Luận văn cù lao ré – quê hương của đội hoàng sa (từ đầu thế kỷ XVII đến giữa thế kỷ XIX)

B

TR

GIÁO D C VÀ ĐÀO T O
NG Đ I H C S PH M HÀ N I
----------------

D

NG HÀ HI U

CÙ LAO RÉ – QUÊ H NG C A Đ I HOÀNG SA
(T Đ U TH K XVII Đ N GI A TH K XIX)
Chuyên ngành:

L ch s Vi t Nam

Mã số:

62.22.03.13

LU N ÁN TI N Sƾ L CH S

Ng

ih

ng d n khoa h c:
GS.TS.NGND Nguy n Quang Ng c
PGS.TS Đào T Uyên

HÀ N I – 2016


L I CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học c a
riêng tôi. Các trích dẫn và tài liệu tham kh o sử d ng trong luận án là
trung thực. Những kết qu nêu trong luận án chưa từng được ai công
b trong b t kỳ công trình nào khác.
Tác gi luận án

D

ng Hà Hi u


M CL C
Trang
M

Đ U

1. Lý do ch n đ tài

1

2. Đ i t

3

ng, ph m vi, m c tiêu và nhi m v nghiên c u

3. Ngu n t li u, h

ng ti p c n và ph

ng pháp nghiên c u

5

4. Đóng góp c a lu n án

7

5. B c c lu n án

8

Ch

ng 1: T NG QUAN CÁC NGU N T

LI U VÀ TÌNH HÌNH

NGHIÊN C U
1.1. T ng quan các ngu n t li u

9

1.1.1. Nguồn thư tịch cổ

9

1.1.2. Nguồn b n đồ cổ

11

1.1.3. Nguồn tư liệu địa phương

12

1.2. T ng quan tình hình nghiên c u

15

1.2.1. Tình hình nghiên cứu trong nước
1.2.2. Tình hình nghiên cứu
Ch

15

nước ngoài

ng 2: CÙ LAO RÉ: ĐI U KI N T

21

NHIÊN VÀ L CH S

T C

2.1. Đi u ki n t nhiên

29

2.1.1. Tên gọi, vị trí địa lý, địa hình và khí hậu

29

2.1.2. Tài nguyên thiên nhiên

36

2.2. L ch s t c trên Cù Lao Ré

Ch

38

2.2.1. Cư dân văn hóa Sa Huỳnh, Chămpa

38

2.2.2. Quá trình khai phá định cư c a cư dân Việt

43

Tiểu k t ch

55

ng 2

ng 3: Đ I S NG KINH T

DÂN CÙ LAO RÉ T

VÀ T

CH C XÃ H I C A C

Đ U TH K XVII Đ N GI A TH K XIX

3.1. Đ i s ng kinh t c a c dân Cù Lao Ré t đ u th k XVII đ n

56

gi a th k XIX
3.1.1. Nông nghiệp

56

3.1.2. Ngư nghiệp

64

3.1.3. Th công nghiệp

66

3.1.4. Thương nghiệp

68

3.1.5. Tô thuế

68

3.2. T ch c xã h i Cù Lao Ré t đ u th k XVII đ n gi a th k XIX

Ch

70

3.2.1. Từ thế kỷ XVII đến trước năm 1804

70

3.2.2. Từ năm 1804 đến giữa thế kỷ XIX

80

Tiểu k t ch

88

ng 3

ng 4: Đ I S NG VĔN HÓA V T CH T VÀ TINH TH N

C AC

DÂN CÙ LAO RÉ

4.1. Đ i s ng vĕn hóa v t ch t c a c dân Cù Lao Ré

89

4.1.1. Kiến trúc

89

4.1.2. m thực

97

4.1.3. Phương tiện đi l i

99

4.2. Đ i s ng vĕn hóa tinh th n

100

4.2.1. Phong t c tập quán

100

4.2.2. Tôn giáo và tín ngưỡng

107

4.2.3. Một s lễ hội tiêu biểu

111

Tiểu k t ch

116

Ch

ng 4

ng 5: Đ I HOÀNG SA VÀ HO T Đ NG TH C THI CH QUY N

VI T NAM

HAI QU N Đ O HOÀNG SA – TR

NG SA C A C

DÂN CÙ LAO RÉ T TH K XVII Đ N GI A TH K XIX
5.1. S ra đ i và ho t đ ng c a đ i Hoàng Sa th i chúa Nguy n và Tây S n

117

5.1.1. Th i điểm ra đ i và quê hương c a đội Hoàng Sa

117

5.1.2. Cư dân Cù Lao Ré trong đội Hoàng Sa th i các chúa Nguyễn và Tây Sơn

124

5.2. C dân Cù Lao Ré trong ho t đ ng b o v ch quy n
Hoàng Sa và Tr

ng Sa d

qu n đ o

130

i tri u Nguy n đ n gi a th k XIX

5.2.1. Dưới th i vua Gia Long (1802 – 1820)

130

5.2.2. Dưới th i vua Minh M ng (1820 – 1840) và Thiệu Trị (1840 – 1847)

133

Tiểu k t ch

ng 5

145

K T LU N
DANH M C CÔNG TRÌNH CÔNG B
TÀI LI U THAM KH O
PH L C

147
151
152
173

C A TÁC GI


DANH M C CÁC CH

VI T T T

- CHND:

Cộng hòa Nhân dân

- CHXHCN:

Cộng hòa Xã hội Ch nghĩa

- KHXH:

Khoa học Xã hội

- LATS:

Luận án Tiến sĩ

- Nxb:

Nhà xu t b n

- TCN:

Tr ớc Công nguyên

- Tp:

Thành ph

- UB:

y ban

- UBND:

y ban Nhân dân


DANH M C CÁC B NG

B ng 2.1: Tổng hợp các m c th i gian lớp c dân Việt đầu tiên ra Cù Lao Ré
B ng 3.1: Tình hình ruộng đ t Cù Lao Ré năm Mậu Ngọ (1618)
B ng 3.2: Tình hình ruộng đ t

Cù Lao Ré qua địa b năm 1821


1

M

Đ U

1. Lý do ch n đ tài
Từ th i nguyên th y, Việt Nam đã tr thành địa bàn xu t hiện và t c c a
con ng

i. Bên c nh hệ th ng di chỉ kh o cổ l u l i d u vết quần t c a ng

i

nguyên th y từ miền núi, trung du và đồng bằng còn có hàng lo t các di chỉ kh o
cổ

duyên h i và h i đ o đã hình thành nên các nền văn hóa Đông Sơn, Sa

Huỳnh và Đồng Nai. Cùng những biến động lịch sử, các c dân cổ c a ba nền
văn hóa đã phát triển thành cộng đồng dân tộc Việt Nam. Yếu t n ớc (sông biển) và các yếu t liên quan đến n ớc nh h

ng m nh mẽ đến quá trình t o lập

văn hoá dân tộc cũng nh đặc tr ng tính cách c a ng

i Việt Nam. Trong quá

trình khai phá đ t đai lao động s n xu t và đ u tranh ch ng giặc ngo i xâm b o
vệ lãnh thổ, biển đ o từ r t sớm đã thực sự tr thành một bộ phận chặt chẽ trong
không gian sinh tồn c a dân tộc.
Trên con đ

ng Nam tiến khai phá đ t đai m rộng b cõi, Cù Lao Ré là

một trong những hòn đ o thuộc duyên h i miền Trung sớm đ ợc ng
chinh ph c làm cơ s sinh cơ lập nghiệp. Từ đ t liền và

Cù Lao Ré, c dân

Việt tiếp t c tiến ra khai thác vùng Biển Đông rộng lớn với ng tr
xung quanh quần đ o Hoàng Sa và Tr
lợi

quần đ o Hoàng Sa và Tr

i Việt

ng chính

ng Sa. Sự phát hiện và khai thác nguồn

ng Sa c a các ng dân là cơ s đặc biệt quan

trọng để các triều đ i phong kiến Việt Nam xác lập và thực thi ch quyền qu c
gia đ i với hai quần đ o này.

Với vị trí địa lý c a một hòn đ o gần b và là địa điểm đi đến Hoàng Sa
gần nh t, l i án ngữ trên tuyến h i th ơng Biển Đông n i liền Thái Bình D ơng
sang

n Độ D ơng, Cù Lao Ré nhanh chóng đ ợc Nhà n ớc phong kiến Việt

Nam coi trọng. Các chúa Nguyễn đã coi Cù Lao Ré nh là một trong những
tiền đồn, là nơi tuyển lính, cắt cử ng

i dẫn đ

ng cho đội Hoàng Sa thực thi

nhiệm v khai thác, qu n lý và khẳng định ch quyền đ i với hai quần đ o
Hoàng Sa và Tr

ng Sa.


2

Cùng với các xã g c bên cửa biển Sa Kỳ, Cù Lao Ré tr thành bộ phận quan
trọng trong không gian quê h ơng c a đội Hoàng Sa, là địa ph ơng điển hình gắn
bó máu thịt giữa đ t liền và h i đ o. Trong chính sách h ớng biển và khẳng định sự
toàn vẹn ch quyền qu c gia giữa đ t liền và h i đ o c a Nhà n ớc phong kiến Việt
Nam, Cù Lao Ré với vị trí trọng yếu đã sớm đ ợc tách ra kh i sự ph thuộc từ các
xã g c trong đ t liền và lập thành đơn vị hành chính cơ s độc lập d ới triều
Nguyễn (1804). Sự đóng góp c a các thế hệ c dân Cù Lao Ré đ i với sự ra đ i và
ho t động c a đội Hoàng Sa sau đó là lực l ợng Th y quân kéo dài cho đến giữa
thế kỷ XIX, tr ớc khi thực dân Pháp xâm l ợc Việt Nam (1858) đã nói lên vị trí,

tầm quan trọng c a cái nôi sinh ra lực l ợng b o vệ biển đ o này.
Trong b i c nh qu c tế diễn ra ph c t p hiện nay, đặc biệt v n đề ch
quyền qu c gia đ i với hai quần đ o Hoàng Sa và Tr

ng Sa đang tồn t i những

tranh ch p đòi h i Đ ng, Nhà n ớc và các nhà khoa học Việt Nam tập trung
nguồn lực vào công tác nghiên c u nhằm đ a ra đầy đ những luận ch ng, luận
c vững chắc khẳng định ch quyền không thể ch i cãi c a Việt Nam đ i với hai
quần đ o Hoàng Sa và Tr

ng Sa trên Biển Đông. Do vậy, công tác nghiên c u

và cung c p những c liệu về việc khẳng định, thực thi nhiệm v ch quyền lãnh
thổ c a Nhà n ớc phong kiến Việt Nam đ i với Hoàng Sa và Tr

ng Sa trong

quá trình đ u tranh b o vệ toàn vẹn lãnh thổ hiện nay là vô cùng quan trọng.
Việc nghiên c u quá trình hình thành, phát triển cùng đóng góp c a Cù
Lao Ré đ i với sự ra đ i, ho t động c a đội Hoàng Sa cũng nh sự nghiệp b o
vệ, khẳng định ch quyền c a Việt Nam đ i với hai quần đ o Hoàng Sa và
Tr

ng Sa trong lịch sử đ ợc đặt ra b c thiết hơn bao gi hết. Mặc dù vậy cho

đến hiện nay, ch a có b t kỳ công trình nghiên c u toàn diện và c thể nào c a
các nhà khoa học về vị trí địa thế cũng nh vai trò c a c dân Cù Lao Ré trong
m i quan hệ với lực l ợng thực thi nghĩa v chuyên trách đặc biệt là b o vệ ch
quyền qu c gia trên biển – đội Hoàng Sa.

Xu t phát từ những nhận th c trên, tác gi quyết định chọn “Cù Lao Ré –
quê hương c a đội Hoàng Sa (Từ đ u thế kỷ XVII đến giữa thế kỷ XIX)” làm đề
tài luận án tiến sĩ c a mình.


3

2. Đ i t

ng, ph m vi, m c tiêu và nhi m v nghiên c u

Đ i tượng nghiên cứu
Đ i t ợng nghiên c u c a luận án là Cù Lao Ré – quê h ơng c a đội Hoàng
Sa từ đầu thế kỷ XVII đến giữa thế kỷ XIX. C thể hơn là quá trình khai canh, định
c hình thành các ph

ng1, phát triển kinh tế, tổ ch c qu n lý xã hội và đ i s ng

văn hóa c a c dân Cù Lao Ré từ th i các chúa Nguyễn thế kỷ XVII cho đến giữa
thế kỷ XIX d ới triều Nguyễn.
Ph m vi nghiên cứu
+ Về th i gian: Điều này thể hiện

ngay tên đề tài luận án. Tác gi đặt trọng

tâm vào việc nghiên c u Cù Lao Ré từ đầu thế kỷ XVII đến giữa thế kỷ XIX trên t t
c các mặt: tình hình kinh tế, tổ ch c xã hội và đ i s ng văn hóa c a c dân Cù Lao
Ré gắn với sự ra đ i và ho t động c a đội Hoàng Sa cho đến khi đội Hoàng Sa nhập
vào đội Th y quân triều Nguyễn. Bên c nh đó, tác gi coi phông th i gian tr ớc thế
kỷ XVII là cơ s tiền đề nghiên c u nhằm làm sáng t sự phát triển c a Cù Lao Ré

giai đo n sau.
+ Về không gian: Giới h n ph m vi không gian nghiên c u c a luận án là đ o
Cù Lao Ré2. Tuy nhiên, do m i quan hệ mật thiết c a Cù Lao Ré với đ t liền về
nguồn g c c dân, những thay đổi về tổ ch c hành chính cũng nh đ i s ng văn hóa
nên ngoài việc l y Cù Lao Ré làm không gian nghiên c u chính, tác gi đặt Cù Lao
Ré trong không gian chỉnh thể qu c gia để nghiên c u. Từ đó, tác gi tập trung làm
sáng t vị trí địa thế, đ i s ng kinh tế - xã hội và văn hóa c a c dân Cù Lao Ré trong
m i quan hệ giữa đ t liền và h i đ o cũng nh đ i với ho t động thực thi ch quyền
Hoàng Sa và Tr

ng Sa c a c dân Cù Lao Ré từ thế kỷ XVII đến giữa thế kỷ XIX.

M c tiêu c a luận án
Thông qua việc khôi ph c diện m o lịch sử Cù Lao Ré trên t t c các mặt
đầu thế kỷ XVII đến giữa thế kỷ XIX, luận án góp một cái nhìn c thể và toàn diện
Cách gọi đơn vị “làng” c a c dân Cù Lao Ré.
Hiện nay, địa giới huyện Lý Sơn c a tỉnh Qu ng Ngãi gồm hai đ o: đ o Cù Lao Ré (nay gọi là đ o Lý Sơn)
gồm hai xã, là nơi đặt tr s hành chính huyện và đ o Cù lao B Bãi có một xã là An Bình.

1

2


4

về vai trò, vị trí và những đóng góp c a c dân Cù Lao Ré đ i với ho t động thực
thi b o vệ ch quyền lãnh thổ qu c gia

quần đ o Hoàng Sa và Tr

ng Sa.

Nhiệm v nghiên cứu
Luận án tập trung làm rõ những v n đề khoa học sau đây:
- Làm rõ tầm quan trọng về vị trí địa lý c a Cù Lao Ré trên tuyến h i th ơng
qu c tế Biển Đông

thế kỷ XVII đến giữa thế kỷ XIX cùng m i quan hệ c a Cù

Lao Ré với đ t liền trong chính sách h ớng biển và b o vệ ch quyền biển đ o c a
Nhà n ớc phong kiến Việt Nam;
- Tập trung nghiên c u về tổ ch c bộ máy qu n lý, đ i s ng kinh tế, văn hóa
xã hội c a c dân Cù Lao Ré với t cách là đơn vị hành chính c p cơ s đặc biệt
c a một “đ o tiền đồn”, nơi tuyển quân và xu t phát c a đội Hoàng Sa ra quần đ o
Hoàng Sa – Tr

ng Sa thực hiện nhiệm v b o vệ ch quyền qu c gia;

- Nghiên c u về sự ra đ i, tổ ch c và ho t động c a đội Hoàng Sa gắn liền
với Cù Lao Ré trong quá trình thực hiện nhiệm v khai thác, khẳng định và b o vệ
ch quyền qu c gia đ i với hai quần đ o Hoàng Sa và Tr

ng Sa. Trên cơ s đó,

luận án nghiên c u làm sáng t sự đóng góp c a c dân Cù Lao Ré đ i với sự
nghiệp b o vệ ch quyền biển đ o từ thế kỷ XVII đến giữa thế kỷ XIX;
- Nội dung c a luận án cũng v ch trần và phê phán những âm m u, luận điệu
xuyên t c c a một s học gi Trung Qu c khi cho rằng Cù Lao Ré chính là Hoàng
Sa c a Việt Nam.

Những v n đề trên c a luận án sẽ làm sáng t lịch sử hình thành và phát
triển c a Cù Lao Ré cùng đóng góp c a c dân hòn đ o này đ i với sự ra đ i,
ho t động c a đội Hoàng Sa và sau là đội Th y quân trong việc khai thác, khẳng
định và b o vệ ch quyền c a Việt Nam trên hai quần đ o Hoàng Sa và Tr

ng

Sa từ thế kỷ XVII đến giữa thế kỷ XIX. Mặt khác, luận án cũng góp phần vào
công cuộc đ u tranh nhằm khẳng định ch quyền biển đ o c a Việt Nam đ i với
hai quần đ o Hoàng Sa và Tr

ng Sa trên Biển Đông hiện nay.


5

3. Ngu n t li u, h

ng ti p c n và ph

ng pháp nghiên c u

Nguồn tư liệu
Để hoàn thành nội dung nghiên c u, luận án sử d ng các nguồn t liệu sau:
- Nguồn th tịch cổ Việt Nam gồm các châu b n, các công trình lịch sử, địa
lý và các b n đồ Việt Nam th i phong kiến;
- Nguồn t liệu địa ph ơng tác gi thu thập đ ợc từ các dòng họ trong quá
trình thực địa điều tra thực tế trên Cù Lao Ré, t c huyện đ o Lý Sơn, tỉnh Qu ng
Ngãi ngày nay;
- Các b n đồ và tài liệu n ớc ngoài đề cập đến Cù Lao Ré từ thế kỷ XVII đến

giữa thế kỷ XIX;
- Các công trình nghiên c u về Cù Lao Ré liên quan đến luận án c a các học
gi Việt Nam và thế giới.
Hướng tiếp cận
Trong quá trình nghiên c u hoàn thành luận án, tác gi tiếp cận v n đề ch
yếu dựa trên quan điểm lịch sử, khôi ph c, nhìn nhận và đánh giá v n đề d ới góc
độ c a khoa học lịch sử. Do đề tài nghiên c u mang tính tổng hợp nên tác gi còn
sử d ng các h ớng tiếp cận ph trợ khác nh địa – văn hóa, địa – chính trị, khu vực
học, văn hóa học, … trong quá trình hoàn thành luận án. Từ các h ớng tiếp cận đó,
tác gi đặt Cù Lao Ré vào trong không gian sinh tồn c a ng

i Việt: Đ t – N ớc,

t c là m i quan hệ giữa đ t liền và biển đ o, đặc biệt là quần đ o Hoàng Sa giữa
Biển Đông. Vì vậy, tác gi đặt Cù Lao Ré trong dòng ch y c a lịch sử, từ lớp c
dân đầu tiên c a nền văn hóa Sa Huỳnh – Chămpa cho đến khi lớp c dân Việt đầu
tiên ra đ o khai khẩn định c lập ph

ng, phát triển kinh tế - xã hội và đ i s ng văn

hóa. H ớng tiếp cận này là cần thiết b i vì sự ra đ i, ho t động c a đội Hoàng Sa
không chỉ liên quan đến Cù Lao Ré mà còn liên quan đến ý chí, hành động c a
chính quyền phong kiến Việt Nam. Từ các h ớng tiếp cận đó, v n đề nghiên c u
c a luận án đ ợc gi i quyết một cách khoa học, toàn diện.
Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình nghiên c u hoàn thành nội dung luận án, trên cơ s nắm
vững quan điểm duy vật biện ch ng và duy vật lịch sử, tác gi sử d ng nhuần


6

nhuyễn hai ph ơng pháp nghiên c u đặc thù c a khoa học lịch sử là phương pháp
lịch sử và phương pháp logic cùng phương pháp tổng hợp phân tích tài liệu để ph c
dựng l i những biến động c a Cù Lao Ré trên các ph ơng diện theo trình tự th i
gian trong m i quan hệ với b i c nh lịch sử dân tộc và lịch sử thế giới. Từ đó giúp
cho tác gi nhìn nhận, lý gi i, đánh giá v n đề trong chiều sâu lịch sử và theo quy
luật vận động khách quan c a lịch sử.
Tác gi cũng sử d ng các ph ơng pháp nghiên c u khác nh phương pháp
th ng kê toán học, phương pháp định tính và định lượng. Những ph ơng pháp này
giúp xử lý các t liệu cùng lo i để tìm ta khuynh h ớng và đặc tr ng c a v n đề.
Trong kh năng cho phép, tác gi l ợng hóa các s liệu thông tin từ các gia ph , địa
b ,… hoặc những cá nhân c a Cù Lao Ré đ ợc nhắc đến trong các tài liệu. Từ đó,
tác gi phân tích thông tin nhằm cung c p những kết qu mới cho luận án.
Bên c nh đó, phương pháp so sánh đ i chiếu đ ợc tác gi sử d ng để phân
tích m c độ chính xác c a thông tin t liệu cung c p, đặc biệt là những thông tin
trong các công trình sử học biên niên, những ghi chép c a các học gi Việt Nam và
thế giới đ ơng th i. Sử d ng ph ơng pháp này góp phần đ m b o độ chính xác,
khoa học c a luận án.
Tác gi cũng sử d ng phương pháp phân tích b n đồ c a khoa học Địa lý
vào việc nghiên c u các b n đồ cổ c a Việt Nam và thế giới khi đo đ c biên vẽ về
Cù Lao Ré và quần đ o Paracels3 c a Việt Nam

thế kỷ XVII cho đến nửa đầu thế

kỷ XIX. Việc sử d ng ph ơng pháp này góp phần làm rõ vị trí địa lý c a Cù Lao Ré
trong m i quan hệ với đ t liền và trên tuyến h i th ơng qu c tế Biển Đông.
Đề tài c a luận án nghiên c u về Cù Lao Ré nh một địa ph ơng trong m i
quan hệ với c n ớc. Để hoàn thành luận án, ngay từ khâu t liệu, tác gi cũng đã
sử d ng các ph ơng pháp nghiên c u đặc tr ng c a các khoa học liên ngành khác
nh Văn hóa học, Dân tộc học trong quá trình điều tra thực tế nh ph c v cho quá

3

Tên gọi qu c tế lúc b y gi đ i với hai quần đ o Hoàng Sa và Tr

ng Sa.


7

trình thu thập, xử lý tài liệu và nghiên c u các v n đề về nguồn g c dân c , văn hóa,
lịch sử Cù Lao Ré.
4. Đóng góp c a lu n án
Trên cơ s gi i quyết các nhiệm v đặt ra, luận án có những đóng góp sau:
- Dựng l i b c tranh về quá trình khai phá và làm ch Cù Lao Ré: từ quá trình
lập ph

ng, phát triển kinh tế, đ i s ng văn hóa đến qu n lý xã hội trên đ o trong các

thế kỷ XVII đến giữa thế kỷ XIX. Qua đó, luận án góp phần nhận th c sâu sắc và toàn
diện về lịch sử Cù Lao Ré cũng nh vị trí, vai trò c a Cù Lao Ré trong tổ ch c bộ máy
hành chính c p cơ s và chính sách h ớng biển c a Nhà n ớc phong kiến Việt Nam;
- Với điều kiện tự nhiên thuận lợi, c dân Cù Lao Ré đã phát triển kinh tế, xã
hội v ơn lên tr thành cơ s quan trọng để Nhà n ớc phong kiến Việt Nam thực hiện
tuyển quân, lập đội Hoàng Sa. Mặt khác, Cù Lao Ré có vị trí chiến l ợc quan trọng nên
đã sớm tr thành hậu ph ơng, là bàn đ p để đội Hoàng Sa tiến ra Biển Đông thực hiện
nhiệm v khai thác, khẳng định và b o vệ ch quyền đ i với hai quần đ o Hoàng Sa và
Tr

ng Sa;

- Dựng l i đ i s ng văn hóa vật ch t và tinh thần c a c dân Cù Lao Ré để từ đó

có cái nhìn toàn diện hơn về quá trình khai chiếm, lao động s n xu t và xây dựng đ i
s ng văn hóa mang đậm ch t biển đ o c a c dân hòn đ o này. Từ hệ th ng các di tích
văn hóa, lịch sử cũng nh lễ hội quan trọng c a Cù Lao Ré cho th y tuyệt đ i bộ phận
đ i s ng tín ng ỡng c a c dân trên đ o gắn liền với không gian biển và các sự kiện
liên quan đến sự ra đ i và ho t động c a đội Hoàng Sa cùng những ng

i con u tú

c a đ o tham gia đội Th y quân đi lính Hoàng Sa trong lịch sử;
- Góp phần làm sáng t về sự ra đ i, ho t động và nhiệm v c a đội Hoàng Sa
cũng những đóng góp c a c dân Cù Lao Ré trong công cuộc gìn giữ và b o vệ ch
quyền lãnh thổ qu c gia dân tộc;
- Góp thêm nguồn t liệu khẳng định ch quyền c a Việt Nam đ i với hai quần
đ o Hoàng Sa và Tr

ng Sa.


8

5. B c c lu n án
Ngoài phần m đầu, kết luận, tài liệu tham kh o, chú thích, ph l c thì luận
án có c u trúc gồm 5 ch ơng, c thể nh sau:
Ch ơng 1. Tổng quan các nguồn t liệu và tình hình nghiên c u
Ch ơng 2. Cù Lao Ré: Điều kiện tự nhiên và lịch sử t c
Ch ơng 3. Đ i s ng kinh tế và tổ ch c xã hội c a c dân Cù Lao Ré từ đầu
thế kỷ XVII đến giữa thế kỷ XIX
Ch ơng 4. Đ i s ng văn hóa vật ch t và tinh thần c a c dân Cù Lao Ré

Ch ơng 5. Đội Hoàng Sa và ho t động thực thi ch quyền Việt Nam
đ o Hoàng Sa – Tr

hai quần

ng Sa c a c dân Cù Lao Ré từ thế kỷ XVII đến giữa thế kỷ XIX


9

Ch
T NG QUAN CÁC NGU N T

ng 1

LI U VÀ TÌNH HÌNH NGHIÊN C U

1.1. T ng quan các ngu n t li u
1.1.1. Nguồn thư tịch cổ
Từ th i phong kiến, Cù Lao Ré đã đ ợc cơ quan chép sử Nhà n ớc và các cá
nhân đề cập đến. Ngoài ra, Cù Lao Ré còn đ ợc thể hiện trên các b n đồ Việt Nam
và thế giới cho th y vị trí tầm quan trọng c a hòn đ o này trong tổ ch c bộ máy
hành chính qu c gia cũng tuyến h i th ơng qu c tế lúc b y gi .
Đầu tiên cần kể đến là tập b n đồ “Thiên Nam tứ chí lộ đồ thư” c a Đỗ Bá
vẽ vào năm Chính Hòa th 7 (1686) (xem ph l c 1.12). Trong tập b n đồ này,
Cù Lao Ré đ ợc gọi là “núi Du Tr

ng” thuộc về ph Thăng Hoa (Qu ng Ngãi)

ngoài cửa biển Sa Kỳ với những thông tin cho biết trên đ o đã có sự qu n lý từ

đ t liền gọi là “tuần”.
Tài liệu sớm đề cập c thể đến Cù Lao Ré là “Ph biên t p l c” c a Lê Quý
Đôn hoàn thành năm 1776. Công trình này chép Cù Lao Ré thuộc về ph Qu ng
Ngãi có c dân sinh s ng bằng nghề trồng đậu ph ng,… Bên c nh những thông tin
về Cù Lao Ré là ghi chép về ho t động c a đội Hoàng Sa trong việc khai thác quần
đ o Hoàng Sa. Đây là tài liệu đầu tiên ghi chép về Cù Lao Ré cũng nh m i quan
hệ c a hòn đ o này đ i với ho t động c a đội Hoàng Sa th i các chúa Nguyễn.
Trong “Qu ng Thuận đ o sử tập” c a Nguyễn Huy Quýnh viết khi ông làm
việc

Thuận Hóa năm 1785, phần mô t về giao thông đ

ng biển từ vùng Qu ng

Nam đến Phú Yên ngày nay cũng chép những thông tin sơ l ợc về tình hình dân c
và ho t động kinh tế c a Cù Lao Ré. Đặc biệt trong công trình này còn có b n đồ
khu vực Qu ng Ngãi từ vùng cửa Đ i Cổ Lũy (t c cửa Đ i) đến cửa biển Sa Kỳ vẽ
về Cù Lao Ré (劬 劳 哩) kèm thông tin cho biết Cù Lao Ré lập đội Hoàng Sa Nhị
với 8 chiếc thuyền ra Hoàng Sa khai thác s n vật. Điều này hoàn toàn trùng khớp
với những thông tin mà Lê Quý Đôn đã ph n ánh.


10

Tiếp theo là “Đ i Việt sử ký t c biên (1676 – 1789)” do Qu c sử viện th i Lê
Trịnh biên so n. Công trình sử học này cũng đề cập đến Cù Lao Ré và ho t động
c a đội Hoàng Sa không khác nhiều so với “Ph biên t p l c” c a Lê Quý Đôn
tr ớc đó nh ng đã khẳng định tầm quan trọng c a ch quyền c a Việt Nam đ i với
Hoàng Sa và Tr

ng Sa trên danh nghĩa qu c gia.

Sang th i nhà Nguyễn, hàng lo t các công trình đề cập đến Cù Lao Ré nh
“Đ i Nam thực l c”, “Minh M ng chính yếu”, “Khâm định Đ i Nam hội điển sự
lệ”, “Qu c triều chính biên toát yếu”, “Đ i Nam nh t th ng chí”, “Khâm định Việt
sử thông giám cương m c”, … và các công trình cá nhân khác nh “Lịch triều hiến
chương lo i chí” c a Phan Huy Chú, “Việt sử cương giám kh o lược” c a Nguyễn
Thông, “Sử học bị kh o” c a Đặng Xuân B ng.
Trong các công trình trên, đáng l u ý là “Đ i Nam thực l c”, ngoài phần
Tiền biên chép về Cù Lao Ré cùng ho t động c a đội Hoàng Sa t ơng tự nh “Ph
biên t p l c” c a Lê Quý Đôn đã đề cập thì

phần Chính biên, các ghi chép r i rác

về các v n đề kinh tế, tô thuế c a Cù Lao Ré khá nhiều. Những thông tin về c dân
Cù Lao Ré trong ho t động c a đội Hoàng Sa th i Gia Long và sau đó là đội Th y
quân d ới th i Minh M ng, Thiệu Trị cũng đ ợc ghi chép khá nhiều và c thể.
Th đến là công trình “Đ i Nam nh t th ng chí” – bộ địa chí qu c gia đồ sộ
do Qu c sử quán triều Nguyễn biên so n và là bộ địa chí đầy đ nh t c a n ớc ta
th i phong kiến. Trong quyển 8 chép về tỉnh Qu ng Ngãi, các v n đề về tên gọi, vị
trí địa lý, dân c , chế độ thuế khóa và s n vật c a Cù Lao Ré đ ợc ghi chép khá c
thể. Cũng t liệu này còn cho biết Cù Lao Ré với vị trí trọng yếu nên đ ợc coi là
một “t n” ngoài cửa biển Sa Kỳ. Những thông tin về Cù Lao Ré và đội Hoàng Sa
đ ợc chép thành một m c riêng cho th y m i quan hệ chặt chẽ c a c dân Cù Lao
Ré với lực l ợng đặc biệt này.
Nguồn t liệu nữa cần kể đến đó là châu b n triều Nguyễn hiện l u giữ t i
Trung tâm l u trữ Qu c gia I, ví d nh “Châu b n triều Nguyễn ngày 22 tháng 11
năm Minh M ng th 14 (1833)” đề cập đến Ph m Văn Sênh ng
thực hiện nhiệm v

i Cù Lao Ré đi

Hoàng Sa tr về. Bên c nh còn có các t lệnh c a quan địa


11

ph ơng nh “T lệnh ngày 15 tháng 4 năm Minh M ng th 15 (1834)” c a quan B
chánh, Án sát tỉnh Qu ng Ngãi nêu rõ danh tính, quê quán c a từng ng

i con c a

Cù Lao Ré vâng mệnh triều đình đi Hoàng Sa. “Châu b n triều Nguyễn ngày 13
tháng 7 năm Minh M ng th 16 (1835)” đề cập đến Cai đội Ph m Văn Nguyên
cũng là ng

i Cù Lao Ré dẫn đoàn đi Hoàng Sa tr về quá h n chịu xử ph t,… Một

s châu b n trong các năm tiếp theo đề cập những thông tin liên quan đặc biệt đến
những ng

i con c a Cù Lao Ré với những ch c v c thể trong ho t động b o

vệ ch quyền qu c gia

quần đ o Hoàng Sa và Tr

ng Sa.

1.1.2. Nguồn bản đồ cổ

Cù Lao Ré không chỉ đ ợc ghi chép trong các tài liệu lịch sử, địa lý mà
còn đ ợc thể hiện trên các b n đồ qu c gia th i phong kiến. Ngoài các b n đồ
c a Đỗ Bá và Nguyễn Huy Quýnh, Cù Lao Ré còn đ ợc thể hiện trong các b n
đồ qu c gia triều Nguyễn sau này nh “Đ i Nam nh t th ng toàn đồ” (xem ph
l c 1.13) vẽ năm 1838 th i Minh M ng và đ ợc coi là một trong những b n đồ
thể hiện toàn vẹn nh t lãnh thổ Việt Nam. Trong b n đồ này, Cù Lao Ré đ ợc vẽ
sát với b biển tỉnh Qu ng Ngãi và đ i diện với Cù Lao Ré,
quần đ o “Hoàng Sa” và “V n lý Trư ng Sa”, t c quần đ o Tr

giữa Biển Đông là
ng Sa. Bên c nh

đó, b n đồ “Đồng Khánh b n đồ” và một s b n đồ khác cũng thể hiện rõ ràng vị
trí c a Cù Lao Ré.
Cùng với các b n đồ cổ Việt Nam, các b n đồ thế giới đều ghi nhận Cù
Lao Ré nh b n đồ “Insulae Indiae Orientalis” (Những hòn đ o phía đông
Độ) c a tác gi Jodocus Hondius (1606) (xem ph

n

l c 1.1) và “Asiae Nova

Descriptio” (B n đồ châu Á mới) c a G. Mercator và Jodocus Hondius (1630)
[204] và hàng lo t b n đồ khác nh b n đồ c a Nicolas Sanson (1658) [208],
Giovanni Giacomo Rossi (1683) (xem ph l c 1.2), Nicolas de Fer (1709) (xem
ph l c 1.3), b n đồ c a Guilaume Danet (1721) (xem ph l c 1.4), b n đồ c a
G.B. Albrizzi (1740) (xem ph l c 1.5), Emanuel Bowen (1747) (xem ph l c
1.6), D.J. Changuion (1773) (xem ph l c 1.7), b n đồ do Rollos và George vẽ
năm 1779 (xem ph l c 1.9), b n đồ c a Phillippe Vandermaelen (1827) (xem

12

ph l c 1.10), Jean Louis Taberd (1838) (xem ph l c 1.11),… Trong các b n đồ
c a các tác gi trên, t m b n đồ “Partie de la Cochinchine” (Một phần c a
Cochinchine) c a Phillippe Vandermaelen cũng nh các t m b n đồ khác c a
ông trong bộ b n đồ “Atlas Universel de Géographie (Physique, politique,
statisque et minnéralogique)” (Bộ Atlas Địa lý (Vật lý, Chính trị, Th ng kê và
Khai m )) đ ợc coi là đặc biệt quan trọng vì nó là b n đồ đầu tiên đo vẽ tuyệt
đ i chính xác vị trí về kinh độ, vĩ độ, đặc điểm địa lý, tên gọi c a ph ơng Tây về
Cù Lao Ré cũng nh các địa danh khác thuộc lãnh thổ Việt Nam, trong đó có
quần đ o Hoàng Sa và Tr

ng Sa.

1.1.3. Nguồn tư liệu địa phương
Ngoài các nguồn t liệu trên, không thể không kể đến nguồn t liệu địa
ph ơng còn l u giữ t i Cù Lao Ré – huyện đ o Lý Sơn ngày nay. Đó là gia ph
c a các dòng họ, các văn khế mua bán ruộng đ t, địa b , văn tế đình làng, các t
đơn, kê trình thuế lệ c a Cù Lao Ré. Ngoài ra còn có các truyền thuyết dân gian,
các t liệu liên quan đến các cơ s tín ng ỡng tôn giáo c a Cù Lao Ré.
Về nguồn t liệu gia ph trên Cù Lao Ré, do th i gian, h a ho n và nhiều
yếu t khác, một s gia ph c a các tộc họ tiền hiền trên Cù Lao Ré đã không
còn. Hiện nay, trên 10 gia ph còn l i đ ợc các tr

ng tộc c t giữ r t cẩn thận

trong các khán t i nhà th tộc họ và đa phần còn khá nguyên vẹn, rõ chữ. Một s
gia ph khác bị ẩm m c rách nát, m i mọt nên nhiều chỗ không thể đọc đ ợc.
Ngoài đề cập đến lịch sử dòng họ, gia ph còn ghi chép về các sự kiện liên quan

đến Cù Lao Ré nh sự kiện đo đ c đ t đai, phân chia địa giới giữa hai ph

ng

vào năm 1618, tên tuổi những vị tiền hiền khai khẩn – t c lớp c dân Việt đầu
tiên tiến lên Cù Lao Ré khai cơ lập nghiệp. Ngoài ra, các gia ph còn cho biết
thân thế c thể c a một s cá nhân đ ợc sử sách, châu b n triều Nguyễn đề cập
khi họ tham gia vào ho t động b o vệ ch quyền

quần đ o Hoàng Sa mà các t

liệu khác không ph n ánh. Nguồn t liệu này là một trong những ch t liệu quan
trọng hoàn thành luận án vì nó gi i đáp đ ợc nhiều v n đề đặt ra mà các t liệu
khác không đề cập đến một cách c thể.


13

Nguồn t liệu địa b , văn khế mua bán ruộng đ t, các t kê trình thuế lệ
hiện còn l u giữ cẩn thận t i các dòng họ trên Cù Lao Ré, đặc biệt là địa b và
một s văn khế mua bán ruộng đ t l u t i nhà anh Nguyễn Chí Thanh (37 tuổi,
xã An H i) còn khá nguyên vẹn. Nguồn t liệu này cung c p cho luận án những
s liệu quan trọng trong việc tìm hiểu về tình hình khai khẩn đ t đai, phát triển kinh
tế và một phần c a việc qu n lý xã hội trên hòn đ o này qua các th i kỳ. Cũng từ
nguồn t liệu này còn hé lộ những thông tin quý giá về đóng góp c a c dân Cù Lao
Ré đ i với ho t động c a đội Hoàng Sa, đặc biệt đ i với công tác huy động s c
ng

i, s c c a làm kinh phí cho những ng

i con c a Cù Lao Ré đi thực hiện

nhiệm v trong đội Th y quân ra Hoàng Sa d ới triều Nguyễn. Điều này cho th y
những sự kiện lịch sử chép về Cù Lao Ré cũng nh đóng góp c a c dân hòn đ o
này trong ho t động thực thi nhiệm v khai thác và b o vệ ch quyền qu c gia đ i
với hai quần đ o Hoàng Sa và Tr

ng Sa trong các công trình lịch sử, địa lý qu c

gia và cá nhân th i phong kiến là hoàn toàn khoa học và chính xác.
Ngoài các gia ph , văn khế mua bán ruộng đ t, địa b ,… các dòng họ trên Cù
Lao Ré còn l u giữ các t liệu khác đặc biệt quan trọng nh “t kê trình c a Phú
Nhuận hầu năm Gia Long th 2” (1803) l u t i nhà th họ Võ thuộc xã An Vĩnh
hay “t đơn c a ph

ng An Vĩnh c a Cù Lao Ré xin tách kh i xã An Vĩnh năm Gia

Long th 3” (1804) l u t i dòng họ Ph m Quang

xã An Vĩnh hiện nay. Những t

liệu này cung c p cho luận án thông tin về quá trình Cù Lao Ré chia tách kh i các
xã g c trong đ t liền thành đơn vị hành chính c p cơ s . Không những vậy, nguồn
t liệu này còn cung c p những thông tin về lịch sử c a Cù Lao Ré tr ớc đó với m i
quan hệ c a nó đ i với các xã g c trong đ t liền cũng nh đóng góp trực tiếp c a c
dân Cù Lao Ré đ i với tổ ch c và ho t động c a đội Hoàng Sa.
Trên Cù Lao Ré có trên 40 cơ s tín ng ỡng và tôn giáo. Các t liệu l u
giữ

đình làng và các cơ s tín ng ỡng khác trên Cù Lao Ré nh sắc phong, văn

tế hoặc hồ sơ lý lịch do các nhân viên B o tàng và S Văn hóa tỉnh Qu ng Ngãi
lập cho th y lịch sử các công trình kiến trúc ph c v sinh ho t tín ng ỡng c a
cộng đồng cũng nh đ i s ng văn hóa tín ng ỡng c a c dân trên đ o. Điểm đặc
biệt là, các công trình văn hóa tín ng ỡng c a Cù Lao Ré cũng nh nguồn t liệu


14

còn l u giữ

các cơ s này đều gắn liền với biển, đặc biệt liên quan đến ho t

động c a đội Hoàng Sa th i các chúa Nguyễn hoặc các cá nhân tham gia đội
Th y quân trực tiếp ra Hoàng Sa d ới triều Nguyễn. Đây là một trong những
ch t liệu quan trọng để nghiên c u về đ i s ng văn hóa c a c dân Cù Lao Ré
cũng nh c ng hiến c a c dân Cù Lao Ré đ i với ho t động b o vệ ch quyền
qu c gia đ i với quần đ o Hoàng Sa. Nguồn t liệu này đ ợc tác gi sử d ng khá
triệt để trong quá trình hoàn thành luận án.
Bên c nh đó còn có các truyền thuyết dân gian, ca dao, hò vè và t c lệ c a
c

dân Cù Lao Ré đ ợc l u truyền trong dân gian. Trong đó, những truyền

thuyết về quá trình khai phá định c c a lớp c dân Việt đầu tiên lên đ o, về Cá
Ông và những ng

i con đi lính Hoàng Sa đ ợc nhân dân ghi nhớ nhiều nh t.

Mặc dù nguồn t liệu này không đóng vai trò quan trọng trong nghiên c u luận

án song cung c p cho tác gi một cách tiếp cận lịch đ i và góp phần giám định
nguồn t liệu chữ viết mà tác gi s u tầm đ ợc.
Cũng không thể không kể đến các phát hiện, khai quật kh o cổ trên Cù
Lao Ré. Năm 1977, Diệp Đình Hoa đã kh o sát và nghiên c u s u tầm đ ợc 10
công c rìu bôn c a c dân cổ trên đ o Lý Sơn. Đây đ ợc xem là những báo cáo
đầu tiên về d u tích c dân cổ c trú trên Cù Lao Ré. Từ đó cho đến nay, đặc
biệt trong các năm 1997 đến 2002, các cuộc thám sát, khai quật kh o cổ đã diễn
ra trên Cù Lao Ré lên đến 9 lần4 và các di chỉ Xóm

c, Su i Chình đ ợc xác lập

một cách rõ ràng trong m i quan hệ chặt chẽ với không gian văn hóa Tiền Sa
Huỳnh – Sa Huỳnh và Chămpa.
Các nguồn t liệu kể trên, đặc biệt là nguồn t liệu khai thác đ ợc t i
huyện đ o Lý Sơn – Cù Lao Ré x a có ý nghĩa quan trọng đ i với việc nghiên c u
hoàn thành luận án c a tác gi .
Theo th ng kê c a Đoàn Ngọc Khôi, các lần đó là: năm 1977 do Diệp Đình Hoa tiến hành; năm 1996 do
Đoàn Ngọc Khôi tiến hành; năm 1997 tiến hành 3 lần do cán bộ Viện Kh o cổ và cán bộ B o tàng, S văn
hóa Thông tin c a tỉnh Qu ng Ngãi ph i hợp tổ ch c; năm 1999 do cán bộ Viện Kh o cổ và B o tàng tỉnh
Qu ng Ngãi tiến hành; năm 2000 do B o tàng tỉnh Qu ng Ngãi ph i hợp với Viện Kh o cổ khai quật; năm
2001 do cán bộ Viện Kh o cổ tiến hành; năm 2002 do lực l ợng đồn Biên phòng Lý Sơn phát hiện. Xem
thêm Đoàn Ngọc Khôi (2003), Di tích xóm c và v n đề văn hóa Sa Huỳnh vùng duyên h i Nam Trung bộ.
LATS Lịch sử, chuyên ngành Kh o cổ học, Viện Kh o cổ học, Trung Tâm KHXH và Nhân văn Qu c gia, Hà
Nội, tr. 32 – 35.
4


15

1.2. T ng quan tình hình nghiên c u

1.2.1. Tình hình nghiên cứu trong nước
Đầu tiên cần kể đến là công trình “Địa dư tỉnh Qu ng Ngãi” (1940) c a
Nguyễn Đóa và Nguyễn Đ t Nhơn. Cu n sách m ng này cung c p những thông tin
cơ b n về Qu ng Ngãi, Cù Lao Ré cũng đ ợc nhắc đến với những thông tin về vị trí
và ph ơng tiện giao thông c a hòn đ o này với đ t liền.
Tiếp đến là chùm bài viết “Vài nét về văn hóa dân gian Lý Sơn” c a Đặng
Vũ và “Di s n văn hóa Lý Sơn, sự định hướng b o tồn và phát huy các giá trị” c a
Nguyễn Thanh Tùng, “Nguồn g c văn minh cổ xưa trên đ o Lý Sơn” c a Đoàn
Ngọc Khôi, “Sơ lược về lễ hội truyền th ng Lý Sơn” c a Phan Đình Hộ trên t p chí
Cẩm Thành (Qu ng Ngãi) s 9 năm 1996. Đây là lo t bài nghiên c u đầu tiên về Cù
Lao Ré

khía c nh văn hóa kể từ sau khi đ t n ớc th ng nh t. Trong nghiên c u

c a Đặng Vũ và Phan Đình Hộ, các di tích văn hóa lịch sử c a Cù Lao Ré trong đó
có đình làng An Vĩnh x a với lễ khao lề thế lính đ ợc đề cập đến nh một nét văn
hóa truyền th ng độc đáo c a c dân trên đ o.
Năm 1998, trên T p chí Khoa học – Khoa học Xã hội tXIV (N03) c a Đ i
học Qu c gia Hà Nội đã đăng t i các nghiên c u c a các học gi nh : “Tư liệu về
nguồn g c và chức năng ho t động c a đội Hoàng Sa” c a Nguyễn Quang Ngọc và
Vũ Văn Quân, “Đỗ Bá Công Đ o với b n đồ Bãi Cát Vàng (Hoàng Sa)” c a Trần
Bá Chí và bài “Tư liệu về đội Hoàng Sa sưu t m t i Lý Sơn” c a tác gi Nguyễn
Quang Ngọc. Trong bài nghiên c u, Nguyễn Quang Ngọc đã công b một s những
t liệu mới mà ông đã s u tầm đ ợc t i Cù Lao Ré – t c huyện đ o Lý Sơn cho
th y một nguồn t liệu mới cần đ ợc quan tâm khai thác, đó là những t liệu địa
ph ơng liên quan đến Cù Lao Ré và đội Hoàng Sa. Những nghiên c u và công b
c a tác gi góp phần định h ớng công tác s u tầm t liệu để hoàn thành nội dung
nghiên c u c a luận án.
B ớc sang năm 1999, những thông tin cơ b n về châu b n đ ợc T p chí X a
và Nay s 63B giới thiệu sơ l ợc trong “Địa danh Hoàng Sa trong châu b n triều

Nguyễn” c a H i Đ

ng. Mặc dù ch a ph i là nội dung c a t t c các châu b n


16

nh ng bài báo đã m ra một h ớng nghiên c u, tiếp cận t liệu mới c a luận án.
Tác gi Nguyễn Quang Ngọc tiếp t c công b “B o vệ ch quyền trên Biển Đông:
một ho t động nổi bật c a vương triều Tây Sơn” trên t p chí Lịch sử Quân sự s 1
(1999). Thông qua nguồn châu b n, cổ sử và t liệu s u tầm đ ợc

Cù Lao Ré, tác

gi đã cho th y vị trí, tầm quan trọng c a đội Hoàng Sa cùng m i quan hệ c a nó
đ i với Cù Lao Ré. Nghiên c u này tiếp n i các nghiên c u tr ớc c a tác gi về v n
đề lịch sử ch quyền c a Việt Nam đ i với Hoàng Sa và Tr

ng Sa.

Năm 2001, Nguyễn Quang Ngọc tiếp t c công b “Ho t động c a đội Hoàng
Sa” trên T p chí Xưa và Nay s 102. Trong nghiên c u này, tác gi ngoài việc đề
cập đến sự ra đ i c a đội Hoàng Sa thì nội dung chính nghiên c u là về ho t động
c a đội Hoàng Sa trong các thế kỷ XVII, XVIII thông qua các nguồn t liệu đã
công b và t liệu cá nhân s u tầm đ ợc t i Cù Lao Ré. Từ đó, tác gi kết luận ho t
động c a đội Hoàng Sa là một nét độc đáo trong việc khẳng định và b o vệ ch
quyền lãnh thổ c a Việt Nam đ i với hai quần đ o Hoàng Sa và Tr

ng Sa.

Trong các luận văn, luận án nghiên c u về Cù Lao Ré và đội Hoàng Sa, luận
văn Th c sĩ “Cù Lao Ré (Đ o Lý Sơn) từ đ u thế kỷ XVII đến giữa thế kỷ XIX”
(2001) c a Nguyễn Công Ch t là luận văn đầu tiên l y Cù Lao Ré làm đ i t ợng
nghiên c u. Mặc dù vậy, nội dung luận văn thiên về văn hóa nên các v n đề khác
nh lịch sử Cù Lao Ré tr ớc khi ng

i Việt ra khai canh và định c , làm ch hòn

đ o này không đ ợc đề cập, đ i s ng kinh tế và xã hội trên đ o ch a đ ợc ch a
đ ợc làm rõ. V n đề đội Hoàng Sa quan hệ đặc biệt với Cù Lao Ré không đ ợc tác
gi coi là một nội dung nghiên c u c a luận văn.
Kế đến là luận án Tiến sĩ chuyên ngành Lịch sử “Quá trình xác lập ch
quyền c a Việt Nam t i qu n đ o Hoàng Sa và Trư ng Sa” c a Nguyễn Nhã b o vệ
năm 2002. Tác gi tập trung làm rõ lịch sử ch quyền c a Việt Nam đ i với hai
quần đ o này thông nguồn t liệu c a Việt Nam và ngoài n ớc. Trong luận án này,
Cù Lao Ré đ ợc tác gi giới thiệu ngắn gọn nh là một địa bàn quan trọng – nơi
liên quan chặt chẽ với tổ ch c và ho t động c a đội Hoàng Sa. Tuy nhiên, những
v n đề lịch sử, kinh tế và văn hóa c a Cù Lao Ré cùng sự thành lập và ho t động
c a đội Hoàng Sa ch a đ ợc luận án gi i quyết.


17

Trong năm 2003, Nguyễn Đăng Vũ có bài “Lễ khao lề thế lính Hoàng Sa”
trên T p chí Nghiên c u Đông Nam Á (s 10). Từ một s t liệu s u tầm đ ợc
từ nhân dân trên đ o Lý Sơn và cổ sử, Nguyễn Đăng Vũ đã nghiên c u về việc
hình thành lễ khao lề thế lính Hoàng Sa, một lễ hội lớn

Cù Lao Ré t

ng nhớ

các binh lính trong đội Hoàng Sa th i phong kiến. Mặc dù không có gì mới so
với các nghiên c u công b tr ớc đó nh ng cũng góp phần t liệu cho tác gi khi
nghiên c u v n đề này.
Năm 2003, Đoàn Ngọc Khôi b o vệ thành công luận án Tiến sĩ chuyên
ngành Kh o cổ học “Di tích xóm

c và v n đề văn hóa Sa Huỳnh vùng duyên h i

Nam Trung bộ”. Nội dung c a luận án khẳng định th i cổ đ i đã có c dân cổ sinh
s ng thuộc về nền văn hóa tiền Sa Huỳnh, Sa Huỳnh và Chămpa định c lâu dài
liên t c trên Cù Lao Ré. Việc nghiên c u về lịch sử Cù Lao Ré th i cổ đ i khi xu t
hiện ng

i Việt trên hòn đ o này thực sự khó khăn vì kho ng tr ng không thể bù

đắp về nguồn t liệu. Chính vì vậy, thành tựu c a luận án này đã phần nào đó kh a
l p đi kho ng tr ng đó.
S Khoa học Công nghệ và Môi tr

ng tỉnh Qu ng Ngãi xu t b n công

trình “Văn hóa truyền th ng huyện đ o Lý Sơn” (2003). Có thể nói đây là công
đầu tiên về Lý Sơn (t c Cù Lao Ré) đ ợc nghiên c u một cách khá hệ th ng từ
sau đ t n ớc đ ợc th ng nh t. Công trình này trình bày khái quát lịch sử hình
thành huyện Lý Sơn cùng đ i s ng văn hóa vật ch t và tinh thần c a c dân trên
đ o. Mặc dù vậy, nhiều v n đề ch a đ ợc đề cập làm sáng rõ nh tổ ch c xã hội
và đ i s ng kinh tế, đặc biệt là sự xu t hiện c

dân Việt, ho t động c a đội

Hoàng Sa gắn với Cù Lao Ré.
Tiếp đến là “Sự hình thành cộng đồng cư dân Việt

Qu ng Ngãi” c a

Nguyễn Đăng Vũ in trong “Văn hiến Qu ng Ngãi – Truyền th ng và hiện đ i”
(2006) do Hoàng Ch ơng ch biên. Từ kh o c u và phân tích các nguồn sử liệu, tác
gi cho th y từ th i nhà Hồ, đặc biệt th i Trịnh – Nguyễn, ng
c và hình thành cộng đồng c dân Việt đông đ o

i Việt đã liên t c di

Qu ng Ngãi cũng nh

vùng phía Nam. Dù không đề cập đến sự có mặt c a cộng đồng ng

các

i Việt trên đ o

Cù Lao Ré nh ng cũng là tham kh o t t cho tác gi nghiên c u về Cù Lao Ré.


18

Năm 2008, hàng lo t các bài nghiên c u liên quan trực tiếp đến đ i t ợng
nghiên c u c a luận án. Trên T p chí Xưa và Nay có “Một Lễ hội th m đẫm tình
c m yêu nước” s 306 (2008) c a tác gi Lê Hồng Khánh. Tác gi đã nghiên c u về

nguồn g c hình thành lễ Khao lề thế lính Hoàng Sa
những ng

Cù Lao Ré (t c Lý Sơn) cùng

i con tiêu biểu c a Cù Lao Ré trong việc thực hiện nhiệm v

quần đ o

Hoàng Sa trong lịch sử.
Còn trên T p chí Lịch sử Quân Sự có “Ch quyền c a Việt Nam t i Hoàng
Sa và Trư ng Sa qua các nguồn tư liệu lịch sử” đăng t i

s 196 (4 – 2008) và

s 197 (5 – 2008) c a Nguyễn Nhã. Từ các t liệu lịch sử và một s châu b n
triều Nguyễn, Nguyễn Nhã một mặt nghiên c u về sự qu n lý c a các triều đ i
phong kiến đ i với hai quần đ o Hoàng Sa và Tr

ng Sa, mặt khác đề cập đến

ho t động c a đội Hoàng Sa về mặt tổ ch c và ho t động từ th i các chúa
Nguyễn cho đến triều Nguyễn. Nghiên c u cho th y m i quan hệ mật thiết giữa
đội Hoàng Sa và Cù Lao Ré.
Đến năm 2009, Nguyễn Quang Ngọc công b “Đội Hoàng Sa – Hình thức
tổ chức độc đáo để khai chiếm, xác lập và thực thi ch quyền trên các vùng qu n
đ o giữa Biển Đông” trên T p chí Lịch sử Quân sự s 207 (3 – 2009). Trong
nghiên c u này, tác gi đã kh o c u l i t liệu đồng th i sử d ng một s t liệu
mới phát hiện về đội Hoàng Sa. Từ đó, tác gi đã đi đến khẳng định đội Hoàng
Sa ra đ i vào th i chúa Nguyễn Phúc Nguyên (1613 – 1635). Hay nói cách khác,

chúa Nguyễn Phúc Nguyên là ng

i đầu tiên đặt ra đội Hoàng Sa, một hình th c

độc đáo c a quá trình xác lập ch quyền c a Việt Nam trên các vùng quần đ o
giữa Biển Đông. Tác gi đã chỉ ra quê h ơng c a đội Hoàng Sa chính là xã An
Vĩnh bên cửa biển Sa Kỳ và Cù Lao Ré.
Luận văn “Hệ th ng di tích lịch sử - văn hóa huyện đ o Lý Sơn, tỉnh Qu ng
Ngãi” (2011) c a Mai Trọng Anh đã nghiên c u và hệ th ng hóa và phân lo i các di
tích lịch sử và văn hóa c a huyện Lý Sơn, Qu ng Ngãi. Đề tài trình đ a ra các kiến
nghị về b o vệ và khai thác các di tích văn hóa lịch sử vào việc xây dựng đ i s ng
mới trên đ o Lý Sơn. Mặc dù luận văn này không nghiên c u về lịch sử Cù Lao Ré


19

và ho t động c a đội Hoàng Sa th i trung đ i nh ng cũng đ ợc luận án kế thừa khi
nghiên c u về đ i s ng văn hóa c a c dân đ o Cù Lao Ré.
Kế đến là nghiên c u “Hoàng Sa, Trư ng Sa: Những trang sử được viết
bằng máu” trên b n tin Đ i học Qu c gia Hà Nội s 245 (2011) c a Nguyễn Quang
Ngọc.

nghiên c u này, tác gi tiếp t c sử d ng nguồn châu b n quý là văn b n

trực tiếp c a Nhà n ớc để làm rõ sự qu n lý c a Nhà n ớc đ i với Hoàng Sa và
Tr

ng Sa thông qua đội Hoàng Sa nh ng vẫn ch a làm rõ vị trí vai trò c a Cù Lao

Ré đ i với đội Hoàng Sa cũng nh trong việc thi ch quyền qu c gia đ i với hai

quần đ o này.
Trong những nghiên c u công b năm 2012, đặc biệt cần nh n m nh đến
“Đội Hoàng Sa: Cách thức thực thi ch quyền độc đáo c a Việt Nam trên các vùng
qu n đ o giữa Biển Đông trong các thế kỷ XVII, XVIII và đ u thế kỷ XIX” trên t p
chí Nghiên cứu Đông Nam Á dành trọn s 143 (2 – 2012) c a Nguyễn Quang Ngọc
khi ông trực tiếp l y đội Hoàng Sa làm đ i t ợng nghiên c u. Mặc dù không sử
d ng nguồn t liệu châu b n nh ng những t liệu đ ợc Nguyễn Quang Ngọc sử
d ng nghiên c u đã tiếp t c làm sáng t các v n đề nh th i gian ra đ i, tổ ch c và
ho t động c a đội Hoàng Sa th i các chúa Nguyễn. Cù Lao Ré cũng đ ợc tác gi đề
cập đến với t cách là một phần c a không gian quê h ơng đội Hoàng Sa.
Tiếp đến là bài nghiên c u “Từ nghi lễ c a dòng họ đến lễ hội c a cộng
đồng: nghiên cứu nghi lễ khao lề thế lính Hoàng Sa, đ o Lý Sơn, Qu ng Ngãi”
in trong “Những thành tựu nghiên cứu bước đ u c a khoa Nhân học” (2012) c a
Cao Nguyễn Ngọc Anh đã mô t l i c thể lễ t
đồng th i là những ng

ng niệm những ng

i lính –

i con c a Cù Lao Ré thực hiện nhiệm v trong đội

Hoàng Sa bị m t cùng cơ s thực hiện nghi lễ này. Mặc dù vậy, bài nghiên c u
này không gì mới so với nghiên c u tr ớc đó về lễ “Khao lề thế lính Hoàng Sa”
c a tác gi Nguyễn Đăng Vũ.
Trong năm này, Trần Công Tr c xu t b n công trình “D u n Việt Nam trên
Biển Đông” (2012) và cu n “Kỷ yếu Hoàng Sa” (2012) c a UBND huyện Hoàng
Sa, thành ph Đà Nẵng. Trong phần ph l c c a “Kỷ yếu Hoàng Sa” cung c p các