Luận văn Nghiên cứu biện pháp chống tái nhiễm bệnh Greening trên cam Trưng vương, quýt Hà Trì tại Cao Bằng

B GIÁO D C VÀ ÁÀO T O

B NÔNG NGHI P & PTNT

VI N KHOA H C NÔNG NGHI P VI T NAM
=======
=======

PH M TH DUNG

NGHIÊN C U BI N PHÁP CH NG TÁI NHI M
B NH GREENING TRÊN CAM TRƯNG VƯƠNG,
QUÝT HÀ TRÌ T I CAO B$NG

LU&N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P

HÀ N*I – 2012


B GIÁO D C VÀ ÁÀO T O

B NÔNG NGHI P & PTNT

VI N KHOA H C NÔNG NGHI P VI T NAM
=======
=======

PH M TH DUNG

NGHIÊN C U BI N PHÁP CH NG TÁI NHI M
B NH GREENING TRÊN CAM TRƯNG VƯƠNG,

QUÝT HÀ TRÌ T I CAO B$NG
Chuyên ngành: B7o v: th<c v>t
Mã sA: 60.62.10
LU&N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P
NgưEi hưGng dIn khoa hLc
TS. Ngô Vĩnh ViOn

HÀ N*I P 2012
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………


LQI CRM ƠN
Trong quá trình nghiên c&u và hoàn thành lu n văn, tôi xin chân thành
c+m ơn s. giúp ñ1 và góp ý quý báu c5a thày hư7ng d9n khoa h c, TS. Ngô
Vĩnh Vi=n.
Tôi cũng xin chân thành c+m ơn s. giúp ñ1 c5a:
Ban ñào t o sau ñ i h c A Vi n Khoa h c Nông nghi p Vi t Nam và các
thCy cô giáo ñã gi+ng d y trong 2 năm qua.
Lãnh ñ o Vi n B+o v th.c v t và các Phòng ban ñã t o ñiHu ki n vH
cơ sI v t chJt và tinh thCn ñK tiLp s&c cho tôi hoàn thành tMt lu n văn.
Các ñOng nghi p trong B môn B nh cây A Vi n B+o v th.c v t ñPc
bi t là các b n trong nhóm nghiên c&u b nh h i cây ăn qu+ có múi luôn dành cho
tôi nhQng th i gian quí báu và sSn sàng giúp ñ1 ñK tôi hoàn thành lu n văn.
T. ñáy lòng mình, tôi xin biLt cha mT tôi ñã nuôi d y tôi nên ngư i và
s. ñ ng viên khích l c5a gia ñình ñã giúp tôi hoàn thành lu n văn.
Hà N i, ngày 05 tháng 06 năm 2012
HLc viên

PhSm ThU Dung

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………


LQI CAM ðOAN
Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên c*u c,a
riêng tôi. Các s0 li1u, k4t qu6 trong lu7n văn là trung th:c
và chưa ñư<c ai công b0 trong b>t kỳ công trình nào khác.
Hà N i, ngày 05 tháng 06 năm 2012
Tác gi7 lu>n văn

PhSm ThU Dung

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………


MZC LZC
Trang
Trang phA bìa

i

LCi c6m ơn

ii

LCi cam ñoan

iii

MAc lAc

iv

Danh mAc các ký hi1u, các chG vi4t tHt

v

Danh mAc b6ng

vi

Danh mAc hình

vii
Trang

M\ ð]U

1

CHƯƠNG 1. T^NG QUAN TÀI LI U

4

1.1. Cơ sK khoa hLc c,a vi1c nghiên c*u

4

1.2. K4t qu6 nghiên c*u trong và ngoài nưOc liên quan ñ4n ñP tài

5

1.2.1. Tình hình nghiên c*u K nưOc ngoài

5

1.2.2. Tình hình nghiên c*u K trong nưOc.

17

CHƯƠNG 2. V&T LI U, N*I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP

27

NGHIÊN C U
2.1. ÁSa ñiTm và thCi gian

27

2.2. V7t li1u nghiên c*u

27

2.3. NVi dung nghiên c*u và các v>n ñP cXn gi6i quy4t

27

2.4. Phương pháp nghiên c*u

28

2.4.1. ÁiPu tra th:c trZng s6n xu>t và t7p quán canh tác cây cam,

28

quýt tZi Hòa An, Cao B]ng
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………


2.4.2. ÁiPu tra thành phXn sâu b1nh hZi trên cây cam quýt tZi Hoà

28

An, Cao B]ng
2.4.3. Nghiên c*u di^n bi4n m7t ñV rXy ch_ng cánh Diaphorina citri

33

Kuwayama trên cây cam, quýt tZi Hòa An, Cao B]ng
2.4.4. Áánh giá kh6 năng nhi^m vi khuan gây b1nh Greening c,a

34

rXy non và rXy trưKng thành
2.4.5. cnh hưKng c,a thCi gian chích hút trên cây b1nh ñ4n kh6

35

năng nhi^m vi khuan gây b1nh Greening c,a rXy trưKng thành
2.4.6. Áánh giá kh6 năng tgn tZi c,a vi khuan gây b1nh Greening

35

trong cơ thT rXy Diaphorina citri Kuwayama
2.4.7. cnh hưKng c,a s0 lư
36

kh6 năng lan truyPn b1nh Greening
2.4.8. cnh hưKng c,a thCi gian lây nhi^m rXy ch_ng cánh

36

Diaphorina citri Kuwayama ñ4n kh6 năng lan truyPn b1nh Greening
2.4.9. cnh hưKng c,a bi1n pháp trgng xen canh _i – cam tOi m7t ñV

37

rXy ch_ng cánh Diaphorina citri Kuwayama
2.4.10. cnh hưKng c,a bi1n pháp tka cành tZo tán ñ4n thCi gian ra

38

lVc, s0 lVc trên cành và m7t ñV rXy ch_ng cánh Diaphorina citri
Kuwayama trên cam Trưng Vương
2.4.11. Áánh giá hi1u l:c c,a mVt s0 loZi thu0c hoá hLc trong phòng

38

trl rXy ch_ng cánh Diaphorina citri Kuwayama

Áánh giá hi1u qu6 phòng trl rXy ch_ng cánh Diaphorina

39

citri Kuwayama trong vA ñông
2.5. Phương pháp tính toán và xm lý s0 li1u thí nghi1m

40

CHƯƠNG 3. K`T QUR VÀ THRO LU&N

41

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………


3.1. Hi1n trZng s6n xu>t cam, quýt tZi huy1n Hòa An, Cao B]ng

41

3.2. Thành phXn sâu b1nh hZi chính trên cam, quýt tZi Hòa An

45

3.2.1. Thành phXn b1nh hZi

45

3.2.2. Thành phXn sâu hZi

50

3.3. Di^n bi4n m7t ñV rXy ch_ng cánh Diaphorina citri Kuwayama
trên cam quýt tZi Hoà An, Cao B]ng

52

3.4. Nghiên c*u m0i quan h1 giGa vi khuan gây b1nh Greening và

55

rXy ch_ng cánh Diaphorina citri Kuwayama
3.4.1. Áánh giá kh6 năng nhi^m vi khuan gây b1nh Greening c,a

55

rXy non và rXy trưKng thành
3.4.2. cnh hưKng c,a thCi gian chích hút trên cây b1nh ñ4n kh6

57

năng nhi^m vi khuan gây b1nh Greening c,a rXy trưKng thành
3.4.3. Kh6 năng tgn tZi c,a vi khuan gây b1nh Greening trong cơ thT

59

rXy Diaphorina citri Kuwayama
3.4.4. cnh hưKng c,a s0 lư
62

Kuwayama ñ4n kh6 năng lan truyPn b1nh Greening
3.4.5. cnh hưKng c,a thCi gian chích hút c,a rXy ch_ng cánh

63

Diaphorina citri Kuwayama ñ4n kh6 năng lan truyPn b1nh Greening
3.5. Nghiên c*u mVt s0 bi1n pháp ch0ng tái nhi^m b1nh Greening

66

trên ñgng ruVng
3.5.1. cnh hưKng c,a bi1n pháp trgng cam xen _i ñ4n m7t ñV rXy

66

ch_ng cánh Diaphorina citri Kuwayama trên cam Trưng Vương
3.5.2. cnh hưKng c,a bi1n pháp tka cành tZo tán ñ4n thCi gian ra lVc,
s0 lVc trên cành và m7t ñV rXy ch_ng cánh Diaphorina citri
Kuwayama trên cam Trưng Vương

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

68


3.5.3. Thm nghi1m mVt s0 bi1n pháp phòng trl rXy ch_ng cánh

71

Diaphorina citri Kuwayama trên ñgng ruVng
3.5.3.1. Thm nghi1m hi1u l:c c,a mVt s0 loZi thu0c hóa hLc trong

71

phòng trl rXy ch_ng cánh Diaphorina citri Kuwayama
3.5.3.2. Thm nghi1m bi1n pháp phun phòng trl rXy ch_ng cánh

72

Diaphorina citri Kuwayama trong vA ñông
K`T LU&N VÀ KI`N NGH

75

K4t lu7n

75

Ki4n nghS

76

TÀI LI U THAM KHRO

77

Ti4ng Vi1t

77

Ti4ng Anh

79

PHZ LZC

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………


CÁC CHa VI`T TbT
1. Tên các cơ quan, te chfc, chương trình nghiên cfu:
o FFTC: Food and Fertilizer Technology Center ( tZi Áài Loan )
o FAO: Food and Agriculture Organization
2. Các chh viit tjt trong lu>n văn
P

bp: base pairs cup base
dNTP: Deoxy Nucleotide triphosphate
DNA: deoxyribose nucleic acid
EDTA: Sodium ethylene diaminetetraacetate
ELISA: EnzymeoLinked Immuno Sorbent Assay
PBSoT: Phosphateobuyer salineoTween
PoNPP: Ponitrophenyl phosphate
PCR: Polymerase Chain Reaction
TE: Tris + EDTA + Distilled water
TBE: Tris + Boric acid + EDTA

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

DANH MZC BRNG
B7ng

Tên b7ng

Trang

3.1

Di1n tích và s6n lưB]ng
Hi1n trZng sm dAng gi0ng cam, quýt tZi huy1n Hoà An,
Cao B]ng
Hi1n trZng tu_i cây cam Trưng vương và quýt Hà trì
Hi1n trZng thâm canh và chăm sóc cam, quýt tZi Hoà An,
Cao B]ng
Thành phXn b1nh hZi trên cam, quýt tZi Hòa An, Cao
B]ng
M*c ñV nhi^m b1nh Greening và Tristeza trên cam, quýt
tZi Hòa An, Cao B]ng
Thành phXn sâu hZi trên cam, quýt tZi Hòa An, Cao B]ng
Kh6 năng nhi^m vi khuan gây b1nh Greening c,a rXy
non và trưKng thành
cnh hưKng c,a thCi gian chích hút trên cây b1nh ñ4n kh6
năng nhi^m vi khuan gây b1nh Greening c,a rXy trưKng
thành
Kh6 năng tgn tZi c,a vi khuan gây b1nh Greening trong
cơ thT rXy Diaphorina citri Kuwayama
cnh hưKng c,a s0 lư

b1nh Greening trên cam Trưng Vương
cnh hưKng c,a thCi gian chích hút c,a rXy ñ4n kh6 năng
lan truyPn b1nh Greening trên cam Trưng Vương
cnh hưKng c,a bi1n pháp trgng xen _i ñ4n m7t ñV rXy
ch_ng cánh Diaphorina citri Kuwayama trên cam Trưng
Vương
cnh hưKng c,a bi1n pháp tka cành tZo tán ñ4n thCi gian
ra lVc, s0 lVc trên cành
Hi1u l:c phòng trl rXy ch_ng cánh Diaphorina citri

41

3.2
3.3
3.4
3.5
3.6
3.7
3.8
3.9

3.10
3.11
3.12
3.13

3.14
3.15

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

42
43
44
46
48
50
56
57

60
62
64
67

69
72


3.16

Kuwayama c,a mVt s0 loZi thu0c hoá hLc.
cnh hưKng c,a bi1n pháp phòng trl rXy ch_ng cánh
Diaphorina citri Kuwayama trong vA ñông

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

73

M\ ð]U
1. Tính cmp thiit coa ñq tài
Cây ăn qu6 có múi ggm cam, quýt, chanh, bưKi thuVc hL Rutaceae là
nhGng cây ăn qu6 có giá trS dinh dưzng và kinh t4 cao, ñã và ñang ñưtiên phát triTn trgng K nhiPu qu0c gia trên th4 giOi.
| Vi1t Nam cây ăn qu6 có múi ñưtrong c6 nưOc, tl trung du, miPn núi phía BHc ñ4n ñgng b]ng sông Hgng,
sông Cmu Long. | m}i vùng trgng cam, quýt ñPu có nhGng gi0ng ñuc s6n như
cam Canh, bưKi Di^n c,a Hà NVi, cam Sành c,a Hà Giang, Tuyên Quang,
quýt ñ€ BHc Quang, Hà Giang, bưKi Áoan Hùng, Phú ThL, cam Xã Áoài, cam
Sông Con Ngh1 An, bưKi Năm Roi, Da xanh c,a ñgng b]ng sông Cmu Long,
quýt Lai Vung c,a Ágng Tháp v.v….
Di1n tích trgng cam, quýt K Vi1t Nam ngày càng ñưphát triTn cây cam, quýt ñưdSch cơ c>u cây trgng K nhiPu ñSa phương. Tuy nhiên, s*c s6n xu>t và s6n
lư<ng cây có múi tZi Vi1t Nam luôn luôn th>p hơn so vOi nhiPu nưOc phát
triTn khác. Theo ñánh giá c,a BV NN & PTNT, s: phát triTn cây ăn qu6 có
múi K nưOc ta trong nhGng năm vla qua không thu ñưtrong nhGng nguyên nhân hZn ch4 s: phát triTn c,a cam quýt là do s: gây hZi
nghiêm trLng c,a nhiPu côn trùng và b1nh hZi ñuc bi1t là b1nh Greening (BV
NN & PTNT, 2004)[1].
Hi1n nay không chk riêng Vi1t Nam mà nhiPu nưOc trên th4 giOi ñang
ph6i ñương ñXu và gánh chSu nhGng thi1t hZi lOn do s: suy thoái nhanh chóng
c,a các vưCn trgng cam, quýt mà nguyên nhân chính ñó là do b1nh Greening
và các b1nh hZi khác do vi rút. B1nh lây lan nhanh và tàn phá nung nP K các
vưCn trgng t7p trung, các vưCn hV gia ñình.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

Cao B]ng là mVt tknh miPn núi có ñiPu ki1n khí h7u ñ>t ñai phù h

cây cam, quýt sinh trưKng và phát triTn. TZi huy1n Hoà An gi0ng cam Trưng
Vương và quýt Hà Trì ñã ñưmàu vàng, mùi thơm h>p d…n, ch>t lưvitamin cao. Cam Trưng Vương, quýt Hà Trì ñã trK thành cây ăn qu6 ñuc s6n
không nhGng c,a Cao B]ng mà còn c,a các tknh miPn núi phía BHc.
Trong nhGng năm gXn ñây di1n tích trgng cam, quýt c,a Hoà An liên
tAc gi6m. Theo Chi cAc b6o v1 th:c v7t Cao B]ng (2003), các vùng trgng cam,
quýt c,a tknh ñang bS suy thoái nung, nguy cơ bS b1nh vàng lá Greening ngày
càng cao, do nh7n th*c c,a ngưCi nông dân còn bS hZn ch4 trong vi1c chăm
sóc và phòng trl sâu b1nh hZi, cây gi0ng ch>t lưb1nh hi1n ñang tgn tZi trên ñgng ruVng r>t lOn. TrưOc tình hình ñó, ñT hZn ch4
s: lây lan c,a b1nh d…n ñ4n s: suy thoái c,a các vưCn cây có múi chúng tôi
ti4n hành nghiên c*u ñP tài. “Nghiên c u bi n pháp ch ng tái nhi m b nh
Greening trên cam brưng Vương, quýt Hà brì t!i Cao B%ng”
2. Mrc tiêu và yêu csu coa ñq tài
2.1. M*c tiêu c+a ñ- tài
Xác ñSnh m0i quan h1 giGa b1nh Greening vOi rXy ch_ng cánh
Diaphorina citri Kuwayama môi giOi truyPn b1nh và mVt s0 bi1n pháp hZn
ch4 kh6 năng lây lan ngugn b1nh. Trên cơ sK ñó xây d:ng h1 th0ng bi1n pháp
ch0ng tái nhi^m b1nh trên ñgng ruVng nh]m nâng cao hi1u qu6 s6n xu>t, an
toàn cho môi trưCng góp phXn phát triTn cây cam, quýt ñuc s6n bPn vGng cho
tknh Cao B]ng.
2.2. Yêu c/u c+a ñ- tài
Tìm hiTu ñư<c th:c trZng s6n xu>t, nguyên nhân d…n ñ4n suy thoái các
vưCn trgng cam, quýt tZi Hòa An, Cao B]ng.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

Xác ñSnh ñưhZi chính và di^n bi4n m7t ñV rXy ch_ng cánh Diaphorina citri Kuwayama
trên cam, quýt tZi Hòa An, Cao B]ng.
Xác ñSnh ñưch_ng cánh Diaphorina citri Kuwayama môi giOi truyPn b1nh.
ÁP xu>t bi1n pháp phòng ch0ng tái nhi^m b1nh trên ñgng ruVng.
3. Ý nghĩa khoa hLc và thCung c>p s0 li1u, thông tin vP thành phXn sâu b1nh hZi trên cây cam,
quýt tZi Hoà An góp phXn làm phong phú thêm nhGng hiTu bi4t vP dSch hZi
trên cây có múi K Vi1t Nam.
Cung c>p các d…n li1u khoa hLc vP m0i quan h1 giGa b1nh Greening và
môi giOi truyPn b1nh góp phXn hZn ch4 s: lây lan b1nh trên ñgng ruVng.
K4t qu6 nghiên c*u c,a ñP tài góp thêm tài li1u khoa hLc làm cơ sK xây
d:ng quy trình h1 th0ng bi1n pháp ch0ng tái nhi^m b1nh trên cam, quýt tZi
Hoà An, Cao B]ng.
4. ðAi tưung và phSm vi nghiên cfu coa ñq tài
4.1. ð i tư2ng nghiên c u: B1nh vàng lá Greening trên cam, quýt tZi Hoà
An, Cao B]ng, rXy ch_ng cánh Diaphorina citri Kuwayama.
4.2. Ph!m vi nghiên c u: Nghiên c*u m0i quan h1 giGa b1nh Greening vOi
rXy ch_ng cánh Diaphorina citri Kuwayama môi giOi truyPn b1nh và mVt s0
bi1n pháp ch0ng tái nhi^m b1nh trên cam, quýt tZi Hoà An, Cao B]ng.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………


CHƯƠNG 1
T^NG QUAN TÀI LI U
1.1.

Cơ sv khoa hLc coa vi:c nghiên cfu

Cam Trưng Vương và quýt Hà Trì là nhGng cây ăn qu6 có múi ñuc s6n

c,a huy1n Hòa An, tknh Cao B]ng, vOi năng su>t và hương vS ñuc bi1t cam,
quýt ñã mang lZi ngugn thu nh7p ñáng kT cho ngưCi nông dân. NhGng năm
gXn ñây di1n tích, s6n lư<ng cũng như ch>t lưbS suy gi6m mZnh, nhiPu vưCn cam, quýt ñã bS thoái hoá nung nP. Trong quá
trình chuyTn ñ_i cơ c>u cây trgng, tknh Cao B]ng ñã chLn cam Trưng Vương
và quýt Hà Trì làm cây ch, l:c ñT xây d:ng vùng trgng cam, quýt s6n xu>t
hàng hóa c,a tknh nh]m thúc ñay kinh t4 ñSa phương phát triTn mVt cách toàn
di1n, ñuc bi1t K các huy1n nghèo có ñiPu ki1n t: nhiên phù h

quýt phát triTn.
Vi1c duy trì và mK rVng các vùng trgng cây cam, quýt ñuc s6n cùng vOi
vi1c thâm canh tăng năng su>t ñã không gup ít khó khăn do t7p quán canh tác
qu6ng canh c,a ngưCi dân trong vùng, chk bi4t khai thác tiPm năng c,a ñ>t và
các ñiPu ki1n t: nhiên có sˆn. T7p quán canh tác này ñã làm cho năng su>t,
ch>t lưhZi phát triTn mZnh ñuc bi1t là b1nh vàng lá Greening.
VOi mAc ñích hZn ch4 kh6 năng lây lan ngugn b1nh trên ñgng ruVng,
nâng cao năng su>t và ch>t lưGreening vOi rXy ch_ng cánh Diaphorina citri Kuwayama môi giOi truyPn
b1nh và mVt s0 bi1n pháp ch0ng tái nhi^m b1nh s‰ là cơ sK khoa hLc ñT xây
d:ng quy trình phòng trl b1nh t_ng h

riêng và c6 nưOc nói chung. K4t qu6 nghiên c*u c,a ñP tài s‰ góp phXn gi6i

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………


quy4t nhGng v>n ñP khó khăn trong qu6n lý b1nh Greening trên cây ăn qu6 có
múi hi1n nay.
1.2. Kit qu7 nghiên cfu trong và ngoài nưGc liên quan ñin ñq tài

1.2.1. bình hình nghiên c u 5 nư6c ngoài
1.2.1.1. Tình hình s+n xuJt cây có múi trên thL gi7i
Có nhiPu quan ñiTm khác nhau vP ngugn g0c cây ăn qu6 có múi, tuy
nhiên nhiPu nhà khoa hLc tin r]ng các loài cây này xu>t hi1n K vùng Áông
Nam Châu Á kho6ng 4000 năm trưOc công nguyên. Sau ñó theo con ñưCng
di cư và các hoZt ñVng thương mZi, các loài cây ăn qu6 có múi ñã lan truyPn
ñ4n châu Phi ti4p theo là châu Âu và châu M‹ (John, 1967)[46]. Tác gi6
Beattie et al.(2008)[27] lZi cho r]ng cây ăn qu6 có múi có ngugn g0c K
Australia và lan truyPn theo hưOng tây c,a ñưCng xích ñZo, ñ4n vùng Áông
Nam Châu Á, và các vùng khác trên th4 giOi.
Cây ăn qu6 có múi chi4m vS trí s0 mVt trong 10 loZi cây ăn qu6 có s6n
lư<ng lOn nh>t th4 giOi do có giá trS dinh dưzng cao, có thT vla ăn tươi và ch4
bi4n, lZi d^ b6o qu6n và chuyên chK.
Nhu cXu tiêu thA s6n pham c,a cây ăn qu6 có múi phát triTn mZnh m‰
trong nhGng năm 1980. Tl năm 1985 ñ4n năm 1995 nhu cXu vP cam, quýt,
bưKi trên th4 giOi ñã tăng vLt tl 48 tri1u t>n lên ñ4n 80 tri1u t>n vOi t0c ñV
tăng hàng năm là 8,7%. Trong ñó nhu cXu vP cam chi4m phXn lOn, do cam
ñưchanh và sau cùng là bưKi chùm (Aubert và Guy Vullin, 1998)[23].
Tính ñ4n năm 2004 trên th4 giOi có 140 nưOc trgng cây ăn qu6 có múi,
trong ñó 70% s6n lưnưOc xung quanh khu v:c ÁSa Trung H6i và M‹. | M‹ s6n pham c,a cây ăn
qu6 có múi trgng K California, Arizona và Texas thưCng ñư<c cung c>p cho
thS trưCng tiêu thA qu6 tươi. S6n pham c,a cây ăn qu6 có múi trgng K Florida

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………


thưCng ñưForeign Agricultural Service)[77].

K4t qu6 ñiPu tra c,a FAO cho th>y, tính ñ4n năm 2007 t_ng di1n tích
cây ăn qu6 có múi trên th4 giOi kho6ng 8,322,605 ha. Trong ñó Trung Qu0c là
nưOc có di1n tích trgng cây ăn qu6 có múi lOn nh>t ñZt 2,008,700 ha, ti4p ñ4n
là Brazil có 915,056 ha, Nigeria là qu0c gia ñi ñXu trong s6n xu>t cây ăn qu6
có múi K Châu Phi 732,000 ha, ‘n ÁV 690,100 ha, Mexico là 524,000 ha, M‹
376,050 ha. (Food And Agricultural Organization of United Nations,
2008)[38].
S6n lư<ng cây ăn qu6 có múi hi1n nay ñZt kho6ng 115 tri1u t>n trong ñó
mVt nma là cam. Ba nưOc ñ*ng ñXu th4 giOi vP s6n xu>t cây ăn qu6 có múi là
Braxin (20,68 tri1u t>n), Trung Qu0c (19,617 tri1u t>n), M‹ (10,7 tri1u t>n).
Trong ñó M‹ ñ*ng ñXu vP s6n xu>t bưKi, Braxin ñúng ñXu vP s6n xu>t cam
quýt và ‘n ÁV là nưOc ñ*ng ñXu vP s6n xu>t chanh (Food And Agricultural
Organization of United Nations, 2008)[38].
Theo k4t qu6 ñiPu tra năm 1995 c,a FFTC, dân s0 K các nưOc Châu Á
và Áông Nam Á b]ng ½ dân s0 c,a th4 giOi nhưng s6n xu>t cây ăn qu6 có múi
K các nưOc này chk chi4m 10% s6n lư<ng. Năng su>t c,a cây ăn qu6 có múi K
Áông Nam Á th>p so vOi các nưOc Phương Tây, trong khi giá thành s6n xu>t
lZi tương ñ0i cao (Chang, 1995)[33].
1.2.1.2. NhQng nghiên c&u vH b nh Greening
B1nh vàng lá Greeing hay còn gLi là HuangLongbing (HLB) ñưgiá là b1nh hZi nguy hiTm nh>t trên cây ăn qu6 có múi, b1nh làm hZn ch4 vi1c
s6n xu>t cây ăn qu6 có múi K các nưOc Châu Á và Châu Phi (da Graca,
1991)[36]. B1nh HuangLongbing ñưB1nh ñưLikubin ñư
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………


xu>t cây ăn qu6 có múi K ñây (Matsumoto et al., 1961)[55]. B1nh trK nên ph_

bi4n K nhiPu vùng s6n xu>t cây ăn qu6 có múi K các nưOc Châu Á và Châu
Phi tl 1960 (Su, 2003)[69].
B1nh Greening lXn ñXu tiên ñưNh7t b6n năm 1988 và lan sang ñ6o Tokunoshima, Kagoshima năm 2003.
B1nh ñưnăm 2005 (Bové, 2006)[28], Louisiana năm 2008 và Cuba, Mexico và
Dominican Republic năm 2009 (Lau HanoYih et al.,2009)[51].
B1nh Greening ñã và ñang lan rVng trên 50 qu0c gia và ñe doZ nghiêm
trLng ñ4n ngugn gen cây ăn qu6 có múi K các nưOc châu Phi, châu Á và châu
M‹ (Bové, 2006)[28]. | Philippine, b1nh là nguyên nhân chính làm s6n lưcây ăn qu6 có múi K ñây gi6m tOi 60% trong nhGng năm tl 1961 ñ4n 1970
(Chang, 1995)[33]. B1nh ñã phá hu“ kho6ng 3 tri1u cây có múi K Indonesia tl
1960 ñ4n1970 (Tirtawidjaja, 1980)[73]. Theo Bhavakul et al.(1981)[26] K
Thailand có tOi 95% s0 cây bS nhi^m b1nh Greening. B1nh cũng ñã làm gi6m
s6n lư1970 (Schawrz và Moll,1974)[66]. Theo Timmer et al.(2003)[75] b1nh
Greening cũng ñã phá hu“ kho6ng 60 tri1u cây có múi trên th4 giOi.
B1nh Greening gây hZi trên t>t c6 các gi0ng cây có múi, trong ñó cam
m7t, quýt, và các dòng lai c,a quýt nhi^m nung nh>t, cam chua, chanh, bưKi
chùm, chanh Rangpus nhi^m nh– hơn, chanh gi>y và cam ba lá có xu hưOng
ch0ng chSu t0t hơn. Tuy nhiên chưa có gi0ng nào kháng ñư(Knapp, 2004)[49].
Tri1u ch*ng b1nh Greening có thT xu>t hi1n trên các bV ph7n khác nhau
c,a cây, nhưng nhìn chung khi cây bS nhi^m b1nh thưCng còi cLc, lá vàng,
cành khô, và qu6 rAng sOm (Khan và Borle, 1989)[47].

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………


Tri u ch&ng trên lá: Khi cây mOi bS b1nh trên lá ñôi khi hình thành

nhGng ñ0m màu vàng, nhGng lá ra sau ñó nh€ hơn bình thưCng và mLc th—ng
ñ*ng, gân lá n_i rõ, lá bS vàng như hi1n tưtích lá cho th>y hàm lưvà k‰m th>p (da Graca, 1991; Koen và Langenegger, 1970; Su,
2008)[36],[50],[70].
Tri u ch&ng trên qu+: Qu6 trên cây bS nhi^m b1nh có kích thưOc nh€
và thưCng bS l1ch tâm, qu6 bi4n dZng và có vS ñHng hZt bS lép và có màu ñen
u6 thưCng ra trái vA và rAng sOm, nhGng qu6 còn lZi thưCng v…n giG màu
xanh McClean và Schwarz

Su, 2008 [58],[70]

Cây bS nhi^m b1nh Greening có thT biTu hi1n tri1u ch*ng sau 2 P 3
tháng nhưng cũng có thT sau mVt, ñ4n vài năm, s: thT hi1n c,a tri1u ch*ng
b1nh phA thuVc vào tu_i cây, kh6 năng sinh trưKng phát triTn c,a cây, ch4 ñV
chăm sóc, s: phân b0 ngugn b1nh trong cây, cũng như ñiPu ki1n môi trưCng
và m7t ñV rXy ch_ng cánh Diaphorina citri Kuwayama. Tri1u ch*ng b1nh
Greening biTu hi1n rõ ràng hơn khi thCi ti4t mát mš (Bové, 2006)[28].
NhGng nghiên c*u c,a da Graca (1991)[36] cho th>y cây bS b1nh
Greening có bV r^ kém phát triTn, r^ bS h€ng bHt ñXu tl các r^ con. | Châu Á,
tZi các vùng có b1nh Greening phát triTn mZnh, chu kỳ sinh trưKng, phát triTn
c,a cây rút ngHn còn 5 P 8 năm. Khi bS nhi^m b1nh Greening cây thưCng phát
triTn kém, s*c ñP kháng c,a cây bS gi6m, do ñó tZo ñiPu ki1n cho n>m
Phytopthora, virus Tristeza và các tác nhân khác xâm nhi^m và gây b1nh.
B1nh Greening do vi khuan gây ra, Bové et al.(1980)[29] ñã xác ñSnh
có 2 loZi vi khuan gây b1nh cho cây ăn qu6 có múi ñó là Candidatus
Liberibacter asiaticus (dòng châu Á) và Candidatus Liberibacter africanus
(dòng châu Phi). Trong nhGng năm gXn ñây dòng vi khuan châu M‹ có tên gLi
là Candidatus Liberobacter americanus mOi ñư<c tìm th>y K Brazil và Florida
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

(Texeira, 2005)[76]. Dòng vi khuan châu Á, có v€ dày kho6ng 25 ›m vOi 3
lOp c,a 1 vi khuan gram th:c s:. Vi khuan có 2 dZng: dZng dài, chiPu dài ño
ñưDòng vi khuan châu Á có tính kháng nhi1t nên khó phòng trl.
Dòng vi khuan Candidatus Liberobacter africanus thT hi1n tri1u ch*ng
trên cây ch, y4u trong ñiPu ki1n thCi ti4t lZnh, còn dòng Candidatus
Liberibacter asiaticus thưCng thT hi1n tri1u ch*ng trong ñiPu ki1n thCi ti4t
nóng (Chung và Brlansky, 2005)[34].
Vi khuan s0ng và phát triTn trong mô libe c,a cây. Vi khuan có thT
s0ng trong dây tơ hgng (Cuscuta spp.) và có thT truyPn sang cây dla cZn
(Catharanthus roseus L.). K4t qu6 này ñã cho phép nhân nhanh s0 lưkhuan ñT sm dAng trong các nghiên c*u (Bové và Garnier

[30]

Khi bS b1nh Greening mô g} c,a cây không bS 6nh hưKng nhưng b1nh
ñã 6nh hưKng ñ4n mô libe, c6n trK s: v7n chuyTn các s6n pham quang hñ4n các bV ph7n khác c,a cây. Lá bS vàng héo, nhanh ch4t, qu6 m>t ch>t
lưhi1n di1n nhiPu K cu0ng qu6, qu6 bS l1ch tâm và gi6m trLng lưd…n ñ4n ch>t lưBové và Garnier (1984)[30] ñP xu>t k‹ thu7t quan sát tr:c ti4p vi khuan
gây b1nh Greening như sau: CHt nh€ gân lá bS b1nh có tri1u ch*ng l0m ñ0m
thành tlng m6nh nh€ kho6ng 1mm, c0 ñSnh vOi 4% glutaldehyde trong ch>t
ñ1m 0,1M caccodylate (Phosphate), pH 7,5% trong 6 giC. VOi cùng loZi ch>t
ñ1m trên nhúng 3 lXn, sau ñó c0 ñSnh vOi 1% osmium tetroxide SO4 trong
cùng ch>t ñ1m rgi dùng máy cHt vi m…u nh€ ñT cHt m…u nhuVm vOi citrate và
quan sát dưOi kính hiTn vi ñi1n tm. Các nghiên c*u gXn ñây ñã phát triTn ñư

kháng thT ñơn dòng và s6n xu>t ñư
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………


ñoán và giám ñSnh indexing nhanh chóng và chính xác (Bové và
Garnier 1984; Su và Chen, 1993)[30],[72].
B1nh Greeing còn lây lan qua con ñưCng nhân gi0ng vô tính b]ng cành
chi4t, mHt ghép (Lin, 1963; McClean và Oberholzer, 1965)[52],[57]. T“ l1 lan
truyPn s‰ cao hơn khi nhân gi0ng vào các tháng lZnh (McClean và
Schwarz,1970)[58]. Kh6 năng lây lan b1nh qua con ñưCng nhân gi0ng vô tính
còn phA thuVc vào bV ph7n c,a cây dùng ñT nhân gi0ng, kh0i lưtrong bV ph7n dùng nhân gi0ng và dòng vi khuan gây b1nh (Halbert và
Majunath, 2004)[41].
NhGng nghiên c*u c,a Tirtawidjaja (1981)[74] cho th>y b1nh Greening
không truyPn qua hZt gi0ng, cây ñư<c gieo tl hZt l>y tl qu6 c,a cây bS b1nh
không biTu hi1n tri1u ch*ng, tuy nhiên trong s0 nhGng cây này có mVt s0 cây
có hi1n tưB1nh Greening lan truyPn qua rXy ch_ng cánh Diaphorina citri
Kuwayyama và Triozea erytrea Del Guercio. Loài th* nh>t phân b0 K châu Á
như Trung Qu0c, Vi1t Nam, Thái Lan, Indonesia, Malaysia, Bruney, ‘n
ÁV..., loài th* hai K châu Phi như Nam Phi, Sudan, Madagasca (Aubert et al.,
1988)[24].
NgưCi ta cũng ghi nh7n mVt s0 vùng có c6 2 loZi rXy và c6 2 loZi vi
khuan như K Réunion, Mauritius, Tây nam c R7p. M}i loZi rXy ñPu có kh6
năng truyPn ñưt>n công cây t7p trung K các ñLt non, chgi ngLn ñT chích hút dSch t4 bào
(Aubert et al.,1988)[24].
RXy ch_ng cánh Diaphorina citri Kuwayyama ñưlXn ñXu tiên K Áông Nam Á sau ñó Clausen mô t6 K Trung Qu0c, Nh7t B6n,

Áài Loan vào năm 1933 (Clausen, 1933)[35]. RXy Diaphorina citri
Kuwayyama có ba pha phát dAc là rXy trưKng thành, rXy non các tu_i và
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………


tr*ng. RXy trưKng thành có kích thưOc nh€, thân dài tl 3,0 P 4,0 mm, nâu
xám, cánh có mXu nâu vàng, chân có mXu xám nâu. Khi ñ7u, phXn bAng c,a
trưKng thành ch_ng cao mVt góc 300 so vOi bP mut nơi ñ7u nên ñưrXy ch_ng cánh. RXy non có 5 tu_i, rXy non tu_i 1 mOi nK dài 0,25 P 0,35 mm
hình bXu dAc, màu vàng nhZt, mHt kép màu ñ€ tươi, râu và chân vàng nhZt,
mXm cánh trHng trong, bAng tròn. RXy non các tu_i 2,3,4 có kích thưOc dài
hơn, mXm cánh dài hơn, màu sHc thân tl vàng nhZt ñ4n vàng, vàng nâu nhZt.
RXy non tu_i 5 dài 1,6 P 1,9 mm, hình bXu dAc mình d–t, có màu vàng nâu,
mXm cánh trong su0t vàng ngoài, nâu trong (Martines và Wallase,1967;
Hollis, 1987)[56],[42].
Trong ñiPu ki1n t: nhiên, sau khi vũ hóa 2 P 3 ngày trưKng thành bHt
ñXu giao ph0i, sau giao ph0i 1 P 2 ngày rXy cái bHt ñXu ñš tr*ng. Tr*ng thưCng
ñưtr*ng 3 ngày, thCi gian sinh trưKng c,a rXy non 11 P 15 ngày, mVt l*a 14 P 18
ngày, mVt năm cho 10 P 13 l*a. RXy non các tu_i hoàn thành các pha c,a
mình trong 3 P 4 ngày và thưCng bám và trích hút K các ñLt non. RXy trưKng
thành thưCng chích hút K các bV ph7n non c,a cây và mut dưOi c,a lá dLc
theo gân chính. Con cái có thT ñš kho6ng 200 P 800 tr*ng liên ti4p trong 2
tháng, thCi gian ñš tr*ng kho6ng 12 ngày (Aubert và Quilici, 1984; Khan và
Borle,1989)[25],[47]. RXy nglng ñš tr*ng khi ñưlà 34 oC trong 5 ngày, và rXy s‰ ñš ít tr*ng hơn khi am ñV không khí gi6m
xu0ng dưOi 40% (Skelley và Hoy, 2004 [68]
RXy ch_ng cánh có kh6 năng sinh trưKng và phát triTn trong nhiPu ñiPu
ki1n nhi1t ñV khác nhau, trưKng thành có thT tgn tZi ñưo

C và c6 vùng khí h7u nóng và khô c,a Sa mZc Rajasthan và c R7p Saudi

(Aubert, 1987; Aubert và Guy Vullin, 1998)[22],[23]. RXy có thT phát triTn
trong ñiPu ki1n khí h7u am xích ñZo vOi m7t ñV cao trong su0t thCi gian khô

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………


hZn (Shamshudin và Quilici, 1991)[67]. Nhưng nhi1t ñV t0i thích cho s: gia
tăng m7t ñV quXn thT rXy n]m trong kho6ng 24 P 28oC (Fung và Chen,
2006)[39].
Theo

tác

gi6

Capoor

(1974),

Xu

et

al.

(1988),

Hung

(2004)[32],[78],[44] chk rXy tu_i 4, 5 và rXy trưKng thành mOi có kh6 năng
truyPn b1nh. ThCi gian chích hút trên cây b1nh t0i thiTu là 30 phút và chk cXn
mVt lXn chích hút ngugn b1nh vào trong cơ thT rXy có thT truyPn b1nh su0t
ñCi, trên các vưCn cam, quýt phXn lOn rXy trưKng thành nhi^m ngugn b1nh tl
khi còn là rXy non. Các k4t qu6 nghiên c*u vP thCi gian tiPm dAc c,a vi
khuan Liberobacteria trong cơ thT rXy khá khác nhau. Theo Xu et al.
(1988)[78] sau khi rXy chích hút 25 ngày mOi có kh6 năng truyPn b1nh, Moll
và Van Vuuren (1977)[59] thu ñư(1974)[32] chk cXn sau 8 P 12 ngày thì rXy có thT truyPn b1nh. ThCi gian rXy
truyPn b1nh sang cây khoš t0i thiTu tl 5 ñ4n 7 giC. ÁiTm này cho th>y s:
nguy hiTm c,a rXy non và tác hZi c,a cây ngugn b1nh trên ñgng ruVng.
MVt s0 k4t qu6 nghiên c*u cho th>y hi1u qu6 lan truyPn b1nh Greening
b]ng rXy th>p muc dù s0 lưThí nghi1m nghiên c*u c,a Huang et al. (1984)[43] chk có 1,3% cây bS b1nh
trong t_ng s0 380 cây thí nghi1m và c,a Xu et al. (1988)[78] cây nhi^m b1nh
chk có 12,2% trong t_ng s0 329 cây thí nghi1m. Xu et al. (1988)[78] cũng
nh7n th>y b1nh Greening lan truyPn r>t nhanh trong cây non, K tknh Qu6ng
Áông Trung Qu0c 50 P 70% cây ñã bS nhi^m b1nh trưOc khi bưOc vào thCi kỳ
kinh doanh. Ông cho r]ng hi1u qu6 lan truyPn b1nh Greeing b]ng rXy th>p có
thT là do mVt trong nhGng nguyên nhân sau: (1) Không ph6i t>t c6 nhGng cây
sm dAng làm ngugn b1nh ñPu nhi^m b1nh (trưOc ñây vi1c xác ñSnh cây bS
nhi^m b1nh chk d:a vào biTu hi1n tri1u ch*ng nên ñôi khi bS nhXm vOi tri1u
ch*ng cây bS thi4u nguyên t0 vi lư
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………


K giai ñoZn m…n c6m nh>t, (3) cây sau khi lây nhi^m không ñư

ñiPu ki1n thu7n l<i nh>t cho s: biTu hi1n tri1u ch*ng.
Tác gi6 Inoue et al. (2009[45] cho bi4t khi lây nhi^m mVt nhóm ggm 3
rXy trên mVt cây cam trong thCi gian 30 ngày thì có 66% cây bS nhi^m b1nh
Greening.
Trong nhGng nghiên c*u trưOc ñây ñT xác ñSnh ñưb1nh Greening vào cơ thT rXy cũng như kh6 năng truyPn b1nh c,a rXy sang
cây khoš, ngưCi ta thưCng nuôi rXy trên cây chk thS sau ñó quan sát biTu hi1n
tri1u ch*ng, quá trình này ñòi h€i ph6i m>t thCi gian khá dài mà k4t qu6 có ñV
chính xác không cao. Ngày nay k‹ thu7t PCR cho phép xác ñSnh ñưdi1n, s: nhân lên cũng như s: lan truyPn c,a vi khuan Liberobacter bKi rXy
D.citri K trong cây vào nhGng giai ñoZn phát triTn khác nhau (Hung, 2004;
Inoue et al., 2009)[44],[45].
Cho ñ4n nay chưa có gi0ng hay ch,ng loZi cây ăn qu6 có múi nào
kháng ñưch0ng chSu ñưmVt dòng cho qu6 có thT ăn ñưlai vOi cam ba lá cũng ñang ñưcó triTn vLng kháng ñ0i vOi dòng vi khuan châu Phi (Gmitter et al., 1992)[40].
Không có gi0ng nào K Áài Loan có kh6 năng kháng vOi Greening (Su,
2008)[70].
1.2.1.3. NhQng nghiên c&u vH qu+n lý tbng hcp ñMi v7i b nh vàng lá Greening trên
cây có múi
ÁT phòng trl b1nh vàng lá Greening, trong thCi gian qua K nhiPu nưOc,
hXu như ngưCi ta chk d:a vào thu0c hoá hLc ñT trl rXy mà lãng quên các
phương pháp “không hoá hLc”. Phòng trl hoàn toàn b]ng thu0c hoá hLc ñã

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………


thành công K Nam Phi song lZi vư

nh€ và không thành công K châu Á (Aubert et al., 1988)[24].
Tác ñVng x>u c,a vi1c sm dAng hoá ch>t trl rXy là ph6i dùng thưCng
xuyên, lâu dài, rXy ch_ng cánh s‰ dXn dXn kháng thu0c. N4u trl vi khuan
Liberobacter b]ng kháng sinh thì vi khuan cũng dXn dXn quen thu0c. Do ñó
ñT phòng trl b1nh Greening bi1n pháp hoá hLc ph6i ñưth0ng phòng trl t_ng h

qu6n lý môi trưCng (Bové et al., 1980)[29].
ÁT qu6n lý b1nh hZi trên cây ăn qu6 có múi cXn áp dAng các bi1n pháp
khác nhau trong chi4n lưb1nh và tác nhân truyPn b1nh mà trong ñó con ngưCi ñóng vai trò ch, ñVng
(Aubert, 1987)[22].
Theo các tác gi6 Buitendag và Von Boembsen (1993); Su và Chu
(1986); Wu et al. (2000)[32],[71],[79] 3 y4u t0 ñT qu6n lý b1nh Greening là
ph6i dùng gi0ng sZch b1nh, phòng trl rXy môi giOi truyPn b1nh và chut b€
nhGng cây bS b1nh.
ÁT ngăn ngla b1nh Greening phát triTn, ngưCi nông dân nên bHt ñXu
trgng b]ng cây gi0ng sZch b1nh l>y tl các cơ sK ñáng tin c7y c,a Nhà nưOc.
Áp dAng các bi1n pháp k‹ thu7t t_ng h

triTn t0t, ñgng thCi b6o tgn và phát huy có hi1u qu6 các quXn thT thiên ñSch
có sˆn trong t: nhiên là mVt y4u t0 quan trong hàng ñXu trong qui trình IPM
trên cam quýt. Theo Aubert et al. (1988)[24] cXn ph6i ph0i h

pháp k‹ thu7t trong trgng và chăm sóc vưCn cây có múi. CXn nghiêm chknh
tuân th, quy trình k‹ thu7t trgng cây, bón phân, ñ0n tka, tưOi tiêu và phòng
trl sâu b1nh hZi trên vưCn.
Bi1n pháp then ch0t ñT s6n xu>t cây gi0ng sZch b1nh là công ngh1 vi
ghép ñknh sinh trưKng. K‹ thu7t ghép ñknh sinh trưKng (Shoot tip grafting)

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………