn càng lớn
và ngày càng lan rộng trên thị trường trái phiếu Châu Âu. Theo thống kê của
Ngân hàng Jefferies tính đến thời điểm hiện tại thì đến 70% trái phiếu của
Đức đang được giao dịch với lợi suất âm. Với Pháp là 50% và thậm chí là Tây
Ban Nha, quốc gia mà đứng trước nguy cơ vỡ nợ mấy năm trước thì cũng có
tới 17% trái phiếu được giao dịch với lợi suất âm.
Hiện tượng lãi suất âm đang diễn ra rộng rãi tại Châu Âu đã phá vỡ lý
thuyết về lãi suất “giới hạn dưới không”. Nếu như trước đây chúng ta luôn tin
rằng các cá nhân luôn thích tiêu dùng vào thời điểm hiện tại hơn và việc tiêu
dùng vào một tương lai không chắc chắn. Do đó, để khuyến khích việc trì
hoãn tiêu dùng, người đi vay luôn phải trả cho người vay một khoản lãi suất
được giả định là “không thể dưới không”. Tuy nhiên, những gì đang diễn ra
trên thị trường tài chính lại chứng minh cho điều ngược lại. Dù rằng lãi suất
là dưới 0, tức là người cho vay phải trả tiền cho người cho vay thì những giao
dịch này vẫn diễn ra.
Chính sách của ngân hàng trung ương
Trong sáu năm qua đã có nhiều chính sách tiền tệ đã được các NHTW
đưa ra như: chính sách lãi suất 0, chương trình nới nỏng định lượng, nới lỏng


tín dụng và can thiệp sâu vào tỷ giá. Nhưng cho đến nay chính sách được coi
là bất thường nhất chính là lãi suất danh nghĩa âm.

Ngân hàng trung ương Châu Âu (ECB) và ngân hàng trung ương của
Đan Mạch, Thụy Sĩ và Thụy Điển đá áp dụng áp mức lãi suất âm lên phần vốn
vượt mức dự trữ bắt buộc của ngân hàng tư nhân gửi tại ngân hàng trung
ương. Điều này có nghĩa là các ngân hàng tư nhân phải trả tiền để giữ tiền
của họ.
Mục tiêu của ECB là kích thích tăng trưởng kinh tế cũng như làm tăng
lạm phát, khi các chỉ số này đang dưới 0 và đang xa dần hơn so với mục tiêu
mà ECB đã đặt ra là gần 2%. Kích thích lạm phát cũng là mục tiêu mà Thụy
Điển hướng tới khi ngân hàng trung ương áp dụng lãi suất âm với các khoản
vay ngân hàng.
Đối với Đan Mạch và Thuy Sĩ, mục tiêu tức thời của việc áp dụng lãi
suất âm là kìm hãm việc đồng tiền tăng giá quá mạnh. Ý tưởng hạ lãi suất
xuống thấp thậm chí là âm nhằm làm nản lòng các nhà đầu tư muốn mua
đồng nội tệ. Bởi trên thị trường tài chính cầu về đồng tiền của hai quốc gia
này đang lên quá mạnh và từ đó khiến giá trị đồng tiền tăng cao hơn so với
giá trị thực tế.
Những hành động này của các ngân hàng trung ương là nhằm nỗ lực
kiểm soát lạm phát và hỗ trợ tăng trưởng kinh tế và việc làm. Nếu như lãi
suất âm có tác dụng đối với việc hạn chế tiết kiệm khuyến khích tiêu dùng đầu
tư và từ đó đảm bảo các mục tiêu kinh tế đề ra thì tại sao lại không áp dụng?
Tại sao người ta lại chấp nhận lãi suất âm?
Đối với khu vực tư nhân có thể kể đến các lý do sau:
Đầu tiên, chính là lý do an toàn. Chúng ta vẫn nghĩ rằng lãi suất âm sẽ
khuyến khích người ta giữ tiền mặt hơn là gửi tại ngân hàng với lãi suất âm.
Nhưng giữ tiền mặt cũng ẩn chứa đầy rủi ro khi phải đối mặt với nguy cơ
trộm cắp và giữ chúng một cách an toàn như những gì người dân Hy Lạp đã


trải qua. Khi họ tự mình giữ tiền và các vụ cướp vũ trang tại nhà đã khiến họ
mất đi tiền của mình. Vì thế, nếu như tính đến chi phí giữ tiền an toàn và với

một mức lãi suất âm trong giới hạn chấp nhận được thì người ta sẽ vẫn giữ
tiền thông qua tài khoản ngân hàng.
Thứ hai, khi nhà đầu tư tin rằng tỷ giá sẽ chuyển biến theo hướng có
lợi cho mình. Trong trường hợp của Thụy Sĩ, khi đầu tháng 4 Chính phủ đã
vay thời hạn 10 năm trên các thị trường tài chính với lãi suất dưới 0. Nếu
như bạn là một nhà đầu tư người Pháp chẳng hạn và bạn tin rằng đồng
Franc Thụy Sĩ sẽ tăng giá mạnh so với EUR trong tương lai thì đây sẽ là một
vụ đầu tư hấp dẫn. Bởi đây là một vụ đầu tư rất an toàn do khả năng Chính
phủ Thụy Sĩ mất khả năng trả nợ là gần như bằng không và vào khi đáo hạn
các nhà đầu tư sẽ nhận được đồng Franc và sự chênh lệch về tỷ giá sẽ đủ đề
bù đắp cho lãi suất âm.
Đây cũng là hiện tượng đang diễn ra đối với Đức. Khi mà nguy cơ khu
vực đồng EUR tan rã là chưa hoàn toàn triệt tiêu. Nếu khu vực này tan rã thì
những người nắm giữ trái phiếu Đức sẽ được trả bằng đồng Mark Đức được
kỳ vòng là có tỷ giá tốt. Đây cũng là lí do giải thích cho các khoản vay với lãi
suất âm của Chính phủ Đức.
Thứ ba, khi nhà đầu tư kỳ vọng vào một sự suy giảm đáng kể trong giá
cả. Dưới tác động của giảm phát, một hiện tượng đang trở nên cố hữu ở khu
vực đồng EUR, lãi suất thực tế (hoặc sau điều chỉnh lạm phát) có thể là
dương ngay cả khi lãi suất danh nghĩa là âm.
Vay liên ngân hàng, quỹ đầu tư
Đối với các ngân hàng đang có lượng dự trữ vượt mức tại ECB họ phải
trả tiền để giữ những khoản tiền này. Bởi thế, họ lựa chọn mua một loại trái
phiếu chính phủ có chi phí ít tốn kém hơn, ngay cả khi lãi suất của trái phiếu
này là âm.


Đây cũng là một trong những lý do, vì sao một số ngân hàng đang cho
vay liên ngân hàng với lãi suất âm, bằng cả EUR và Franc Thụy Sĩ. Việc cho
các ngân hàng hay chính phủ vay tiền được xem là ít tốn kém hơn gửi tiền ở

ECB.
Đáng chú ý là hiện nay một số ngân hàng cũng đang áp dụng mức lãi
suất âm đối với các khoản vay của khách hàng. Tuy nhiên các khách hàng
được hưởng mức lãi suất âm thường là các tập đoàn lớn hay các nhà đầu tư
nổi tiếng.
Ngoài ra, một nhà đầu tư dài hạn như các công ty bảo hiểm và quỹ hưu
trí vì tính an toàn họ phải mua trái phiếu Chính phủ. Dĩ nhiên, lợi suất âm
khiến bảng cân đối tài sản của họ bị biến động. Đối với quỹ hưu trí vì để có
tiền chi trả tiền lương hưu trong tương lai họ cần các khoản đầu tư có lợi
suất dương, nhưng với những khoản đầu tư với lợi suất âm như hiện tại các
quỹ này sẽ gặp khó khăn để hoàn thành kế hoạch của mình. Nhưng vì mục
đích an toàn họ vẫn phải chấp nhận những khoản đầu tư như thế này.
Lãi suất sẽ đi về đâu?
Trong bối cảnh mà nhiều nền kinh tế phát triển thời hậu khủng hoảng
đang ảm đạm và chưa có dấu hiệu phục hồi. Ngân hàng trung ương đã và
đang áp dụng chính sách lãi suất thấp để khuyến khích tăng trưởng kinh tế
và lạm phát. Cùng với đó là khi mà nhu cầu vốn đầu tư mới là thấp hơn so
với thời kỳ trước khủng hoảng thì chi phí vay sẽ có xu hướng giảm sâu hơn
nữa. Như vậy, lãi suất có thể sẽ còn đi sâu hơn vào khu vực âm và có khả năng
vượt qua mức giao động hiện nay là giữa 0 và -1%.
Tài liệu tham khảo
1.
2.

Andrew Walker, 2015, Why use negative interest rates?
Jeremy Warner, 2015, Negative interest rates put world on course for biggest
mass default in history.