NGUYÊN TẮC SỬ DỤNG GLUCOCORTICOID

Tổ I – ĐH Dược 01
GVHD: ThS. DS. Mai Thị Song Thùy

Nguyên tắc sử dụng
GLUCOCORTICOID


Nội dung bài học

1. Nhịp sinh lý tiết hydrocortison

2. Tác dụng glucocorticoid với cơ thể

3. Chỉ định và lựa chọn thuốc

4. Tác dụng phụ và cách khắc phục

5. Chống chỉ định

6. Thận trọng

NGUYÊN TẮC SỬ DỤNG GLUCOCORTICOID


TUYẾN VỎ THƯỢNG THẬN

CORTISOL

NGUYÊN TẮC SỬ DỤNG GLUCOCORTICOID

HORMON VỎ THƯỢNG THẬN

NGUYÊN TẮC SỬ DỤNG GLUCOCORTICOID


ĐIỀU HÒA BÀI TIẾT

NGUYÊN TẮC SỬ DỤNG GLUCOCORTICOID


NHỊP SINH LÝ TIẾT GC
Các yếu tố ảnh hưởng khả năng tiết cortisol của tuyến
thượng thận

Nhịp ngày đêm

Yếu tố bất lợi

Tăng kéo dài

(stress)

GC trong máu

NGUYÊN TẮC SỬ DỤNG GLUCOCORTICOID


NHỊP SINH LÝ TIẾT GC
Nhịp ngày - đêm

Dao động nồng độ ACTH
và glucocorticoid
(11-OHCS) trong huyết
tương cả ngày

J Clin Endocrinol Metab.1971;32:266
NGUYÊN TẮC SỬ DỤNG GLUCOCORTICOID


NHỊP BÀI TIẾT GC

Tuyến thượng thận được nghỉ về
đêm. Nếu mức hormone tiếp tục cao
trong thời điểm này thì TTT sẽ bị ức
chế liên tục và giảm mạnh chức năng
sau khi ngừng thuốc  Chỉ uống 1
lần vào buổi sáng hoặc điều trị cách
ngày khi kéo dài

NGUYÊN TẮC SỬ DỤNG GLUCOCORTICOID


NHỊP SINH LÝ TIẾT GC
Yếu tố bất lợi
Mức HC có thể tăng đến 40-60µg/dL

Sốt cao

Đói

Nhiễm
khuẩn
TTT suy không đáp ứng được

Phẫu thuật
Stress
Thiếu hormone đột ngột dễ tử vong

Chức năng TTT chỉ trở về bình thường sau 3-4 tháng, thậm chí 1 năm
Theo dõi chặt chẽ bệnh nhân 1 năm kể từ khi ngừng điều trị

Suy thượng thận thường gặp sau khi
dùng GC liều cao, kéo dài

NGUYÊN TẮC SỬ DỤNG GLUCOCORTICOID


NHỊP SINH LÝ TIẾT GC
Sự tăng kéo dài GC trong máu

U thượng thận

U tuyến yên

HC Cushing

Đưa GC kéo dài

- Nhịp sinh lý của hormone bị mất do trục dưới đồi – tuyến yên bị ức chế triền miên bởi liều cao GC  Giảm liều từ từ khi
muốn ngừng điều trị

- Dùng 1 liều cao – thời gian ngắn hoặc liều dưới 20mg/ ngày (tính theo Prednisolone) trong thời gian dưới 3 tuần thì ít bị suy
thận đột ngột nên có thể ngưng thuốc ngay

NGUYÊN TẮC SỬ DỤNG GLUCOCORTICOID


TÁC DỤNG CỦA GC ĐỐI
VỚI CƠ THỂ

Tác dụng trên chuyển hóa các chất

1
Tác dụng khác

Tác dụng trên sự tạo máu

Tác dụng chống viêm

2

3

-

Kích thích thần kinh TW
Tăng tiết dịch vị
Tăng huyết áp

 Nguy hiểm khi dùng liều cao
 Không được ứng dụng điều trị mà trở thành

ADR

Tác dụng ức chế miễn dịch

Tác dụng lên mô liên kết

4

5

NGUYÊN TẮC SỬ DỤNG GLUCOCORTICOID


CƠ CHẾ TÁC ĐỘNG

NGUYÊN TẮC SỬ DỤNG GLUCOCORTICOID


TÁC DỤNG CỦA GC
1

TÁC DỤNG TRÊN CHUYỂN HÓA

Trên CH glucose
- Tăng tạo glycogen tại gan
- Tăng tổng hợp glucose từ nhiều nguồn, đặc
biệt là acid amin
- Ngăn cản chuyển glucose vào TB  giảm sử
dụng glucose ở tổ chức ngoại vi

 Tiết kiệm tiêu thụ năng lượng ở ngoại vi
 Nguy cơ gây bệnh đái tháo đường do thuốc
(diabete steroid)

NGUYÊN TẮC SỬ DỤNG GLUCOCORTICOID


TÁC DỤNG CỦA GC
1

-

TÁC DỤNG TRÊN CHUYỂN HÓA

Ngăn cản hấp thu Ca
Tăng hòa tan Ca

2+

2+

ở xương

Ngăn cản huy động Ca
Tăng đào thải Ca

2+

ở ruột

2+

Ảnh hưởng

từ máu vào xương

qua thận

tạo xương

Trên CH protein

-Ngăn cản tổng hợp protein từ acid amin
-Chuyển aa vào chu trình tổng hợp glucose

 Tăng dị hóa protein
 Tăng thải nito theo nước tiểu, teo cơ, chậm
liền sẹo
Trên CH lipid

- ↑ phân hủy lipid từ mô mỡ
- ↑ giải phóng glycerol và acid béo vào máu
- Thừa GC gây lắng đọng mỡ
Các GC có Fluor không tác động lên thụ thể
mineralocorticorid

NGUYÊN TẮC SỬ DỤNG GLUCOCORTICOID


TÁC DỤNG CỦA GC

2

-

TÁC DỤNG TRÊN MÔ LIÊN KẾT

Ức chế hình thành tế bào sợi, giảm tạo collagen, giảm hình thành mô liên kết
Chậm liền sẹo, mỏng da, mất collagen

 Áp dụng điều trị xử lý sẹo lồi, ngăn sừng phát triển trong bệnh về da

3

-

TÁC DỤNG TRÊN SỰ TẠO MÁU

Liều sinh lý it ảnh hưởng đến hồng cầu và Hb, liều cao/ bệnh Cushing giảm HC
Tăng bạch cầu đa nhân, giảm T1/2 , giảm sự tạo lympho và chức năng hoạt động của bạch cầu

 Ứng dụng điều trị trong K bạch cầu, tăng hồng cầu sau xạ trị

NGUYÊN TẮC SỬ DỤNG GLUCOCORTICOID


TÁC DỤNG CỦA GC
4

TÁC DỤNG CHỐNG VIÊM

Cơ chế kháng viêm của glucocorticoids. Cortisol gắn vào thụ thể GR trong bào tương. Phức hợp thụ thể - ligand biến đổi kiểu hình và dẫn truyền
thông tin qua HSP 70, HSP 90 để vào nhân

NGUYÊN TẮC SỬ DỤNG GLUCOCORTICOID


Netters Illustrated Pharmacology, Updated Edition-2014. Dr.Alshareifi

NGUYÊN TẮC SỬ DỤNG GLUCOCORTICOID


TÁC DỤNG CỦA GC

Liều
tương

kháng
đương

viêm
của

các GC

VD: Methylprednisolon 80mg ≈ ? prednisolon ≈ ? Viên.

British National Formulary (BNF) for children 2014 - 2015
NGUYÊN TẮC SỬ DỤNG GLUCOCORTICOID

Dược lực và liều tương đương GC
Thuốc

T1/2

Tiềm lực kháng viêm

+
Tiềm lực giữ Na

(h)

Ái lực với

Liều tương đương

Liều kháng viêm

receptor

(mg)

(mg)

Thời gian tác động ngắn: 8 – 12 giờ
Cortisol

1.5

1

1

100

20

80

Cortison

0.5

0.8

0.8

1

25

100

10

125

**

**

**

Fludrocortison

Thời gian tác động trung bình: 12 – 36 giờ
Prednison

1.0

4

0.8

5

5

20

Prednisolon

2.5

4

0.8

220

5

20

Methylprednisolon

2.5

5

0.5

1190

4

15

Triamcinolon

3.5

5

0

190

4

15

540

0.75

3

Thời gian tác động kéo dài: 36 – 72 giờ
Dexamethason

3.5

25

0

Betamethason

5.0

25

0

NGUYÊN TẮC SỬ DỤNG GLUCOCORTICOID

740

0.75

3


TÁC DỤNG CỦA GC
5

TÁC DỤNG TRÊN HỆ MIỄN DỊCH

- Chủ yếu ảnh hưởng trên đáp ứng miễn dịch kiểu tế bào (lympho T)
- Ức chế sản xuất interferon
- Thực chất nhằm ngăn cản phản ứng quá mức của cơ thể trước yếu tố ngoại lai
 Áp dụng trong cấy ghép cơ quan, điều trị các bệnh liên quan miễn dịch như Lupus ban đỏ, thận hư nhiễm mỡ, hen, shock
quá mẫn do thuốc

 ADR giảm sức đề kháng, dễ nhiễm trùng, nhiễm nấm

NGUYÊN TẮC SỬ DỤNG GLUCOCORTICOID


TÁC DỤNG CỦA GC

Tóm tắt cơ chế
tác dụng GC

NGUYÊN TẮC SỬ DỤNG GLUCOCORTICOID


TÁC DỤNG LÊN HỆ CƠ QUAN KHÁC

Glucocorticoid

NGUYÊN TẮC SỬ DỤNG GLUCOCORTICOID

22




Sốc phản vệ



Mày đay, Bệnh huyết thanh



Viêm loét đại tràng, Bệnh Crohn



Bệnh u hạt





Suy vỏ thượng thận mạn tính (nguyên phát và thứ
phát)



Suy vỏ thượng thận cấp tính



Tăng sản vỏ thượng thận bẩm sinh

Thay thế
Bệnh về da và mắt



Bệnh viêm đa cơ



Tổn thương cột sống và đột quỵ



Chống thải ghép cơ quan

hormon

Khác

Viêm



Viêm khớp dạng thấp



Lupus ban đỏ hệ thống



Hội chứng thận hư



Hen phế quản, COPD

CHỈ ĐỊNH


Viêm phổi do Pneumocystis carinii trong bệnh
AIDS





Bệnh Hodgkin, Bệnh BC cấp dòng
lympho



Đa u tủy, U não nguyên phát



Nôn do hóa trị



Phù não do di căn



Bệnh giảm tiểu cầu



Phá hủy hồng cầu tự miễn

B

Nhiễm

Ác tính

khuẩn

Viêm màng não do Haemophilus influenza loại



Viêm gan virus, Sốc nhiễm trùng



Tăng bạch cầu đơn nhân do nhiễm khuẩn

NGUYÊN TẮC SỬ DỤNG GLUCOCORTICOID
Goodman And Gilman's The Pharmacological Basis of Therapeutics 11th edition


TÁC DỤNG PHỤ

1

Kém phát triển ở trẻ em do GC

2

Gây xốp xương

3

Loét dạ dày – tá tràng

4

Dùng corticoid tại chỗ

5

Ức chế trục HPA

6

Thừa GC và bệnh Cushing do thuốc

NGUYÊN TẮC SỬ DỤNG GLUCOCORTICOID


TÁC DỤNG PHỤ GC
1

Kém phát triển ở trẻ em

2
Cơ chế: Liều từ 45mg/m /ngày

- Ức chế tác dụng phát triển xương và sụn của somatomedin C
- Giảm mức hormone tăng trưởng

- Giảm hoạt động hormone tuyến giáp

- Ức chế hoạt động tuyến sinh dục

Khắc phục:

-

Hạn chế kê đơn glucocorticoid cho trẻ em

-

Chỉ dung liều thấp trong thời gian ngắn.

-

Nếu phải dung kéo dài thì dùng liều cao, cách ngày thay thế liều hằng ngày giảm rõ rệt các tác dụng phụ ở
trẻ*
NGUYÊN TẮC SỬ DỤNG GLUCOCORTICOID