Bài Giảng Vitamin - Ths Mai Phuong Thanh

VITAMIN
ThS. Mai Phương Thanh


MỤC TIÊU HỌC TẬP

Mục tiêu 1

• Trình bày được nguồn gốc, tác dụng, áp dụng điều
trị của 2 vitamin tan trong dầu: A, D

• Trình bày được nguồn gốc, tác dụng, áp dụng điều
Mục tiêu 2

trị của 4 vitamin tan trong nước: B1, B6, B3 (PP),
C


ĐẠI CƯƠNG

•

Vitamin = vital + amin

•

Vitamin: hợp chất hữu cơ, cần với một lượng rất nhỏ, rất cần thiết để duy trì sự phát

triển và sự sống bình thường

•

Cơ thể không tự tổng hợp được vitamin (trừ vitamin D)

•

Nguồn cung cấp: thiên nhiên, tổng hợp


ĐẠI CƯƠNG

•

13 vitamin

–

Vitamin tan trong dầu: A, D, E, K

–

Vitamin tan trong nước:

•

Vitamin C

•

Vitamin nhóm B (B1, B2, B6, B12, folic acid, biotin, pantothenic acid và niacin)

ĐẠI CƯƠNG

Vitamin tan trong dầu

• Không tan trong nước
• Cần chất béo để hấp thu
• Tích lũy nhiều
• Dễ gây độc

Vitamin tan trong nước

• Tan trong nước
• Dễ hấp thu
• Ít tích lũy
• Ít gây độc


VITAMIN TAN TRONG DẦU

Vitamin A

Vitamin D



VITAMIN A

•

Tên khác: retinol

•

2 dạng
Retinoids
(dạng hoạt động)

Caroten
(provitamin)

•

• Retinol
• Retinal
• Retinoic acid
• α-caroten
• β-caroten
• γ-caroten

Được dự trữ trong gan và mô mỡ dưới dạng retinyl ester


VITAMIN A

Trong cơ

Retinol

Retinal

Acid retinoic

thể

Trong thực
phẩm

Retinyl ester

Beta-caroten

(nguồn gốc động vật)

(nguồn gốc thực vật)


VITAMIN A

•

Nguồn gốc
Vitamin A

• Gan
• Lòng đỏ trứng
• Sản phẩm từ sữa

Tiền vitamin A

• Rau màu vàng/cam: cà rốt, khoai lang, bí đỏ
• Quả màu vàng/cam: đu đủ, xoài, mơ
• Rau có lá xanh đậm


VITAMIN A
Vai trò sinh lý
Vitamin A

β-caroten
Retinol, retinal

Acid retinoic

Miễn dịch
Thị giác

Biểu mô và tổ
chức da

Sinh trưởng &
phát triển

Chống oxy
hóa

Miễn dịch


VITAMIN A

•

Vai trò trên thị giác: retinol, retinal


VITAMIN A

•

Vai trò trên thị giác: retinol, retinal

Opsin

Cis-retinal

Rhodopsin

Thiếu vitamin A →
quáng gà
Ánh sáng yếu

Opsin

Rhodopsin
Trans-retinal

Trans-retinol

Cis-retinal

VITAMIN A

•

Vai trò trên thị giác: retinol, retinal


VITAMIN A

mô (da, niêm mạc,
mạch máu, giác
mạc)

• Sinh tiết nhày
• Ức chế sự sừng hóa
tế bào biểu mô

• Sinh trưởng và phát
triển phôi thai (tủy
sống, cột sống, tay
chân, tim, mắt và tai)

• Giúp trẻ lớn lên và
phát triển bình

Miễn dịch

• Biệt hóa tế bào biểu

Sinh trưởng và phát triển

Acid retinoic gắn vào receptor đặc hiệu trên DNA → điều hòa hoạt động của 1 số gen

Biểu mô và tổ chức da

•

• Vitamin A: duy trì
tính toàn vẹn của da
& niêm mạc, phát
triển & biệt hóa của
bạch cầu

• β-caroten: ↑ hoạt
động của TB diệt, ↑

thường

sự nhân lên của TB
lym B và T

Thiếu vitamin A → - Da
khô, tăng sừng hóa biểu
mô
- Khô giác mạc, vệt Bitot,
loét giác mạc

Thiếu vitamin A → chậm

phát triển, còi cọc,
chán ăn, thai nhi phát
triển bất thường

Thiếu vitamin A → dễ bị
NK hô hấp, tiêu chảy,
sởi


VITAMIN A

•

Dấu hiệu thiếu hụt

–

Quáng gà, khô mắt, viêm loét giác mạc

–

Da khô, tăng sừng hóa biểu mô, thoái hóa tuyến mồ hôi, nhiễm trùng da

–

Chậm phát triển, chán ăn, thai nhi bất thường

–

Dễ bị NK hô hấp, tiêu chảy, sởi

–

Dễ bị mẫn cảm với các chất gây ung thư


VITAMIN A

Chỉ định

• Dự phòng và điều trị thiếu vitamin A: khô mắt, quáng gà
• Bệnh da có rối loạn keratin (vảy nến, trứng cá)
• Bổ sung trong các trường hợp xơ gan mật nguyên phát hoặc
bệnh gan ứ mật mạn tính

• Chống oxy hóa (β-carotene)

Chống chỉ định

• Thừa vitamin A
• Quá mẫn


VITAMIN A

Dấu hiệu thừa cấp tính

• Đau đầu, nôn, phù gai thị
Dấu hiệu thừa mạn tính

• Tổn thương gan
• Da tróc vảy, rụng tóc
• Tăng áp lực nội sọ
• Dị tật bẩm sinh

Beta – carotene

• Ăn quá nhiều beta-caroten → vàng da nhẹ (lòng bàn tay, bàn chân)
• Giảm hoặc ngừng cung cấp beta-caroten → hết vàng da


VITAMIN A

•

Vitamin A và phụ nữ có thai

- Không nên dùng ngay trước thời
kỳ mang thai
PNCT uống liều cao
vitamin A

- Không nên dùng cho PNCT ≤ 3
Dị tật bẩm sinh

tháng
- Bổ sung vitamin A ≤ 2500
UI/ngày
- Hạn chế gan trong chế độ ăn

CHƯƠNG TRÌNH QUỐC GIA
PHÒNG CHỐNG THIẾU VITAMIN A

Bổ sung vitamin A liều

Độ tuổi nào dễ bị thiếu vitamin A?

•
•

cao dự phòng

Trẻ em < 3 tuổi
Nguyên nhân

•
•

Trẻ đang lớn nhanh
Gặp nhiều yếu tố nguy cơ gây thiếu vitamin A:

•

•

trẻ 6-36 tháng tuổi

•

dưỡng và hay mắc các bệnh nhiễm khuẩn

6 -11 tháng tuổi: 100.000 UI
12 - 36 tháng tuổi: 200.000
UI

dinh dưỡng của mẹ kém)
Thời kỳ cai sữa: sự thay đổi chế độ nuôi

Liều uống

•
•

Giai đoạn còn bú: không được bú mẹ hoặc
lượng vitamin A trong sữa mẹ thấp (chế độ

•

Bổ sung vitamin A liều cao cho

•

Uống 2 lần/năm



VITAMIN D

•

Tên khác: calciferol, antirachitic factor, “sunshine” vitamin

•

2 dạng chính

Vitamin D2 (ergocalciferol)

• Thực vật (nấm)

Vitamin D3 (cholecalciferol)

• Động vật (cá, trứng, sữa…)


VITAMIN D

•

Nguồn gốc

–

Thực phẩm giàu vitamin D:

•

Dầu gan cá

•

Cá biển (cá hồi, cá trích, cá mòi, cá thu)

–

Chứa lượng nhỏ vitamin D: trứng, thịt, sữa, bơ

–

Thực vật rất nghèo vitamin D


VITAMIN D

•

Vitamin D được coi như một hormon

–

Được tổng hợp ở dưới da đi vào máu đến cơ quan đích tạo nên tác dụng thông
qua receptor đặc hiệu (vitamin D receptor, VDR)

–

Hoạt tính enzym hydroxylase xúc tác cho quá trình chuyển hóa vitamin D tạo
thành chất có hoạt tính được điều hòa theo cơ chế điều hòa ngược thông qua
nồng độ ion calci trong máu

VITAMIN D

•

Chuyển hóa vitamin D trong cơ thể