Thư viện số và Truy cập mở tài liệu lưu trữ truy cập mở

Module 8: Thư viện số và Truy cập mở
tài liệu lưu trữ truy cập mở

Bài 3: Truy cập mở

1

EIPICT M8. Lesson 3


Truy cập mở là gì?

2



Tài liệu Truy cập mở là tài liệu số, trực tuyến, miễn
phí và đa phần không đòi hỏi về bản quyền và các
quy định về cấp phép. (Peter Suber, 2006)



Định nghĩa của Thư viện Khoa học Công cộng (The
Public Library of Science) (PlOS, 2006) còn đơn
giản hơn: “sử dụng miến phí và không hạn chế”.

EIPICT M8. Lesson 3


Sáng kiến truy cập mở Budapest
(2002)

3

“Có nhiều cấp độ và loại truy cập mở tài liệu rộng hơn và dễ
dàng hơn. Khi nói ‘Truy cập mở’ tài liệu này, chúng tôi muốn
nói tài liệu đó được cung cấp miễn phí trên Internet công
cộng, cho phép tất cả người dùng đọc, tải, sao chép, phân
phát, in, tìm kiếm hoặc kết nối đến bài toàn văn của các bài
viết này, quét các tài liệu này để tạo chỉ mục, chuyển chúng
thành dữ liệu cho phần mềm hoặc sử dụng chúng cho các mục
đích hợp pháp khác mà không bị các rào cản về tài chính, luật
pháp hoặc kỹ thuật. Vấn đề duy nhất về tái bản và phân phối
và vai trò đối với bản quyền trong lĩnh vực này nên để tác giả
kiểm soát sự toàn vẹn tác phẩm của họ và quyền hợp pháp
được biết và được trích dẫn."
EIPICT M8. Lesson 3


Tuyên bố Bethesda về Xuất bản Truy
cập mở (2003)


4

“Tài liệu có thể tự do truy cập trực tuyến là tài liệu mà các
học giả cung cấp cho mọi người nhưng không đòi hỏi được
thanh toán … Khi nói ‘Truy cập mở’ tài liệu này, chúng tôi
muốn nói tài liệu đó được cung cấp miễn phí trên Internet
công cộng, cho phép tất cả người dùng đọc, tải, sao chép,
phân phát, in, tìm kiếm hoặc kết nối đến bài toàn văn của

các bài viết này, quét các tài liệu này để tạo chỉ mục, chuyển
chúng thành dữ liệu cho phần mềm hoặc sử dụng chúng cho
các mục đích hợp pháp khác mà không bị các rào cản về tài
chính, luật pháp hoặc kỹ thuật. Vấn đề duy nhất về tái bản
và phân phối và vai trò đối với bản quyền trong lĩnh vực này
nên để tác giả kiểm soát sự toàn vẹn tác phẩm của họ và
quyền hợp pháp được biết và được trích dẫn ”
EIPICT M8. Lesson 3


Hội nghị Berlin (2003)


5

Trong hội nghị Truy cập mở Tri thức trong Khoa học
và Nhân văn tổ chức tại Berlin (20-22 tháng 10 năm
2003), hội nghị nhất trí rằng “theo tinh thần Tuyên bố
của Sáng kiến Lưu trữ Mở Budapest, Hiến chương
ECHO và Tuyên bố Bethesda về Xuất bản Truy cập
Mở, chúng ta đã dự thảo Tuyên bố Berlin nhằm
khuyếch trương Internet là một công cụ chức năng
đối với nền tảng tri thức khoa học toàn cầu và phản
ánh nhân loại và xác định các biện pháp mà các nhà
ra quyết định chính sách nghiên cứu, các viện nghiên
cứu, cơ quan tài trợ, thư viện, cơ quan lưu trữ, bảo
tàng cần cân nhắc.”
EIPICT M8. Lesson 3

Xuất bản phẩm truy cập mở là gì?
(1)
Theo tuyên bố Bethesda và tuyên bố Berlin

“Một xuất bản phẩm truy cập mở là một xuất bản phẩm
đáp ứng hai điều kiện sau :
1. Tác giả và người giữ bản quyền cho phép tất cả người
dùng quyền truy cập vĩnh viễn, trên toàn thế giới, không
thể huỷ bỏ và miễn phí, cho phép sao chép, sử dụng,
phân phát, chuyển và giới thiệu tác phẩm đó tới công
chúng, tạo và phân phát các tác phẩm phát sinh, trong
bất kỳ môi trường số cho bất kỳ mục đích có trách
nhiệm nào, quyền tác giả, cũng như quyền sao chụp với
khối lượng nhỏ cho mục đích sử dụng cá nhân. ”
6

EIPICT M8. Lesson 3


Xuất bản phẩm truy cập mở là gì?
(2)
2. “Một phiên bản tác phẩm hoàn chỉnh và toàn bộ tài liệu
bổ sung gồm bản sao giấy phép nêu trên, dưới dạng
điện tử theo tiêu chuẩn phù hợp được gửi ngay khi xuất
bản lần đầu tới ít nhất một kho trực tuyến được sự hỗ
trợ của một học viện, tổ chức khoa học, cơ quan chính
phủ hoặc một tổ chức khác có uy tín đang tìm kiếm khả
năng truy cập mở, phân phát không hạn chế, hoạt động
xuyên suốt và lưu trữ lâu dài (đối với các ngành khoa
học sinh học và y tế, PubMed Central là một kho thông

tin lớn).”

7

EIPICT M8. Lesson 3


Đọc các nguồn tin trực tuyến sau





8

Peter Suber Open Access Overview
/>Association of Research Libraries. Framing the Issue:
Open Access
/>(Mis)Leading Open Access Myths. BioMed Central.
http://
www.biomedcentral.com/openaccess/inquiry/myths/?
myth
=all
EIPICT M8. Lesson 3


Lý do sử dụng truy cập mở


Giải pháp có thể cho vấn đề giá tăng của xuất bản phẩm nhiều

kỳ
–
–



Nâng cao khả năng truy cập các kết quả nghiên cứu
–
–
–


9

Các xuất bản phẩm sử dụng miễn phí đối đầu với các các tạp chí được
đặt mua theo cách thông thường
Giá tạp chí tăng cùng với ngân sách eo hẹp của thư viện nên không thể
mua/truy cập/sử dụng tạp chí
Có thể sử dụng cho nghiên cứu một cách dễ dàng và không bị hạn chế
Có thể được sử dụng, ứng dụng và làm tài liệu cơ sở bởi các nhà
nghiên cứu khác
Mở rộng truy cập và tăng số lượng bài trích dẫn có tác động lớn hơn
trong nghiên cứu

Một cách để các tổ chức tài trợ chính phủ có khả năng thu hồi
khả quan hơn khi đầu tư (Anh, Mỹ)
EIPICT M8. Lesson 3


Lợi ích của tài liệu truy cập mở





10

Gỡ bỏ các rào cản về giá
Gỡ bỏ hạn chế khi truy cập
Truy cập và tác động lớn hơn

EIPICT M8. Lesson 3


Phương tiện để chuyển phát nghiên
cứu mở




11

Tạp chí truy cập mở là những tạp chí sử dụng
hình thức tài trợ, không thu phí truy cập của đọc
giả hay cơ quan của họ.
Kho truy cập mở hoặc lưu trữ. Các bộ tài liệu số
của các bài nghiên cứu do các tác giả của chúng
đưa vào. Đối với các bài của tạp chí, việc này có
thể được thực hiện trước hoặc sau khi xuất bản.

EIPICT M8. Lesson 3

Hoạt động 3.2 Tạp chí Truy cập mở


Xem các tạp chí truy cập mở tại các web site sau:
The Directory of Open Access Journals (2355 free, full-text, qualitycontrolled scientific and scholarly journals)
– Public Library of Science Journals (peer-reviewed, open-access scientific
and medical journals) />– AERA SIG Communication of Research: Open Access Journals in the
Field of Education (electronic journals that are scholarly, peer-reviewed,
full text and accessible without cost) />The Open Access Bibliography: Liberating Scholarly Literature with E-Prints
and Open Access Journals cung cấp tổng quan các khái niệm truy cập
–



mở và giới thiệu hơn 1,300 sách và tài liệu hội nghị bằng tiếng Anh
đã được lựa chọn (gồm một số thuyết trình video số), hội thảo, bài xã
luận, tài liệu điện tử, các bài báo và tạp chí, các bài viết mới, báo cáo
kỹ thuật, và các tài liệu in và điện tử khác giúp hiểu về các cố gắng
của phong trào truy cập mở để cung cấp truy cập miễn phí và sử dụng
không bị giăng buộc tài liệu khoa học.
12

EIPICT M8. Lesson 3


Hoạt động 3.3 Kho truy cập mở








13

For a list of open access repositories go to

For a list related to the Open Access Movement go to http://
www.earlham.edu/~peters/fos/lists.htm
For a list of Selected Internet Resources Eprints: Quick Guide
to Open-Access Archives in Science, Technology and Medicine
go to />Repository for the University of California
/>Registry of Open Access Repositories (ROAR) (maintain lists
of self-archiving sites) />
EIPICT M8. Lesson 3


Hoạt động 3.4. Kho hoặc Lưu trữ truy cập
mở theo chủ đề








14

arXiv.org e-Print Archive
RePEc – Research Papers in Economics
SSRN – Social Science Research Network

E-LIS (E-Prints in Library and Information Science) http://
eprints.rclis.org/
DLIST (Digital Library of Information Science and Technology)
/>PubMed Central - biomedical and life sciences research
/>Rachel Heery & Sheila Anderson. Digital Repositories Review
/>EIPICT M8. Lesson 3


Xây dựng các kho nội bộ
Một số vấn đề cần quan tâm
 Số lượng và bảo quản nội dung – Ai? Cái gì? Như thế
nào?
 Quyền sở hữu trí tuệ, Bản quyền và cấp phép. Cơ
quan cấp phép sáng tạo
 Khả năng vận hành liên thông, các tiêu chuẩn và giao
thức
 Các công cụ nào để xây dựng các kho nội bộ – Phần
mềm nguồn mở cho OAI-lưu trữ theo lệnh
15

EIPICT M8. Lesson 3


Cơ quan cấp phép sáng tạo (Creative
commons licenses) là gì?








16

Creative commons licenses cho phép chia sẻ và tái sử
dụng hợp pháp các tác phẩm sáng tạo. Creative Commons
là một tổ chức phi lợi nhuận.
Creative commons licenses cung cấp một số quyền bảo hộ
và quyền tự do linh hoạt cho tác giả, nghệ sĩ, giáo viên.
Chúng dựa trên khái niệm “bảo hộ một số quyền”, chống
lại “khái niệm bảo hộ tất cả các quyền”
Tất cả các công cụ của tổ chức Creative Commons được
sử dụng miễn phí.
Creative Commons kết hợp với Microsoft cung cấp một
công cụ cấp phép bản quyền bổ sung miễn phí cho tất cả
các sản phẩm sáng tạo sử dụng công cụ Microsoft.
EIPICT M8. Lesson 3


Bản quyền và cơ quan cấp phép sáng
tạo








17

Attribution (by) - Giấy phép này cho phép người khác phân phát, làm
lại, sửa và dựa vào tác phẩm của bạn kể cả với mục đích thương mại,
miễn là họ công nhận bạn là người tạo ra bản gốc.
Attribution ShareAlike (by-sa) - Giấy phép này cho phép người khác
làm lại, sửa và dựa vào tác phẩm của bạn kể cả với mục đích thương
mại, miễn là họ công nhận bạn và cấp phép cho các sáng tạo mới của
họ theo các điều khoản tương tự.
Attribution NoDerivatives (by-nd) - Giấy phép này cho phép việc tái
phân phát với mục đích thương mại hoặc phi thương mại, miễn là nó
không bị thay đổi và giữ toàn vẹn, với sự đồng ý của bạn.
Attribution NonCommercial (by-nc) – Giấy phép này cho phép người
khác làm lại, sửa, và dựa vào tác phẩm của bạn không phải với mục
đích thương mại và dù tác phẩm mới của họ vẫn phải công nhận bạn
và không phải là sản phẩm thương mại, họ không phải cấp phép cho
các tác phẩm bắt nguồn từ tác phẩm của bạn theo cùng các điều
khoản.
EIPICT M8. Lesson 3


Bản quyền và cơ quan cấp phép sáng tạo




18

Attribution-NonCommercial-ShareAlike (by-nc-sa) - Quyền này cho phép
người khác làm lại, sửa và dựa trên tác phẩm của bạn với mục đích phi
thương mại, miễn là họ công nhận bạn và cấp phép cho sáng tạo mới của
họ theo các điều khoản tương tự. Người ta cũng có thể tải và phân phát
lại tác phẩm của bạn giống như by-nc-nd license, nhưng họ cũng có thể
dịch, làm lại và xây dựng những câu chuyện mới dựa trên tác phẩm của
bạn. Tất cả các tác phẩm mới dựa trên tác phẩm của bạn sẽ có cùng giấy
phép nên bất kỳ tác phẩm bắt nguồn từ tác phẩm gốc cũng phải mang tính
phi thương mại.
Attribution Non-Commercial NoDerivatives (by-nc-nd) - Giấy phép này
là giấy phép có tính hạn chế nhất trong sáu giấy phép chính, nó cho phép
người ta được phân phát lại. Giấy phép này thường được gọi là giấy phép
“quảng cáo miễn phí” vì nó cho phép người ta tải các tác phẩm của bạn
xuống và chia sẻ chúng với những người khác, miễn là họ nêu tên bạn và
liên lạc lại với bạn, nhưng họ không thể thay đổi chúng dù dưới bất ký
hình thức nào hoặc sử dụng chúng với mục đích thương mại.
Creative Commons Licenses
/>
EIPICT M8. Lesson 3


Vào các web site sau để biết thông tin về
Kho truy cập mở:










19

Prosser, David. (2004). Why we need Institutional Repositories. LEarning
About Digital Institutional Repositories Seminars (LEADIRS) II
Presentations 1-2. November.
/>Conway, Paul. (2004). Institutional Repositories: is there anything left to
say? Given as presentation within OCLC Distinguished Seminar Series,
October 7 2004. Powerpoint and Audio from
/>Crow, R. (2002). The Case for Institutional Repositories: A SPARC Position
Paper. SPARC. />Lynch, C. (2003). Institutional repositories: Essential infrastructure for
scholarship in the digital age. ARL, 226, February, 1-7.
/>Barton, Mary R. & Waters, Margaret M. (2005). Creating an Institutional
Repository: LEADIRS Workbook.
/>EIPICT M8. Lesson 3


Vào Web site sau để biết thông tin về Truy
cập mở và Quyền sở hữu trí tuệ:


20

Bide, Marc. (2002). Open Archives and
Intellectual Property: incompatible world
views? November.
/>ser1_bide.pdf

EIPICT M8. Lesson 3


Vào các Web site sau để biết về các tiêu
chuẩn và giao thức truy cập mở:








21

Müller, U, Cliff, P. & Casal, D. (2003). An introduction to the
Open Archives Initiative and the Protocol for Metadata
Harvesting . In Proceedings of the 3rd. Open Archives Forum
Workshop, Berlin. />Lynch, C. (2001). Metadata harvesting and the Open Archives
Initiative. ARL, 217, August.
/>Open Archives Initiative Service Providers - parties that provide
services based on metadata that is harvested using the OAI
metadata harvesting protocol
/>Open Archives Initiative Tools. All tools support the OAI-PMH
v2.0 />
EIPICT M8. Lesson 3


Tổng kết




22

Tạp chí và kho truy cập mở ngày càng xuất hiện
phổ biến.
Tất cả các người chơi trong chu trình thông tin từ
sáng tạo, đến lưu kho, phân phối cần làm việc
cùng nhau để tạo nguồn thông tin miễn phí cung
cấp cho tất cả mọi người

EIPICT M8. Lesson 3