Giáo án Một thứ quà của lúa non: Cốm

Văn bản:

MỘT THỨ QUÀ CỦA LÚA NON: CỐM
(Thạch Lam)

I. MỨC ĐỘ CẦN ĐẠT:
- Có hiểu biết ban đầu về thể văn tuỳ bút.
- Cảm nhận được phong vị đặc sắc, nết đẹp văn hoá trong một thứ quà độc đáo và giản dị
qua lối viết tuỳ bút tài hoa, độc đáo của nhà văn Thạch Lam.
II. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT::
1. Kiến thức:
- Sơ giản về tác giả Thạch Lam.
- Phong vị đặc sắc nét đẹp văn hoá truyền thống của Hà Nội trong món quà độc đáo và
giản dị: Cốm.
- Cảm nhận tinh tế, cảm xúc nhẹ nhàng, lời văn duyên dáng, thanh nhã, giàu sức biểu cảm
của nhà văn Thạch Lam trong văn bản.
2. Kĩ năng:
- Đọc - hiểu văn bản tuỳ bút có sử dụng các yếu tố miêu tả và biểu cảm.
- Sử dụng các yếu tố biểu cảm giới thiệu một sản vật vật của quê hương.
3. Thái độ:
- Biết quý trọng những sản vật của quê hương.
III.CHUẨN BỊ:
1. Giáo viên: Đọc tài liệu, soạn bài, chuẩn bị ảnh Thạch Lam, tuyển tập: Hà Nội băm sáu phố
phường.
2. Học sinh: Đọc trước bài, trả lời các câu hỏi phần "Đọc - hiểu văn bản" trong SGK.
IV. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC:

Page 1


1. Kiểm tra bài cũ:

? Đọc thuộc lòng văn bản: Tiếng gà trưa , nêu nội dung, nghệ thuật của bài thơ?
? Trình bày cảm nhận của em về bài thơ?
2. Bài mới : GV giới thiệu bài.
- Đã là người Hà Nội, hay từng sống một thời gian ở Hà Nội, mấy ai không một lần
ăn cốm với chuối tiêu vào những ngày mùa thu mát trời? Nhưng sẽ thú vị, ngon lành, thơm
thảo hơn nhiều nhiều nếu chúng ta được thưởng thức nững bài tuỳ bút- những bài thơ bằng
văn xuôi về Cốm của Nguyễn Tuân, Thạch Lam, Băng Sơn. Bài Cố của Thạch Lam được trích
từ tập tuỳ bút Hà Nội Băm Sáu Phố Phường. Viết về các thứ quà riêng của Hà Nội từ trứơc
CMT8 năm 1945.

Hoạt động của thầy

Hoạt động của trò

c

Hoạt động 1: Hướng dẫn đọc và tìm hiểu chung.

I. ĐỌC - TÌM HIỂU CHUNG

- Gọi 2 HS đọc văn bản.

1. Đọc

- HS đọc.

GV đọc lại 1 lần.

Page 2

- Văn bản em vừa đọc được - Quan sát chú thích và 2. Tìm hiểu chung về văn bản
giới thiệu như thế nào?
trả lời.
- Văn bản: "Một thứ quà của lúa non"
được rút từ tập Hà Nội ba mươi sáu phố
phường (1943). Đây là tập tuỳ bút viết
về cảnh sắc và phong vị của Hà Nội, đặc
biệt là những thứ quà, những món ăn
thường ngày khá bình dị, không mấy cao
sang nhưng lại đậm đà hương vị riêng
- GV cho HS xem tập "Hà
- HS quan sát.
thể hiện sự tinh tế khéo léo trong bản sắc
Nội ba mươi sáu phố
văn hóa lâu đời của đất kinh kỳ.
phường".
Tập tuỳ bút này không chỉ có giá trị về
mặt văn hóa, phong tục mà còn chứa
đựng những tình cảm và quan niệm của
tác giả rất đáng trân trọng. Qua những
trang viết này người ta thấy được Thạch
lam có cách sống thật tinh tế, nhạy cảm
và tỷ mỷ, kỹ lưỡng trong từng cảm xúc,
quan sát và nhận xét của mình. Tập tuỳ
bút cũng chứng tỏ ông yêu Hà Nội biết
bao.
Văn bản này khi đưa vào sách có lược
bỏ đoạn cuối.

- Văn bản này có thể nói thể - HS xác định nhân vật.
hiện khá đầy đủ đặc diểm của
tuỳ bút. Trong bài văn có sự
vật được nói tới, nhưng nổi
lên hàng đầu là cảm nghĩ của
con njvề sự vật. Từ đó hãy
xác định nhân vật của bài tuỳ
bút này?

- Tâm trạng và xúc cảm của chủ thể trữ
tình, ở đây là cái Tôi của người nghệ sĩ.
- Phương thức biểu đạt: Miêu tả, kể,
nhận xét, bình luận, nhưng nổi bật nhất
vẫn là yếu tố trữ tình để biểu hiện trực
tiếp cảm xúc của tác giả.

Page 3


- Để nói về đối tượng ấy, tác - Xác định phương thức -Bố cục: 3 đoạn
giả đã sử dụng những biểu đạt.
+ Đoạn 1: Từ đầu… thuyền rồng: cảm
phương thức biểu đạt nào?
nghĩ về nguồn gốc của Cốm.
Phương thức biểu đạt nào là
chủ yếu?
+ Đoạn 2: Tiếp .. kín đáo và nhũn nhặn:
- Bài văn có mấy đoạn? Nội
dung chính của từng đoạn?
Phương thức biểu đạt nào là

chủ yếu?

cảm nghĩ về giá trị văn hóa của cốm.
+ Đoạn 3: Còn lại: cảm nghĩ khi thưởng
thức cốm.

- Bài văn có mấy đoạn? Nội - Tìm bố cục
dung chính của từng đoạn?

Hoạt động 2: Hướng dẫn tìm hiểu văn bản

II. Tìm hiểu văn bản

1. Cảm nghĩ về nguồn gốc cốm

- Đọc đoạn văn từ đầu… - HS đọc
trong sạch của trời.
- Cảm xúc và suy nghĩ của
tác giả đãđược gợi lên từ - HS phát hiện
đâu? Cốm đã được hình dung
như thế nào?

- Cảm hứng của tác giả về cốm được
gợi lên từ hương thơm của lá sen
trong làn gió mùa hạ lướt qua vừng
sen trên mặt hồ.
- Hương thơm ấy gợi nhắc tới hương vị
của cốm - thứ quà đặc biệt của lúa non.
+ Ngửi thấy mùi hương thơm mát của
lúa non.

+ Hình dung trong cái vỏ xanh có một
giọt sữa trắng thơm, phảng phất hương
vị ngàn hoa cỏ.
+ Hình dung được dưới ánh nắng giọt
sữa dần dần đông lại, bông lúa ngày
càng cong xuống, nặng vì cái chất quý

Page 4


trong sạch của đất trời.

- Tìm những từ ngữ thể hiện - HS tìm.
những cảm nhận ấy của tác
giả?

- Tác giả miêu tả tinh tế hương vị và
cảm giác: lướt qua, nhuần thấm, thanh
nhã, tinh khiết, tươi mát, trắng thơm,
phảng phất, trong sạch….

- Nhận xét về cách dùng từ - HS nhận xét.
ngữ của Thạch Lam?

- Từ ngữ chọn lọc tinh tế, câu văn có
nhịp điệu, thấm đẫm cảm xúc của tác
giả.

- HS đọc đoạn đợi đến lúc.. - HS phát hiện: ND của
chiếc thuyền rồng". Nội dung đoạn: Nơi cốm nổi tiếng.

chính của đoạn?
- Suy nghĩ và trả lời.
- Theo em, tại sao cốm gắn
tên với làng Vòng?

- Làng Vòng là nơi nổi tiếng nghề
cốm.
- Cốm làng Vòng dẻo, thơm ngon nhất

- Hình ảnh cô hàng cốm xinh xinh, áo
quần gọn ghẽ với cái dấu hiệu dn là cái
- Cốm không chỉ gắn liền với - HS phát hiện, nêu ý đòn gánh hai đầu cong vút lên như chiếc
cái tên làng Vòng mà còn nghĩa.
thuyền rồng".
gắn liền với hình ảnh nào?
- Cốm gắn liền với vẻ đẹp của người làm
Hình ảnh ấy có ý nghĩa gì?
ra cốm là cô gái làng Vòng.
- Vẻ đẹp của người tôn lên vẻ đẹp của
cốm. Cốm hấp dẫn con người không chỉ
bởi hương vị thanh khiết của nó mà còn
bởi vẻ đẹp của chính những người làm
ra nó. Trong cốm không chỉ có hương vị
của cây cỏ đất trời mà còn có thần thái,
sinh khí của con người.

- Chi tiết: "đến mùa cốm, các - HS nêu cảm nhận về - Cốm thành nhu cầu thưởng thức của
người của người Hà Nội 36

Page 5

phố phường vẫn thường chi tiết.
ngóng trông các cô hàng cốm
xinh xinh, áo quần gọn ghẽ
với dấu hiệu đặc biệt…" có ý
nghĩa gì?

người Hà Nội.

- Qua cách diễn đạt, em cảm - HS nhận xét.
nhận được thái độ và tình
cảm cuả tác giả thế nào?

* Thái độ của tác giả: Yêu quý, trân
trọng cội nguồn vẻ đẹp, giàu bản sắc văn
hóa của cốm.

GV bình, chuyển.

- HS đọc.

2. Cảm nghĩ về giá trị của cốm

- HS đọc đoạn 2.

- Nêu ND của đoạn.

Nêu nội dung đoạn 2

- HS phát hiện.

"Cốm là thức quà riêng biệt của đất
nước, là thức dâng của cánh đông lúa bát
ngát xanh, mang trong hương vị tất cả
cái mộc mạc, giản dị và thanh khiết của
đồng quê nội cỏ An Nam".

- Giá trị đáng quý của Cốm
đã được tác giả gói ghém
trong câu văn nào?

- Lời nhận xét này choem - Nêu cảm nhận
cách hiểu mới mẻ nào về
cốm?

- Từ một thứ quà quê, cốm Vòng đã trở
thành một nét văn hoá ẩm thực của Hà
Nội thanh lịch, tao nhã

- Cốm là quà tặng của hương đồng cỏ nộ
dâng tặng cho con người
- Cốm là đặc sản của dân tộc vì nó kết
tinh hương vị thanh khiết của đồng quê,
là sản phẩm độc đáo của nền văn minh
nông nghiệp lúa nước ngàn đời của
người Việt.
Do đó, cốm là quà quê nhưng là thức
quà thiêng liêng, đáng trân trọng nâng
niu.

- Là sản phẩm của nền văn - HS phát hiện.
minh vật chất, Cốm trở thành
một thứ không thể thiếu
trong một phương diện của

- Cốm gắn liền với tục sêu tết:
"Hồng cốm tốt đôi … để hạnh phúc

Page 6


đời sống văn hóa tinh thần.
Đó là phương diện nào? Em
hãy đọc câu văn thể hiện ý
đó.

được lâu bền"

- Em có nhận xét gì về tục lệ - HS nhận xét
dùng hồng cốm làm đồ siêu
tết của nhân dân ta? Sự hòa
hợp, tương xứng của hai thứ
ấy được phân tích trên những
phương diện nào?

- Việc dùng cốm làm lễ vật sêu tết thật
thích hợp và có ý vị sâu xa:
+ Cốm là thức dâng của đất trời, mang
trong nó hương vị vừa thanh nhã, vừa

đậm đà của đồng quê nội cỏ, nó rất thích
hợp trong việc lễ nghi của một xứ sở
nông nghiệp lúa nước như nước ta.
+ Thứ lễ vật ấy lại sánh cùng quả hồng biểu trưng cho sự gắn bó hài hoà trong
tình duyên đôi lứa.
+ Màu sắc: hoà hợp.
+ Hương vị: nâng đỡ nhau.

- Như vậy, ở đoạn này, giá - HS chốt lại.
trị của cốm còn được phát
hiện ở phương diện nào?

* Giá trị tinh thần.

- Từ những phát hiện tinh tế - HS suy nghĩ trả lời.
và đầy trân trọng nhà văn
muốn truyền tới bạn đọc tình
cảm và thái độ ứng xử như
thế nào với thức quà dân tộc
là cốm?

* Trân trọng, giữ gìn cốm như một vẻ
đẹp văn hóa dân tộc.

- Giá trị văn hóa dân tộc.

3. Cảm nghĩ về sự thưởng thức cốm

Page 7

- HS đọc đoạn 3?

- HS đọc

- Niềm trân trọng ấy đã khiến - HS phát hiện.
tác giả có thái độ thưởng
thức Cốm ra sao?

- Ăn cốm phải ăn thư thả, chút ít và
ngẫm nghĩ.
- Ngẫm nghĩ thì mới thấy được hương vị
thơm phức của lúa mới, của cỏ dại ven
bờ, thấy trong mầu xanh của cốm có cái
tươi mát của lá non, thấy trong chất ngọt
của cốm có cái thanh đạm của loài thảo
mộc.
- Cốm phải được bọc trong lá sen.
- Nên kính trọng cái lộc của trời, cái
khéo léo của mình, và sự nhẫn nại của
thần lúa.

- Cách thưởng thức ấy cho - HS nêu cảm nhận.
em hiểu gì về cốm?

- Cốm là một thứ quà đặc sắc vì nó kết
tinh nhiều vẻ đẹp: Vẻ đẹp của hương vị
và màu sắc đồng quê, vẻ đẹp của người
chế biến, của tục lệ nhân duyên, của
cách mua và thưởng thức.

- Cốm là sản vật quý của dân tộc, cần
được nâng niu và gìn giữ.

- Cũng như những cảm nhận - HS cảm nhận - phát - Thạch Lam là người sành cốm, sành
ấy, em hiểu gì về tác giả?
biểu
các món ẩm thực của Hà Nội, hơn thế
còn là con người biết trân trọng và yêu
mến văn hóa dân tộc, nhìn nhận trong
những thức rất nhỏ nhặt một chiều sâu ý
nghĩa và giá trị…
- Sự tinh tế trong việc cảm nhận cùng
với tấm lòng trân trọng của tác giả.

- Để những cảm nhận ấy đến - HS chỉ ra nét đặc sắc - Một lối văn giàu cảm xúc, có sức gợi
với người đọc, ngoài tấm

Page 8


lòng, và sự cảm nhận tinh tế, của NT.
tác giả có cách viết như thế
nào?

cảm cao.
- Kết hợp nhiều phương thức biểu đạt.
- Lời văn nêu cảm nghĩ nhưng nhẹ
nhàng, êm ái như lời thơ.

Hoạt động 3: Tổng kết

III. Ghi nhớ

- Khái quát giá trị nội dung - HS đọc ghi nhớ.
và nghệ thuật của văn bản?

SGK/163

Hoạt động 4: Luyện tập

IV. Luyện tập

- Cảm nghĩ của em sau khi - HS trình bày cảm nhận.
học văn bản?

- Thấy được vẻ đẹp, hương việc và màu
sắc của đồng quê, vẻ đẹp của cốm - thứ
sản vật quý của dân tộc cần được nâng
niu và gìn giữ.
- Tự hào về một vẻ đẹp văn hóa truyền
thống.

3. Củng cố:
? Em hiểu gì nhà văn?
- Một ng ười có tấm lòng, 1 tr ái tim ng ườ i Hà Nội luôn lu ôn tha thi ết và gìn
giữ nh ững phong tục tập qu án tốt đẹp của cha ông.
- Tính chất dân tộc tinh tế và sâu sắc.
4. Về nhà:
- Chọn học thuộc một đoạn văn mà em thích.
- Soạn bài : chơi chữ

Page 9