Ứng dụng phương pháp huấn luyện khai cuộc cho đội tuyển cờ vua trường THPT phả lại hải dương

TRƯỜNG ĐẠI HỌC sư PHẠM HÀ NỘI 2

KHOA GIÁO DỤC THẺ CHẤT

VŨ THỊ ÁNH

ỨNG DỤNG PHƯƠNG PHÁP HUẤN LUYỆN
KHAI CUÔC CHO ĐÔI TUYÊN CỜ VUA
• •

TRƯỜNG THPT PHẢ LAI - HẢI DƯƠNG
KHÓA LUẬN TÓT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên nganh: Sư phạm GDTC
Hướng dẫn khoa học:

Th.s TA HƯU MINH

HÀ NỘI - 2016


LỜI CAM ĐOAN

Tên tôi là: vũ THỊ ẢNH
Sinh viên lớp K38A GDTC Trường ĐHSP Hà Nội 2 Tôi xỉn cam đoan đề tài này là
của riêng tôi, kết quả nghiên cứu của đề tài không trùng với bất cứ đề tài nào nghiên cứu về
vẩn đề này trước đây. Toàn bộ những vẩn đề được đưa ra bàn luận, nghiên cứu là những vẩn
đề mang tính thời sự, cấp thiết và đúng thực tế của Trường THPT Pha Lai - Hải Dương.

Hà Nội, ngày tháng năm 2016

Sinh viên

vữ THỊ ẢNH


DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

ĐC

: Đối chứng

GDTC

: Giáo dục thể chất

HLV

: Huấn luyện viên

SL

: Số lượng

TDTT

: Thể dục thể thao

THPT

: Trung hoc phồ thông

TN

: Thực nghiệm

TT

: Thứ tư

VĐV

: Vận động viên

ĐẶT VẤN ĐÈ ...................................................................................................................... 1
CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN cứu .......................................... 5
1.1. .......................................................................................................................... Cơ
sở lý luận về giai đoạn khai cuộc ...................................................................................... 5
1.1.1.

Khái niệm, các nguyên tắc, phân loại khai cuộc........................................... 5

1.1.2.

Phương pháp nghiên cứu khai cuộc .............................................................. 10

1.2.

Các phương pháp, phương tiện giảng dạy - huấn luyện trong môn Cờ vua. ..12

1.3. ..........................................................................................................................
Đặc điểm tâm - sinh lý của lứa tuổi THPT ...................................................................... 15

1.3.1.

Đặc điểm tâm lí của học sinh THPT.................................................................... 15

1.3.2.

Đặc điểm sinh lí của học sinh THPT ...............................................................17

1.4. Đặc điểm tâm - sinh lý trong môn Cờ vua .............................................................18
1.4.1.

Đặc điểm tâm lý trong môn Cờ vua................................................................18

1.4.2.

Đặc điểm sinh lý trong môn Cờ vua ...............................................................21

CHƯƠNG 2.NHỊÊM vu, PHƯƠNG PHÁP, TÔ CHỬC NGHIÊN cừu ......................24


MỤC LỤC

2.1.

Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................................24

2.2.

Phương pháp nghiên cứu .........................................................................................24
2.2.1.

Phương pháp phân tích và tổng hợp tài liệu ............................................ 24

2.2.2.

Phương pháp phỏng vấn toạ đàm.............................................................. 24

2.2.3.

Phương pháp kiểm tra sư phạm ................................................................. 24

2.2.4.

Phương pháp thực nghiệm sư phạm ..........................................................25

2.2.5.

Phương pháp quan sát sư phạm..................................................................25

2.2.6.

Phương pháp nghiên cứu chuyên biệt trong cờ vua (phương pháp

phân tích ván đấu) .......................................................................................................25
2.3.

Tổ chức nghiên cứu ...................................................................................................27


2.3.1.

Thời gian nghiên cứu: ......................................................................................27

2.3.2. .................................................................................................................. Địa
điểm nghiên cứu.............................................................................................................27
2.3.3.

Đối tuợng nghiên cứu......................................................................................27

CHƯƠNG 3. KÊT QUẢ VÀ PHÂN TÍCH KÊT QUẢ NGHIÊN cừu.. 28
3.1.

Nghiên cúu Ịua chon các phuơng pháp huấn luyện khai cụôc cho đội

tuyền truơng THPT Pha Lai - Hải Duơng........................................................................28
3.1.1.

Thuc trang công tác huấn luỵên khai cụôc cho đôi tuyềntruơng THPT

Phả Lải - Hải Duơng.......................................................................................................28
3.1.2.

Nghiên cứu lụa chọn phuơng pháp giảng dạy - huấn luyện cho đội

tuyển Cờ vua truờng THPT Phả Lại - Hải Duomg....................................................28
3.1.3.

Lụa chọn các test đánh giá khai cuộc của đội tuyển Cờ vua truờng

THPT Phả Lại - HảiDuơng .................................................................................................31

3.2.

ứng dụng và xác định hiệu quả của các phuoug pháp đã lụa chọn trong

giảng day, huấn luyện khai cuộc cho đội tuyển Cờ vua truờng THPT Phả Lại - Hải
Duơng.................................................................................................................................... 33
3.2.1. .................................................................................................................. Tổ
chức thục nghiệm su phạm: ..........................................................................................33
3.2.2. Kết quả và phân tích kết quả thục nghiệm ...................................................34

KẾT LUÂN VÀ KIẾN NGHI ................................................................................38
• •

DANH MUC BẢNG


BẢNG
Bảng 3.1

Nội dung
Kết quả phỏng vấn nhằm lựa chọn các phương pháp giảng dạy

Trang
29

- huấn luyện khai cuộc cho đội tuyển Cờ vua trường THPT
Bảng 3.2

Phả Lại - Hải Dương (n=25)
Kết quả phỏng vấn cán bộ giáo viên cờ vua trong huyện Phả

32

Lại - Hải Dương để lựa chọn các test đánh giá khai cuộc (n=15)
Bảng 3.3

Kết quả kiểm tra trước thực nghiệm của 2 nhóm đối chứng và

34

nhóm thực nghiệm (nA=nB =10)
Bảng 3.4

Bảng 3.5

Kết quả kiểm tra giữa thực nghiệm của 2 nhóm đối chứng và
nhóm thực nghiệm (nA=nB =10)
Kết quả kiểm tra sau thực nghiệm của 2 nhóm đối chứng và
thực nghiệm(72í4=nB=10)

35

37


1
ĐẶT VẤN ĐÈ

Thể dục thể thao (TDTT) là một bộ phận của nền văn hóa xã hội. Trình độ thể
thao là một trong những dấu hiệu thể hiện trình độ văn hóa và năng lực sáng tạo của

mỗi dân tộc. Mặt khác, để đánh giá sự phát triển kinh tế của một quốc gia nguời ta
thông qua đánh giá những thành tích thể thao một quốc gia đó. Những kỷ lục, những
thành tích thể thao mà con người đạt được càng góp phàn làm phong phú bức tranh
văn hóa dân tộc . TDTT còn là phương tiện để mở rộng quan hệ, tăng cường sự đoàn
kết giữa các dân tộc.
Cờ vua là một trong những môn thể thao có tiềm năng và triển vọng to lớn của
thể thao Việt Nam. Tuy cờ vua là môn thể thao mới được phát triển ở nước ta nhưng
cho đến nay cờ vua đã trở thành một họat đông thể thao , văn hoá của mọi tầng lớp
nhân dân, đặc biệt đối với tầng lớp thanh thiếu niên học sinh. Cờ vua có đặc trưng
hoạt động trí tuệ , ít đòi hỏi về các tố chất thể lực nhưng lại có yêu càu cao về ý chí,
tính thông minh, óc sáng tạo ở người choi. Những phẩm chất đó phù hop với tư chất
người Việt Nam nói chung và môi trường giáo dục nói riêng. Tập luyện cờ vua có tác
dụng phát triền tư duy lôgic, giáo dục con người có tính tổ chức kỷ luật cao, kiên trì,
bình tĩnh, linh hoạt và rèn luyện tính quyết đoán táo bạo. Do vậy, mà tạo ra tính hứng
thú và say mê đến mức độ cao. Mặt khác, tập choi cờ vua không đòi hỏi đầu tư nhiều
về cơ sở vật chất ban đầu, dụng cụ đơn giản, chỉ cần một bộ quân cờ có thể tập luyện
thi đấu cờ vua được, điều này rất phù họp với điều kiện kinh tế còn gặp nhiều khó
khăn ở nước ta hiện nay.
Trong nền thể thao Việt Nam hiện nay, cờ vua được coi là một ừong những
môn thể thao ừọng điểm được nhà nước và ngành đầu tư quan tâm phát triển. Điều
đó đã được khẳng định bởi thành tích của các vận động viên Việt Nam đã đạt được ở
khu vực cũng như thế giới. Nhiều vận động viên nước ta đa được Liên đoàn cờ vua
thế giới công nhận đẳng cấp đại kiện tướng và kiện tướng quốc tế, như là vận động
viên Lê Quang Liêm...


2

Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ 3(BCH TW 1997) đã nêu rõ những mục tiêu
chủ yếu của cờ vua Việt Nam là: “phải có phong trào phổ biến, sâu rộng trong cả

nước, đặc biệt là trong các trường học, giành huy chương từ hai đến ba hạng tuổi ở
các giải trẻ thế giới, đạt thứ hạng 10 nước hàng đầu thế đối với đội nam trong giải
Olympic cờ vua thế giới, đạt thứ hạng 5 giải đồng đội và giải vô địch cá nhân Châu á,
riêng đội nữ và giải cá nhân phấn đấu có huy chương”.
Muốn đạt được những mục tiêu nêu ra trong dự án phát triển cờ vua của liên đoàn cờ
vua Việt Nam thì phải có hướng đi đúng đắn, đặc biệt chú trọng đến khâu bồi dưỡng
và đào tạo nhân tài. Đây là khâu còn hạn chế về mặt tài liệu tham khảo, tài liệu giảng
dạy, trình độ huấn luyện viên cũng như vận động viên ...và nhất là cần phải có những
biện pháp thích hợp nhằm tăng hiệu quả của quá trình giảng dạy, huấn luyện và đào
tạo vận động viên cờ vua, trong đó cần đặc biệt chú trọng tới việc hang bi phương
pháp huấn luyện khai cuộc.
Chúng ta đều biết, chơi cờ vua cần thiết phải tìm hiểu, nghiên cứu kỹ thuật
chơi: khai cuộc, trung cuộc và tàn cuộc. Vì thế, cờ vua cần phải chuẩn bị tốt về: Tâm
lý, thể lực, chuyên môn trước mỗi giải thi đấu, ngoài ra cần tập luyện và nghỉ ngơi
họp lý. Song các vấn đề đó chưa phải là chủ yếu, muốn giành được thắng lợi thì cần
phải nắm vững kế hoạch chơi đã định sẵn, biết khai thác những điểm yếu của đối
phương từ đó lập kế hoạch tấn công, mà trước tiên là phải học các cách thức ứng
dụng các dạng khai cuộc nhằm đảm bảo hiệu quả tốt trong thi đấu.
Khai cuộc là giai đoạn đầu của mỗi ván đấu nên cách bố trí lực lượng trong
khai cuộc là nền tảng dẫn đến thảnh công cho giai đoạn trung cuộc và tàn cuộc. Kết
quả của ván đấu phụ thuộc rất nhiều vào các nước đi ở giai đoạn này.
Để thực hiện tốt giai đoạn này ừong thực tế ván đấu thì: chúng ta phải được
trang bị đầy đủ kiến thức về các dạng khai cụôc.
Trường THPT Phả Lại - Hải Dương là trường có phong trào TDTT rất phát
triển, nhà trường rất chú trọng vào việc phát triển thể chất cho học sinh giúp nâng cao


3

thể chất cho các em. Nhà trường luôn đạt thành tích tốt trong các giải thể thao như các

giải Hội khỏe phù đổng về các môn điền kinh, bóng chuyền, cơ vua...
Qua quan sát về tình hình học tập, kết qua thi đấu của các em đội tuyển Cờ
vua trường THPT Phả Lại - Hải Dương, chúng tôi thấy các em thường mắc sai lầm ở
ngay phàn khai cuộc có thể đánh giá vấn đề này do nhiều nguyên nhân.
+ Do khả năng vận dụng các bài tập khai cuộc chưa cao.
+ Do lựa chọn các phương pháp huấn luyện chưa đúng, chưa phù hợp đối
tượng.
Song vấn đề này chưa đựơc quan tâm nghiên cứu một cách đúng mức . Xuất
phát từ những lý do nêu ừên chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài:

“ứng dụng phương pháp huấn luyện khai cuộc cho đội tuyển Cờ vua trường
THPT Phả Lại - Hải Dương”.
Mục đích nghiên cứu của đề tài:
Trên cơ sở phân tích những cơ sở lí luận và thực tiễn, đề tài nghiên cứu và Ịưa
chọn các chiến thuật khai cuộc trong quá trình giảng dạy và huấn luyện giúp các em
nâng cao hiệu quả trong khai cuộc cho đội tuyển trường THPT Phả Lại - Hải Dương.

Giả thuyết khoa học:
Nếu áp dụng phương pháp huấn luyện khai cuộc cho đội tuyển Cờ vua trường
THPT Phả Lại - Hải Dương thì sẽ phát huy được hết năng lực của người tập từ đó
nâng cao thành tích thi đấu đội tuyển cờ vua trường THPT Phả Lại - Hải Dương.


4
CHƯƠNG 1.
TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN cứu

1.1. Cơ sở lý luận về giai đoạn khai cuộc
1.1.1. Khái niệm, các nguyên tắc, phân loại khai cuộc
a. Khái niệm khai cuộc

Khai cuộc là giai đoạn đàu của ván đấu, tại đây hai bên đều nhanh chóng phát triển
lưc lượng sao cho phù họp với ý đồ chiến lược và chiến thuật đã định trước trong
một dạng thức khai cuộc.
Để thuận tiện cho việc nghiên cứu, người ta chia ván cờ ra làm 3 giai đoạn:
Khai cuộc, trung cuộc và tàn cuộc. Vì khai cuộc là giai đoạn mở đầu của ván cờ, nên
cách bố trí lực lượng trong khai cuộc là nền tảng cho những thành công trong giai
đoạn trung cuộc và tàn cuộc. Vì vậy, nhiều cuốn sách khai cuộc ra đời để chỉ dẫn cho
người chơi ở giai đọan này.
Theo quan điểm chung nhất, khai cuộc là sự tập trung huy động các quân của
hai bên tham chiến. Trong giai đoạn này, cần phải tiến tốt lên chiếm giữ trung tâm và
tạo không gian để phát triển Tượng và Mã. Sau khi các quân nhẹ như Tượng và Mã
phát triển, thì có thể nhập thành (đưa Vua vào vị trí an toàn), đưa Xe racác cột quan
trọng. Đen đây, về cơ bản là kết thúc giai đoạn khai cuộc.
Những người chơi cờ vua thường tự đặt ra câu hỏi, vậy thì khai cuộc kéo dài
trong bao nhiêu nước đi. Khi nào thì ván cờ chuyển sang giai đoạn trung cuộc. Nếu
xét mối liên hệ giữa khai cuộc với giai đoạn khác của ván đấu, thì việc phân chia rõ
ràng như vậy không thể thực hiện được. Giai đoạn khai cuộc thường kéo dài khoảng
từ 10 - 15 nước đi. Cả hai bên vừa phải triển khai thật nhanh lựclượng của mình, vừa
tìm cách cản trở đối phương thực hiện chính ý đồ đó. Khi một bên đã phát triển xong
lực lượng của mình trước đối phương thì nhiệm vụ của giai đoạn này coi như đã
hoàn thành. Đây chính là nhiệm vụ quan trọng nhất mà người chơi cờ cần phải nắm


5

vững ở giai đoạn này.
b. Các nguyên tắc khai cuộc
Các nguyên tắc này là những lý luận đã được đúc rút ra từ thực tiễn thi đấu.
Nếu không tuân thủ các nguyên tắc khai cuộc, sẽ dẫn tới một thế cờ kém ưu thế và
nhiều khả năng thua ván cờ một cách đáng tiếc.

Dù ý đồ chiến lược trong mỗi dạng thức khai cuộc có khác nhau, nhưng ừong
giai đoạn này những người chơi cờ đều phải tuân thủ chặt chẽ các nguyên tắc sau:
Nguyên tắc 1: Tranh giành quyền kiểm soát khu trung tâm.
-

Trong khai cuộc, việc tranh giành quyền kiểm soát trung tâm đóng vai ừò
quan ừọng, ở trung tâm các quân có thể phát huy tối đa sức mạnh của mình, có thể
huy động tới tất cả các hướng nhanh nhất và khống chế được các ô cờ ở mức tối đa.
Quân Hậu đứng ở trung tâm sẽ khống chế được 27 ô cờ, còn ở góc chỉ khống chế
được 23 ô; Mã ở trung tâm khống chế được 8 ô cờ, còn ở góc chỉ khống chế được 2 ô
cờ ... Vì vậy, trung tâm chính là điểm xuất phát để tấn công hay phòng thủ. Trong
cuộc chiến giành khu trung tâm, các Tốt đóng vai trò đặc biệt. Tiến Tốt vào trung tâm
sẽ dồn các quân đối phương vào các vị trí bất lợi, tạo điều kiện cho các quân của
mình chiếm giữ những vị trí tích cực. Từ đó, cho phép các quân tự do cơ động ở bất
cứ khu vực nào của bàn cờ dù ở chính trung tâm hay các cánh. Đó chính là lý do tại
sao các ván cờ thường bắt đầu bằng nước tiến Tốt vào trung tâm: 1. e4; 1. d4 hoặc 1.
c4.
Ví dụ: 1. e4 e5 2. ef3 f6 nước đi yếu ! Tốt đen đã chiếm một vị trí kiểm soát
trung tâm rất mạnh của Mã g8, thêm vào đó là làm yếu mặt Vua và cản ừở các quân
phát triển. Sau nước đi này, Trắng có ưu thế lớn.
3. Me5 Trắng thí Mã 3 .. .ef 4. Hh5 +. Bây giờ nếu 4 .. .g6 thì 5. He5 + và 6.Hh8.
4.. .Ve7 5.He5 + Vf7 6.Tc4 + Vg6 7.Hf5 + VHh6 8.d4 + g5 9.h4 Te7 10. hg + Vg7
11.HÍ7 X.
-

Nguyên tắc 2: Triển khai nhanh chóng và hài hòa toàn bộ lực lượng.

Để đảm bảo nguyên tắc này, người choi cần tiến hành phát triển lực lượng của mình

6

theo trình tự sau:
+ Tiến Tốt (cột c, d, e) lên chiếm giữ và khống chế trung tâm. Mở đường cho Hậu và
Tượng triển khai.
+ Phát triển các quân nhẹ về hướng trung tâm (Tượng và Mã).
+ Nhập thành (đưa Vua vào vị trí an toàn).
+ Đưa vào quân nặng (Hậu và Xe) ra những vị trí thuận lợi để tham
chiến.
Người mới học chơi cờ, hay coi thường việc phát triển lực lượng theo nguyên
tắc. Thực hiện nhiều nước đi bằng một quân, hoặc tham ăn Tốt đối phương ... Như
vậy, rất dễ thất bại. Ví dụ sau sẽ chứng minh rõ điều đó: l.e4 e5 2.Mf3 Mc6 3.Tb5 Mf6
4.0-0.
Trắng thì Tốt nhằm phát ữiển lực lượng thật nhanh (nước thí là tình nguyện bỏ Tốt
hoặc quân cho đối phương nhăm phát triển nhanh lực lượng để tổ chức tấn công
hoặc làm mạnh hơn thế cờ của mình). Lối chơi này, ở giai đoạn đầu của ván cờ được
gọi là “Gambít”.
4.. .M:e4 đáng lẽ Đen phải nhanh chóng phát triển quân bằng cách lên
Tượng để chuẩn bị nhập thành.
5.d4... Trắng vừa kết họp phát triển vừa khống chế đối phương triển khai lực
lượng của mình. Bằng nước đi này, Trắng buộc Đen phải tiếp tục đi một quân, nói
cách khác là dậm chân tại chỗ.
5.. .Md6 6.Tb6 bc 7.de Mb7. Sau 7 nước đi, bên Đen đã đi Mã tới 4 làn, lực
lượng còn lại triển khai quá chậm.
8. Md4 Te7 9. Mf5 Tf8 nước đi quá yếu! Sau 9 nước đi, Đen chỉ đưa được Mã
đến ô b7. Trong khi bên Trắng đã có đủ lực lượng để tấn công.
lO.Xel g6 ll.Mdó! Td6 12.ed + Vf8 13. Thó + Vg8 14. Hd 4 f6 15.Hc4 X.
Càng có nhiều quân tham gia vào cuộc chiến, vị trí đứng của các quân tích
cực, hài hòa, thì khả năng tổ chức tấn công vào đối phương càng có hiệu quả.

7

Ngược lại, khi chưa phát triển đủ lực lượng đã ham tấn công sớm sẽ gặp thất
bại.
Một trong những sai làm thường gặp khi phát triển quân là đưa Hậu lên tham
gia tấn công quá sớm. Hậu là quân rất mạnh, vì thế việc đưa Hậu tham gia tấn công
thiếu suy nghĩ, rất rễ bị các quân yếu hơn của đối phương tấn công. Hậu sẽ mất thời
gian (temp) chạy, tạo điều kiện cho đối phương triển khai lực lượng của mình.
Nguyên tắc 3: Xây dựng cẩu trúc Tốt vững chắc.
-

Tuy là quân cờ yếu nhất và kém cơ động nhất, nhưng Tốt có ảnh hưởng rất
lớn đến tính chất của thế cờ. Tốt là yếu tố tích cực khi cơ động quân, chưa nói đến
khả năng phong cấp của chúng. Khi di chuyển về phía trước, Tốt hạn chế sự cơ động
của các quân đối phương, nhất là ở trung tâm. Vì vậy, trong giai đoạn đầu của ván
cờ, điều quan trọng là phải bố trí cấu trúc Tốt như thế nào cho hợp lý, vừa chiếm
được không gian, vừa mở đường cho các quân khác triển khai. Nếu đi Tốt thiếu suy
nghĩ sẽ dẫn đến Hậu quả rất lớn.
Ví dụ: l.d4 c5 2.dc đen tạm thời hy sinh Tốt để phá vỡ áp lực của Tốt Trắng ở
trung tâm. 2...e6, một trong những cách bắt lại Tốt. 3. b4? Nước đi yếu, ừái với
nguyên tắc xây dựng cấu trúc Tốt vững chắc. Bởi vì, Tốt dâng quá cao sẽ là mục tiêu
cho đối phưomg tấn công và làm suy yếu thế trận của mình. Mạnh nhất là nên chơi
3.MÖ hoặc 3.Mc3 hay 3.e4. Ván cờ tiếp diễn như sau:
3..

.a5 4.c3 Trắng tìm mọi cách giữ Tốt. 4...ab 5.cb Hf6! Hậu xuất trận sớm

trong trường họp này là chính xác vì có mục tiêu rõ ràng. Xe yếu trên đường chéo al h8, Trắng mất Tượng hoặc Mã và xin thua.
Trong thế cờ ban đầu, điểm yếu nhất của cả 2 bên là Tốt f2 và Tốt f7, bởi lẽ

chúng chỉ được bảo vệ bằng Vua, nên khi chưa kịp nhập thành sẽ rễ bị tấn công.
Trong ván đấu với Lixuxin năm 1994, nhà vô địch thế giới M. Bốtvinnhích
cầm quân Đen đã bố trí các Tốt của mình rất hoàn hảo (hình 1). Các Tốt đen khống
chế các ô trung tâm, các quân ở sau được bố trí rất thuận lợi. Còn các quân của bên


8

Trắng thì rất gò bó. Và Bốtvinnhích đã giành được thắng lợi không mấy khó khăn.
c. Phân loại khai cuộc
Thuật ngữ “Khai cuộc” dùng để chỉ giai đoạn ra quân, có hàng loạt các kiểu ra
quân với tên gọi khác nhau như phòng thủ ấn Độ, phòng thủ Xixilia, phòng thủ
Alêkhin ... Và mỗi loại khai cuộc tên đều có nguồn gốc, xuất xứ tên gọi của nó.
Người ta chia khai cuộc ra thành 3 hệ thống: Hệ thống khai cuộc thoáng, hệ
thống khai cuộc nửa thoáng và hệ thống khai cuộc kín.
+ Hệ thống khai cuộc thoáng là những khai cuộc được bắt đầu bằng nước đi 1.
e4 - e5.
+ Hệ thống khai cuộc nửa thoáng là những khai cuộc được bắt đầu bởi Trắng
đi 1. e4 nhưng Đen đáp lại khác e5 (1 .e4 # e5).
+ Hệ thống khai cuộc kín là những khai cuộc được bên Trắng bắt đầu bằng
nước đi không phải là 1 .e5 (1 .# e4 ...).
1.1.2. Phương pháp nghiên cứu khai cuộc
Một ván cờ chứa đựng muôn vàn khả năng khác nhau. Những trận biến đó,
chỉ là những nước đi tiếp tục đã được kiểm nghiệm trong thi đấu, trong từng thế ừận
ra quân đều có thể tìm kiếm thêm những nước đi hoàn toàn áp dụng được. Do đó,
việc “học vẹt” các thế biến khai cuộc là điều không cần thiết, thậm chí còn có hại, vì
nó hạn chế tính sáng tạo của VĐV cờ vua:“Biết cách chơi cờ không chỉ là công việc
của trí nhớ đơn giản, vì việc ghi nhớ các thế biến không phải là điều thiết yếu. Trí
nhớ là vũ khí quý báu, không thể để vung phí cho những vụn vặt. cần ghi nhớ không
phải những kết luận mà là các phương pháp chơi, phương pháp rất linh hoạt nó có

thể giúp ích trong mọi trường hợp”[4].
Đại kiện tướng cho rằng: “Hiểu biết dựa hên các phương án có sẵn chỉ là áo
tưởng”[10]. Các phương án khai cuộc luôn luôn thay đổi và hoàn thiện. Thay đổi cả
cách đánh giá không chỉ riêng của từng phương án, mà của cả toàn bộ từng hệ thống
khai cuộc, ý thức nắm vững và hiểu biết các nguyên tắc chung của chiến lược khai
cuộc cũng như nội dung tư tưởng các hệ thống khai cuộc, đó chính là điều cần thiết


9

đối với mỗi một ai muốn hoàn thiện trình độ chơi cờ.
Trong quá trình nghiên cứu khai cuộc, không được bỏ qua những chỗ chưa
thấu đáo. Nếu chưa hiểu mục đích của một nước đi nào đó trong khai cuộc mà ta
nghiên cứu thì hãy cố tìm hiểu thêm những điều chỉ dẫn trong sách cũng như xem
các ván cờ thi đấu của các kiện tướng về đề tài đó. Tuy nhiên, những kiến thức thu
được sẽ chỉ là tài sản nằm bất động nếu như không được áp dụng, kiểm nghiệm
trong thực tế thi đấu. Nên ghi chép cẩn thận các ván cờ đã chơi, sau đó giành thời
gian phân tích và xác định nước đi nào đã sai lầm cũng như chỗ nào có thể đi hay
hơn. vấn đề trang bị “vốn” khai cuộc nên bắt đầu nghiên cứu khai cuộc thoáng, ở
phần này các khái niệm cơ bản như trung tâm, phát triển quân ... được thể hiện rõ
nét.
Không nên có thái độ tôn sùng trước các nguyên tắc chung hay các phương
án lý thuyết. Thông thường các nguyên tắc chung này rất đúng đắn. Nhưng mọi quy
luật đều có ngoại lệ và trong một số trường họp riêng nào đó, các nguyên tắc chung
này không áp dụng được. Trong cuốn sách “Sự nghiệp của tôi trong môn cờ vua”,
cựu vô địch thế giới viết: “Khi chơi khai cuộc, bạn có thể gặp những nước đi đối đáp
của đối phương mà bạn chưa quen thuộc, trường họp đó bạn có thể chơi như thế nào.
Bạn hãy đi theo suy nghĩ lành mạnh, hãy nhanh chóng đưa các quân đến vị trí an
toàn. Có thể bạn không thực hiện nước đi mạnh nhất, nhưng nhận được sự thất bại
của mình như những bài học, và học tập theo các bài học đó sẽ có thể tránh được

chúng trong tương lai. Nếu bạn đi nước cờ đó, kinh nghiệm là người thầy tốt. Nhiều
người sau khi nghĩ ra một cách di chuyển tốt mà họ cho rằng rất khả quan nhưng lại
không dám thực hiện nó. Thật là đáng tiếc, cần thực hiện không do dự điều mà bạn
cho là hay, là đúng đắn”[l].
Giai đoạn khai cuộc gắn bó với các giai đoạn khác của ván cờ, nhiều khi các
phương án của khai cuộc có thể dẫn đến các tình huống thông dụng ở ván cờ mà ta
đã rõ hơn. Hơn thế nữa, nhiều khi xuất hiện cách bố trí phòng các Tốt theo một sơ đồ


10

cụ thể và chúng có thể tác động đến cách chơi trong giai đoạn tàn cuộc.
Tóm lại: Trong giảng dạy và huấn luyện khai cuộc cần phải tiến hành theo 5
giai đọan:
- Giai đoạn ỉ : Trang bị các nguyên tắc chiến lược và chiến thuật khai
cuộc.
- Giai đoạn 2\ Trang bị chiến lược và chiến thuật cơ bản trong các loại khai
cuộc.
- Giai đoạn 3: Làm sáng tỏ tất cả ý đồ, mục đích chiến lược của hệ thống,
những phương án theo phong cách và sở trường của VĐV.
- Giai đoạn 4: Xây dựng sơ đồ khai cuộc cho VĐV.
- Giai đoạn 5: Áp dụng khai cuộc đó vào ván đấu để kiểm nghiệm và hoàn
thiện sơ đồ đã xây dựng.

1.2. Các phương pháp, phương tiện giảng dạy - huấn luyện trong môn cờ
vua
Các phương pháp dạy học đại học rất phong phú, đa dạng và phức tạp. Đối
với quá trình giảng dạy cờ vua các giáo viên thường hay sử dụng 3 nhóm phương
pháp giảng dạy chính đó là:
- Nhóm phương pháp giảng dạy

- Nhóm phương pháp thực hiện nhiệm vụ sư phạm.
- Nhóm phương pháp thực tập sư phạm.
(Trong đó nhóm phương pháp thực hiện nhiệm vụ sư phạm được coi là có
hiệu quả hơn).
Cụ thể đó là các phương pháp sau:
- Phương pháp dùng lời hay phương pháp mô tảbằng lời (kể chuyện, miêu
tả, giải thích, giảng bài, trò chuyện, nghiên cứu tài liệu): Phương pháp được dùng
trong việc giảng dạy các nội dung như: giới thiệu môn cờ vua. Vị trí môn học trong
hệ thống đào tạo cán bộ thể dục thể thao bậc đại học. Nhiệm vụ, nội dung và cấu trúc
môn học. Lịch sử phát triển của môn cờ vua. Luật cờ vua, các thuật ngữ trong cờ vua.


11

Tổ chức thi đấu và trọng tài trong cờ vua. Lý thuyết về khái niệm, phân loại, các
nguyên tắc, các dạng thức của các giai đoạn của ván đấu và lý thuyết mang tính lý
luận về cờ vua.
- Phương pháp trưng bày (biểu bảng, kế hoạch, biểu đồ, áp phích, đèn chiếu,
bàn cờ treo): được dùng để hỗ ừợ cho phương pháp mô tả khi giảng dạy về các dạng
thức khai cuộc, tàn cuộc, trung cuôc, các bẫy ừong khai cuộc, các dạng thức khác
nhau của đòn phối họp ... Đây là phương pháp được dùng nhiều ừong giảng dạy cờ
vua.
- Phương pháp tham quan (tổ chức tham quan các giải đấu lớn ...) cho học
sinh đi xem thực tế tại các giải cờ vua để học hỏi kinh nghiệm về tổ chức, thi đấu,
trọng tài, tiến hành giải ...
- Phương pháp bài tập (giải các thế cờ theo các chủ đề đã được chọn lựa riêng
nhằm tạo ra những kỹ năng, kỹ xảo chuyên môn): Giáo viên đưa ra bài tập theo các
chủ đề như về cơ tàn, bài tập phân tích tính toán các tình huống, các đòn phối hợp,
các bài tập chiến thuật cơ bản của giai đọan khai cuộc ...
- Phương pháp trò chơi (chơi với bạn cùng nhóm những thế cờ đang học,

hoặc các trích đoạn của ván đấu ...): Sau khi dạy về một dạng khai cuộc nào đó, giáo
viên yêu cầu cả lớp tạo thành từng cặp đấu cờ theo dạng khai cuộc đó.
- Phương pháp thi đấu (thi đấu các giải hạn chế thời gian, chơi Blid): phương
pháp được tổ chức vào các giờ thực hành, các giờ tự tập luyện, lớp chia thành các cặp
thi đấu với nhau theo sở trường của mình, hoặc tiến hành các giải trong lớp với thời
gian hạn chế.
- Phương pháp phân tích ván đấu và các thế cờ điển hình (phân tích các tình
thế điển hình ừong khai cuộc, trung cuộc, tàn cuộc ...): Là phương pháp sử dụng
những tình thế cờ thường gặp trong cờ vua rồi yêu cầu cả lớp cùng phân tích, đánh
giá.
Trong tập luyện cờ vua, lượng vận động tác động vào VĐV dưới dạng những


12

bài tập có nội dung, tính chất và hình thức thực hiện khác nhau. Các bài tập ừong tập
luyện cờ vua được chia thành 3 nhóm: Nhóm bài tập bổ trợ, nhóm bài tập chuyên
môn và nhóm bài tập thi đấu.
- Nhóm bài tập bổ trợ: Bao gồm các bài tập thể chất (ở các môn thể thao khác)
nhằm tác động gián tiếp đến việc hình thành và phát triển các năng lực chuyên môn
cờ vua. Các bài tập thể chất cũng chủ yếu nhằm phát triển thể lực (sử dụng bài tập
thể chất thuần túy), các bài tập “chuyển tốt” trong quá trình phát triển các phát triển
năng lực chuyên môn (Cờ Nhảy, Cờ Vây, Cờ Tướng ... ), các tác động xã hội nhằm
phát triển và hình thành nhân cách (hoạt động xã hội) như: Thăm quan, du lịch, hoặc
tác động của các môn khoa học khác nhằm phát triển các năng lực tâm lý, sinh lý ...
- Nhóm bài tập chuyên môn: Bao gồm các bài tập nghiên cứu, các bài tập hình
thành và phát triển năng lực chuyên môn. Có thể hiểu chúng là các bài tập nghiên
cứu các giai đoạn của ván đấu mang tính chất lý luận, các bài tập chiến thuật - chiến
lược, bài tập nghiên cứu các yếu tố thành phần (không gian, thời gian, “Temp”...), các
bài tập nhằm trực tiếp phát triển các kỹ năng chuyên môn (tác động vào tư duy dưới

các tình huống cờ, bài tập hoàn thiện quá trình tư duy - định hướng nhiệm vụ dưới
dạng các trích đoạn của ván đấu, cờ thế hoặc thi đấu Blid ...
- Nhóm bài tập thi đấu: Bao gồm các ván đấu theo quy trình thi đấu (có thời
gian hạn định, kiểm tra nước đi ...) được thực hiện ừong các điều kiện khác nhau.
Trong cuốn sách hướng dẫn chơi cờ của mình: “Tôi đã đào tạo các học trò biết
cách suy nghĩ độc lập và biết cách phê phán các tài liệu: Trong cờ vua, tôi muốn đưa đến cho
họ không phải là những khái niệm trừu tượng hay những luận điểm chung mà muốn đem lại
những kiến thức sôi động. [8].
Họ phải sẵn sàng trải qua thử thách trong cuộc đếm bằng các khái niệm, các quy luật
và cách đánh giá không phải một lần mà là nhiều lần một cách tự giác và phấn khởi”. Đến
nay, những lời nói đó vẫn được coi là chân lý trong cờ vua.
Phương tiện huấn luyện khai cuộc trong cờ vua


13

- Bàn cờ, quân cờ.
- Đồng hồ cờ.
- Bàn cờ treo.
- Tài liệu, sách báo chuyên môn hóa về khai cuộc trong cờ vua.
- Máy tính có hỗ trợ các phần mềm về cờ vua.

1.3. Đặc điểm tâm - sinh lý của lứa tuổi THPT

Lứa tuổi này cơ thể các em đã phát triển tương đối hoàn chỉnh. Tuy nhiên, các
bộ phận cơ thể vẫn tiếp tục phát triển nhưng tốc độ chậm dàn, chức năng sinh lí
tương đối ổn định, khả năng hoạt động thể lực của hệ thống cơ quan cũng được cao
hơn. Sự phát triển cơ thể của cả nam và nữ có sự khác biệt rất lớn do những đặc điểm
sinh lí khác nhau. Do vậy, quá trình GDTC cho học sinh lứa tuổi này chúng ta cần
căn cứ vào đặc điểm tâm sinh lí lứa tuổi và giói tính của các em.

1.3.1.

Đăc điểm tâm lí của hoc sinh THPT •
•
Ở lứa tuổi này các em thích tỏ ra mình là người lớn, muốn được mọi người

tôn trọng, tỏ ra là người hiểu biết, có khả năng phân tích tổng hợp, các em có sự hiếu
động, tính nghịch. Các em có nhiều hoài bão nhưng lại thiếu kinh nghiệm trong cuộc
sống.
Tuổi này chủ yếu hình thành thế giới quan, tự ý thức, hình thành ý thức, hình
thành tính cách và hướng về tương lai. Đó cũng là tuổi lãng mạn mơ ước độc đáo và
mong chờ cho cuộc sống tốt đẹp hơn.

về hứng thú: Các em đã có thái độ tự giác tích cực trong học tập xuất phát
từ động cơ học đúng đắn và lựa chọn nghề nghiệp sau này. Song hứng thú học tập
do nhiều động cơ khác nhau, đua vói bạn bè, tự ái, hiếu thắng.... cho nên khi giảng
dạy giáo viên cần giúp các em xây dựng động cơ đúng đắn để các em có được hứng
thú học tập các môn học nói chung và môn GDTC nói riêng.
-

về tình cảm: Các em đã biểu lộ rõ hơn về tình cảm của bản thân với ngôi

trường mình gắn bó, với các thầy cô giáo đã dạy các em. Vì vậy, việc giáo viên gây


14

được thiện cảm và sự tôn trọng của các em là một trong những thành công giúp giáo
viên có nhiều thuận lợi trong quá trình giảng dạy, thúc đẩy các em tự giác, tích cực

trong học tập.
-

về

trí nhớ: Các em ở tuổi này hầu như không tồn tại việc ghi nhớ máy

móc, do các em đã biết cách ghi nhớ có hệ thống, đảm bảo tính logic chặt chẽ và lĩnh
hội được bản chất, vấn đề cần học tập. Vậy nên, khi giảng dạy GDTC giáo viên có thể
sử dụng phương pháp trực quan kết hợp với giảng giải, phân tích chi tiết kĩ thuật
động tác và vai trò, ý nghĩa cũng như cách sử dụng phương tiện, phương pháp để
các em có thể tự tập một cách độc lập trong thòi gian nhàn rỗi.
- Các phẩm chất ý chí đã rõ ràng và mạnh mẽ hơn so với lứa tuổi trước đó.
Các em có thể tiếp thu được những bài tập khó và đòi hỏi cách khắc phục khó khăn
lớn trong tập luyện.

1.3.2. Đăc điểm sinh lí của hoc sinh THPT •
•

* Hê thần kinh.
■

- Đặc điểm lứa tuổi này hệ thần kinh tiếp tục được phát triển và đi đến hoàn
thiện, kỹ năng tư duy, phân tích, tổng hợp và trừu tượng được phát triển tạo điều
kiện cho việc hình thành nhanh chóng phản xạ có điều kiện. Do hoạt động mạnh của
tuyến giáp, tuyến sinh dục, tuyến yên làm cho tính hưng phấn của hệ thần kinh
chiếm ưu thế, giữa hưng phấn và ức chế chưa cân bằng làm ảnh hưởng đến hoạt
động thể lực. Do vậy trong quá trình huấn luyện, giáo viên, huấn luyện viên (HLV)
cần sử dụng bài tập thích họp và thường xuyên quan sát phản ứng cơ thể người tập
để có biện pháp giải quyết kịp thòi.

*Hệ vận động (Hệ cơ xương).

- Hệ xương: Lứa tuổi này hệ xương bắt đàu giảm tốc độ phát triển. Mỗi
năm nam cao thêm 1- 3cm; nữ cao thêm 0,5 - lcm, cột sống đã ổn định hình dáng. Vì
vậy, có thể sử dụng một cách rộng rãi các bài tập vói khối lượng tăng dần để giúp
VĐV thích nghi một cách từ từ.


15

- Hệ cơ: Lứa tuổi này các tổ chức cơ phát triển muộn hơn xương nên cơ vẫn
tương đối yếu, các cơ lớn phát triển tương đối nhanh, các cơ nhỏ phát triển chậm
hơn. Các cơ co phát triển nhanh hơn các cơ duỗi.

*Hệ tuần hoàn:

Hệ tuần hoàn đã phát triển và hoàn thiện. Buồng tim phát triển tương đối
hoàn chỉnh. Mạch đập của nữ 70-80 lần/phút; của nam 75-85 lần/phút. Nhưng vận
động mạch, huyết áp hồi phục tương đối nhanh chóng. Vì vậy, ở lứa tuổi này có thể
tập những bài tập sức bền, những bài tập có khối lượng và cường độ vận động tương
đối lớn nhưng phải thận Ưọng và thường xuyên kiểm tra theo dõi tình trạng sức
khỏe của các VĐV.

*Hệ hô hấp:

Hệ hô hấp đã phát triển và tương đối hoàn thiện. Vòng ngực trung bình của
nam 67-72cm. Dung lượng phổi tăng lên nhanh chóng lúc 16-18 tuổi là 3- 4 lít, tần số
hô hấp gần giống với người lớn. Tuy nhiên, các cơ hô hấp vẫn còn yếu nên sức co
dãn của lồng ngực ít chủ yếu là co dãn của cơ hoành. Vì vậy, trong tập luyện cần thở

sâu, tập trung chú ý thở bằng ngực và bụng.

1.4. Đặc điểm tâm - sinh lý trong môn cờ vua
1.4.1. Đặc điểm tâm lý trong môn cờ vua
Cờ vua là môn thể thao trí lực có đặc trưng là ít đòi hỏi về các tố chất thể lực,
song lại có yêu càu cao về sự bền bỉ, mưu trí, thông minh óc sáng tạo của người chơi.
Tập luyện và thi đấu cờ vua giúp cho phát triển hài hòa các phẩm chất tâm lý của
mỗi cá nhân.
Trong quá trình học tập, tập luyện cờ vua, khả năng tư duy logic và tự giác
được phát triển, trí nhớ linh hoạt hơn, bền vững hơn và dung lượng ghi nhớ lởn hơn,
khả năng tập trung chú ý được phát triển và hoàn thiện. Cờ vua giúp đẩy mạnh việc
tập trung suy nghĩ, khả năng lựa chọn quyết định, góp phàn tạo nên lý trí, tính quyết
đoán và ổn định về cảm xúc. Một điều quan trọng là cờ vua giáo dục con người thái


16

độ tự phê.
Cờ vua là một môn thể thao trí lực, lượng vận động trong cờ vua chủ yếu là
lượng vận động tâm lý, tác động trực tiếp vào quá trình tư duy của người tập. Là một
môn thể thao, song không giống với đại đa số các môn thể thao khác, cờ vua không
đòi hỏi sự hoạt động cơ bắp mạnh mẽ. Có thể gọi cờ vua (theo một cách hình tượng)
là một môn thể thao bất động. Bởi vì, trong suốt quá trình hoạt động sáng tạo, thi
đấu, VĐV cờ vua dùng phần lớn thời gian ngồi sau bàn cờ, nghĩa là đưa tói một nếp
sống ít hoạt động. Với đặc điểm cờ vua là môn thể thao trí tuệ, lượng vân động trong
cờ vua là lượng vận động tâm lý, tác động trực tiếp vào quá trình tư duy của người
tập nên cần phải chú ý đến tính chất đặc biệt này. Bởi vì, trong các môn thể thao khác
(đặc biệt trong thòi kỳ tiến hành thi đấu), sự căng thẳng về cảm xúc thường được kết
họp vói việc tăng cường hoạt động cơ bắp. Điều này có ý nghĩa quan trọng vì tăng
cường hoạt động cơ bắp sẽ bảo vệ cơ thể khỏi ảnh hưởng không có lợi của hệ thần

kinh và hệ tim mạch. Cờ vua là một dạng hoạt động thể thao có sự căng thẳng về
cảm xúc thần kỉnh cao độ, dẫn tới một số trường họp có thể gây ảnh hưởng không tốt
đến tình trạng sức khỏe. Trước đây, có một số quan niệm cho rằng, trên cơ sở tính
toán đến những tác động nguy hại của sự căng thẳng về cảm xúc, có thể xây dựng
được những biện pháp, thậm chí trong một vài trường họp có thể dùng cả các chất
dược liệu, để nhanh chóng làm giảm đi những căng thẳng đó trong thời gian thi đấu.
Song không nên coi đó là chuẩn mực, vì bản thân những căng thẳng cảm xúc đó lại là
chính những điều kiện cần thiết cho quá trình tư duy sáng tạo của VĐV cờ vua. Hơn
nữa, việc không có khả năng duy trì và chịu đựng những sự căng thẳng cảm xúc ở
mức độ cao lại là một trong những nguyên nhân làm giảm đi khả năng chơi của VĐV
nghĩa là làm mất đi trạng thái sung sức thể thao của VĐV cờ vua.
Vì vậy, việc định mức áp dụng lượng vận động phù họp đối vói từng VĐV
trong tập luyện và thi đấu cờ vua là một vấn đề hết sức quan trọng đối với việc đạt
được thành tích cao trong thi đấu.


17

Lượng vận động tâm lý trong cờ vua chính là sự căng thẳng về cảmxúcvà
thần kinh do mật độ, độ khó của bài tập cờ, tình huống cũng như thời gian thực hiện
bài tập, tình huống đó. Các tác nhân tâm lý (cường độ cảm xúc, sự căng thẳng về lý
trí...) có tác động mạnh thì làm tăng cường hoặc làm giảm sút khả năng chức phận
của cơ thể. Lượng vận động tâm lý là một quá trình bao gồm ba bước[l]:

Bước 1: Đạt yêu cầu cơ bản của bài tập, tuy vẫn còn sai sót trong việc thực
hiện cũng như trong các phản xạ. Ở đây có sự căng thẳng lớn về mặt cảm xúc và lý
trí được điều khiển được các năng lực càn thiết trong môn thể thao chuyên sâu nhằm
giải quyết tốt nhiệm vụ tập luyện.

Bước 2: Không có sai sót trong việc thực hiện các bài tập. Bắt đầu điều khiển

được chi tiết hành động trong khi thực hiện bài tập. Giảm sự căng thẳng về cảm xúc
và lý trí.

Bước 3: Thiết lập được sự thích nghi của cơ thể đối với lượng vận động tâm
lý.
Lượng vận động tâm lý trong cờ vua nằm trong mối quan hệ biện chứng với
sức bền tâm lý. Sức bền tâm lý của VĐV cờ vua là khả năng hệ thống tâm thể của
VĐV có thể chịu được lượng vận động cao trong tập luyện và thi đấu, duy trì được
sự cân bằng cần thiết trong hệ thống đó.
Sức bền tâm lý ttong cờ vua phụ thuộc vào:
- Trạng thái tâm lý trước vận động
- Loại hình thần kinh của VĐV
- Động cơ thi đấu của VĐV
- Các tác nhân ảnh hưởng xấu tói trạng thái tâm lý của VĐV trong hoàn
cảnh cụ thể.
Mức độ căng thẳng tâm lý trong hoạt động tập luyện và thi đấu của VĐV cờ
vua được xác định bằng:
- Trạng thái cảm xúc của VĐV: trạng thái này có rất nhiều nguyên nhân bên


18

trong cũng như bên ngoài điển hình như: trình độ chuyên môn của VĐV, trình độ
của đối phương, mục đích tập luyện và thi đấu...
- Đặc tính kỹ thuật, chiến thuật của các bài tập, tính chất hoạt động của cơ
quan phân tích, mức độ tư duy chiến thuật, đặc điểm của sự tập trung chú ý, điều
khiển hoạt động có đối kháng...
- Độ lớn sự nỗ lực ý chí của VĐV
Những yếu tố nói trên ảnh hưởng tới mức căng thẳng tâm lý và có thể chiếm
ưu thế trong khi xác định lượng vận động. Sự căng thẳng tâm lý cao nhất được biểu

hiện trong các cuộc đấu quan ữọng.

1.4.2. Đặc điần sình lý trong môn cờ vua
Vấn đề giá ữị sinh lý của ván đấu cờ vua luôn luôn thu hút sự quan tâm lớn
và đầy thú vị. Bởi lẽ, kết quả của các ván đấu không chỉ có giá trị thuần túy thể thao
(thua, thắng, hòa) và giá ữị về chất lượng ván đấu, mà quan ữọng chính là giá trị tâm
- sinh lý mà các ván đấu đó đem lại. Thiếu giá trị này, sẽ rất khó khăn trong việc
chuẩn hóa lượng vận động trong thi đấu, trong việc dự báo thành tích các VĐV cờ
vua.
Trong những năm 1980-1987, tại khoa Cờ vua trường Đại học Matxcơva đã
tiến hành nghiên cứu đề tài: “Nghiên cứu quá tình quyết định trong điều kiện stress
với thời gian hạn hẹp (Model Cờ vua)”[9]. Kết quả nghiên cứu đề tài này với kết quả
nghiên cứu của các nhà khoa học khác đã chỉ ra rằng, với lượng vận động thi đấu lớn
và không quen thuộc sẽ dẫn tới mệt mỏi tương đối nhanh và hiệu quả là một số VĐV
cờ vua xuất hiện các “khoảng tối” trong việc nhìn nhận các thế cờ. Nghĩa là việc định
vị được trong trí nhớ chỉ một phần nào đó của bàn cờ, nơi diễn ra các sự kiện quan
trọng hơn cả.
Trong quá trình thử nghiệm đã sử dụng tổ họp các phương pháp về tâm sinh lý bao gồm: ghi điện tâm đồ, xác định huyết áp tối đa và huyết áp tối thiểu, xác
định tàn số hô hấp và tần số mạch đập.


19

Những kết quả thu được từ điện não đồ trong quá trình thử nghiệm đã chứng
tỏ rằng: Sự biến đổi hoạt lực điện sinh vật của não trong quá trình thực hiện ván đấu
cho phép đánh giá về độ khó của nhiệm vụ mà VĐV cờ vua phải giải quyết. Khi chơi
trong giai đoạn khai cuộc, với các phương án quen thuộc, việc lựa chọn nước đi
dường như là tự động, không hề có khó khăn thì giá trị sinh lý của ván đấu là không
cao. Trong giai đoạn trung cuộc và tàn cuộc, khi mà phần lớn các ván đấu được xác
định bởi sự tính toán căng thẳng thì giá trị sinh lý của ván đấu đạt kết quả cao nhất.

Cùng qua các thử nghiệm cho thấy, giá trị sinh lý của ván đấu còn đạt mức cao nhất
trong những tình thế thiếu thời gian (xêinốt), trong những tình thế sau khi thực hiện
nước đi không chính xác, hoặc sau những nước đi bất ngờ của đối phương.
Đồng thòi với những thay đổi trên điện não đồ, khi thực hiện lượng vận động
thi đấu đã làm tăng dần số mạch đập và huyết áp. Những biến đổi đó thể hiện ở
phần lớn các VĐV, ừong một mức độ vừa phải. Những thử nghiệm ừong điều kiện
hạn hẹp thời gian ở các đối tượng nghiên cứu cho thấy, sự tăng có tính quy luật của
cả tần số hô hấp và tần số mạch đập, chúng được đánh giá như “Stress phản ứng
chuẩn” đối với lượng vận động về cảm xúc. Kết quả của những thí nghiệm về chức
năng hệ tuần hoàn được trình bày ở bảng 1.1: