CHO TRẺ mâm NON làm QUEN tác PHẨM văn học

CHO TRẺ LÀM QUEN VỚI TÁC PHẨM VĂN HỌC
Ngôn ngữ nghệ thuật có ảnh hưởng không nhỏ đến sự phát triển tâm hồn, tình cảm,
trí tuệ của trẻ, đặc biệt là sự nhạy nhạy cảm thẩm mĩ, thái độ sáng tạo ngôn ngữ và
hội họa. Cho nên tác phẩm văn học có mặt trong chương trình giáo dục trẻ em
trước tuổi học đường. Ở trường mẫu giáo đây là một môn học trước kia người ta
gọi là môn " Thơ – chuyện" nay là môn " làm quen với văn học"
1. Cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học (cho trẻ tiếp xúc với tác phẩm văn
học) là đưa đến cho trẻ một chân trời mới của nghệ thuật văn chương, chỉ văn
chương thôi chứ chưa phải văn học với tư cách là một môn văn hóa đầy đủ. Tác
phẩm văn học là một hiện tượng phong phú phức tạp nhất của khoa học nghiên cứu
văn học. Đối với đối tượng là trẻ từ 3-6 tuổi chúng ta sẽ cho trẻ tiếp xúc với tác
phẩm văn học là để trẻ tập trung nhận rõ rệt sự độc đáo của phong cách nghệ thuật
và vẻ đẹp riêng của nội dung, hình thức văn chương. Đây là thế giới mới của cuộc
sống thưc tại, bao gồm thiên nhiên, xã hội con người được diễn tả, biểu đạt, truyền
đạt trong các hình thức đa dạng, độc đáo. Văn học nói về thế giới loài vật cỏ cây
hoa lá, mọi hiện tượng thiên nhiên vũ trụ mà trẻ nhình thấy được, cũng nói về
những gì gần gũi trong môi trường sống của trẻ như làng quê, cánh đồng, phiên
chợ, lớp học, dòng sông, khu phố……cũng bắt .Bên cạnh đó, qua văn học, trẻ em
cũng bắt đầu nhận ra có một xã hôi ràng buộc con người với nhau trong lịch sử và
đấu tranh cách mạng, trong tình làng nghĩa xóm, tình cảm gia đình, tình bạn, tình
yêu. Văn học có thể đề cập đến những lực lượng siêu nhiên như thần linh, ông bụt,
cô tiên, phù thủy, quỷ sứ…… và những phép mầu còn tồn đọng trong tâm thức dân
tộc. Đó cũng là đối tượng miêu tả của văn học, làm nên sự phong phú, hấp dẫn của
đời sống tinh thần. Nhờ số lượng văn học đáng kể trẻ sẽ nhận dạng được văn học,
đó là khả năng mô tả cuộc sống xung quanh phong phú hấp dẫn bằng những dạng
thức khác nhau. Trẻ sẽ nhận biết sự khác nhau về nội dung và hình thu71cgiu74a
các thể loại ( thơ, truyện). Trẻ biết phân biệt " đó là cổ tích". Nhận được sự khác
nhau của các thể loại tác phẩm, cảm nhận được cái đặc sắc của cách diễn đạt hình
tượng, nhằm phát triển đời sống tinh thần của trẻ.

2. Làm quen với tác phẩm văn học như một cấu trúc hoàn chỉnh, cần giúp trẻ
nhận biết các mối quan hệ biểu hiện giữa hoàn cảnh trạng thái tình huống và nhân
vật, giữa lời kể, lời thuật, lời bạch trữ tình và ngôn ngữ nhân vật: giữa không khí
âm sắc giọng điệu chung của tác phẩm văn học và hành động văn học. Chưa yêu
cầu trẻ phải nhớ hết các quan hệ phức tạp và chưa đòi hỏi trẻ phải nhận ra tính liên
tục của cốt truyện, trong các mối quan hệ liên quan đến nhân vật trung tâm của tác
phẩm.
3. Với những truyện kể ta hãy giúp trẻ nhận ra, nhớ được sắc thái cơ bản
trong giọng kể, lời thuật, phân biệt giọng điệu khắc họa sự giống nhau của tình
huống và lời nói của nhân vật. Bước đầu giúp trẻ nhận ra sự khác nhau giữa ngôn
ngữ truyện thiên về ngôn ngữ đời thường ( khẩu ngữ ) và ngôn ngữ thơ giàu nhạc
tính, giàu hình ảnh. Qua tác phẩm văn học trẻ quen dần tính chất nhiều nghĩa và
tinh luyện của ngôn ngữ văn học. Trẻ dần dần hiểu được nghĩa thực đến nghĩa
bóng, từ nghĩa văn cảnh đến ý tưởng nhà văn truyền đạt.
4. Từ đặc điểm trẻ tiếp nhận tác phẩm văn học chỉ bằng con đường gián tiếp
( vì trẻ chưa đọc được mà chỉ nghe đọc, nghe kể mà thôi) nên phải tăng cường rèn
luyện sức nghe cho trẻ. Đó là sức nghe tối đa về nhạc cảm và sự đa thanh, nghe
được hết những cung bậc âm thanh và nhịp điệu khác nhau trong cuộc sống. Nghe
ra những âm thanh mới lạ, huyền diệu của thiên nhiên như tiếng nẩy mầm của hạt,
tiếng chim hót, tiếng suối róc rách, tiếng mưa rơi trên biển trong đêm thu.
Nghe ra những âm sắc biểu cảm, những rung cảm của trái tim cùng nhịp
điệu hài hòa giữa vũ trụ và con người. Ngay từ khi còn trong bào thai con người đã
sống trong nhịp điệu, lời ru, tiếng hát, vũ điệu, âm nhạc những mới dây liên hệ
tưởng như vô hình giữa con người với trời đất.
Đó là tiếng của sự sống đang sinh sôi nẩy nở, là khúc vang vọng tâm hồn
trong im lặng.
Phải dạy trẻ biết lắng mình với tác phẩm văn học dứt ra khỏi những phiền
tạp của cuộc sống xung quanh trước mắt để hòa vào cõi mộng mơ, trau dồi thói
quen đón nhận được các hòa âm tinh tế thoáng qua, bất chợt đến từ các nguồn sống
khác, nghĩa là tập trung động cái rung động của mình không nhờ kẻ khác. Lắng

mình, an tĩnh đến mức quên tất cả bản thân mình thì khả năng sáng tạo trong sức
nghe sẽ biểu lộ. Đó là sự đồng hóa của cá nhân trẻ vào đối tượng nghệ thuật và
cũng là sự bột phát của tâm linh, nhu cầu bộc lộ những khát khao sống, những khát
vọng mơ ước của tuổi thơ. Từ nghe ra nhìn thấy, trẻ bước vào hoạt động nghệ thuật
một cách tự nhiên, đó là khi trẻ say sưa đọc một bài thơ, là lúc trẻ tự kể, sống với
câu chuyện kể của mình.
Trẻ mẫu giáo là một sinh thể toàn khối có cái nhìn nguyên hợp đối với hiện
thực, đó là cái nhìn " Vật ngã đồng nhất" với cuộc đời và nghệ thuật. Để tiếp thu,
cảm nhận thế giới cái đẹp xây dựng trong văn học nghệ thuật thì không ai lợi thế
bằng trẻ em, những con người sống nặng về cảm tính hồn nhiên, trực giác, dể cảm
thông hòa đồng vào mọi vật.
5. các nhà khoa học Xô Viêt nhấn rất mạnh đến sự tiếp nhận của trẻ đối với
hình tượng văn học. Từ hình tượng văn học làm cho trẻ cảm nhận ra nội dung mô
tả trong đó, trước hết là những nhân vật , tuổi tác, thái độ, tính cách….. và hình
thức mô tả hình tượng như ngôn ngữ, phương thức kể, phương tiện trình bày nghệ
thuật.
Dù trẻ giới hạn trong việc làm quen với văn học nhưng vẫn phãi chỉ ra cho
trẻ những nội dung bản chất và vẻ đẹp văn chương, trong hình tượng văn học. Hình
tượng văn học là nguồn thông tin thẩm mĩ về con người trong mối quan hệ với cái
đẹp thiên nhiên, cái đẹp của xã hội con người, cái đẹp của nghệ thuật.
Trong nguồn thông tin đó, cần chỉ ra cho trẻ cái có thể và cái cần phải học là
gì. Tuy vậy, nên suy nghĩ xem cái đó thuộc tri thức bản chất nào của văn chương
và có ý nghĩa giáo dục tâm hồn, tình cảm đạo đức cho trẻ như thế nào.
Cái cần và có thể dạy trẻ theo chúng tôi là cái cụ thể gần gũi với trẻ, xuất
phát từ những vẻ đẹp " bản chất người" của văn học. Đã nói đến bản chất văn học
là phải nhấn mạnh " tính người" trong thế giới tinh thần của nó. Tác phẩm có thể
không có nhân vật con người như: trong ngụ ngôn, cổ tích loài vật, truyện đồng
thoại, trong thơ trữ tình phong cảnh, nhưng phải khám phá ra vấn đề cuộc sống

trần gian với cả những ràng buộc xã hội và tự nhiên phức tạp, bí ẩn của tính người.
Một trong những nội dung bí ẩn ấy là vẻ đẹp đơn nhất, cá thể của con người thể


hiện tính người, bên cạnh tính cộng đồng xã hội. Chĩ có văn học mới có chổ tương
xứng giành riêng cho vẻ đẹp một con người và chỉ có văn học mới cảm thấy được
sự hoang vắng trên mặt đất khi một con người tốt đẹp vĩnh viễn ra đi. Apu- Skin
qua đời, tổn thất đó được ví như " mặt trời thi ca Nga đã lặn".Vẻ đẹp của tính
người tong cá nhân đơn nhất của văn học …… Trẻ có thể nhận ra từ cách từ cách
cư xử tế nhị, nhân hậu giữa đồng loại, đôi khi lại bộc lộ trong sự thành thực đối với
bản thân và với người khác. Vẻ đẹp ấy còn thấp thoáng trong thái độ và cử chỉ biết
ơn. Cần dạy trẻ nghệ thuật tự đặt mình vào chổ đứng và tình thế người khác, như
hiểu cực nhọc của mẹ, nỗi ưu tư của cha, hiểu sự cô đơn nghèo khó của bạn bè, nỗi
bất hạnh của con người, rồi tận tình làm nhẹ, vơi gánh nặng đó. Đấy là bước đi đầu
tiên dạy trẻ biết chia sẻ, trãi nghiệm và đồng cảm với văn học như trên đã nói. Từ
vẻ đẹp nhỏ nhặt hàng ngày trong cư xử mang "tính người" ấy mà nẩy sinh những
hình ảnh cao thượng, tính cách nhân ái vì con người. Nhờ vậy những người trên
hành tinh của chúng ta mới giữ được niềm tin ở tương lai
Việc hco trẻ làm quen tác phẩm văn học tuy chỉ như vậy nhưng có thể nói
như anhxtanh đã từng nói " đó là việc cao cả nhất mà con người có thể làm được,
là khai hoang một khu đất mới trong cái thế giới bí mật của " cái đẹp". Mỗi chúng
ta cần thấy sức mạnh to lớn của tiếng nói văn học tốt lành, thông minh, đẹp đẽ,
bằng cả trái tim mình đem tiếng nói ấy gieo lên miếng đất phì nhiêu là tâm hồn con
trẻ.
2.CÁC PHƯƠNG PHÁP CƠ BẢN CHO TRẺ VỚI TÁC PHẨM VĂN HỌC Ở
TRƯỜNG MẦM NON
Thực hiện nhiệm vụ đem văn học đến cho trẻ thông qua việc đọc và kể các
tác phẩm, các phương pháp truyền thống như: kể diễn cảm, đàm thoại, trực quan,
truyền khẩu đã được sử dụng trong thời gian dài, cá phương pháp này có thành
công nhất định, song mới chú ý đến phương pháp của cô, chưa chú ý đến trẻ, chưa

thể hiện mối quan hệ biện chứng trong quá trình " dạy và học" giữa cô và trẻ, nên
chưa kích thích được hứng thú, kĩ năng phát triển tư duy, ngôn ngữ cho trẻ. Hiệu
quả giáo dục chưa cao. Quan điểm của giáo dục hiện đại đặc biệt chú ý đến việc


phát huy tính tích cực của chủ thể tiếp nhận, coi trẻ là trung tâm của quá trình giáo
dục. tiếp thu quan điểm đó, kế thừa và phát triển phương pháp truyền thống, một
số phương pháp cơ bản sau có thể áp dụng cho trẻ tiếp xúc với tác phẩm văn học.
1. Đọc và kể tác phẩm có nghệ thuật.
Phương pháp này bao hàm việc đọc diễn cảm kết hợp với các hình thức nghệ
thuật khác để trình bày tác phẩm.
Trẻ mẫu giáo chưa đọc, chưa viết được, đến lớp với tâm hồn đón đợi hướng
về cô giáo. Cô là cầu nối trẻ với tác phẩm. phương pháp này được coi là phương
pháp chủ đạo. Đọc có sự sáng tạo của cá nhân làm cho tác phẩm văn học vốn là
những kỹ hiệu thẩm mĩ sống dậy, cất tiếng nói. Cô giáo cần sử dụng mọi sắc thái
của giọng mình cùng với các hình thức biểu hiện khác cho tác phẩm một bức tranh
tương ứng. Đọc đòi hỏi sự trung thành với tác tác phẩm, truyền đạt thông tin đầy
đủ, chính xác. Ở đây đòi hỏi sự hiểu biết mọi thành tố nội dung và hình thức nghệ
thuật của tác phẩm. Phải đọc đúng giọng điệu, âm hưởng sắc thái của tác phẩm.
Cũng có nghĩa là phải đọc đúng, đọc hay, đọc diễn cảm ( xem: về việc tuyển thí
sinh có năng lưc đọc và kể chuyện văn học vào khoa mẫu giáo trường Đại học sư
phạm ). Phương pháp đọc và kể tác phẩm có nghệ thuật đòi hỏi mức độ cao hơn
đọc diễn cảm vì đã đi vào bản chất nghệ thuật của tác phẩm, đào sâu sự sáng tạo
nghệ thuật của tác giả. Kể sáng tạo có nghệ thuật mở ra cho cô giáo sự sáng tạo
nhiều hơn đọc. người kể có thể hòa trộn ngôn ngữ tác phẩm và ngôn ngữ của mình,
bằng sự cảm thụ riêng có thể tô đậm ý chính, tình tiết hay hình ảnh đẹp với những
cách trình bày khác nhau. Kể bằng giọng thủ thỉ, chậm hơn đọc, truyền cảm cùng
với việc trình bày tác phẩm khéo léo làm cho lượng thông tinđược dãn ra, trẻ đỡ
căn thẳng khi theo dõi. Hơn nữa việc phối hợp giọng kể với những cử chỉ, điệu bộ,
nét mặt, ánh mắt……những yếu tố phi ngôn ngữ sẽ giúp trẻ thâm nhập sâu hơn,

hiểu rõ hơn ý nghĩa của truyện. Với sự cảm thụ riêng của cô, ý nghĩa tác phẩm
vượt ra ngoài văn bản. Lời kể của cô như là sự bổ sung tạo nên mối quan hệ thâm
tình giữa cô và trẻ. Phương pháp kể đòi hỏi sự khúc triết, sinh động tạo khả năng
nghi nhớ thông qua năng lực nghe, nhìn, sự cảm nhận sắc thái biểu cảm và thái độ,
tình cảm của tác giả, của người kể gây ấn tượng mạnh cho trẻ.Trẻ thích được nghe


nhiều lần một câu chuyện. Như vậy có nghĩa trẻ không chỉ cần thông tin, mà mỗi
lần kể người kể có bổ sung, có sáng tạo trẻ tìm thấy những điều mới, trẻ được sống
trong không khí của truyện, đặc biệt là môi trường cổ tích. Rõ ràng nhu cầu sáng
tạo phát sinh từ phía trẻ. Bạn đọc nhỏ tuổi này tác động đến sự hoàn chỉnh văn bản
kể. Ngay ở thời điểm này thông qua vai trò trung gian của cô giáo thấy rõ mối
quan hệ giữa tác giả- tác phẩm – bạn đọc nhỏ tuổi. phương pháp này đòi hỏi cao
hướng vào việc giao tiếp giữa cô và trẻ. Cô phải là nhà sư phạm, là nghệ sĩ, biết kết
hợp chất giọng với hình thể và các hình thức nghệ thuật khác để trình bày tác phẩm
sáng tạo.
2 Trao đổi gợi ý.
Nhằm kích thích hoạt động nhận thức của trẻ, phương pháp đòi hỏi phải lôi
cuốn trẻ, bộc lộ suy nghĩ cảm nhận riêng của mình, nói khác đi là khêu gơi để trẻ
bộc lộ cảm thụ của cá nhân tự do, hồn nhiên. Cần có một hệ thống câu hỏi thông
minh và khéo léo để cuốn hút trẻ tranh luận. Muốn có câu hỏi hay, cô giáo phải
hiểu sâu sắc tác phẩm, mục đích yêu cầu của tiết học. Bie6linxki nói " người đem
tác phẩm văn học đến cho người khác, trước hết phải là người có cảm xúc và tin
vào nghệ thuật" ( tin vào điều mình muốn bắt) ở đây sự giao tiếp giữa cô và trẻ cần
cỡi mở, tự nhiên như một cuộc trò chuyện có định hướng