Nghiên cứu mối quan hệ giữa vận tải ẩm và mưa ở miền trung việt nam trong các tháng mùa thu

TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG HÀ NỘI
KHOA KHÍ TƯỢNG THỦY VĂN
------------------o0o------------------

SINH VIÊN: HOÀNG THỊ THÚY VÂN

NGHIÊN CỨU MỐI QUAN HỆ GIỮA VẬN TẢI ẨM VÀ
MƯA Ở MIỀN TRUNG VIỆT NAM TRONG CÁC THÁNG
MÙA THU

Hà Nội - 2015


TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG HÀ NỘI
KHOA KHÍ TƯỢNG THỦY VĂN
------------------o0o------------------

SINH VIÊN: HOÀNG THỊ THÚY VÂN

NGHIÊN CỨU MỐI QUAN HỆ GIỮA VẬN TẢI ẨM VÀ
MƯA Ở MIỀN TRUNG VIỆT NAM TRONG CÁC THÁNG
MÙA THU

Chuyên ngành : Khí tượng học
Mã ngành

: D440221

NGƯỜI HƯỚNG DẪN: ThS. VŨ VĂN THĂNG

Hà Nội - 2015

Khoa Khí tượng Thủy văn

Khóa luận tốt nghiệp

LỜI CẢM ƠN
Thực tế cho thấy rằng bất cứ một thành công nào đều được tạo ra không chỉ dựa
trên sự nỗ lực của bản thân mà còn gắn liền với sự động viên, giúp đỡ từ người khác
dù ít hay nhiều, dù gián tiếp hay trực tiếp.
Với một sự tri ân và lòng biết ơn sâu sắc nhất, em xin gửi đến quý Thầy Cô khoa
Khí tượng Thủy văn – Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội đã dồn hết
tâm huyết của mình để truyền đạt tri thức cho chúng em, tạo điều kiện tốt nhất cho
chúng em để hoàn thành bài khóa luận này.
Em xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất tới Thạc sĩ Vũ Văn Thăng, công tác tại
Trung tâm nghiên cứu Khí tượng – Khí hậu, Viện khoa học Khí tượng Thủy văn và
Biến đổi khí hậu, người thầy đã trực tiếp hướng dẫn, tận tình chỉ bảo, định hướng đề
tài cũng như tạo mọi điều kiện thuận lợi cho em trong suốt quá trình làm khóa luận.
Và lời cảm ơn em cũng xin được gửi tới các anh chị công tác tại Viện khoa học
Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu đã rất tận tình giúp đỡ và tạo mọi điều kiện
cho em trong việc tìm hiểu đề tài, anh chị đã luôn chia sẻ những hiểu biết, cho những
lời khuyên thật hữu ích để em hoàn thiện bài khóa luận được tốt hơn.
Nhận được nhiều sự giúp đỡ thế nhưng do chỉ là bước đầu trong việc đi vào thực
tế, nghiên cứu vấn đề, kiến thức em còn hạn chế và còn nhiều bỡ ngỡ. Do vậy không
thể tránh khỏi những thiếu sót là điều chắc chắn, em rất mong nhận được những ý
kiến đóng góp quý báu của quý Thầy Cô và các bạn để khóa luận được hoàn thiện
hơn.
Sau cùng, em xin kính chúc quý Thầy Cô trong khoa Khí tượng Thủy văn và
Thầy Vũ Văn Thăng cùng anh chị trong viện Khoa học Khí tượng Thủy Văn và Biến
đổi khí hậu thật dồi dào sức khỏe và luôn đạt những thành công trong sự nghiệp của

mình.
Trân trọng cảm ơn !

1


Khoa Khí tượng Thủy văn

Khóa luận tốt nghiệp

MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................1
MỤC LỤC ..................................................................................................................2
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT....................................................................................3
DANH MỤC HÌNH VẼ, BẢNG BIỂU ....................................................................4
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................6
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN MỘT SỐ CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN
QUAN ĐẾN VẬN TẢI ẨM VÀ MƯA MÙA THU Ở MIỀN TRUNG VIỆT
NAM ...........................................................................................................................7
1.1 Các nghiên cứu ngoài nước về vận tải ẩm .........................................................7
1.2 Các nghiên cứu trong nước về vận tải ẩm và mưa. .........................................14
1.3 Các phương pháp tính VTA .............................................................................20
1.4 Một số nhận xét chương 1 ...............................................................................21
CHƯƠNG 2: SỐ LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..........................23
2.1 Cơ sở số liệu ....................................................................................................23
2.2 Phương pháp tính vận tải ẩm áp dụng trong khóa luận ...................................24
CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU..............................................................26
3.1 Phân bố mưa theo không gian và thời gian ở miền Trung Việt Nam. .............26
3.2 Phân bố lượng mưa các tháng mùa thu khu vực miền Trung Việt Nam và vai
trò của vận tải ẩm ...................................................................................................31

3.2.1 Phân bố mưa trung bình toàn mùa thu ở miền Trung Việt Nam ..............31
3.2.2 Phân bố lượng mưa tháng IX ở miền Trung Việt Nam .............................34
3.2.3 Phân bố lượng mưa tháng X ở miền Trung Việt Nam ..............................36
3.2.4 Phân bố lượng mưa tháng XI ở miền Trung Việt Nam .............................39
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................42
TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................44

2


Khoa Khí tượng Thủy văn

Khóa luận tốt nghiệp

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
Giải nghĩa

Chữ viết tắt
VTA
ECMWF
NCEP

Vận tải ẩm
European Centre for Medium-Range Weather Forecast Trung tâm Dự báo hạn vừa châu Âu
National Centers for Environmental Prediction - Trung tâm
Dự báo môi trường Quốc gia

NCAR

National Center for Atmospheric Research - Trung tâm

Quốc gia nghiên cứu khí quyển của Hoa Kỳ

NASA

National Aeronautics and Space Administration - Cơ quan
Hàng không và Vũ trụ Mỹ

DAO

Data Assimilation Office – Cơ quan đồng hóa dữ liệu

CFSR

Climate Forecast System Reanalysis – Những phân tích lại
hệ thống dự báo khí hậu
Asian Precipitation Highly Resolved Observational Data

APHRODITE Integration Towards Evaluation – Số liệu tái phân tích giáng
thủy độ phân giải cao

3


Khoa Khí tượng Thủy văn

Khóa luận tốt nghiệp

DANH MỤC HÌNH VẼ, BẢNG BIỂU
Hình 1.1 Quan hệ giữa thông lượng ẩm qua đường biên phía Nam và mưa qua xích
đạo với mưa trên khu vực phía Tây bờ biển Ấn Độ................................................... 9

Hình 1.2 Vận tải ẩm trung bình 1948-2005 trong (từ hậu 1-IV đến hậu 3-V) thời kỳ
gió mùa bắt đầu (trái) và các (từ hậu 5-V đến hậu 2-VII) sau thời kỳ gió mùa mùa
hè Biển Đông hoạt động ............................................................................................ 13
Hình 1.3 Tổng vận tải ẩm trung bình nhiều năm 1971 – 2000 đối với các tháng mùa
hè ............................................................................................................................... 15
Hình 2.1 Độ cao địa hình và vị trí của 13 trạm ven biển miền Trung Việt Nam ...... 24
Bảng 3.1 Biến trình mưa năm trên 3 trạm khu vực Miền Trung Việt Nam .............. 27
Hình 3.2 Lượng mưa trung bình các tháng trong năm trong giai đoạn 1980 -2007
trên 13 trạm ven biển miền Trung Việt Nam ............................................................ 29
Hình 3.3 Lượng mưa tháng cực đại trong năm trong giai đoạn 1980 -2007 trên 13
trạm ven biển miền Trung Việt Nam ........................................................................ 30
Hình 3.4 Sự phân bố lượng mưa trung bình mùa thu trên khu vực miền Trung Việt
Nam giai đoạn 1980 – 2007 từ số liệu APHRODITE............................................... 31
Hình 3.5 Vector gió và tốc độ gió trung bình mùa thu thời kỳ 1980 – 2007 a) mực
10m; b) mực 850 hPa (phải) từ số liệu CFRS ........................................................... 32
Hình 3.6 Vector và tổng vận tải ẩm trung bình mùa thu thời kỳ 1980 – 2007 ........ 33
Hình 3.7 Lượng mưa tháng IX ở miền Trung Việt Nam thời kỳ 1980 -2007 từ số
liệu APHRODITE ..................................................................................................... 34
Hình 3.8 Vector gió và tốc độ gió (m/s) tháng IX thời kỳ 1980 – 2007 a) mực 10m;
b) mực 850 hPa từ số liệu CFRS ............................................................................... 35
Hình 3.9 Vector và tổng vận tải ẩm tháng IX thời kỳ 1980 – 2007 .......................... 36
Hình 3.10 Lượng mưa tháng X ở miền Trung Việt Nam thời kỳ 1980 -2007 từ số
liệu APHRODITE ..................................................................................................... 37

4


Khoa Khí tượng Thủy văn

Khóa luận tốt nghiệp

Hình 3.11 Vector gió và tốc độ gió (m/s) tháng X thời kỳ 1980 – 2007 a) mực 10m;
b) mực 850 hPa từ số liệu CFRS ............................................................................... 37
Hình 3.12 Vector và tổng vận tải ẩm tháng X thời kỳ 1980 – 2007 ......................... 38
Hình 3.13 Lượng mưa tháng XI ở miền Trung Việt Nam thời kỳ 1980 -2007 từ số
liệu APHRODITE ..................................................................................................... 39
Hình 3.14 Vector gió và tốc độ gió (m/s) tháng XI thời kỳ 1980 – 2007 a) mực 10m;
b) mực 850 hPa từ số liệu CFRS ............................................................................... 40
Hình 3.15 Vector và tổng vận tải ẩm tháng XI thời kỳ 1980 – 2007 ........................ 41

5


Khoa Khí tượng Thủy văn

Khóa luận tốt nghiệp

MỞ ĐẦU
Việt Nam nằm trong khu vực gió mùa châu Á, khí hậu Việt Nam chịu ảnh hưởng
mạnh của hoàn lưu gió mùa, có chế độ mưa theo mùa liên quan mật thiết với sự phân
bố và quá trình vận tải ẩm.
Chế độ mưa ở nước ta chịu sự chi phối bởi hoàn lưu gió mùa và những nhiễu
động khí quyển, các dòng thăng cưỡng bức do địa hình....Ở miền Bắc và miền Nam
Việt Nam mưa nhiều vào các tháng mùa hè (tháng VI, tháng VII, tháng VIII) gắn liền
với thời kỳ hoạt động mạnh của gió mùa mùa hè. Riêng ở ven biển miền Trung lượng
mưa tập trung chủ yếu vào mùa thu (tháng IX, tháng X và tháng XI) và bị chi phối
nhiều bởi mùa gió mùa Đông Bắc (Phạm Ngọc Toàn, Phan Tất Đắc 1993).
Do vậy em lựa chọn đề tài “Nghiên cứu mối quan hệ giữa vận tải ẩm và mưa ở
miền Trung Việt Nam trong các tháng mùa thu” với mục đích tìm hiểu sự phân bố
không gian và thời gian của mưa miền Trung Việt Nam đồng thời chỉ ra nguồn ẩm

cung cấp chính cho mưa trong các tháng mùa thu ở miền Trung Việt Nam và phần
nào lý giải cơ chế gây mưa trong các tháng đó trên khu vực nghiên cứu nhằm góp
phần tăng cường kiến thức chung về khí hậu nước ta, cùng các thông tin vận tải ẩm
và các thông tin khác để phục vụ dự báo khí hậu, đặc biệt cho công tác dự báo mưa.
Các nội dung trong bài khóa luận này ngoài phần mở đầu và tài liệu tham khảo
gồm 3 chương:
Chương 1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu
Chương 2. Số liệu và phương pháp nghiên cứu
Chương 3. Kết quả nghiên cứu

6