Hình ảnh người mẹ trong bài thơ khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ của nguyễn khoa điềm

Đề bài: Hình ảnh người mẹ trong bài Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng
mẹ
Dàn ý
A- Mở bài
Nổi bật trong Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ của Nguyễn Khoa Điềm
là hình ảnh người mẹ Tà-ôi như là biểu tượng về người mẹ Việt Nam anh hùng.
Đó là một con người rất mực thương con nhưng cũng vô cùng yêu nước. Dường
như đứa con yêu quí và đất nước thân thương; nuôi con nên người và đánh giặc
giải phóng quê hương là những gì trọng đại nhất, cao quí nhất của người mẹ này
trong những năm đất nước phải gồng mình chống đế quốc Mĩ xâm lược.
B- Thân bài
Khúc hát... có ba đoạn lời ru. Những lời ru mô tả công việc mà người mẹ đang
làm, cảnh mẹ địu em cu Tai và những lời mẹ ru, cũng là những khát vọng về tương
lai của đứa con, của quê hương đất nước.
1- Người mẹ đang gánh vác những công việc rất khó khăn, vất vả: (mẹ làm gì?
công việc khó khăn như thế nào ?)
+ Đoạn 1: ....Mẹ giã gạo mẹ nuôi bộ đội
....Mồ hôi mẹ rơi.....vai mẹ gầy....
+ Đoạn 2: ....Mẹ đang tỉa bắp trên núi Ka-lưi
Lưng núi thì to mà lưng mẹ thì nhỏ
....Mẹ thương a-cay, mẹ thương làng đói
+ Đoạn 3: ....Mẹ đang chuyển lán, mẹ đi đạp rừng
....Mẹ địu em đi để giành trận cuối
Lời bình: Lúc ở nhà giã gạo nuôi quân, lúc lên núi tỉa bắp lấy lương thực chống
đói cho dân làng, trong chiến dịch lớn thì trực tiếp tham gia trận cuối, mọi công
việc vất vả mẹ làm đều vì việc chung, vì làng xóm, vì sự nghiệp cách mạng. Tình
yêu quê hương, đất nước, tinh thần kháng chiến chống Mỹ là động lực là sức mạnh
để mẹ có thể vượt lên mọi nhiệm vụ gian nan.


2- Dù trong hoàn cảnh nào mẹ vẫn chăm bẵm đứa con yêu thương.

- Mọi hoạt động của mẹ đều phục vụ cho quê hương, đất nước, cho sự nghiệp
chống Mỹ cứu nước. Nhưng dù làm việc gì, ở đâu, em cu Tai, đứa con thương yêu
vẫn ngon giấc trên lưng mẹ:
- Những câu thơ thể hiện vẻ đẹp tuyệt vời bằng hình ảnh độc đáo mẹ địu con, thấm
đượm vị ngọt ngào đằm thắm của tình mẫu tử
+ Đoạn 1: Mồ hôi mẹ rơi má em nóng hổi
Vai mẹ gầy nhấp nhô làm gối
Lưng đưa nôi mà tim hát thành lời
+ Đoạn 2: Lưng núi thì to mà lưng mẹ thì nhỏ
Em ngủ ngoan, em đừng làm mẹ mỏi
Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi
Mặt trời của mẹ em nằm trên lưng
+ Đoạn 3: Anh trai cầm súng, chị gái cầm chông
Mẹ địu con đi để giành trận cuối
- Bình một số câu thơ trong bài:
* Vai mẹ gầy nhấp nhô làm gối
Lưng đưa nôi mà tim hát thành lời
+ Lời thơ đã gợi lên một hình ảnh thật đẹp. Mẹ vừa địu con vừa giã gạo, mặc dù
vậy, vẫn tạo ra sự thoải mái cho đứa con nhỏ. Đứa bé vẫn được gối trên chiếc gối
vai mẹ, lưng mẹ là chiếc nôi đung đưa ru con giấc ngủ say. Tuy nhiên, người đọc
không khỏi bùi ngùi xúc động trước hình ảnh đôi vai gầy của mẹ. Cũng biết bao,
trân trọng và yêu thương khi nghe con tim mẹ hát, vỗ về nâng đỡ giấc ngủ con thơ.
+ Chiếc gối vai, chiếc nôi lưng và tiếng hát con tim là những biểu tượng thật độc
đáo về tình mẹ thương con.
* Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi
Mặt trời của mẹ em nằm trên lưng
+ Ở đây có sự so sánh: mặt trời của bắp / mặt trời của mẹ
+ Từ ý nghĩa, tác dụng to lớn của mặt trời đối với cây bắp đã thể hiện được ý

nghĩa to lớn của đứa con (mặt trời của mẹ) đối với mẹ.
3- Lời ru của mẹ về giấc mơ của con:
- Lời ru của mẹ nói với con :
...Con mơ cho mẹ hạt gạo trắng ngần
Mai sau con lớn vung chày lún sân
...Con mơ cho mẹ hạt bắp lên đều
Mai sau con lớn phát mười Ka-lưi
...Con mơ cho mẹ được thấy Bác Hồ
Mai sau con lớn làm người tự do
- Những điều mẹ mong ước:
+ Mong muốn công cuộc lao động và chiến đấu đạt được những kết quả to lớn.
+ Mong muốn em cu Tai của mẹ có một tương lai, một cuộc sống tốt đẹp, mà cuộc
sống tốt đẹp nhất là được sống trên một đất nước độc lập tự do.
+ Tình yêu nước và tình thương con, cái chung và cái riêng đã gặp nhau ở lý tưởng
của thời đại.
- Những điệp ngữ: Con mơ cho mẹ... cho thấy ý nghĩa của cuộc đời, những khát
vọng lớn lao của mẹ chỉ duy nhất là tương lai tốt đẹp của con.
C- Kết bài
- Một đất nước mà văn học dân gian đã đúc kết thành một câu như đinh đóng cột:
"Giặc đến nhà, đàn bà cũng đánh", thì những người phụ nữ anh hùng giỏi nuôi
con, giỏi đánh giặc luôn luôn có mặt ngoài cuộc đời.
- Trong thời kỳ khắng chiến chống Mỹ cứu nước, những người mẹ rất đáng kính
trọng ấy đã được khắc hoạ rất thành công trong văn chương nghệ thuật. Khúc hát
ru... của Nguyễn Khoa Điềm là một tác phẩm như vậy.
- Nét độc đáo của bài thơ là lần đầu tiên một người mẹ miền núi Tà-ôi được đưa
vào văn chương và trở thành một trong những biểu tượng về Người mẹ Việt Nam
nhân hậu và anh hùng.
Bài tham khảo 1
“Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ” được Nguyễn Khoa Điềm sáng

tác vào ngày 25 tháng 3 năm 1971, là một trong số những bài thơ hay của ông. Nổi
bật trong bài là hình ảnh người mẹ Tà Ôi như là biểu tượng về người mẹ Việt Nam
anh hùng. Đó là một con người rất mực thương con nhưng cũng vô cùng yêu nước.
Dường như đứa con yêu quí và đất nước thân thương nuôi con nên người và đánh
giặc giải phóng quê hương là những gì trọng đại nhất cao quí nhất của người mẹ
này trong những năm đất nước phải gồng mình chống đế quốc Mĩ xâm lược.
Bài thơ đồng thời là lời hát ru. Tác giả ru em Cu Tai ngủ ngoan (đồng thời
miêu tả hình ảnh người mẹ). Người mẹ trong bài ru em ngủ ngoan nhưng đó là lời
ru thầm, lời ru trong tim (Lưng đưa nôi và tim hát thành lời). Lời ru của tác giả và
lời ru của người mẹ nối tiếp nhau, đan cài, hoà quyện vào nhau làm nên những
khúc hát ru vừa đằm thắm, dịu dàng, vừa trầm tư, sâu lắng. Vì kết cấu bài thơ như
những khúc hát ru nên bài thơ cứ trở đi trở lại một số khúc giống nhau như những
nét nhạc chủ đạo trong một bài hát. Bài thơ có ba khúc ru. Mỗi khúc hát ru là một
đoạn thơ. Ở đoạn thơ thứ nhất, người mẹ ru con khi địu con trên lưng và giã gạo
nuôi bộ đội. Giấc ngủ của em nghiêng nghiêng theo nhịp chày, thấm mồ hôi lao
động vất cả của mẹ. Người mẹ Tà Ôi thương con nhất mực không lúc nào chịu rời
con đã lấy lưng làm nôi và đôi vai gầy làm gối cho con. Và lời ru con của mẹ cất
lên bên cối gạo giữa sàn nhà cũng chính là lời tâm sự, lời tự nhủ, lời mẹ thầm nói
với chính mình. Lòng yêu con của mẹ gắn liền với tình thương yêu bộ đội:
“Mẹ thương A Kay, mẹ thương bộ đội
Con mơ cho mẹ hạt gạo trắng ngần
Mai sau con lớn vung chày lún sân…”
Ước mơ của người mẹ nối liền với giấc mơ của con và cùng hội tụ lại trong
tình thương yêu sâu sắc những anh bộ đội. Trong đoạn thơ thứ hai, bà mẹ Tà Ôi
địu con đi tỉa bắp trên núi Ka Lưi. Tình thương yêu và niềm hi vọng vô bờ của
người mẹ đối với đứa con được thể hiện bằng lời và những hình ảnh độc đáo :
“Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi
Mặt trời của mẹ con nằm trên lưng.”
Trong câu thơ trên hình ảnh mặt trời là một hình ảnh thực. Mặt trời đem lại

ánh sáng, sự sống cho cây cỏ, làm cho cây cỏ thêm tươi tốt, như cây ngô bắp to,
hạt mẩy. Hình ảnh mặt trời ở câu thơ sau là ẩn dụ. Tác giả so sánh ngầm Cu Tai là
mặt trời của mẹ. Coi con như mặt trời thì quả là lòng mẹ yêu quí con vô hạn, mong
đợi ở con rất nhiều. Đó là ánh sáng, là nguồn sống, là niềm vui, là niềm hạnh
phúc, là tất cả tương lai của mẹ. Hai câu thơ, hai hình ảnh tôn nhau lên, đối ý với
nhau, đã làm nổi bật tình thương yêu sâu sắc và niềm hi vọng lớn lao của người
mẹ đối với đứa con. Lời ru của người mẹ Tà Ôi ngân nga trong trái tim mẹ khi mẹ
địu con đi tỉa bắp vẫn hướng về đứa con thơ yêu quí của mình. Lòng thương yêu
con của mẹ trong hoàn cảnh này gắn liền với tình thương yêu dân làng – những
người dân lao động nghèo đói:
“Mẹ thương A Kay, Mẹ thương làng đói
Con mơ cho mẹ hạy bắp lên đều
Mai sau con lớn phát mười Ka Lưi”.
Trong đoạn thơ thứ ba, người mẹ địu con trong tư thế đang “chuyển lán”, “đạp
rừng”. Bà mẹ băng rừng, địu con trên lưng đưa con đi “để giành trận cuối”. Lòng
yêu con của mẹ đến đây gắn liền với lòng yêu nước: “Mẹ thương A Kay mẹ
thương đất nước”. Người mẹ gửi gắm vào giấc mơ của con niềm khao khát được
gặp Bác Hồ và mong đất nước được độc lập tự do:
“Con mơ cho mẹ được gặp Bác Hồ
Mai sau con lớn thành người tự do”.
Tiếng hát ru con của người mẹ Tà Ôi không phải được cất lên bên cánh võng
hay trên giường ấm nệm êm trong phòng ngủ. Tiếng hát ru ấy ngân lên trong trái
tim của mẹ khi mẹ địu con giã gạo, tỉa bắp trên núi, khi mẹ “chuyển lán”, “đạp
rừng” hoặc trên đường ra chiến trường để giành trận cuối. Như vậy, bà mẹ Tà Ôi là
một người mẹ lao động, trực tiếp sản xuất, phục vụ cho chiến đấu của toàn dân
tộc. Tình thương con, thương bộ đội, thương dân làng, thương đất nước hoà quyện
vào nhau trong tấm lòng của một người mẹ miền núi yêu nước trong những năm
tháng chống Mĩ khó khăn, gian khổ.

Theo lời ru (và cũng là tình yêu thương của mẹ), theo bước chân của người mẹ


Tà Ôi, không gian cũng được mở rộng dần: từ sân (khi mẹ giã gạo) đến ngọn núi
Ka Lưi (khi mẹ đi tỉa bắp) rồi đến những rừng những suối khi mẹ chuyển lán đạp
rừng. Và ước mơ, khát vọng của người mẹ gửi gắm qua lời hát ru tha thiết, nặng
tình nặng nghĩa ấy cũng mỗi lúc một lớn dần: “Con mơ cho mẹ hạt gạo trắng
ngần” đến “Con mơ cho mẹ hạt bắp lên đều”… Từ mong muốn “Mai sau con lớn
vung chày lún sân” đến “Mai sau con lớn phát mười Ka Lưi” cuối cùng cũng bùng
lên thành một khát vọng cháy bỏng “Mai sau con lớn làm người tự do”.
Tinh thần, không khí sục sôi của đất nước trong những năm tháng đánh Mĩ đã
đi vào lời hát ru của những bà mẹ. Cuộc chiến tranh nhân dân khiến cả đến những
bà mẹ miền núi có con nhỏ vào cuộc chiến đấu hi sinh, gian khổ. Biết bao em bé
đã “lớn trên lưng mẹ” đi “đến chiến trường” và trong số họ không ít những người
đã thành những anh hùng dũng sĩ. Qua những khúc hát ru với những điệp khúc đã
trở đi trở lại nhưng vẫn có sự biến hoá phát triển, Nguyễn Khoa Điềm đã thể hiện
thật sinh động, ám ảnh đầy sức mạnh nghệ thuật khát vọng mãnh liệt độc lập tự do
của toàn dân tộc.
Bài tham khảo 2
Bài thơ “Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ” của nhà thơ Nguyễn
Khoa Điềm đời giữa những năm tháng quyết liệt của cuộc kháng chiến chống Mỹ
cứu nước trên cả hai miền Bắc-Nam. Thời kì này, cuộc sống của cán bộ, nhân dân
ta trên các chiến khu (phần lớn là những vùng miền núi) rất gian nan, thiếu thốn.
Cán bộ, nhân dân ta phải bám rẫy, bám đất để tăng gia sản xuất, vừa sẳn sàng
chiến đấu bảo vệ căn cứ. Bài thơ là lời hát ru những em bé dân tộc Tà-ôi lớn trên
lưng mẹ ở vùng chiến khu Trị-Thiên trong thời kì chiến tranh chống Mỹ.
Hình ảnh người mẹ Tà-ôi trong bài thơ, qua từng đoạn thơ với từng khúc hát
ru được gắn với hoàn cảnh, công việc cụ thể.
Ở khúc thứ nhất, người mẹ hiện lên với dáng tần tảo, lam lũ, vất vả với công
việc giả gạo nuôi bộ đội. Mẹ giã gao, con vẫn trên lưng mẹ. Câu thơ: “Vai mẹ gầy

nhấp nhô làm gối” thật cảm động. Mẹ gầy vì công việc giúp nuôi bộ đội đánh giặc.
Mẹ gầy vì nuôi cho con nhanh lớn. Nhưng trái tim của mẹ vẫn hát về ước mơ:


“Mai sau con lớn vung chày lún sân”
Trong khúc ru thứ hai, diễn tả công việc mẹ lên núi trỉa bắp. Câu thơ: “Lưng
núi thì to mà lưng mẹ nhỏ” hình thành theo kết cấu đối lập làm nổi bật hình ảnh
me với công việc vất vả. Núi thì to, nương bắp thì rộng, mà sức mẹ có hạn. Trên
lưng mẹ, em vẫn ngủ say:
“Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi
Mặt trời của mẹ em nằm trên lưng”
Hình ảnh “Mặt trời” trong câu thơ sau được chuyển nghĩa (ẩn dụ): Cu Tai là
mặt trời của mẹ. Em còn là tất cả của mẹ, là lí tưởng, là hi vọng của mẹ. Mẹ mơ
ước về con:
“Mai sau lớn lên phát mười Ka-lưi”
Đến khổ thứ ba, lời ru đồn đập, mạnh mẻ, gấp rút, bởi “giặc Mỹ đến đánh”,
đuổi ta phải rời suối rời nương “Thằng Mỹ đuổi ta phải rời con suối”. Mẹ phải
chuyển lán, đạp rừng , cùng tham gia đánh giặc. Mẹ đến chiến trường, em vẩn trên
lưng:
“Từ trên lưng mẹ em đến chiến trường
Từ trong đói khổ em vào Trương Sơn”
Trong khói lửa của chiến tranh mẹ mong ước: “Mai sau con lớn làm người tự
do”.
Ba khúc hát ru cũng là ba đoạn thơ điển tả công việc cùng tấm lòng của mẹ ở
trong chiến khu gian khổ, người mẹ Tà-ôi trong bài thơ còn thắm thiết yêu con và
cũng nặng tình thương buôn làng, quê hương, bộ đội và khao khát mong cho đất
nước độc lập, tự do.
Lời ru gắn với tình yêu con tha thiết của người mẹ dân tộc Tà-ôi.
Lời ru thủ thỉ những điều đang diển tả trong thực tại mà người con chưa thể
biết:

“Mẹ giã gạo mẹ nuôi bộ đội……….
Lưng đưa nôi và tim hát thành lời”
Lời ru theo nhịp giã gạo, mỗi câu bị ngắt nhịp làm hai như theo nhịp chày,


nhịp thở. Hai mẹ con cùng chung một nhịp, mẹ làm việc, con ngủ ngon “Nhịp
chày nghiêng giấc ngủ em nghiêng”. Hai từ “Nghiêng” đứng trong một câu thơ thể
hiện niềm say mê của mẹ hoà cùng giấc ngủ của bé. Mẹ làm việc khổ cực trong
hiện tại, nhưng lời ru của mẹ cao vút đến ngày mai. “Mai sau con lớn vung chày
lún sân!!..
Lời ru trên nương khi trỉa bắp ở trên núi Ka-lưi, vẫn theo nhịp “chọc lỗ” trỉa
bắp nhưng hình ảnh lúc này thiên về đối lập “Lưng núi to- lưng mẹ nhỏ” và đối
xứng “Mặt trời của bắp- mặt trời của mẹ”, tất cả toát lên tình thương vô hạn của
người mẹ nghèo vẫn thương con, thương cách mạng, “mặt trời của mẹ em nằm
trên lưng”- người mẹ vừa chịu đựng cái nóng vừa tha thiết yêu thương.
Lời ru của mẹ không chỉ hướng vào thực tại mà còn hướng về tương lai:
“Ngủ ngoan A-kay ơi, ngủ ngoan A-kay hỡi…….
Mai sau con lớn phát mười Ka-Lưi”
Khi chuyển lán, trong lời ru thứ ba, nhịp thơ vẫn ngắt đôi, mỗi dòng theo bước
chân đi nhưng lời thơ xếp theo lối hùn điệp, đuổi nhau giục giã, khẩn trương:
“Mẹ đang chuyển lán, mẹ đi đạp rừng……………
Từ trong đói khổ em vào Trường Sơn”.
Cũng như đoạn thơ trên, lời ru của mẹ hướng vào đất nước, hướng vào tương
lai chiến thắng”
“Ngủ ngoan A-kay ơi, ngủ ngoan A-kay hỡi…….
Mai sau con lớn làm người tự do”.
Tình yêu thương con của người mẹ gắn liền với tình cảm đối với cán bộ, xóm
làng, đất nước. Tình yêu của người mẹ Tà- ôi gắn liền với tình cảm cao đẹp khác.
Đó là lòng thương yêu bộ đội, yêu thương dân làng, yêu thương đất nước. Những
lời ru của người mẹ còn thể hiện ước mơ và ý chí của nhân dân ta. Người mẹ

mong con lớn lên giúp mẹ giã gạo “vung chày lún sân”, giúp mẹ trỉa ngô, làm rẫy
“phát mười Ka-lưi”. Đó là niềm mong ước mọi người được sống ấm no “hạt gạo
trắng ngần, hạt bắp lên đều”. Lời hát ru còn thể hiện ý chí chiến đấu, khát vọng tự
do và niềm tin vào thắng lợi của nhân dân ta trong cuộc kháng chiến chống Mỹ:


“Con mơ cho mẹ được thấy Bác Hồ
Mai sau con lớn làm người tự do…”
Bài thơ xây dựng hình ảnh người mẹ Tà-ôi, nuôi con thơ mà làm đủ mọi việc
cho công cuộc chống Mỹ, góp phần vào thắng lợi chung cho đất nước. Một người
mẹ tuy lao động nhọc nhằn mà ước mơ bay bổng, toát lên một niềm tin vững chắc
cho tương lai. Đây là một hình tượng hiếm có trong thơ ca cách mạng hiện đại,
sánh cùng với những hình tượng khác hình ảnh người mẹ khác trong hai cuộc
chiến của dân tộc ta đó là: mẹ Tơm, mẹ Suốt, người mẹ-người cầm súng Út
Tịch…..đã góp nên một bài ca của những người mẹ Việt Nam anh hùng: “Anh
hùng, bất khuất, trung hậu, đảm đang” với tám chữ vàng mà Bác Hồ trao tặng.