H C VI N CÔNG NGH B U CHÍNH VI N THÔNG
KI M TOÁN
(Dùng cho sinh viên h đào t o đ i h c t xa)
L u hành n i b
HÀ N I - 2007
H C VI N CÔNG NGH B U CHÍNH VI N THÔNG
KI M TOÁN
Biên so n :
THS. INH XUÂN D NG
CN. NGUY N TH CHINH LAM
L I NÓI
U
Trong n n kinh t th tr ng, ho t đ ng ki m toán đã tr thành nhu c u t t y u đ i v i
ho t đ ng kinh doanh và nâng cao hi u qu qu n lý c a các doanh nghi p trong quá trình c nh
tranh và h i nh p.
V i m c đích cung c p nh ng ki n th c chung v Ki m toán và Ki m toán n i b trong
doanh nghi p. Môn h c Ki m toán đ c biên so n là m t môn thu c chuyên ngành trong ch ng
trình đào t o chuyên ngành Qu n tr kinh doanh. Môn h c không ch cung c p cho sinh viên
nh ng ki n th c c b n mang tính lý lu n mà còn giúp sinh viên n m đ c nh ng ph ng pháp,
trình t , th t c… c a ki m toán nói chung và t ch c ki m toán n i b trong doanh nghi p nói
riêng.
Bài gi ng đ
c biên so n v i s tham gia c a các tác gi :
1. Th c s
inh Xuân D ng - Tr
Ch biên và vi t ch ng VI.
ng b môn Tài chính K toán Khoa QTKD BCVT1,
2. CN. Nguy n Th Chinh Lam- Gi ng viên B môn Tài chính K toán Khoa QTKD
BCVT1 Tham gia vi t các ch ng I, II, III, IV, V.
Trong quá trình biên so n bài gi ng này các tác gi đã c g ng nghiên c u và thu th p
nh ng ki n th c c ng nh nh ng v n b n m i nh t c a nhà n c, nh ng tài li u m i v ki m toán
đ mong mu n cung c p đ y đ và k p th i các thông tin cho b n đ c. Tuy nhiên, bài gi ng không
tránh kh i nh ng khi m khuy t v c n i dung và hình th c.
Chúng tôi xin chân thành c m n s đóng góp ý ki n c a b n đ c đ bài gi ng ngày càng
hoàn thi n h n.
Hà Tây, ngày 20 tháng 03 n m 2007
Ch
ng 1: T ng quan v ki m toán.
CH
NG I: T NG QUAN V KI M TOÁN
Ch ng này nh m gi i thi u nh ng ki n th c c b n nh t v ki m toán bao g m: b n ch t
c a ki m toán, ch c n ng c a ki m toán đ ng th i nêu ra nh ng lo i ki m toán khác nhau c n c
vào các tiêu th c phân lo i. Ch ng 1 còn cung c p nh ng ki n th c đ h c viên có nh ng nh n
đ nh ban đ u v v trí c a ki m toán trong ho t đ ng c a doanh nghi p c ng nh trong n n kinh t
qu c dân. Có nhi u h c viên th ng quan ni m ch c n ng ki m toán hoàn toàn gi ng nh ch c
n ng ki m tra, tuy nhiên khi nghiên c u n i dung ch ng 1, yêu c u đ i v i h c viên không ch
hi u đ c nh ng v n đ chung v ki m toán mà qua đó c n phân bi t đ c ch c n ng ki m toán
v i ch c n ng ki m tra.
1.1 B N CH T C A KI M TOÁN
Ki m toán (Audit) ngu n g c t la tinh “Audire” ngh a là “Nghe”. Hình th c ban đ u c a
ki m toán c đi n là vi c ki m tra và th c hi n b ng cách ng i đ c báo cáo đ c to lên cho m t
bên đ c l p nghe và ch p nh n. Thu t ng “ki m toán” th c s m i xu t hi n và s d ng Vi t
Nam t nh ng n m đ u c a th p k 90. Khái ni m ki m toán hi n nay v n ch a có s th ng nh t
gi a các qu c gia, sau đây là khái ni m v ki m toán m t s n c.
Anh ng i ta khái ni m: “Ki m toán là s ki m tra đ c l p và là s bày t ý ki n v
nh ng báo cáo tài chính c a m t xí nghi p do các ki m toán viên đ c b nhi m đ th c hi n
nh ng công vi c đó theo đúng v i b t c ngh a v pháp lý nào có liên quan”.
M , các chuyên gia ki m toán khái ni m: “Ki m toán là m t quá trình mà qua đó m t
ng i đ c l p, có nghi p v t p h p và đánh giá v thông tin có th l ng hoá có liên quan đ n
m t th c th kinh t riêng bi t nh m m c đích xác đ nh và báo cáo m c đ phù h p gi a thông tin
có th l ng hoá v i nh ng tiêu chu n đã đ c thi t l p”
T i C ng hoà Pháp ng i ta có khái ni m: “Ki m toán là vi c nghiên c u và ki m tra tài
kho n niên đ c a m t t ch c do m t ng i đ c l p, đ danh ngh a g i là ki m toán viên ti n
hành đ kh ng đ nh nh ng tài kho n đó ph n ánh đúng đ n tình hình tài chính th c t , không che
d u s gian l n và chúng đ c trình bày theo m u chính th c c a lu t đ nh”.
Các khái ni m trên tuy có khác nhau v t ng . Song t u chung l i bao hàm n m y u t
c b n sau:
1. B n ch t c a ki m toán là vi c xác minh và bày t ý ki n.
ph i c quá trình ki m toán và b máy ki m toán.
2.
ây là y u t c b n chi
i t ng tr c ti p c a ki m toán là các báo cáo tài chính c a các t ch c hay m t
th c th kinh t . Thông th ng các báo cáo tài chính là b ng cân đ i k toán, báo cáo
k t qu kinh doanh, báo cáo l u chuy n ti n t ...
3. Khách th c a ki m toán đ c xác đ nh là m t th c th kinh t ho c m t t ch c (m t
c quan thu c chính ph , m t doanh nghi p hay m t cá nhân kinh doanh...).
3
Ch
ng 1: T ng quan v ki m toán.
4. Ng i th c hi n ki m toán là nh ng ki m toán viên đ c l p v i khách th ki m toán
có nghi p v chuyên môn và đ c c quan có th m quy n ch ng nh n.
5. C s đ th c hi n ki m toán là nh ng lu t đ nh, tiêu chu n hay chu n m c chung.
Nh ng khái ni m trên cho th y khá đ y đ v nh ng đ c tr ng c a ki m toán. Tuy nhiên
nh ng quan đi m này m i ch nhìn nh n trên giác đ ki m toán tài chính v i đ i t ng ch y u là
các báo cáo tài chính do ki m toán viên đ c l p ti n hành trên c s các chu n m c chung.
M t s quan đi m khác cho r ng: Ki m toán đ ng ngh a v i ki m tra k toán, nó th c hi n
ch c n ng rà soát các thông tin và ch ng t k toán đ n t ng h p cân đ i k toán. ây là quan
đi m mang tính ch t truy n th ng trong đi u ki n ki m tra ch a phát tri n và trong c ch k
ho ch hoá t p trung. Trong n n kinh t th tr ng, ng i quan tâm đ n thông tin k toán không
ch có nhà n c mà còn có các nhà đ u t , nhà qu n lý, khách hàng và ng i lao đ ng... Vì v y
công tác ki m tra k toán c n đ c th c hi n r ng rãi, đa d ng, song l i th t khoa h c, khách quan
trung th c, đ s c thuy t ph c và t o lòng tin cho ng i quan tâm. Trong đi u ki n đó vi c tách
ch c n ng ki m toán ra ho t đ ng đ c l p là m t xu h ng t t y u c a l ch s .
Theo quan đi m hi n đ i, ph m vi ki m toán r t r ng bao g m nh ng l nh v c ch y u
sau:
1. Ki m toán v thông tin: H ng vào vi c đánh giá tính trung th c và h p pháp c a các
tài li u, làm c s cho vi c gi i quy t các m i quan h v kinh t và t o ni m tin cho
nh ng ng i quan tâm đ n tài li u k toán.
2. Ki m toán quy t c: H ng vào vi c đánh giá tình hình th c hi n các th l , ch đ ,
lu t pháp c a đ n v ki m tra trong quá trình ho t đ ng.
3. Ki m toán hi u qu :
i t ng tr c ti p là s k t h p gi a các y u t , các ngu n l c
trong m t doanh nghi p, lo i này giúp cho vi c hoàn thi n, c i t ho t đ ng kinh
doanh c a đ n v ki m toán.
4. Ki m toán hi u n ng: c bi t đ c quan tâm khu v c kinh t công c ng (các doanh
nghi p nhà n c, các ch ng trình, d án đ u t t NSNN) c n thi t đánh giá n ng
l c ho t đ ng đ có nh ng gi i pháp thích h p.
T nh ng v n đ trình bày trên cho th y m t s v n đ ch y u sau:
Th nh t: Ki m toán là ho t đ ng đ c l p, ch c n ng c b n c a ki m toán là xác minh,
thuy t ph c đ cung c p thông tin cho nh ng đ i t ng có quan tâm, qua ch c n ng xác minh
ki m toán viên có th bày t ý ki n c a mình v nh ng v n đ t ng ng. Ch c n ng này quy t
đ nh s t n t i c a ho t đ ng ki m toán.
Th hai: V i b n ch t và ch c n ng trên, ki m toán ph i đ c th c hi n m i ho t đ ng
ki m tra, ki m soát nh ng v n đ có liên quan đ n th c tr ng tài chính k toán và các v n đ khác
có liên quan, nh ng v n đ này làm c s cho vi c ki m toán m t cách khoa h c.
Th ba: N i dung c a ki m toán ph n ánh th c tr ng tình hình tài chính doanh nghi p và
vì v y ki m toán c n có nh ng b ng ch ng ki m toán tr c ti p, tr ng h p thi u các b ng ch ng
tr c ti p, c n thi t, ki m toán viên c n áp d ng các ph ng pháp k thu t đ t o l p các b ng
ch ng ki m toán.
4
Ch
ng 1: T ng quan v ki m toán.
Th t :
th c hi n ch c n ng c a mình trên ph m vi ho t đ ng tài chính xét trong quan
h t ng th các m i quan h khác, đòi h i ki m toán viên ph i hình thành m t h th ng ph ng
pháp k thu t riêng bao g m các ph ng pháp: ki m toán ch ng t , ki m toán ngoài ch ng t
(đi u tra, kh o sát, ki m kê, th nghi m...) đ m b o thích ng v i đ i t ng c a ki m toán và phù
h p v i các quy lu t và quan h c a phép bi n ch ng.
Th n m: Ki m toán là m t ho t đ ng chuyên sâu, m t khoa h c chuyên ngành do v y
ho t đ ng này đ c th c hi n b i nh ng ng i có trình đ nghi p v chuyên sâu v k toán và
ki m toán.
T nh ng nghiên c u trên đây có th đ a ra khái ni m v ki m toán nh sau:
Ki m toán là quá trình xác minh và bày t ý ki n v th c tr ng ho t đ ng đ c ki m toán
b ng các ph ng pháp k thu t c a ki m toán ch ng t và ngoài ch ng t do các ki m toán viên
có trình đ nghi p v t ng x ng th c hi n trên c s h th ng pháp lý có hi u l c.
Ngoài vi c xem xét khái ni m c a ki m toán, đ hi u rõ h n v b n ch t c a ki m toán,
sau đây là s đ t ng quan v ho t đ ng c a ki m toán.
S đ 1.1: T ng quan v ho t đ ng c a ki m toán
Các thông tin có
th đ nh l ng
c ađ nv đ c
k.toán
Các chuyên gia
đ cl p
Thu th p và
đánh giá các
b ng ch ng
(phù h p v i chu n m c)
Báo cáo
k t qu
Các chu n m c đã
đ c xây d ng
Gi i thích m t s thu t ng :
- Các chuyên gia đ c l p.
Các chuyên gia này là các ki m toán viên (ch th c a quá trình ki m toán). Ki m toán
viên ph i là ng i có đ kh n ng đ hi u các chu n m c đã s d ng, và ph i đ th m quy n đ i
v i đ i t ng đ c ki m toán đ có th thu th p đ c đ y đ các b ng ch ng thích h p làm c s
cho các ý ki n k t lu n khi báo cáo k t qu ki m toán. ng th i ki m toán viên ph i là ng i đ c
l p v quan h tình c m và kinh t ... đ i v i lãnh đ o đ n v đ c ki m toán, ki m toán viên ph i
là ng i vô t và khách quan trong công vi c ki m toán.
- Thu th p và đánh giá các b ng ch ng.
5
Ch
ng 1: T ng quan v ki m toán.
B ng ch ng ki m toán đ c hi u m t cách chung nh t là m i ki m toán viên đã thu th p
đ xác đ nh m c đ t ng quan và phù h p gi a các thông tin (liên quan đ n công vi c ki m
toán) c a m t đ n v v i các chu n m c đã đ c thi t l p. Quá trình ki m toán th c ch t là quá
trình ki m toán viên s d ng các ph ng pháp, các k thu t ki m toán đ thu th p và xét đoán các
b ng ch ng ki m toán.
- Các thông tin đã đ
c đ nh l
ng và chu n m c đã đ
c xây d ng.
ti n hành m t cu c ki m toán thì c n ph i có các thông tin có th đ nh l ng đ c, có
th ki m tra đ c và các chu n m c c n thi t đ theo đó ki m toán viên có th đánh giá thông tin
đã thu th p. Nh ng thông tin này có th là nh ng thông tin v tài chính ho c phi tài chính. Ch ng
h n báo cáo tài chính c a doanh nghi p; giá tr quy t toán cho m t công trình đ u t XDCB; báo
cáo thu c a doanh nghi p; s gi máy ch y và ti n l ng nhân công...
Các chu n m c đ c xây d ng và s d ng trong ki m toán là c s đ đánh giá các thông
tin đã ki m tra, các chu n m c này r t đa d ng và phong phú tu thu c t ng lo i ki m toán và
m c đích c a t ng cu c ki m toán. Thông th ng các chu n m c này đ c quy đ nh trong các
v n b n pháp quy đ i v i t ng l nh v c ho c c ng có th là các quy đ nh n i b c a ngành, n i b
m t t ng công ty, hay m t đ n v thành viên...
-
nv đ
c ki m toán.
M t đ n v đ c ki m toán có th là m t t ch c kinh t ho c đ n v hành chính s
nghi p... (M t DNNN, công ty c ph n, công ty TNHH, m t c quan thu c Chính ph ...). Trong
m t s tr ng h p cá bi t, đ n v đ c ki m toán có th là m t xí nghi p, m t đ n v thành viên
không có t cách pháp nhân, th m chí là m t phân x ng, m t c a hàng hay m t cá nhân (h kinh
doanh).
- Báo cáo k t qu .
Giai đo n cu i cùng c a quá trình ki m toán là báo cáo k t qu ki m toán. Tu thu c vào
lo i ki m toán, các báo cáo có th khác nhau v b n ch t, v n i dung. Nh ng trong m i tr ng
h p chúng đ u ph i thông tin cho ng i đ c v m c đ t ng quan và phù h p gi a các thông tin
đã ki m tra và các chu n m c đã đ c xây d ng. V hình th c, các báo cáo ki m toán c ng r t
khác nhau, có th có nh ng lo i r t ph c t p (nh khi ki m toán báo cáo tài chính), ho c có th là
báo cáo đ n gi n b ng mi ng (VD: tr ng h p cu c ki m toán ti n hành ch đ báo cáo cho m t
cá nhân nào đó nh m m c đích qu n tr , ho c vi c ki m toán ch th c hi n t i m t b ph n nh đ
xác nh n v m t thông tin nào đó).
1.2 M C ÍCH C A KI M TOÁN
Chúng ta đ u bi t r ng, các báo cáo tài chính hàng n m (b ng cân đ i k toán, báo cáo k t
qu kinh doanh, báo cáo l u chuy n ti n t ...) do doanh nghi p l p ra là m i quan tâm c a nhi u
ng i nh : các ch doanh nghi p, các c đông, h i đ ng qu n tr , các doanh nghi p b n, các ngân
hàng, các nhà đ u t ... Tuy nhiên, m i đ i t ng quan tâm đ n báo cáo tài chính c a doanh
nghi p trên nhi u giác đ khác nhau, nh ng t t c c n m t báo cáo tài chính có đ tin c y cao,
chính xác và trung th c. Do v y c n ph i có m t bên th ba đ c l p và khách quan có ki n th c
ngh nghi p, uy tín và trách nhi m pháp lý đ ki m tra, xem xét và đ a ra k t lu n là các báo cáo
tài chính đó l p ra có phù h p v i các ph ng pháp và chu n m c k toán hay không, có ph n ánh
trung th c tình hình tài chính c a doanh nghi p hay không. ó chính là công vi c c a ki m toán
6
Ch
ng 1: T ng quan v ki m toán.
viên đ c l p thu c các công ty ki m toán chuyên nghi p. Lu t pháp c a nhi u n c đã quy đ nh
r ng, ch có các báo cáo tài chính đã đ c xem xét và có ch ký xác nh n c a ki m toán viên m i
đ c coi là h p pháp đ làm c s cho Nhà n c tính thu c ng nh các bên quan tâm gi i quy t
các m i quan h kinh t khác đ i v i doanh nghi p.
Nh v y, gi a k toán và ki m toán có m i liên h m t thi t v i nhau, m i quan h ch c
n ng k toán v i ch c n ng ki m toán và nh ng ng i nh n thông tin do ki m toán cung c p có
th khái quát b ng s đ v chu trình th m tra thông tin nh B ng 1.2
S đ 1.2: Chu trình th m tra thông tin
Ho t đ ng kinh t
trong n i n i DN
1
4
Nh ng ng i
nh n thông tin
5
Ch c n ng
ki m toán
Ch c n ng k
toán
3
2
Thông tin k toán
tài chính
Chú gi i:
(1) S li u phát sinh t ho t đ ng kinh t đ
c x lý thông qua ch c n ng k toán.
(2) Các thông tin trong báo cáo tài chính đ
c l y t s li u k toán đã đ
(3) Các thông tin trong báo cáo tài chính hàng n m ph i đ
và báo cáo ti p sau đó.
c x lý.
c ki m toán viên đ c l p ki m tra
(4) Ki m toán viên th m đ nh ki m tra báo cáo tài chính và h th ng k toán, h th ng ki m
toán n i b c a doanh nghi p đ c ki m toán.
(5) Ki m toán viên báo cáo v m c đ đáng tin c y c a báo cáo tài chính.
7
Ch
ng 1: T ng quan v ki m toán.
Các ý ki n nh n xét c a ki m toán viên v m c đ tin c y c a các báo cáo tài chính đ c
trình bày trong báo cáo ki m toán. Có nhi u lo i ý ki n nh n xét khác nhau và nhi u lo i báo cáo
ki m toán t ng ng.
1.3 CH C N NG C A KI M TOÁN
1.3.1 Ch c n ng xác minh
Ch c n ng xác minh nh m kh ng đ nh m c đ trung th c c a tài li u và tính pháp lý c a
vi c th c hi n các nghi p v hay vi c l p các báo cáo tài chính.
Xác minh là ch c n ng c b n nh t g n li n v i s ra đ i, t n t i và phát tri n c a ho t
đ ng ki m toán.
B n thân ch c n ng này không ng ng phát tri n và đ c th hi n trên nhi u giác đ khác
nhau tu đ i t ng c th c a ki m toán là báo cáo tài chính hay nghi p v kinh t c th ho c
toàn b tài li u k toán ph n ánh tình hình s n xu t kinh doanh c a đ n v . Do tính ch t ph c t p
và yêu c u pháp lý ngày càng cao nên vi c xác minh báo cáo tài chính c n có hai yêu c u:
- Tính trung th c c a các s li u.
- Tính h p th c c a các bi u m u ph n ánh tình hình tài chính.
1.3.2 Ch c n ng bày t ý ki n
Ch c n ng bày t ý ki n có quá trình phát tri n lâu dài. Song s n ph m c th ch th y rõ
th i k phát tri n c a ki m toán (cu i th k XX). Trong giai đo n hi n nay cách th c th c hi n
ch c n ng bày t ý ki n c ng r t khác bi t gi a các khách th ki m toán và gi a các n c có c
s kinh t pháp lý khác nhau:
khu v c kinh t công c ng: (các DNNN, các đ n v s nghi p...) đ u có s ki m soát
c a ki m toán nhà n c. Trong quan h này, ch c n ng xác minh và ch c n ng bày t ý ki n c a
ki m toán đ u đ c chú tr ng.
Ví d : Pháp và các n c Tây âu, c quan ki m toán nhà n c có quy n ki m tra các tài
li u v tình hình qu n lý c a các t ch c s d ng ngân sách đ xác minh tính chính xác và h p l
c a tài li u thu chi và qu n lý ngân sách.
i v i các n c B c M và m t s n c nh úc,
Singapore... thì ch c n ng bày t ý ki n l i th c hi n b ng ph ng th c t v n. Ho t đ ng t v n
này ch y u trong l nh v c ngu n thu và s d ng công qu , ngoài ra ch c n ng t v n còn bao
hàm c vi c phác th o và xem xét nh ng d ki n v lu t tr c khi đ a ra th o lu n qu c h i.
khu v c kinh doanh ho c các d án n c ngoài, ng i ta th ng thiên v ch c n ng bày
t ý ki n v đ c th c hi n qua ph ng th c t v n. Do đó, trong tr ng h p này n u s n ph m
c a ch c n ng xác minh là “báo cáo ki m toán” thì s n ph m c a ch c n ng t v n là “th qu n
lý”.
Ngoài ch c n ng t v n cho qu n tr doanh nghi p, các công ty ki m toán chuyên nghi p
còn phát tri n ch c n ng t v n c a mình trong nhi u l nh v c chuyên sâu đ c bi t nh : t v n v
đ u t , t v n v thu ...
1.4 CÁC LO I KI M TOÁN
1.4.1 Phân lo i ki m toán theo đ i t
8
ng c th
Ch
ng 1: T ng quan v ki m toán.
a, Ki m toán báo cáo tài chính (Audit of Financial Statemens)
Là vi c ki m toán đ ki m tra và xác nh n tính trung th c h p lý c a báo cáo tài chính
c ng nh vi c báo cáo tài chính có phù h p v i các nguyên t c, chu n m c k toán đ c th a
nh n hay không. Các báo cáo tài chính đ c ki m toán nhi u nh t là b ng cân đ i k toán, báo
cáo k t qu ho t đ ng s n xu t kinh doanh, báo cáo l u chuy n ti n t , k c các b ng ghi chú,
thuy t minh b sung báo cáo tài chính. Công vi c ki m toán báo cáo tài chính do các t ch c ki m
toán chuyên nghi p th c hi n đ ph c v cho các nhà qu n lý, chính ph , các ngân hàng và ch
đ u t , cho ng i bán, ng i mua...
b, Ki m toán nghi p v (Operation Audit)
Ki m toán nghi p v là vi c ki m tra các trình t và các ph ng pháp tác nghi p b
ph n ho c đ n v ki m toán, các tác nghi p này không ch gi i h n trong l nh v c tài chính k
toán mà còn m r ng sang c đánh giá các l nh v c khác nh : c c u t ch c doanh nghi p,
nghi p v s d ng máy tính, các ph ng pháp s n xu t, Marketing và m i l nh v c qu n lý n u
c n...
Trong l ch s t gi a th k XX v tr c, ki m toán nghi p v ch y u gi i h n các
nghi p v tài chính k toán. T nh ng n m 50 tr đi, ki m toán nghi p v đ c m r ng sang các
l nh v c hi u n ng và hi u qu qu n lý, vì v y k t qu c a ki m toán nghi p không ch gi i h n
trong ph m vi tài chính k toán mà còn nâng cao đ c hi u n ng và hi u qu c a ho t đ ng qu n
lý. N u ki m toán n i b th ng ph i quan tâm đ n c hai l nh v c trên thì ki m toán đ c l p
th ng quan tâm nhi u h n đ n k t qu tài chính.
Nghi p v tài chính k toán hay hi u n ng, hi u qu qu n lý là nh ng l nh v c có ph m vi
r t r ng vì v y ki m toán đ i t ng này th ng không ki m toán toàn di n.
Ví d : Trong m t t
c a thông tin mà qu n lý s
khác ki m toán nghi p v l
c ng là s khác bi t gi a ki
ch c này, ki m toán nghi p v ph i đánh giá s xác đáng và đ y đ
d ng trong vi c ra quy t đ nh mua TSC m i thì trong m t t ch c
i c n đánh giá hi u n ng c a s n ph m trong quá trình tiêu th . ây
m toán tài chính và ki m toán nghi p v .
Trong t ch c, quá trình c ng nh k t qu ki m toán c a ki m toán nghi p v c ng không
d dàng xác đ nh thành nh ng tiêu chu n, nh ng bi u m u nh ki m toán tài chính. H n n a hi u
n ng, hi u qu c a các nghi p v khó đánh giá khách quan h n nhi u so v i vi c làm đúng các
báo cáo tài chính theo đúng nh ng nguyên t c tài chính k toán đã đ c ban hành. Vì v y, vi c
thi t l p nh ng chu n m c cho ki m toán nghi p v cho đ n nay v n ch a th c hi n đ c. Do đó
trong th c t , ki m toán viên nghi p v th ng quan tâm đ n vi c đ a ra nh ng ý ki n t v n v
các ho t đ ng t ng t nh ý ki n c a các chuyên gia đánh giá.
c, Ki m toán liên k t (Intergrated Audit)
Ki m toán liên k t là s sát nh p các lo i ki m toán trên. ây là vi c th m xét vi c qu n
lý các ngu n tài chính, nhân l c... đã u quy n cho ng i s d ng (th ng là các doanh nghi p
nhà n c...). Vì v y trong ki m toán liên k t đ ng th i ph i gi i quy t hai yêu c u:
M t là: Xác minh tính trung th c c a các thông tin tài chính và xác đ nh m c an toàn c a
các nghi p v tài chính và ch t l ng c a h th ng ki m soát n i b . Yêu c u này t ng ng v i
các m c tiêu c a ki m toán tài chính.
9
Ch
ng 1: T ng quan v ki m toán.
Hai là: H ng vào nh ng ho t đ ng khác c a doanh nghi p (hi u qu ) trong đó c n xem
xét vi c thi t l p h th ng thông tin và qu n lý c ng nh vi c đi u hành doanh nghi p đ t i u
hoá vi c s d ng các ngu n l c, n i dung t i u hoá th ng đ c xác đ nh b ng ba ch E
- Economic (ti t ki m):
c hi u là vi c mua s m các ngu n l c ph i h p lý v s l
và b o đ m yêu c u ch t l ng v i chi phí th p nh t.
ng
- Efficiency (hi u qu ):
c hi u là quan h gi a m t bên là các s n ph m, d ch v làm
ra v i m t bên là ngu n l c đã t o ra chúng v i yêu c u có k t qu t i đa v i chi phí v ngu n l c
t i thi u.
- Effect (hi u n ng): Là xét m c tiêu và k t qu c th c a m t quá trình.
Nh v y, th c ch t vi c ki m toán liên k t là s k t h p c a các lo i ki m toán tài chính
và ki m toán nghi p v , ki m toán đ nh k và ki m toán th ng xuyên, ki m toán bên trong (n i
ki m) và ki m toán bên ngoài (ngo i ki m).
1.4.2 Phân lo i ki m toán theo ch th ki m toán
C n c vào ch th ki m toán chúng ta có ki m toán n i b , ki m toán Nhà n
toán đ c l p.
c và ki m
a, Ki m toán n i b (Internal Audit)
Là lo i ki m toán do các ki m toán viên n i b c a đ n v ti n hành. Ph m vi c a ki m
toán viên n i b xoay quanh vi c ki m tra và đánh giá tính hi u l c và tính hi u qu c a h th ng
k toán và h th ng ki m soát n i b c ng nh ch t l ng th c thi trong nh ng trách nhi m đ c
giao.
Trên th c t , ph m vi c a ki m toán n i b r t bi n đ ng và tu thu c vào quy mô, c c u
c a doanh nghi p c ng nh yêu c u c a các nhà qu n lý doanh nghi p tuy nhiên ki m toán n i b
ho t đ ng trên m t s l nh v c ch y u sau:
+ Rà soát toàn b h th ng k toán và quy ch ki m soát n i b có liên quan, giám sát s
ho t đ ng c a các h th ng này c ng nh tham gia hoàn thi n chúng.
+ Ki m tra l i các thông tin tác nghi p và thông tin tài chính bao g m vi c soát xét các
ph ng ti n đã s d ng đ xác đ nh, tính toán, phân lo i và báo cáo, th m đ nh c th các kho n
m c cá bi t (ki m tra chi ti t các nghi p v , các s d và các b c công vi c...)
+ Ki m tra tính kinh t , hi u qu c a các ho t đ ng k c các v n đ không có tính ch t tài
chính c a đ n v .
Nh v y, l nh v c ch y u c a ki m toán n i b là ki m toán các ho t đ ng đ đánh giá
tính kinh t , tính h u hi u và hi u qu ho t đ ng c a các b ph n trong đ n v . Bên c nh đó các
ki m toán viên n i b c ng ti n hành các cu c ki m toán tuân th đ xem xét vi c ch p hành các
chính sách, quy đ nh c a đ n v .
B ph n ki m toán n i b có th ch g m m t vài ng i nh ng đ n v trung bình nh ng
có th lên đ n hàng tr m ng i m t s công ty r t l n. B ph n ki m toán n i b th ng đ c
t ch c tr c thu c và báo cáo tr c ti p cho giám đ c, các thành viên cao c p khác c a đ n v đ
đ m b o ho t đ ng đ c h u hi u. nh ng công ty r t l n, b ph n ki m toán n i b th m chí
còn tr c thu c u ban ki m toán (ho c ban ki m toán) c a h i đ ng qu n tr . U ban này bao g m
10
Ch
ng 1: T ng quan v ki m toán.
m t s thành viên c a h i đ ng qu n tr nh ng không gi ch c v hay đ m trách công vi c gì
trong đ n v . Tính ch t đ c l p giúp cho U ban ki m toán th c hi n ch c n ng giám sát c a mình
đ i v i m i ho t đ ng c a đ n v .
Tuy đ c t ch c đ c l p v i b ph n đ c ki m tra, nh ng ki m toán n i b là m t b
ph n c a đ n v nên không th hoàn toàn đ c l p v i đ n v đ c. Vì v y, các báo cáo c a ki m
toán n i b th ng đ c ch doanh nghi p r t tin t ng, nh ng giá tr pháp lý th ng không cao.
b, Ki m toán nhà n
c (Government Audit)
Là công vi c ki m toán do các c quan qu n lý ch c n ng c a nhà n c (tài chính,
thu ,...) và c quan ki m toán nhà n c ti n hành theo lu t đ nh. Ki m toán nhà n c th ng ti n
hành các cu c ki m toán tuân th , xem xét vi c ch p hành các chính sách, lu t l và ch đ nhà
n c t i các đ n v s d ng v n và kinh phí c a nhà n c (ngoài ra, ki m toán nhà n c còn th c
hi n ki m toán ho t đ ng nh m đánh giá s h u hi u và hi u qu ho t đ ng c a các đ n v s
d ng v n và kinh phí c a nhà n c).
V mô hình t ch c, c quan ki m toán có th tr c thu c chính ph (c quan hành pháp)
qu c h i (c quan l p pháp) ho c toàn án (c quan t pháp). Ch ng h n M , v n phòng k toán
tr ng Hoa k (GAO) là m t c quan trung l p trong ngành l p pháp c a chính quy n Liên bang.
T ch c GAO có nhi m v báo cáo và ch u trách nhi m tr c ti p v i Qu c h i. Trách nhi m
tr c tiên c a ki m toán viên thu c GAO là th c hi n ch c n ng ki m toán cho Qu c h i. Liên
bang
c, C quan ki m toán Nhà n c liên bang c ng nh c a các bang đ u do Qu c h i liên
bang ho c Bang l p ra nh ng có v trí đ c l p đ i v i c c quan l p pháp, hành pháp và t pháp,
do đó có v trí khách quan trong vi c ki m tra, giám sát các đ n v s d ng ngu n v n do NSNN
c p. Ki m toán Nhà n c do Qu c h i l p ra nh ng không ph thu c vào Qu c h i. Qu c h i
không có quy n ra l nh cho ki m toán, nh ng có th yêu c u ki m toán ti n hành ki m tra c
quan Nhà n c nào xét th y c n thi t. Trong khi đó, Toà Th m k C ng hoà Pháp là m t mô hình
đ c bi t trong l nh v c ki m toán Nhà n c. Toà này th ng th c hi n ch c n ng c a c quan
ki m toán Nhà n c là ki m tra quy t toán NSNN các c p, đ ng th i làm ch c n ng c a c quan
xét x nh m t toà án, không ph thu c vào c quan l p pháp c ng nh c quan hành pháp. Toà
th m k Pháp có quy n ti n hành ki m tra tài kho n, ch ng t , s k toán c a t t c các c quan
chính quy n Nhà n c (tr tài kho n c a T ng th ng, qu c h i, th ng vi n và u ban t pháp),
các công s qu c gia, các doanh nghi p công, các t ch c đ m b o xã h i. Toà th m k Pháp còn
có quy n xét x nh m t toà án b ng các phán quy t c a mình, Toà có th quy k t trách nhi m cá
nhân và ti n b c c a các k toán viên công và các qu mà h n m gi , có th ra l nh cho h có th
l y ti n túi ra đ n cho các kho n chi tr không h p l hay các kho n do thi u trách nhi m đ th t
thoát.
n c ta, ki m toán Nhà n c đ c thành l p theo ngh đ nh 70 CP ngày 11/07/94 c a
Chính ph đ giúp Th t ng Chính ph th c hi n ch c n ng ki m tra và xác nh n tính đúng đ n
h p pháp c a tài li u và s li u k toán, báo cáo quy t toán c a các c quan Nhà n c, đ n v s
nghi p, đ n v kinh t Nhà n c, các đoàn th qu n chúng, các t ch c xã h i s d ng kinh phí do
NSNN c p. Ki m toán Nhà n c th c hi n ki m toán báo cáo quy t toán ngân sách c a T nh,
Thành ph tr c thu c trung ng tr c khi trình ra h i đ ng nhân dân và t ng quy t toán NSNN
c a Chính ph tr c khi trình Qu c h i, ki m toán Nhà n c c ng ki m toán báo cáo tài chính
các B , c quan thu c Qu c h i, toà án nhân dân, vi n ki m sát nhân dân, các đ n v s nghi p
11
Ch
ng 1: T ng quan v ki m toán.
công, các đoàn th qu n chúng, các t ch c xã h i có s d ng kinh phí nhà n c, báo cáo quy t
toán c a các ch ng trình, d án, các công trình đ u t c a Nhà n c, các Doanh nghi p Nhà
n c. Công vi c ki m toán Nhà n c đ c ti n hành theo k ho ch ki m toán hàng n m đ c
Th T ng Chính ph phê duy t và các nhi m v đ t xu t do Th t ng giao ho c do c quan
Nhà n c có th m quy n yêu c u.
Thông qua ho t đ ng, ki m toán Nhà n c s nh n xét, đánh giá và xác nh n vi c ch p
hành các chính sách, ch đ tài chính, k toán các đ n v . ng th i ki m toán Nhà n c còn có
quy n góp ý v i các đ n v đ c ki m toán s a ch a nh ng sai ph m và ki n ngh v i c p có
th m quy n x lý các v ph m, đ xu t v i Th t ng Chính ph s a đ i, c i ti n c ch qu n lý
tài chính, k toán c n thi t.
th c hi n các nhi m v nói trên c c u t ch c b máy c quan ki m toán Nhà n
c
g m:
1. Ki m toán NSNN.
2. Ki m toán đ u t XDCB và các ch
ng trình, d án, vay n , vi n tr Chính ph .
3. Ki m toán DNNN.
4. Ki m toán ch
ng trình đ c bi t (an ninh, qu c phòng, d tr qu c gia...).
5. V n phòng ki m toán nhà n
c.
c, Ki m toán đ c l p (Independent Audit)
Ki m toán đ c l p là lo i ki m toán đ c ti n hành b i các ki m toán viên đ c l p thu c
các công ty, các v n phòng ki m toán chuyên nghi p. Ki m toán đ c l p là lo i ho t đ ng d ch v
t v n đ c pháp lu t th a nh n và b o h , đ c qu n lý ch t ch b i các hi p h i chuyên ngành
v ki m toán. Các ki m toán viên đ c l p là đ i ng hành ngh chuyên nghi p, có k n ng ngh
nghi p và đ o đ c, ph i tr i qua các k thi qu c gia và ph i đ t đ c các tiêu chu n nh t đinh v
b ng c p và kinh nghi m.
Ki m toán viên đ c l p ch y u ho t đ ng trong l nh v c ki m toán báo cáo tài chính.
Ngoài ra, tu theo yêu c u c a khách hàng, ki m toán viên đ c l p còn có th th c hi n ki m toán
ho t đ ng, ki m toán tuân th ho c ti n hành các d ch v t v n tài chính - K toán khác. các
n c có n n kinh t th tr ng phát tri n, d ch v ki m toán đ c l p r t ph bi n vì v y khái ni m
“ki m toán” th ng đ c dùng nh ki m toán đ c l p. Ch ng h n, theo đ nh ngh a c a liên đoàn
k toán qu c t (International Federation of Accoutants - IFAC) thì: “ki m toán là vi c các ki m
toán viên đ c l p ki m tra và trình bày ý ki n c a mình v các báo cáo tài chính”. M , ki m
toán viên đ c l p đ c g i là k toán viên công c ng và theo ti n s Robert. N. Anthong, giáo s
tr ng đ i h c Harvard thì: “ki m toán là vi c xem xét, ki m tra vi c ghi chép k toán c a các k
toán viên (đ c th a nh n, đ c l p và bên ngoài t ch c đ c ki m tra)”. n c ta quy ch v
ki m toán đ c l p trong n n kinh t qu c dân (ban hành theo ngh đ nh s 07/CP ngày 29/01/1994
c a Chính ph ) đã ghi rõ: “ki m toán đ c l p là vi c ki m tra và xác nh n c a ki m toán viên
chuyên nghi p thu c các t ch c đ c l p v tính đúng đ n, h p lý c a các tài li u, s li u k toán
và báo cáo quy t toán c a các doanh nghi p, các c quan, các t ch c đoàn th , t ch c xã h i khi
có yêu c u c a các đ n v này”.
Tóm t t ch
12
ng:
Ch
ng 1: T ng quan v ki m toán.
Qua nh ng n i dung chi ti t c a ch
c n n m b t đó là:
ng đã trình bày
trên, nh ng n i dung chính h c viên
1. Khái ni m ki m toán
2. M c đích ho t đ ng c a ki m toán
3. Nh ng ch c n ng chính c a ki m toán, bao g m:
+ Ch c n ng xác minh
+ Ch c n ng bày t ý ki n
4. Phân lo i ki m toán (c n c vào các tiêu th c có các cách phân lo i khác nhau)
+C n c vào đ i t
ng c th c a ki m toán:
- Ki m toán báo cáo tài chính: Là vi c ki m toán đ ki m tra và xác nh n tính trung th c
h p lý c a báo cáo tài chính c ng nh vi c báo cáo tài chính có phù h p v i các nguyên t c,
chu n m c k toán đ c th a nh n hay không
- Ki m toán nghi p v : Ki m toán nghi p v là vi c ki m tra các trình t và các ph ng
pháp tác nghi p b ph n ho c đ n v ki m toán, các tác nghi p này không ch gi i h n trong
l nh v c tài chính k toán mà còn m r ng sang c đánh giá các l nh v c khác nh : c c u t ch c
doanh nghi p, nghi p v s d ng máy tính, các ph ng pháp s n xu t, Marketing và m i l nh v c
qu n lý n u c n...
- Ki m toán liên k t: Ki m toán liên k t là s sát nh p các lo i ki m toán trên. ây là vi c
th m xét vi c qu n lý các ngu n tài chính, nhân l c... đã u quy n cho ng i s d ng (th ng là
các doanh nghi p nhà n c...).
+ C n c vào ch th ki m toán:
- Ki m toán Nhà n c: Là công vi c ki m toán do các c quan qu n lý ch c n ng c a nhà
n c (tài chính, thu ,...) và c quan ki m toán nhà n c ti n hành theo lu t đ nh. Ki m toán nhà
n c th ng ti n hành các cu c ki m toán tuân th , xem xét vi c ch p hành các chính sách, lu t
l và ch đ nhà n c t i các đ n v s d ng v n và kinh phí c a nhà n c (ngoài ra, ki m toán
nhà n c còn th c hi n ki m toán ho t đ ng nh m đánh giá s h u hi u và hi u qu ho t đ ng
c a các đ n v s d ng v n và kinh phí c a nhà n c).
- Ki m toán đ c l p: Ki m toán đ c l p là lo i ki m toán đ c ti n hành b i các ki m
toán viên đ c l p thu c các công ty, các v n phòng ki m toán chuyên nghi p. Ki m toán đ c l p
là lo i ho t đ ng d ch v t v n đ c pháp lu t th a nh n và b o h , đ c qu n lý ch t ch b i
các hi p h i chuyên ngành v ki m toán.
- Ki m toán n i b : Là lo i ki m toán do các ki m toán viên n i b c a đ n v ti n hành.
Ph m vi c a ki m toán viên n i b xoay quanh vi c ki m tra và đánh giá tính hi u l c và tính hi u
qu c a h th ng k toán và h th ng ki m soát n i b c ng nh ch t l ng th c thi trong nh ng
trách nhi m đ c giao.
Câu h i ôn t p:
1. Khái ni m ki m toán?
13
Ch
ng 1: T ng quan v ki m toán.
2. Theo quan đi m hi n đ i, ph m vi ki m toán bao g m nh ng l nh v c nào?
3. M i quan h gi a ch c n ng k toán, ch c n ng ki m toán và nh ng ng
đ c th hi n nh th nào?
i nh n thông tin
4. Trình bày ch c n ng xác minh c a ki m toán?
5. Trình bày ch c n ng bày t ý ki n c a ki m toán?
6. T i khu v c các doanh nghi p t nhân, theo anh ch ch c n ng nào c a ki m toán quan
tr ng h n? t i sao?
7.
it
ng ch y u c a lo i hình ki m toán báo cáo tài chính là gì?
8. Nêu nh ng đi m khác nhau gi a ki m toán Nhà n
tuân th ?
c, ki m toán đ c l p và ki m toán
9. Nêu nh ng đi m khác nhau gi a ki m toán và ki m tra?
10. S n ph m mà hai ch c n ng c a ki m toán cung c p là gì?
L a ch n câu tr l i phù h p:
11. Ki m toán có ch c n ng:
a. Xác minh
b. Báo cáo k t qu ki m tra
c. Bày t ý ki n
d. C a và c
12. Ch th c a ki m toán n i b :
a. Nhà n
c
b. Công ty cung c p d ch v ki m toán
c. K toán viên trong doanh nghi p
d. Do các ki m toán viên n i b trong đ n v ti n hành
13. Ki m toán báo cáo tài chính không bao g m đ i t
ng nào sau đây:
a. B ng cân đ i k toán
b. Báo cáo doanh thu
c. Báo cáo k t qu kinh doanh
d. Báo cáo l u chuy n ti n t
Tài li u tham kh o:
1. Bài gi ng ki m toán. H c vi n công ngh B u chính vi n thông
2. Ki m toán n i b . PGS.TS
ng V n Thanh
3. Ki m toán. Jonh Dunn. Ng
i d ch V Tr ng Hùng
4. Lý thuy t ki m toán.
14
i h c kinh t qu c dân
Ch
ng 2: Các khái ni m c b n s d ng trong ki m toán.
CH
NG II: CÁC KHÁI NI M C B N S
TRONG KI M TOÁN
D NG
Sau khi đã nghiên c u nh ng v n đ c b n liên quan đ n ho t đ ng ki m toán đ c gi i
thi u trong ch ng1, b t đ u t ch ng 2 h c viên s tìm hi u nh ng v n đ v ho t đ ng ki m
toán. C ng gi ng nh các môn h c khác, ki m toán có nh ng thu t ng có tính “chuyên môn’ liên
quan đ n đ c thù ho t đ ng ki m toán. Do v y, tr c khi nghiên c u nh ng n i dung liên quan
đ n ho t đ ng ki m toán, h c viên c n tìm hi u nh ng khái ni m c b n th ng đ c s d ng
trong ki m toán, ví d : b ng ch ng ki m toán, gian l n, sai sót, h s ki m toán…
Yêu c u đ i v i h c viên khi tìm hi u ch ng 2: c n hi u đ c n i dung c a các khái ni m
và vi c s d ng các khái ni m này trong ho t đ ng ki m toán th c t .
2.1 CH NG T
KI M TOÁN
KI M TOÁN, C
S
D N LI U VÀ B NG CH NG
2.1.1 Ch ng t ki m toán
Ch ng t ki m toán là ngu n t li u đ c cung c p cho ki m toán. Nh đã phân tích
ch ng tr c, đ i t ng ki m toán là th c tr ng tình hình ho t đ ng tài chính và các ho t đ ng
khác c a đ n v đ c ki m toán.
th c hi n t t ch c n ng xác minh và bày t ý ki n c a mình,
đ ng th i cung c p k p th i thông tin cho ng i quan tâm, ki m toán viên c n t n d ng m i
ngu n thông tin đã thu th p đ c đ đ a ra nh n xét và đánh giá c a mình. Nh ng thông tin c a
ki m toán viên thu th p th hi n nhi u hình th c khác nhau: ch ng t k toán, s chi ti t, s
t ng h p, b ng cân đ i phát sinh... Ngoài tài li u k toán còn có nh ng ngu n thông tin khác ph n
ánh các nghi p v phát sinh: Tài li u h ch toán ban đ u, tài li u ki m kê, biên b n x lý... Nh
v y có th khái quát thành hai d ng chính:
1, Các tài li u k toán.
- Ch ng t k toán.
- Các b ng kê, b ng t ng h p ch ng t k toán.
- Các s t ng h p và chi ti t k toán.
- Các b ng cân đ i k toán.
- ...
2, Các tài li u khác.
- Tài li u h ch toán ban đ u (s theo dõi lao đ ng, thi t b , h p đ ng...)
- Các biên b n x lý (x lý tài s n, v n, v t t ... th a thi u, x lý vi ph m h p đ ng và vi
ph m khác).
- Các đ n t khi u t ...
15
Ch
ng 2: Các khái ni m c b n s d ng trong ki m toán.
Nh v y tài li u k toán v a là đ i t ng ki m toán (đ c bi t là ki m toán n i b ) đ ng th i
v a là ch ng t ki m toán (tr c h t là ki m toán báo cáo tài chính). T đó, v i ho t đ ng ki m
toán, ch ng t ki m toán v a là c s xác đ nh n i dung, m c tiêu ki m toán v a là minh ch ng
b ng v n b n các ho t đ ng. Tuy nhiên đ s d ng vào các khâu công vi c ki m toán t vi c l p
k ho ch đ n s d ng làm b ng ch ng và nêu k t lu n... Ch ng t ph i đ c ki m tra thông qua
h th ng ki m soát n i b b ng hình th c ch n m u, th m tra hay phân lo i, phân tích.
2.1.2 C s d n li u
C s d n li u trong ki m toán tài chính là toàn b ngu n t li u đ thu th p làm b ng
ch ng ki m toán.
Ng i ta th ng s d ng hai ph
và ph ng pháp c b n.
ng pháp đ thu th p b ng ch ng là ph
ng pháp tuân th
Thu th p b ng ch ng b ng Ph ng pháp tuân th : Ki m toán có các c s d li u sau: Quy
ch ki m soát hi n có c a đ n v , các c ch này có tác d ng và ho t đ ng có tính liên t c trong
k báo cáo tài chính đã l p. Ki m toán viên có th s d ng c s d n li u này n u có th tin c y
vào h th ng ki m soát n i b c a đ n v đ c ki m toán.
Thu th p b ng ch ng b ng ph
li u sau:
ng pháp c b n, ki m toán viên quan tâm đ n các c s d n
- Các tài s n và ngu n v n trong b n cân đ i k toán.
- Các ngh a v tr n c a doanh nghi p.
- M i nghi p v kinh t phát sinh đ u đ
v s l ng, ch ng lo i...
- Các ch tiêu đ
c ghi chép đ y đ v n i dung nghi p v và đ n
c trình bày, phân lo i phù h p v i chu n m c đã đ
c quy đ nh.
Nh v y c ng nh ch ng t ki m toán, c s d n li u là c n c đ a ra k ho ch, m c tiêu,
nh n xét, k t lu n và là ngu n b ng ch ng ki m toán. Tuy nhiên c s d n li u không còn là hình
th c s khai ban đ u c a thông tin, chúng đã qua nh n xét, ch n l c b c đ u có ch ý và có s
phân tích, đánh giá c a ki m toán viên.
2.1.3 B ng ch ng ki m toán
K t thúc quá trình ki m toán m t doanh nghi p, k toán viên ph i trình bày ý ki n c a
mình v nh ng báo cáo tài chính c a doanh nghi p đ c ki m toán.
có nh ng ý ki n nh n xét
v báo cáo tài chính c a doanh nghi p có giá tr pháp lý và tính thuy t ph c, ki m toán viên ph i
thu th p và đánh giá các b ng ch ng ki m toán đ y đ và thích h p.
B ng ch ng ki m toán là nh ng thông tin ho c tài li u mà ki m toán viên thu th p đ c
trong quá trình ki m toán đ làm c s cho nh ng nh n xét c a mình và báo cáo tài chính c a
doanh nghi p đ c ki m toán.
Trong giai đo n th c hi n ki m toán, ki m toán viên thông qua vi c s d ng các ph ng
pháp, th t c ki m toán đ thu th p nh ng thông tin, tài li u c n thi t đ làm c s cho nh ng ý
ki n c a mình trong báo cáo ki m toán. S xác đáng và phù h p c a ý ki n ki m toán viên s ph
thu c nhi u vào thông tin và tài li u mà ki m toán viên thu th p đ c dùng làm c s minh ch ng
cho ý ki n c a mình. Nh v y b ng ch ng ki m toán chính là c s c a báo cáo ki m toán.
16
Ch
ng 2: Các khái ni m c b n s d ng trong ki m toán.
2.1.3.1 Các lo i b ng ch ng ki m toán
Trong th c t có nhi u lo i b ng ch ng ki m toán khác nhau.
giúp cho vi c nghiên c u,
xét đoán và s d ng b ng ch ng ki m toán đ c ti n l i và h u hi u c n th c hi n phân lo i b ng
ch ng ki m toán. Sau đây là hai cách phân lo i b ng ch ng ki m toán.
a, Phân lo i b ng ch ng ki m toán theo ngu n g c
Phân lo i b ng ch ng ki m toán theo ngu n g c là c n c vào ngu n g c c a thông tin, tài
li u có liên quan đ n báo cáo tài chính mà ki m toán viên thu th p đ c trong quá trình ki m
toán.
Theo cách phân lo i này, b ng ch ng ki m toán đ
c chia thành.
a1, B ng ch ng ki m toán do ki m toán viên t thu th p đ
c b ng cách:
- Ki m kê tài s n th c t : Nh bi n pháp ki m kê hàng t n kho c a t ki m toán xác nh n
tài s n th c t .
- Tính toán l i các bi u tính toán c a doanh nghi p: Nh các s li u, tài li u do ki m toán
viên tính toán l i có s xác nh n c a doanh nghi p ho c nh ng ng i có liên quan là h p lý.
- Quan sát s ho t đ ng c a h th ng ki m soát n i b : Là nh ng thông tin tài li u do ki m
toán viên ghi chép l i thông tin qua s quan sát h th ng ki m soát n i b doanh nghi p có d n
ch ng theo th i gian kh o sát.
a2, B ng ch ng ki m toán do doanh nghi p phát hành và luân chuy n đ n các b ph n
n i b ho c bên ngoài đ n v và các thông tin doanh nghi p thông tin cho ki m toán viên
- Ch ng t tài li u do doanh nghi p phát hành và chuy n đ n các doanh nghi p khác sau đó
quay tr l i đ n v nh : các u nhi m chi, báo n báo có c a ngân hàng.
- Ch ng t tài li u do doanh nghi p phát hành và luân chuy n trong n i b doanh nghi p
nh các phi u thu, phi u chi, phi u nh p xu t, hoá đ n bán hàng...
- Các s k toán, báo cáo tài chính k toán do doanh nghi p l p.
ng
- Nh ng thông tin (l i nói, ghi chép) c a cán b qu n lý ho c nh ng gi i trình c a nh ng
i có liên quan đ n đ n v đ c cung c p cho ki m toán viên.
a3, B ng ch ng ki m toán do bên th ba cung c p t các ngu n khác nhau
- Nh ng b ng ch ng ki m toán do nh ng ng i bên ngoài doanh nghi p cung c p tr c ti p
cho ki m toán viên: nh các b ng xác nh n n ph i tr , n ph i thu, các b ng ch ng ki m toán
này có đ c do ki m toán viên g i th đ n các đ n v cá nhân bên ngoài doanh nghi p yêu c u h
xác nh n s trung th c c a s li u.
- Các b ng ch ng do đ i t ng bên ngoài doanh nghi p có liên quan đ n báo cáo tài chính
c a doanh nghi p, nh hoá đ n bán hàng, s ph ngân hàng.
- Các ghi chép đ c l p ho c báo cáo th ng kê t ng h p theo chuyên ngành có liên quan đ n
doanh nghi p.
b, Phân lo i b ng ch ng ki m toán theo lo i hình
17
Ch
đ
ng 2: Các khái ni m c b n s d ng trong ki m toán.
C n c theo lo i hình hay còn g i là d ng b ng ch ng ki m toán thì b ng ch ng ki m toán
c chia thành các lo i sau:
b1, Các b ng ch ng v t ch t
Là b ng ch ng ki m toán mà ki m toán viên thu th p đ c trong quá trình thanh tra ho c
ki m kê các tài s n h u hình nh : hàng t n kho, tài s n c đ nh h u hình, ti n m t, các lo i ch ng
khoán.
Thu c lo i này có các lo i biên b n ki m kê hàng t n kho, bên b n ki m kê qu ti n m t,
các ch ng khoán, biên b n ki m kê tài s n c đ nh h u hình...
Các b ng ch ng v t ch t có đ tin c y cao nh t, b i vì b ng ch ng v t ch t đ
vi c ki m tra tr c ti p đ xác minh tài s n có th c hay không.
c đ a ra t
b2, Các b ng ch ng tài li u
Là các b ng ch ng ki m toán mà ki m toán viên thu th p đ
thông tin c a các bên liên quan yêu c u c a ki m toán viên.
c qua vi c cung c p tài li u,
Thu c lo i này g m:
- Các ghi chép k toán và ghi chép nghi p v c a doanh nghi p, các báo cáo ki m toán, các
b n gi i trình c a các nhà qu n lý doanh nghi p…
- Các ch ng t , tài li u do các đ i t ng bên ngoài doanh nghi p cung c p nh : Các v n
b n, gi y xác nh n, báo cáo c a bên th ba có liên quan đ n báo cáo tài chính c a doanh nghi p
đ c ki m toán nh c quan thu , h i quan, bên bán, bên mua.
- Các tài li u tính toán l i c a ki m toán viên: Thông qua vi c xác minh, phân tích s li u,
tài li u, ki m toán viên tính toán l i s li u c a doanh nghi p đ c ki m toán đ đ a ra nh ng
b ng ch ng cho nh ng ý ki n có lý c a mình nh : Tính toán l i giá các hoá đ n, vi c tính trích
kh u hao tài s n c đ nh, tính giá thành, phân b chi phí, khoá s k toán, quá trình l y s li u đ
l p báo cáo tài chính k toán... Các tài li u này c ng có tính thuy t ph c nh ng đ tin c y không
cao b ng nh ng b ng ch ng v t ch t.
b3, Các b ng ch ng ki m toán thu th p thông qua ph ng v n
Là các b ng ch ng ki m toán viên thu th p đ c thông qua vi c xác minh, đi u tra b ng
cách ph ng v n nh ng ng i có liên quan đ n tài chính c a doanh nghi p đ c ki m toán.
Thu c lo i này là nh ng ghi chép c a ki m toán viên ho c nh ng d n ch ng d i hình th c
khác nh b ng ghi âm mà ki m toán viên có đ c thông qua nh ng cu c ph ng v n ng i qu n
lý, ng i th ba nh : khách hàng, ng i bán, ch đ u t … v nh ng chi ti t có liên quan đ n
nh ng nh n xét c a ki m toán viên đ i v i báo cáo tài chính c a doanh nghi p.
Nh ng b ng ch ng này có tác d ng ch ng minh cho nh ng ý ki n c a ki m toán viên,
nh ng đ tin c y không cao b ng hai lo i b ng ch ng trên. tuy nhiên trong quá trình thu th p các
b ng ch ng, ki m toán viên s k t h p nhi u lo i b ng ch ng đ có tính thuy t ph c cao.
2.1.3.2 Yêu c u đ i v i b ng ch ng ki m toán
các ý ki n nh n xét c a ki m toán viên v báo cáo tài chính đ c ki m toán là đúng v i
m c đ nghi ng h p lý thì các b ng ch ng mà ki m toán viên đ a ra ph i đ m b o đ c các yêu
18
Ch
ng 2: Các khái ni m c b n s d ng trong ki m toán.
c u c b n c a nó. Tuy nhiên b ng ch ng ki m toán thu nh n đ c c ng có nh ng h n ch nh t
đ nh, do trong quá trình ki m toán còn ph i tính đ n chi phí c a cu c ki m toán. Song chúng v n
ph i đáp ng đ c nh ng yêu c u c b n đ th hi n tính thuy t ph c c a b ng ch ng ki m toán.
Hai yêu c u c b n c a b ng ch ng ki m toán thu th p đ
c là: Ph i có giá tr và tính đ y đ .
a, B ng ch ng ki m toán thu th p ph i có giá tr
Tính “có giá tr ” là yêu c u c a b ng ch ng ki m toán th hi n ch t l ng hay m c đ đáng
tin c y c a b ng ch ng. N u b ng ch ng đ c xem là có giá tr cao thì nó giúp r t nhi u trong
vi c ki m toán viên xem xét đ đ a ra nh ng nh n xét xác đáng và ki m toán viên s tin t ng và
yên tâm khi k t lu n báo cáo ki m toán.
Yêu c u “có giá tr ” là th c đo ch t l ng c a b ng ch ng ki m toán đã thu th p đ c, do
đó nó ch ph thu c vào các th th c ki m toán đ c l a ch n là ch y u, ch không ph thu c
nhi u vào quy mô m u ki m toán.
B ng ch ng ki m toán đ
c xem là có giá tr khi nó đ m b o các đ c đi m ch y u sau:
- Thích đáng: B ng ch ng ki m toán ph i phù h p hay thích đáng v i m c tiêu ki m toán
mà ki m toán viên đã xác đ nh. Tu theo m c tiêu ki m toán mà thu th p b ng ch ng đ ch ng
minh cho chúng. Ví d : trong quá trình ki m toán khách hàng quên không thanh toán chi phí v n
chuy n hàng hoá cho doanh nghi p, thì b ng ch ng ki m toán ph i là vi c so sánh m u m t s
hoá đ n bán hàng v i ch ng t thanh toán phí v n chuy n...
- Ngu n g c c a b ng ch ng: Các b ng ch ng đ c cung c p t các ngu n bên ngoài doanh
nghi p thì đáng tin c y h n bên trong doanh nghi p. Thí d , tài li u, thông tin thu th p đ c t
ngân hàng, khách hàng, nhà cung c p,...
- M c đ khách quan: Nh ng ch ng c có tính khách quan đáng tin c y h n, nh ng ch ng
c c n ph i có s phân tích, phán xét thì m i đi đ n k t lu n đúng hay sai. Thí d nh ng b n xác
nh n c a khách hàng v các kho n ph i thu, biên b n ki m hàng t n kho, ti n m t... là nh ng
b ng ch ng có tính khác quan, còn n u b ng ch ng là các câu h i, câu tr l i c a các nhà qu n lý
k toán v hàng t n kho, các kho n ph i thu... thì tính khách quan không cao.
- B ng ch ng do ki m toán viên thu th p tr c ti p hay gián ti p: nh ng b ng ch ng do ki m
toán viên tr c ti p thu nh n đ c thông qua vi c xem xét, quan sát, tính toán, đi u tra th c t s
có giá tr h n n u ch d a vào tài li u, thông tin do doanh nghi p ho c ng i khác cung c p.
- B ng ch ng thu nh n trong doanh nghi p có h th ng ki m soát n i b có hi u qu s có
đ tin c y h n trong doanh nghi p có h th ng ki m soát n i b y u kém.
- B ng ch ng đ c cung c p do nh ng cá nhân có đ trình đ chuyên môn s đ
có giá tr h n do cá nhân ho c ki m toán viên có trình đ chuyên môn th p.
b, B ng ch ng ki m toán thu th p đ
c đánh giá
c ph i đ m b o tính đ y đ
Yêu c u đ y đ là bi u th s l ng b ng ch ng ki m toán mà ki m toán viên thu nh n
đ c và có th d a vào đó đ đ a ra nh ng ý ki n c a mình. M c dù không có m t th c đo tuy t
đ i nào đ xem xét b ng ch ng đ y đ hay ch a nh ng s l ng ch ng c thu th p đ c có quy t
đ nh tính đ y đ c a chúng. Quy mô, m u mã ki m toán viên l a ch n đ ki m toán r t qua tr ng
trong vi c quy t đ nh tính đ y đ c a b ng ch ng ki m toán. thí d n u ch ng c ki m toán mà
19
Ch
ng 2: Các khái ni m c b n s d ng trong ki m toán.
ki m toán d n ch ng d a trên c s kh o sát, đi u tra, phân tích m t m u có 200 ch ng t (cá th )
thông th ng s th hi n tính đ y đ h n n u m u ch có 100 ch ng t (cá th ).
Song ngoài quy mô m u l a ch n đ ki m toán, tính đ y đ c a b ng ch ng còn ph
thu c vào m u đó có bao quát đ c các y u t ho c các tiêu th c có th đ i di n cho t ng th hay
không. Thí d , m u đó ph i bao g m các kho n m c th hi n tính tr ng y u trong t ng th quan
sát, ki m toán ho c nh ng b ph n, nh ng tr ng h p có m c r i ro cao. Ngoài ra m u ch n
ki m toán trong kho ng th i gian bao quát càng r ng thì tính đ u đ c a b ng ch ng càng cao.
Ngoài hai yêu c u trên, đ đáp ng các yêu v ch t l ng c a cu c ki m toán thì b ng
ch ng ki m toán thu th p ph i k p th i và có tính thuy t ph c khi đ a ra các k t lu n c a ki m
toán viên.
2.1.3.3 Các ph
ng pháp thu th p b ng ch ng ki m toán
có th thu th p đ c b ng ch ng ki m toán đ y đ và có giá tr , đáp ng yêu c u, ki m
toán viên c n áp d ng các ph ng pháp k thu t nh t đ nh trong quá trình thu th p b ng ch ng,
tuy nhiên m i cu c ki m toán đ u có m c tiêu và đ i t ng c th không hoàn toàn gi ng nhau.
c đi m c a các doanh nghi p đ c ki m toán c ng khác nhau, do đó ki m toán viên c n v n
d ng và k t h p các ph ng pháp thu th p b ng ch ng phù h p đ có đ c k t qu nh mong
mu n.
Thông th
a, Ph
ng các ki m toán viên áp d ng các ph
ng pháp thu th p b ng ch ng sau:
ng pháp ki m tra đ i chi u
Là ph ng pháp thu th p b ng ch ng thông qua vi c xem xét rà soát đ i chi u gi a các tài
li u, s li u có liên quan v i nhau, nh đ i chi u gi a các s sách k toán v i s li u ki m kê th c
t , gi a k ho ch và th c hi n, gi a đ nh m c và th c t ...
Thông th
ng bao g m hai lo i ki m tra, đ i chi u là ki m tra v t ch t và ki m tra tài li u.
- Ki m tra v t ch t cung c p b ng ch ng v t ch t có đ tin c y cao nh t. B i vì ki m tra v t
ch t là quá trình xác minh tài s n có th c hay không, nó thu c v khách quan.
Tuy nhiên ph
ng pháp này có nh ng h n ch nh t đ nh sau:
+ Ki m tra v t ch t ch a đ là b ng ch ng ch ng minh tài s n hi n có đó thu c quy n s
h u c a ai, vì có th tài s n đó hi n có doanh nghi p nh ng là tài s n đi thuê ho c nh n đ i lý
ho c b th ch p... Do v y mu n xác minh tài s n thu c quy n s h u c a đ n v hay c a ng i
khác thì ph i v n d ng c các ph ng pháp khác.
+ Ki m tra v t ch t ch cho bi t s t n t i th c t v m t l ng c a tài s n, còn v ch t
l ng, tình tr ng k thu t, tính l i th i c a tài s n thì ch a đ c n c đ phán xét. H n n a ki m
tra v t ch t không cho bi t là tài s n có đ c đánh giá đúng hay không và có tôn tr ng nguyên t c
đánh giá tài s n hay không. Do đó c n ph i v n d ng k t h p v i các ph ng pháp khác đ thu
th p b ng ch ng có giá tr và tính thuy t ph c cao h n.
- Ki m tra tài li u là quá trình xem xét xác minh c a ki m toán viên thông qua vi c ki m tra
đ i chi u các ch ng t , tài li u, s k toán, các v n b n có liên quan đ n báo cáo tài chính.
Vi c ki m tra, đ i chi u tài li u, ki m toán viên có th ti n hành qua các cách:
20
Ch
ng 2: Các khái ni m c b n s d ng trong ki m toán.
+ Ki m tra đ i chi u s li u, tài li u liên quan đ n tài li u, nghi p v ho c v vi c đ c
ch n làm m u ki m toán ho c ng u nhiên, vi c ki m tra đ i chi u s li u có th ti n hành theo
trình t ghi s , t c là t ch ng t g c đ n s k toán và đ n báo cáo k toán ho c ng c l i t báo
cáo k toán đ n s k toán và đ n ch ng t k toán. N u ki m tra theo trình t ghi s k toán s
cho chúng ta b ng ch ng nghi p v phát sinh đ u đã đ c ghi vào s đ y đ hay ch a. Ng c l i
n u ki m tra t báo cáo k toán đ n s k toán và cu i cùng ki m tra ch ng t k toán s cho b ng
ch ng là m i s li u ghi trên s k toán có ph i có đ y đ ch ng t hay không.
+ T m t k t lu n có tr c, ki m toán viên thu th p tài li u đ làm b ng ch ng c s cho
k t lu n. theo cách này đã xác đ nh đ c ph m vi c n ki m tra, đ i chi u, khi đó ki m toán viên
ch ki m tra, đ i chi u nh ng ch ng t , tài li u liên quan đ n k t lu n có tr c.
Ph ng pháp ki m tra tài li u cho chúng ta nh ng b ng ch ng là tài li u ch ng minh. Tài
li u ch ng minh là hình th c b ng ch ng đ c s d ng r ng rãi trong các cu c ki m toán vì thông
th ng vi c thu th p chúng c ng t ng đ i thu n ti n, d dàng vì chúng th ng s n có m t khác
chi phí đ thu th p c ng th p h n các ph ng pháp khác. ôi khi tài li u ch ng minh có th làm
b ng ch ng h p lý duy nh t n u chúng ta không tìm đ c các b ng ch ng khác.
Khi thu th p b ng ch ng theo ph
v nđ :
ng pháp ki m tra tài li u, ki m toán viên c n chú ý các
+
tin c y c a tài li u ch ng minh ph thu c nhi u vào ngu n g c c a tài li u. N u s
đ c l p c a tài li u thu th p đ c đ i v i doanh nghi p đ c ki m toán ngày càng cao thì đ tin
c y c a tài li u ch ng minh càng cao.
+
phòng các tr ng h p tài li u thu th p đ c đã b ng i cung c p s a ch a, t y xoá
ho c gi m o... làm m t tính khách quan c a tài li u do v y, c n ph i có s ki m tra xác minh.
b, Ph
ng pháp quan sát
Là ph ng pháp thu th p b ng ch ng thông qua quá trình ki m toán viên tr c ti p quan sát,
xem xét đ đánh gia các ho t đ ng c a doanh nghi p. ó là s ch ng ki n t n m t c a các công
vi c, ti n trình th c hi n các công vi c c a đ i t ng mà ki m toán viên c n thu th p b ng ch ng.
Ph ng pháp quan sát có th r t h u ích trong nhi u ph n hành c a cu c ki m toán, song
b n thân nó ch a th hi n đ y đ , do v y ph i k t h p v i các ph ng pháp khác.
M t khác c ng c n l u ý khi s d ng ph ng pháp này là vi c quan sát th c t , s cung c p
b ng ch ng có đ tin c y cao, nh ng b ng ch ng đó không th hi n tính ch c ch n các th i
đi m khác ngoài th i đi m quan sát.
c, Ph
ng pháp th m tra và xác nh n
Là ph ng pháp thu th p các b n xác nh n c a nh ng ng i có trách nhi m liên quan, am
hi u công vi c ho c đ i t ng c n ki m toán trong, ngoài doanh nghi p.
Vi c ti n hành th m tra và xác nh n có th th c hi n b ng cách ki m toán viên có v n b n
yêu c u nh ng ng i liên quan xác nh n nh ng thông tin theo yêu c u c a ki m toán viên (vi t
thành v n b n).
21
Ch
ng 2: Các khái ni m c b n s d ng trong ki m toán.
Không ph i t t c các đ i t ng ho c tình hu ng đ u c n b ng ch ng xác nh n.
i t ng
c a ph ng pháp này ch y u là các kho n ph i thu, ph i tr , ti n g i ngân hàng, tài s n ký g i,
ký qu , th ch p...
Các b ng ch ng thu th p đ
yêu c u sau.
c thông qua ph
ng pháp th m tra, xác nh n c n đ m b o các
- Thông tin c n xác nh n ph i theo yêu c u c a ki m toán viên.
- S xác nh n ph i th c hi n b ng v n b n.
- S đ c l p c a ng
i xác nh n thông tin.
- Ki m toán viên ph i ki m soát đ c toàn b quá trình thu th p, xác nh n b ng ch ng quá
trình ki m toán. Ki m toán viên yêu c u đ n v l p gi y đ ngh xác nh n và giao cho mình đ g i
cho ng i đ c yêu c u xác nh n và yêu c u h xác nh n song thì g i l i cho ki m toán viên nh
v y quá trình này có tính đ c l p đ i v i doanh nghi p đ c ki m toán và có tính khách quan.
Ph ng pháp này th c hi n ho nh ng ch ng c tin c y, nh ng chi phí l n, do v y ch
nh ng tr ng h p c n thi t m i áp d ng ph ng pháp này. Tuy nhiên c n đ phòng s thông
đ ng gi a doanh nghi p và đ i t ng xác minh.
d. Ph
ng pháp ph ng v n
Ph ng v n là ph ng pháp thu th p thông tin c a ki m toán viên thông qua vi c trao đ i
ph ng v n v i nh ng ng i trong đ n v . Ví d : Khi ki m toán viên c n bi t rõ h n nh ng quy
đ nh v h th ng ki m soát n i b thì có th trao đ i v i nh ng thành viên qu n lý đ n v ho c các
cá nhân trong đ n v v quy ch ki m soát n i b ... ho c mu n bi t ph ng pháp ghi s hay quá
trình ki m tra các nghi p v k toán c a đ n v , thì ki m toán viên có th ph ng v n, trao đ i đi u
tra thông tin gi a nh ng ng i qu n lý, nh ng ng i làm công tác nghi p v ...
Vi c ph ng v n có th th c hi n d ng v n đáp hay v n b n. K thu t ph ng v n đóng vai
trò r t quan tr ng trong vi c thu nh n thông tin có đ đ tin c y hay khách quan hay không. Do đó
ki m toán viên c n có s chu n b tr c cho vi c ph ng v n. Thông th ng quá trình ph ng v n
g m ba giai đo n: Giai đo n l p k ho ch, giai đo n th c hi n ph ng v n, giai đo n k t lu n.
+ Giai đo n l p k ho ch: Xác đ nh m c đích, n i dung, đ i t ng c n ph ng v n, th i gian
đ a đi m ph ng v n, nh ng tr ng đi m c n ph ng v n và th o lu n...
+ Giai đo n th c hi n ph ng v n: Tr c h t ki m toán viên c n cho ng i đ c ph ng v n
bi t mình là ai và m c đích lý do c a cu c ph ng v n... làm cho đ i t ng tho i mái trao đ i
nh ng tr ng đi m đã xác đ nh và tr l i các câu h i c u ki m toán viên không b mi n c ng ho c
b t bu c. K thu t nêu câu h i c a ki m toán viên r t quan tr ng, r t ng n g n, rõ n i dung và
m c đích c n đ t đ c.
+ Giai đo n k t lu n, thông qua vi c ph ng v n thu đ c nh ng thông tin c n thi t, ki n
toán viên c n chú ý đ n tính khách quan và s hi u bi t c a ng i đ c ph ng v n đ có đ c
nh ng k t lu n đúng đ n ph c v t t cho m c đích ki m toán. N u nh ng k t lu n c a ph ng v n
có tính ch t quan tr ng thì ki m toán viên c n ghi vào h s ki m toán c a mình.
tin c y c a b ng ch ng thu th p qua ph ng v n th ng không cao, ch y u c ng c cho
các b ng ch ng khác, ho c đ thu th p các thông tin ph n h i.
22
Ch
ng 2: Các khái ni m c b n s d ng trong ki m toán.
e, Ph
ng pháp tính toán.
Tính toán đ thu th p thông tin v các b ng ch ng ki m toán là vi c ki m tra đ chính xác
c a s li u c a vi c ghi chép k toán ho c các phép tính c a các nhân viên nghi p v , nhân viên
k toán trong quá trình x lý ch ng t , ghi s k toán và l p báo cáo k toán... Ví d nh vi c tính
toán các hoá đ n bán hàng, các ch ng t nh p, xu t kho, các s k toán t ng h p, s k toán chi
ti t, vi c tính toán phân b chi phí, tính giá thành, giá phí... Các ki m toán viên g i là ph ng
pháp làm l i hay th th c làm l i.
Ph ng pháp tính toán cung c p các b ng ch ng có đ tin c y cao xét trên giác đ c a
nh ng s li u.
f, Ph
ng pháp phân tích.
Là ph ng pháp s d ng quá trình so sánh các m i quan h , đ xác đ nh tính h p lý hay
không c a các s li u trên báo cáo tài chính c a doanh nghi p. ây là m t k n ng bao trùm nh t
c a vi c khai thác b ng ch ng ki m toán.
Thông qua vi c phân tích các s li u, so sánh các m i quan h , ki m toán viên đánh giá các
thông tin tài chính c a doanh nghi p đúng hay còn v n đ nghi ng . Vi c phân tích bao g m:
- Xem xét các b ph n, kho n m c báo cáo tài chính ho c s d tài kho n đ xác đ nh v n
đ c n th m tra.
- Nghiên c u đánh giá m i quan h n i t i gi a các y u t tài chính và thông tin khác đ có
th phát hi n nh ng sai sót c a báo cáo tài chính.
Ph ng pháp phân tích ch y u d a vào quá trình so sánh các m i quan h thông tin tài
chính v i nhau ho c gi a các thông tin tài chính và các thông tin không có tính ch t tài chính. C
th g m nh ng so sánh ch y u sau:
+ So sánh nh ng thông tin tài chính k này và các thông tin tài chính k tr
c.
Ki m toán viên có th so sánh các thông tin ki m toán k này v i các báo cáo tài chính k
tr c. Ho c có th so sánh s d trên các tài kho n k toán gi a các k . M c đích c a vi c so
sánh đó nh m phát hi n nh ng kho n m c, nh ng ch tiêu tài kho n có s bi n đ ng không bình
th ng đ t p trung th m tra xem xét. Ví d nh : S t ng đ t ng t c a chi phí s a ch a TSC
trong k so v i k tr c, c n xác đ nh nguyên nhân, t s vòng quay hàng t n kho k này so v i
k tr c đó có s bi n đ ng l n hay không, n u có thì tìm nguyên nhân...
Vi c so sánh có th áp d ng đ i v i các thông tin có th so sánh đ
kho n m c có cùng n i dung và ph ng pháp tính toán.
c t c là các ch tiêu hay
+ So sánh gi a s li u th c t và s li u k ho ch d toán.
Thông qua vi c so sánh các ch tiêu tài chính gi a th c t và k ho ch d toán s giúp ki m
toán viên phát hi n nh ng sai bi t l n v s li u th c t và k ho ch ho c d toán. T đó có th
cho th y s sai sót trong báo cáo tài chính ho c nh ng bi n đ ng v th c t s n xu t kinh doanh
mà ki m toán viên c n xem xét và th m đ nh. Ví d có s sai bi t l n gi a giá thành th c t và giá
thành k ho ch, ho c t n kho th c t v i đ nh m c hàng t n kho, gi a s n l ng th c t và s n
l ng k ho ch...
+ So sánh gi a các ch tiêu đ n v v i các ch tiêu bình quân trong ngành.
23
Ch
ng 2: Các khái ni m c b n s d ng trong ki m toán.
Thông th ng, các ch tiêu c a các đ n v và các ch tiêu ngành có quan h t ng đ ng v i
nhau (nh l i nhu n, vòng quay hàng t n kho,...). Nh v y ki m toán có th so sánh ch tiêu
chung c a ngành và ch tiêu c a doanh nghi p đ phát hi n nh ng sai l ch l n, không bình
th ng, không h p lý. T đó có th tìm ra nh ng sai sót ho c giúp ki m toán viên tìm hi u k h n
v ho t đ ng kinh doanh c a doanh nghi p.
Khi so sánh gi a các ch tiêu c a đ n v và ch tiêu ngành c n l u ý các y u t v quy mô
c ng nh y u t t ch c qu n lý, ph ng pháp h ch toán khác nhau gi a các đ n v trong ngành.
Tuy nhiên, khi so sánh c n k t h p so sánh trong m t kho ng th i gian nh t đ nh ch không
ch so sánh m t th i đi m đ có nh ng k t lu n xác đáng h n.
Tuy nhiên có th nói r ng vi c so sánh các ch tiêu v i ngành có th d n đ n m t k t qu
không chính xác và nhi u khi không th hi n k t qu nh mong mu n b i khi bình quân hoá các
ch tiêu cho ngành đã ch a đ ng nh ng k t qu không đ ng đ u.
+ So sánh s li u c a doanh nghi p và k t qu d ki n c a ki m toán viên.
Theo cách so sánh này, ki m toán viên c tính s d c a m t tài kho n nào đó d a vào
m t ho c m t s tài kho n có liên quan v i ch tiêu c tính, sau đó ki m toán viên so sánh v i
ch tiêu c tính, n u có s sai bi t l n gi a hai ch tiêu thì c n làm rõ nguyên nhân c th .
+ Nghiên c u m i quan h gi a thông tin tài chính và thông tin không có tính ch t tài chính.
Các thông tin không có tính ch t tài chính là các d li u kinh t k thu t do các h th ng
h ch toán cung c p: nh s l ng nhân viên, s l ng b u c c, hi u su t s d ng c a m t t ng
đài... M c dù các thông tin này không có tính ch t tài chính nh ng l i có m i quan h v i các ch
tiêu tài chính. Nh v y có th d a trên các thông tin trên đây có th có th thu th p làm b ng
ch ng ki m toán, ph ng pháp này th ng đ a l i hi u qu cao nh ng chi phí th p, th i gian
ng n, nh ng b ng ch ng l i có tính chu n xác, đ ng b và có giá tr v s li u k toán, th hi n
tính báo quát, không b xa và nh ng s li u c th .
Tuy nhiên khi áp d ng khi áp d ng ph
toán, ki m toán viên c n l u ý:
ng pháp phân tích đ thu th p b ng ch ng ki m
- M i quan h b n ch t gi a các ch tiêu đ c so sánh, các ch tiêu đ c so sánh ph i đ ng
nh t v n i dung và ph ng pháp tính, gi a chúng ph i có m i quan h nh t đ nh v i nhau.
- Nh ng kho n m c ho c các ch tiêu tr ng y u không ch s d ng ph ng pháp phân tích
đ ki m toán mà còn k t h p v i các ph ng pháp khác đ tìm b ng ch ng ki m toán cho thích
h p.
- N u ki m toán trong tr ng h p h th ng ki m soát n i b y u kém, c n th n tr ng khi
phân tích đ tìm b ng ch ng ki m toán, nên k t h p nhi u ph ng pháp thu th p b ng ch ng
ki m toán khác.
Ngoài ph ng pháp thu th p b ng ch ng ki m toán nh trên đã trình bày, trong các tr ng
h p đ c bi t, ki m toán viên có th thu th p b ng ch ng ki m toán thông qua các chuyên gia ho c
gi i trình c a ng i qu n lý đ n v .
24