SKKN Vận dụng nét vẽ đẹp tranh dân gian Đông Hồ trong dạy học mĩ thuật ở tiểu học

PHÒNG GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO THÀNH PHỐ HƯNG YÊN
TRƯỜNG TIỂU HỌC MINH KHAI
------------------------*&*------------------------

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
VËn dông nÐt ®Ñp tranh d©n gian ®«ng hå
trong d¹y häc mü thuËt ë tiÓu häc
Người thực hiện : Đỗ Thị Thanh
Chức vụ

: Giáo viên

Đơn vị công tác : Trường Tiểu học Minh khai
NĂM HỌC 2016- 2017

1


MỤC LỤC
Mục
1
2
3
4
I
1
2
II
1
2
3

4
III
1
2
3
4
IV
1
2
1
2
3
4

Nội dung

Trang

A- PHẦN MỞ ĐÂU
Lý do chọn đề tài
Phạm vi và đối tượng nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu
Điểm mới trong kết quả nghiên cứu
B- PHÂN NỘI DUNG
Cơ sở lí luận và thực tiễn
Cơ sở lí luận.
Cơ sở thực tiễn.
Tìm hiểu nét đẹp trong tranh dân gian Đông Hồ
Khái quát tranh dân gian
Tranh Đông Hồ

Đặc trưng nghệ thuật tranh dân gian Đông Hồ
Tính giáo dục của tranh dân gian Đông Hồ
Vận dụng nét đẹp tranh dân gian Đông Hồ trong dạyhọc mĩ thuật cho học sinh Tiểu học
Nội dung đề tài tranh dân gian Đông Hồ ảnh hưởng tới
tình cảm, nhân cách học sinh
Nét tương đồng giữa đường nét trong tranh dân gian
Đông Hồ với nét vẽ của học sinh tiểu học
Vai trò của người giáo viên trong dạy học mĩ thuật để
phát huy sự sáng tạo của học sinh
Kinh nghiệm vận dụng phù hợp và kết quả đạt được
Những tác phẩm tranh được sử dụng để minh họa
cho sáng kiến kinh nghiệm
Tranh vẽ của học sinh
Tranh dân gian Đông Hồ
C- PHẦN KẾT LUẬN
Những bài học kinh nghiệm
Ý nghĩa của sáng kiến kinh nghiệm
Kiến nghị- đề xuất
Tài liệu tham khảo

2
2
3
3
3
5
5
5
6
7

7
8
9
11
12
12
14
19
20
22
22
25
36
36
36
37
39

A - PHẦN MỞ ĐẦU

2


1. Lý do chon đề tài .
Trong nhà trường nói chung và tiểu học nói riêng, bao gồm có rất nhiều môn
học, đặc trưng của các môn học có khác nhau, nếu như việc dạy toán, văn ở trường
không nhằm đào tạo học sinh thành những nhà chuyên môn, thì việc dạy mĩ thuật cũng
không nhằm mục đích đào tạo học sinh thành những nhà nghệ sĩ mà chỉ hướng tới cho
các em biết cảm nhận cái đẹp, hướng tới những nét đẹp về nhân cách, về tâm hồn và
giáo dục các em biết trân trọng, gìn giữ, phát huy những nét đẹp cổ truyền dân gian từ

hàng nghìn năm.
Theo qui luật phát triển của tự nhiên thì một khi đời sống vật chất của xã hội
được nâng cao thì nhu cầu về mặt thẩm mỹ càng phát triển, chính vì thế trong chương
trình giáo dục mới thì mục tiêu giáo dục đặt ra đó là phải làm sao để học sinh có hứng
thú với môn học, biết cảm nhận, biết tạo ra cái đẹp, kế thừa những nét đẹp trong nền
hội họa dân gian đã được đưa lên ngang hàng với các mục tiêu khác. Do vậy trong dạy
học mĩ thuật giáo viên không chỉ dạy các em biết vẽ mà còn phải giáo dục các em tư
tưởng, tình cảm, đạo đức và lối sống, các giá trị văn hóa nghệ thuật cổ truyền thông
qua các tác phẩm tranh của các họa sĩ lớn của nước nhà và đặc biệt qua các tác phẩm
tranh dân gian Việt Nam. Việc giảng dạy môn mĩ thuật dân tộc giúp các em hiểu về vẻ
đẹp của nền mĩ thuật nước nhà qua đó các em thêm trân trọng bộ môn mĩ thuật , ngoài
ra nó còn tạo điều kiện cho học sinh học có hiệu quả cao hơn các môn học khác.
Trong quá trình giảng dạy tôi nhận thấy môn mĩ thuật được các em học sinh
Tiểu học rất yêu thích và hứng thú, các tác phẩm của các em tương đối sáng tạo và
nghộ nghĩnh . Để các tác phẩm đó trở nên có giá trị nghệ thuật và mang sắc thái và
màu sắc dân tộc rõ nét nhất thì việc đưa các tác phẩm tranh dân gian vào các bài dạy là
hết sức cần thiết .
Xuất phát từ những suy nghĩ đó tôi mạnh dạn lựa chọn nghiên cứu đề tài :
" Vận dụng nét đẹp tranh dân gian Đông Hồ trong dạy học mỹ thuật ở tiểu học "
2. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu:
3


- Đề tài này áp dụng cho giáo viên giảng dạy môn mĩ thuật ở Tiểu học.
- Giúp học sinh hiểu về giá trị, nét đẹp truyền thống của tranh dân gian Việt Nam
nói chung và trang dân gian Đông Hồ nói riêng. Qua đó giáo dục tình cảm đạo
đức, nhân cách cho học sinh đồng thời giúp các em biết vận dụng cái hay cái đẹp
của tranh dân gian vào từng tác phẩm của cá nhân và của nhóm.
3. Mục đích nghiên cứu:
Qua đề tài này tôi mong muốn việc “vận dụng nét đẹp của tranh dân gian

Việt Nam vào dạy mĩ thuật ở Tiểu học” giúp nâng cao được chất lượng dạy và
học môn mĩ thuật trong trường Tiểu học thông qua việc tìm hiểu những cái hay cái
đẹp cái nhân văn trong văn hóa của người dân Việt Nam từ nghìn đời nay được
phản ánh qua các tác phẩm tranh dân gian Đông Hồ.
Cụ thể:
+ Học sinh được hiểu sơ lược về nguồn gốc, ý nghĩa, giá trị to lớn của tranh
dân gian Việt Nam qua đó tôi có thể giáo dục được tình cảm của học sinh với bộ môn
mĩ thuật.
+ Qua một số đề tài tranh về đời sống bình dị hàng ngày của người dân Việt
Nam tôi có thể giáo dục các em về văn hóa dân tộc Việt.
+ Qua bố cục , đường nét, màu sắc của tranh dân gian Đông Hồ là bố cục ước
lệ tượng trưng, màu sắc tự nhiên, đường nét rõ ràng dứt khoát gần với lối vẽ của
các em nên qua những tác phẩm dân gian này sẽ giúp các em biết tự mình sắp
xếp các hình ảnh tự nhiên nhất , sử dụng màu sắc theo cảm xúc đồng thời tranh các
em thể hiện được nét đẹp kế thừa tinh hoa của nghệ thuật dân tộc một cách tự
nhiên không gò ép .
4. Điểm mới trong kết quả nghiên cứu:
Kết quả nghiên cứu sau khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm vào giảng dạy tại
trường Tiểu học Minh Khai cho thấy:

4


-

Học sinh có hứng thú hơn với môn học qua việc tìm hiểu về nét đẹp của tranh
dân gian Đông Hồ.

- Từ việc khai thác nét đẹp tranh dân gian Đông Hồ giáo viên có thể lồng ghép
trong việc giáo dục nhân cách, đạo đức, thẩm mĩ cho học sinh .

- Các sản phẩm của cá nhân và nhóm kế thừa được một phần từ nét đẹp của tranh
dân gian Đông Hồ từ đường nét, bố cục và màu sắc.
- Giúp các GV mĩ thuật ở tiểu học có thể cùng chia sẻ kinh nghiệm và sáng tạo
trong việc vận dụng mỗi dòng tranh khác nhau vào từng bài cụ thể cho phù hợp
và qua đó nâng cao chất lượng giảng dạy môn mĩ thuật ở tiểu học.

B- PHẦN NỘI DUNG
5


I - CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN.
1. Cơ sở lí luận.
Tranh dân gian Việt Nam hay còn gọi là tranh khắc gỗ là một loại hình nghệ
thuật cổ truyền có giá trị rất lâu đời của người dân Việt Nam, dòng tranh này xuất
hiện từ thời nhà Lý (thế kỉ thứ 12 ) và đến thế kỉ 18 và thế kỉ 19 phát triển vô cùng
rực rỡ . Ngày nay bên cạnh các loại hình nghệ thuật khác của dân tộc còn được lưu
giữ và bảo tồn thì chúng ta vẫn giữ được những bản khắc cổ của dòng tranh này tại
những làng nghề như Đông Hồ( Bắc Ninh), làng Sình( Huế), Hàng Trống ( Hà
Nội), Kim Hoàng( Hà Tây). Tranh dân gian Việt Nam vẫn tồn tại như một biểu
tượng văn hóa của người dân Việt Nam .
Trong bốn dòng tranh kể trên có lẽ tranh dân gian Đông Hồ là điển hình
hơn cả. Tranh dân gian Đông Hồ hay nói đầy đủ hơn là tranh khắc gỗ dân gian
Đông Hồ ra đời từ khoảng thế kỉ 17 tại làng Đông Hồ tỉnh Bắc Ninh, một vùng
đất trù phú, nông nghiệp phát triển, đời sống văn hóa cao... tất cả tạo thành cái nôi
Cho dòng tranh chân quê, đậm đà chất dân tộc. Với sự phong phú đa dạng cả về
mẫu mã, thể loại, chủ đề, tranh dân gian Đông Hồ phản ánh hầu như tất cả những
gì diễn ra trong đời sống bình dị của người lao động tới những ước mơ khát vọng
cuộc sống tốt đẹp hơn.
Tranh dân gian Đông Hồ thừa kế những tinh hoa nghệ thuật của tranh dân gian
Việt Nam, càng thưởng thức càng cảm nhận được ý nghĩa văn hóa sâu sắc trên

từng tác phẩm chính vì vậy dòng tranh này luôn gắn bó và in đậm dấu ấn trong
cuộc sống tình cảm của con người Việt Nam. Chủ đề tư tưởng cùng những đặc
trưng độc đáo riêng biệt của tranh dân gian Đông Hồ là những yếu tố tạo nên giá
trị nghệ thuật thoả mãn nhu cầu thẩm mĩ của người xem.
Ngày nay đã có nhiều hoạ sĩ nghiên cứu, chuyên sâu vào lĩnh vực này đã tạo
6


nên nhiều tác phẩm tranh khắc đẹp được nhiều người yêu thích đồng thời đã góp
phần khẳng đinh sức sống và giá trị nghệ thuật của tranh dân gian Việt Nam một loại
hình nghệ thuật đâm đà bản sắc văn hoá dân tộc trong thế giới đa dạng về phong cách
hội hoạ hiên đại.
Đặc trưng ngôn ngữ của tranh dân gian Đông Hồ là giản dị, chân chất dễ hiểu
nhưng lại bao hàm một vẻ đẹp đầy ấn tượng đi vào lòng người nhất là đối với
các em lứa tuổi thiếu niên nhi đồng, bởi tính hồn nhiên, vui tươi, hóm hỉnh, mộc
mạc, màu sắc tự nhiên, đường nét hình khối đơn giản , tranh vẽ không theo quy
luật nhất định mà chủ yếu thể hiện “sống” hình ảnh hơn là “giống” nên khi xem
tranh các em như tìm thấy một tiếng nói chung mang tính cội nguồn, tìm thấy một
sự gần gũi dung dị, dễ tiếp cận với mong ước được vẽ và vẽ đẹp.
Có thể nói, những đặc trưng độc đáo của tranh dân gian Đông Hồ sẽ là con
đường ngắn và thuận lợi để giáo dục thị hiếu thẩm mĩ cho học sinh Tiểu học. Trên
cơ sở từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp, cùng với sự hướng dẫn của giáo viên,
tranh dân gian Đông Hồ sẽ đóng góp một phần nhỏ vào cái chung trong việc giáo
dục nâng cao nhân thức thẩm mĩ nói chung và về hội hoạ nói riêng.
2. Cơ sở thực tiễn.
Qua quá trình giảng dạy mĩ thuật tôi nhận thấy các em rất hứng thú khi được
thưởng thức các tác phẩm tranh dân gian Đông Hồ vì đề tài của tranh gần gũi với các
em, cách vẽ ước lệ tượng trưng cũng giúp lứa tuổi của các em dễ cảm nhận và đặc
biệt đường nét , màu sắc của tranh tự nhiên không gò ép rất giống lối vẽ của các em.
Trong khi thực hành không hẳn em nào cũng biết vẽ đẹp và biết cảm nhận hết cách

thể hiện và sự tinh tế trong các tác phẩm. Bài vẽ của các em còn hạn chế về cách
sắp xếp bố cục, tính liệt kê các hình ảnh chưa cao, màu sắc còn thiếu đậm nhạt do tư
liệu giáo viên sử dụng chưa phong phú do vậy việc đưa tranh dân gian Đông Hồ vào
giảng dạy có ý nghĩa hết sức quan trọng trọng việc khắc phục những hạn chế nêu
7


trên.
Việc nghiên cứu chương trình sách dạy và sách học môn mĩ thuật của giáo
viên và học sinh tiểu học tôi nhận thấy có rất ít các bài học về chủ đề liên quan tới
tranh dân gian Việt Nam đặc biệt là tranh dân gian Đông Hồ cụ thể :
-

Với môn mĩ thuật lớp 1 chỉ có một bài về tranh dân gian Việt Nam( Bài 25 : Vẽ
màu vào hình của tranh dân gian)

- Môn mĩ thuật lớp 2 có hai bài về tranh dân gian Việt Nam ( Bài 17: Xem tranh
dân gian Việt Nam và Bài 18: Vẽ màu vào hình có sẵn- tranh Gà mái)
- Môn mĩ thuật lớp 3 có một bài ( Bài 16: Vẽ màu vào hình có sẵn)
- Môn mĩ thuật lớp 4 có một bài( Bài 19: Xem tranh dân gian Việt Nam)
- Môn mĩ thuật lớp 5 không có bài nào về dòng tranh dân gian Việt Nam.
Với thời lượng học như trên thì tôi nhận thấy các em được tìm hiểu rất ít về tranh
dân gian Việt Nam nên việc vận dụng vào bài học là không hiệu quả. Mỗi khối học
chỉ có một đến hai bài và có khối không có bài nào là sự thiệt thòi của các em khi
không được kế thừa và phát huy những tinh hoa của nghệ thuật dân tộc. Do vậy cá
nhân tôi trăn trở suy nghĩ đến giải pháp chọn lựa một dòng tranh tiêu biểu gần gũi
với các em học sinh tiểu học nhất đó là tranh dân gian Đông Hồ để vận dụng nét
đẹp của dòng tranh dân gian Đông Hồ vào giảng dạy nhằm đưa hiệu quả dạy và học
đạt được kết quả cao hơn.
II- TÌM HIỂU NÉT ĐẸP TRONG TRANH DÂN GIAN ĐÔNG HỒ.

1.Khái quát về tranh dân gian.
Tranh dân gian Việt Nam từ rất xa xưa đã tồn tại thực sự trong đời sống của
nhân dân. Trước cách mạng tháng Tám năm 1945 việc chơi tranh trong ngày tết đã
trở thành một phong tục rất mực được tôn trọng, tranh được dùng để trang hoàng
nhà cửa, tôn kính tổ tiên, cầu mong những điều tốt đẹp, để giới thiệu cho nhau về
những giá trị văn hoá và lịch sử dân tộc. Những tờ tranh ấy đã làm bừng sáng những
8


căn nhà tối thấp, đã mang theo tiếng cười vui đến với mọi nhà và nhất là giúp mọi
người như cảm giao với tinh thần, yên tâm có cuộc sống bình an và thịnh vượng.
Trong cả nước, từ Bắc vào Nam có nhiều nơi làm tranh giân gian như tranh
Đông Hồ, tranh Hàng Trống, tranh Kim Hoàng, tranh Làng Sình nhưng có hai vùng
nổi tiếng và có truyền thống lâu đời hơn cả là tranh Đông Hồ, tranh Hàng Trống.
Trong đề tài này tôi cũng xin đề cập đến dòng tranh dân gian Đông Hồ ( Bắc Ninh).
2. Tranh Đông Hồ.
Tranh Đông Hồ được sản xuất lẻ tẻ ở một số tỉnh Hà Nội, Hà Tây, Vĩnh Phúc,
Phú Thọ, Thái Nguyên, Nghệ An, nhưng truy về gốc đều do người Đông Hồ di cư
mang theo nghề đến nơi mới. Nơi sản xuất tập trung là làng Đông Hồ ( xã Song Hồ,
huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh). Đây là một làng nhỏ năm ven sông Đuống và trên
đường giao thông nối xứ Bắc (Bắc Ninh) với xứ Đông (Hải Dương), chỉ cách Hà Nội
chừng 40 km. Vùng đất này trù phú,nông nghiệp phát triển, có nhiều nghề thủ công,
đời sống văn hoá cao, lễ hội nhiều và đặc sắc... tất cả đã tạo nên cái nôi, là “bà đỡ”cho
một dòng tranh chân quêđậm đà chất dân tộc.
Gắn với sinh hoạt Tết có tranh-pháo-mã, người làng Đông Hồ làm cả. Hàng mã
Đông Hồ từ nhiều thế kỉ trước đã đi vào sử sách, và mười năm qua tưởng chừng đã mai
một thì giờ đây đang phục hồi và phát triển đáp ứng nhu cầu tâm linh của đông đảo
nhân dân, và cùng là một thứ nghệ thuật tạo hình dân gian, bổ sung và làm hoàn chỉnh
thêm cho mảng tranh tết.

Tranh tết cổ truyền của Đông Hồ là tranh Điệp, từ giấy đến màu đều nhuần chất
dân tộc. Giấy để in tranh là giấy dó được sản xuất ở Đồng Cao( Bắc Ninh) và vùng
Bưởi( Hà Nội), nó mỏng mịn và có vân óng ả như lụa, lại dai và co dãn khi ẩm ướt, để
phát huy mặt tốt và khắc phục mặt yếu của giấy dó, nghệ nhân quét lên nó một lớp
điệp làm cho tờ giấy dày nuột, sáng trắng với những thớ sáng tối đan xen song hành và
lấp lánh ánh bạc, có khi con được lướt thêm nước hoa hoè vàng chanh hay nước gỗ
vàng đỏ cam, từ nền giấy đã toát ra vẻ vinh hiển. Trên nền giấy ấy, nghệ nhân lần lượt
9


in ván gỗ các mảng màu cạnh nhau và chồng nhau, sau cùng in nét đen to mập, màu và
nét phối hợp tạo ra những hình quen thuộc nhưng luôn mới. Bảng màu ở đây cũng là
những màu trắng điệp-vàng hoe-đỏ vang, lại thêm màu xanh chàm-sỏi son- than lá tre,
toàn những thứ có sẵn trong thiên nhiên, bền trước ánh sáng và thân thuộc với mọi
người. Bảng màu áy khá đơn giản nhưng do kỹ thuật pha chế “trăm hay không bằng
tay quen” và nghệ thuật phối màu đã tạo ra những hoà sắc phong phú và hài hoà.
Tranh đông Hồ phổ biến nhất, cũng đặc sặc nhất và do đậm sặc dân gian- dân tộc
nhất, được nhân dân nhiều nước ưa thích và tuyển vào những bộ sưu tập tranh quý của
nhân loại.
3. Đặc trưng nghệ thuật tranh dân gian Đông Hồ.
Tranh dân gian Đông Hồ có lịch sử lâu dài và thực sự là vốn tạo hình được các
thế hệ cả xưa và nay đều thích, nếu chỉ vì giá trị nội dung thì khi xã hội thay đổi nó
không thích hợp nữa, do đó phần quan trọng chính là giá trị nghệ thuật. Giá trị này
được biểu hiện ở bố cục, ở đường nét, ở bảng màu, ở quan niệm tỉ lệ giữa các hình.
Tranh dân gian xây dựng các hình ảnh không phụ thuộc vào mẫu trong tự nhiên,
mà cốt gây ấn tượng mạnh theo yêu cầu của chủ đề, vì thế cả ánh sáng, không gian,
con người và cảnh vật đều là ước lệ. Tờ tranh điệp với nền màu trắng hay vàng đỏ đều
thể hiện không gian rực sáng, trong trẻo và rộng rãi. Không gian ước lệ ấy đòi hỏi mọi
hình ở trên cũng phải ước lệ làm sao phô được nhiều nhất, vì thế hình được thể hiện
nhìn từ nhiều góc độ, từ nhiều khoảng cách để có thể phô diễn được đầy đủ nhất, chẳng

hạn con lợn muốn rõ nhất phải đựoc vẽ ở thế nhìn ngang, nhưng mõm lại như nhìn từ
phía trước, cảnh hứng cây dừa được thu nhỏ lại để tương ứng với người trèo và người
hứng hoặc cảnh Trạng chuột vinh quy, sau khi đỗ cao cưới vợ, chuột tiến sĩ cưỡi con
ngựa cũng chỉ nhấp nhỉnh với nó mà thôi. Tất cả các hình trong tranh đều được dàn ra
choán cả mặt tranh, chúng không che khuất nhau mà cùng phơi bày rõ ràng. Từng hình
trong tranh được cường điệu có khi đến “ngoa ngoắt”, song đều thu về những hình cơ
bản. Ví như bé ôm gà như hình quả trứng, con lợn như hình chữ nhật, .... Đồ vật trong
10


tranh Đánh vật lại chỗ hình tam giác, chỗ hình thang, chỗ nửa hình tròn, các nhân vật
trong tranh Hứng dừa và Đánh ghen vừa hài hước vừa táo tợn. Cái thế giới ở trong dân
gian gồm đủ cả ba tầng trời-trần và dưới đất, chỉ cần vài chi tiết là gợi ra cái không
gian cần cho sự việc xảy ra, điều này được thể hiện rõ nét hơn trong tranh liên hoàn về
Thạch Sanh.
Với bố cục ấy, trừ tranh thờ thì các nhân vật Thần, Phật được vẽ to ở giữa,các
nhân vật phụ nhỏ hơn và ở hai bên, các người thường dân và sinh vật lại nhỏ nữa và ở
dưới. Tỷ lệ này phụ thuộc vào viễn cận xã hội, tuỳ theo địa vị của từng nhân vật để
phóng to hay thu nhỏ. Trái lại ở những tờ tranh Tết thông thường,các nhân vật và cảnh
vật dù thực tế hết sức chênh lệch nhau, nhưng với quan điểm bình đẳng tất cả được
trình ra trên mặt tranh với một độ lớn tương đương nhau. Lỗi viễn cận phản ánh tư
tưởng bình quân của nông dân, tất cả đều được tôn trọng.
Về đường nét tranh dân gian dùng hình chủ yếu về đường nét được in, có những
bức in nét xong là hoàn thành,nhiều tranh sau khi in nét đen mới dựa vào đó mà tô màu
cho tươi và động. Cả những tranh được in màu kín thì nét đựơc in sau nên rất rõ. Nét
bao lấy các mảng màu khiến mảng nào cũng được tách bạch rõ ràng, nét tuỳ từng
dòng tranh mà có sự khác nhau. Nét ở tranh Đông Hồ đậm chắc, ít chi tiết vụn nên dễ
quan sát đối với học sinh nhỏ tuổi.
Về màu sắc trong tranh Đông Hồ ta thấy tranh sử dụng rất ít màu nên rõ nét và
đằm thắm, tất cả màu sử dụng trong tranh đều là màu được lấy trong tự nhiên nên như:

- Màu đen từ than xoan, tro bếp.
- Màu xanh từ rỉ đồng.
- Màu đỏ, màu vàng từ hoa hòe.
- Màu xanh lam từ vỏ cây chàm.
- Màu trắng từ vỏ sò, điệp.
- Màu đỏ từ gạch đồi.

11


Ngày nay tranh dân gian không chỉ có giá trị lịch sử, vẫn hàm chứa đầy đủ giá trị
của một loại hình nghệ thuật đích thức... Các hoạ sỹ khai thác tranh dân gian ở các chất
liệu và quan niệm thẩm mỹ, cho nó thăng hoa vào tác phẩm thì hồn dân tộc và chất
thời đại sẽ là lẽ sống trương tồn cùng thời gian.
4. Tính giáo dục của tranh Đông Hồ.
Tranh vẽ của trẻ em rất gần gũi với tranh dân gian, nói cách khác tranh dân
gian phù hợp với tâm hồn trẻ thơ bởi tính hồn nhiên, vui tươi, hóm hỉnh, mộc mạc,
màu sắc tự nhiên, đưòng nét, hình khối, đơn giản, dễ hiểu làm cho trẻ yêu thích. Tranh
dân gian phản ánh mọi mặt của đời sống với cái nhìn lạc quan, tươi sáng, từ xưa đến
nay được mọi người ham chuộng. Với nội dung và hình thức độc đáo tranh dân gian là
một loại hình nghệ thuật được phổ biến sâu rộng trong nhân dân. Tranh dân gian phản
ánh đa dạng cuộc sống xã hội, song đối với đề tài trẻ em và những con vật được trẻ em
ưa thích đã được nghệ sỹ nhân gian gửi hồn mình trong bức vẽ đó là: em bé cưỡi trên
mình nghé, đầu tre chiếc lọng lá sen, tay nâng ống sáo kề miệng thổi,... là một hình
tượng nghệ thuật đẹp yêu đời, yêu cuộc sống, yêu lao động ngay từ tuổi thơ. Bức tranh
bẩy em bé đu cành đào với những hoa và quả, tranh thất đồng làm người xem nức lòng
với thế giới trẻ con bụ bẫm vô cùng đáng yêu, hồ hởi với ước vọng con trẻ hạnh phúc,
khoẻ mạnh. Những em bé ôm gà hay vịt ở các tranh Lễ Trí, Phú Quý, Vinh Hoa... đều
là những đứa trẻ khôi ngô mà mọi người làm cha mẹ mong ước.
Những tranh về các cuộc vui chơi trong ngày hội, ngày tết như múa rồng, múa

lân, đánh vật,... càng thấy cuộc đời phơi phới đáng yêu cả đen những sinh vật như gà
đàn lợn ổ,... khi đi vào tranh cũn mang niềm vui hồn hậu đậm đà. Ngưòi xem đã nhận
ra ở con lợn nái có 5 con có cái mồm tủm tỉm như mới gặp được điều gì lý thú. Gà mái
mỏ còn ngậm mồi đang “túc...túc...”gọi đàn con xúm xít chia mồi. Gà trống dướn cao
cổ đầy khí phách che chở cho gà mẹ gà con. Trong tranh dân gian con người dù trong
lao động vui chơi đều rất thoải mái. Chẳng những vui khi múa rồng, múa lân ... mà vui
ngay cả lúc đi cày, khi xông trận. Bà Trưng, Bà Triêụ mỉm cười đánh giặc. Anh đô vật
12


hứng khởi trong cuộc đấu không hề có ý được thua. Ngay cả những bức tranh thờ như
Ngũ Hổ Tứ Pháp... các nghệ nhân dân gian với cảm quan nghệ thuật và thẩm mỹ trong
sáng bắt nguồn từ đời sống, những bức tranh như trình bày ở trên tư tưởng như các
nghệ sỹ dân gian vẽ riêng cho trẻ em vậy.
Trong tranh dân gian, một bộ phận khá lớn đã đi vào đề tài lịch sử, phản ánh
những anh hùng cứu nước và giữ nước của dân tộc, những chiến công lẫy lừng trong
nhiều thời kỳ lịch sử được trẻ thơ ưa thích không chỉ về nội dung tích truyện mà cả về
nghệ thuật thể hiện giản dị, tự nhiên mang đầy sức biểu cảm. bắt gặp ở đây những Phù
Đổng Thiên Vương đại phá giặc ân, Trưng Vương trừ giặc Hán,Triệu ẩn đánh quân
Ngô, Ngô quyền đánh giặc Hán, Trần Hưng Đạo đánh quân Nguyên, Lê Thái Tổ quét
sạch quân Minh, Bắc Bình Vương đánh tan quân Thanh ... Đinh Tiên Hoàng tập trận
với trẻ mục đồng, trong tranh Phù Đổng Thiên Vương đánh phá giặc Ân, cậu bé làng
Gióng cưỡi trên con ngựa hồng đang băng băng phi nước đại hay tay quay tít những
cây tre ngà, tung hoành giữa đám giặc Ân đang rối loạn vứt giáo mộc,đứa ngã lăn ra
đất đứa co cẳng chạy thục mang...đằng sau Phù Đổng Thiên Vương biểu tượng Tổ
quốc là núi non trung điệp, hùng vĩ, dưới ngọn cờ hồng,cả hang quân chỉnh tề vũ khí ra
quân tiếp sức như kéo giài vô tận.tất cả những tranh anh hùng ấy với lòng yêu
nước,yêu dân đã làm xúc động tâm hồn các nghệ sĩ dân gian,rồi qua bàn tay trân trọng
của nghệ nhân,được hiện ra trên giấy dó,dẫn dắt tuổi thơ ngược dòng lịch sử về với
cuội nguồn xa xưa đến tận nguồng của truyền thống dựng nước và giữ nước vẻ vang

của dân tộc.
III- VẬN DỤNG NÉT ĐẸP TRANH DÂN GIAN ĐÔNG HỒ TRONG DẠY- HỌC
MỸ THUẬT CHO HỌC SINH TIỂU HỌC.

1. Nội dung đề tài tranh dân gian Đông Hồ ảnh hưởng tới tình cảm, nhân cách
học sinh.
Sức sống của tranh dân gian Đông Hồ tồn tại qua thời gian, giữ được vị trí trong
cảm xúc thẩm mỹ của mọi người với giá trị tư tưởng, vẻ đẹp hài hoà của nó bắt nguồn
từ cách nhìn, cách nghĩ của người nghệ sĩ, từ quan niệm thẩm mỹ của nhân dân lao
13


động. Phần lớn nghệ nhân làm tranh dân gian Đông Hồ là những người nông dân thực
thụ, họ am hiểu tình cảm và con người của xã hội nông nghiệp, họ sống cuộc sống của
người lao động nên hiểu rõ cái mà họ vẽ ra, họ không chỉ nắm chắc ngoại hình mà còn
tường tận cả nội tâm nữa. Các nghệ nhân nắm bắt được cuộc sống của nhân vật để rồi
tái tạo không phải sao chép lại thực tế, mà bằng lối tạo hình, gạn lọc, sắp xếp lại cho
thuận mắt và nâng lên ở trạng thái nghệ thuật.
Với những đề tài phong phú muôn hình, muôn vẻ của cuộc sống mà tranh dân
gian Đông Hồ phản ánh đã phần nào tái tạo lại cuộc sống sinh hoạt của ông cha ta. Để
gợi lai những sự kiện lịch sử oai hùng của dân tộc, những chiến công oanh liệt chống
ngoại xâm, xây nền độc lập tự chủ của các anh hùng dân tộc thủa trước, các nghệ nhân
đã khắc hoạ những hình ảnh như Đinh Tiên Hoàng cờ lau tập trận, Bà Trưng, Bà Triệu
thúc quân diệt giặc, Trần Hưng Đạo chiến thắng quân Nguyên, Mông.
Khi tiếp xúc với thể loại lịch sử đó các em như được ngược dòng lịch sử về với
cội nguồn xa xưa đến tận nguồn của truyền thống dựng nước và giữ nước vẻ vang của
dân tộc. Mặc dù các em đã từng được đọc, được học qua những bài giảng, những trang
sách nhưng khi nhìn thấy hình ảnh được phản ánh qua dân gian Đông Hồ miêu tả với
khí phách hiên ngang dũng mãnh trước quân thù của cách vị anh hùng đã để lại trong
các em những ấn tượng tốt đẹp, niềm tự hào dân tộc, từ đó hình thành ý thức trách

nhiệm của bản thân mình với quê hương đất nước.
Xem tranh”Gà đàn”, “Lợn đàn” của tranh dân gian Đồng Hồ chúng ta thấy
đều nhằm nói lên ước mơ của người nông dân đồng thời cũng là để chúc tụng nhau
khi chào đón một năm mới. Song trước khi chuyển sang chúc tụng thì nó đã là những
phản ánh, mô tả sinh hoạt hàng ngày trong đời sống nông nghiệp của nhân dân. Quanh
năm ngày tháng lao động để mưu sinh. Họ chỉ ước mong sao có “cơm ăn đủ no, áo đủ
mặc, gà đầy sân, lợn đầy chuồng” đó là những ước mơ hoài bão chính đáng mà rất giản
dị, mộc mạc. Hơn thế nữa cùng lúc với nhiệm vụ mô tả và phản ánh ước vọng cuộc
sống, người nghệ sỹ dân gian Việt Nam còn chứa trong sức quyến rũ của tờ tranh
14


những tư tưởng và tình cảm đã được nâng lên. Đây là những lợn mẹ, lợn con mang đầy
đủ tình cảm mẫu tử trong tư thế đùm bọc, quấn quýt với đôi mắt lim dim hiền từ. Đặc
biệt các chi tiết gà mẹ ngậm con mồi rất nhẹ nhàng nhưng con mồi không thể thoát
được và đồng thời cũng không bị dập nát để các chú gà con được một miếng mồi ngon.
Tình mẹ con ở đây phải chăng đã được ngưòi nghệ sỹ dân gian nhân cách hoá và tấm
lòng mẹ chắt chiu nuôi dương con cái, nhịn miếng ăn để dành, cho con những miếng
mồi ngon lành nhất. Đó cũng là đạo lý thông thường trong tình cảm mẹ con đã ăn sâu
vào tâm hồn chúng ta, đã được coi là một hình ảnh đẹp, là một rung cảm nghệ thuật
phong phú, một hình tượng vừa có chân, có thiện, có mỹ.
Tấm lòng bà mẹ Việt Nam đã ăn sâu vào tâm hồn người nghệ sỹ dân gian Việt
Nam. Tấm lòng người mẹ đã chắt chiu, dành dụm tần tảo nuôi con, lấy hạnh phúc của
con làm hạnh phúc của mình, con vui là mẹ vui, con no là mẹ no, con sung sướng là
mẹ sung sướng, nó trở thành một tình cảm như vốn sẵn có. Một bản năng trong tư duy
sáng tạo vốn tiềm tàng trong xương máu tâm hồn nghệ nhân, rồi từ đó tờ tranh quay trở
lại có tác dụng xây dựng tâm hồn cho người xem qua nhiều thế hệ nối tiếp và đối với
các em học sinh ở lứa tuổi thiếu niên nhi đồng, nó làm nảy sinh, nuôi dưỡng tinh thần,
tình yêu thương kính trọng cha mẹ, anh em, bạn bè và đồng loại, từ đó hình thành ý
thức, nhân cách học sinh trong thời đại mới.

Với nội dung phong phú của tranh dân gian Đông Hồ đã tác động tới cảm xúc
thẩm mỹ trong các em. Các em biết trân trọng cái đẹp, yêu thiên nhiên cây cỏ hoa lá,
những con vật bé nhỏ mà gần gũi với cuộc sống hàng ngày của các em, cũng từ đó biết
giữ gìn và có ý thức làm cho môi trường xung quanh sạch và đẹp hơn.
2. Nét tương đồng giữa đường nét trong tranh dân gian Đông Hồ với nét vẽ của
học sinh tiểu học.
Cách sử dụng đưòng nét, màu sắc là hai yếu tố quan trọng tạo nên vẻ đẹp của
tranh, vì vậy hầu hết tranh dân gian Đông Hồ rất chú trọng tới đường nét và màu sắc.
Dưới bàn tay điêu luyện của các nghệ nhân, đường nét tạo nên sự nhất quán giữa hình
15


và màu, diễn tả một tình cảm tính cách nhân vật bằng những đường nét to, nhỏ, đậm đà
dứt khoát, khoẻ nhưng không khô cứng, chắc nhưng mềm mại uyển chuyển mà cũng
rất thanh thoát tất cả đã tạo nên một vẻ đẹp riêng của tranh dân gian Đông Hồ.
Hầu hết tranh thiếu nhi không hẳn các em đều vẽ nét bo, lấy hình mảng mà nhiều
khi chỉ là những mảng màu đặt cạnh nhau, tuy nhiên phần nhiều các em cũng thường
sử dụng nét để viền lấy hình.
Khi tiếp cận với đường nét trong tranh dân gian không phải các em bắt chước
các nét vẽ đó mà qua đó các em như được định hình một phong cách, không dò dẫm,
không lệ thuộc. Qua tranh dân gian Đông Hồ các em như được mở rộng hơn tầm mắt
vào thế giới tự nhiên, muôn màu muôn vẻ, được khuyến khích và khích lệ vẽ. Với
những em học sinh có năng khiếu các em có sự hứng thú và hào hứng vẽ một cách say
mê. Ngược lại, với các em học sinh năng khiếu hạn chế cũng cảm thấy tự tin hơn khi
thực hành, cảm giác vẽ không còn khó không còn thấy sợ môn mỹ thuật.
Qua tranh thiếu nhi chúnh ta thấy các em thường thích gì vẽ đấy, không đắn đo,
do dự hoặc tính toán một cách kỹ lưỡng. Với phong cách tự do suy nghĩ, tự do sáng
tạo về những chủ đề đã được nghe, đựoc thấy và thông thường , các em ở nơi nào thì
hay vẽ cảnh vật nơi đó. Các em vẽ theo cảm xúc tự nhiên vốn có, nên hình ở trong
tranh của các em rất ngộ nghĩnh, ngây thơ, hồn nhiên, trong sáng như chính tâm hồn

các em vậy.
Xem tranh “ Chọi gà”. Hai chú gà ngộ nghĩnh, xung quanh là những người xem
cổ vũ nhiệt tình, màu sắc trong tranh tươi tắn bố cục đơn giản thể hiện được nội dung
thật giản dị mộc mạc hồn nhiên ngay thơ trong sáng của lứa tuổi học trò.
Sự mộc mạc giản dị rất trẻ thơ còn thể hiện qua tranh “Thả diều”. Với những mảng
màu đơn giản, chắc đậm mang đậm nét dân gian, hình dáng nhân vật còn chưa đúng
về giải phẫu, nhưng cũng đủ để nêu được sự sống động của một vùng quê. Đây chính
là những yếu tố tạo nên sự tương đồng giữa tranh của các em với tranh dân gian.

16


Với nghệ thuật sử dụng đường nét, các nghệ nhân làm tranh dân gian Đông Hồ đã
xây dựng được những hình tượng điển hình, tinh giản, phối hợp các đường cong và
đường thẳng, chưa cần đến màu mà đã tạo nên dáng chung của toàn tranh có cái đẹp
đại thể và đúng chất của đối tượng miêu tả.
Khi tiếp cận với tranh dân gian Đông Hồ, đặc biệt là với đường nét trong tranh,
các em như cảm nhận thấy một cái gì đó rất gần gũi, đồng cảm, như tìm thấy một chỗ
dựa vững chắc, một ngưòi bạn thân thiện trong nét vẽ của mình. Mặc dù giữa nét vẽ
của tranh dân gian Đông Hồ và nét vẽ trong tranh của các em thiếu nhi có tiếng nói và
những đặc trưng riêng song về một khía cạnh nào đó có những đặc điểm chung. Cái
chung ở đây là nét tạo nên hình tưọng nhân vật ngộ nghĩnh, hông nhiên, vô tư trong
sáng. Các nhân vật trong tranh luôn ở thế động, không bị gò ép tạo cho tranh luôn có
nhịp điệu mang đầy tính trang trí.
Tranh dân gian đông Hồ với những bảng màu nguyên chất lấy từ thảo mộc hay
khoáng sản sẵn có trong thiên nhiên, với những kỹ năng phối màu rất tài tình, các nghệ
nhân đã tạo mỗi tranh mỗi vẻ đẹp. Thụ cảm trước màu sắc của thiên nhiên, của tâm lý
dân tộc các nghệ nhân đã đưa lên mặt tranh dân gian Đông Hồ một cách rất sáng tạo.
Với đường nét màu sắc của tranh dân gian Đông Hồ chúng ta thấy được cái chân
chất, thật thà của tình cảm và “ tranh dân gian Việt Nam hiền lành như hạt lúa, củ

khoai, vừa thông minh tươi tắn, đắn đo, thận trọng, lại vừa dễ dàng thoải mái, sinh
động và linh hoạt khiến nhìn vào như múa hát. Với bảng màu bình dị không những làm
vui con mắt mà làm tươi sáng cả không gian thay đổi cả về nhân sinh quan, chuyển
buồn sang vui, đang cực khổ gợi lên niềm tin hứa hẹn” (Nguyễn Đức Nùng-Cái đẹp
của tranh dân gian)
Trong tranh “Em cho gà ăn”.Có thể thấy cách quan sát, nhận xét của tranh thiếu
nhi thật tinh tế, sát với thực tế. đàn gà, hoa ,ong bướm ngôi nhà ông mặt trời cây cối
nói lên cái thực tế ở trong cuộc sống đời thường của các em, tuy hình hài chưa đúng
nhưng cũng nói lên được nội dung và ý đồ của bức tranh đối với học sinh lớp 3.
17


Tranh thiếu nhi các em luôn có cái nhìn hồn nhiên, tươi sáng , âu yếm và chân
thật với cách dùng màu sắc luôn rực rỡ, đậm đà và mạnh mẽ. Ở tranh thiếu nhi, các em
luôn vẽ theo sự cảm nhận tự nhiên vốn có, không bị lệ thuộc khung cảnh, màu sắc hiện
thực, vẽ theo sự cảm thụ, suy nghĩ của mình.
Sự vui tươi, hóm hỉnh, mang tính cách điệu cao được thể hiện rõ ở hai bức tranh
“Chọi gà”, “ Ước mơ của em”. Ở “ Ước mơ của em”chỉ cần hai hình ảnh: rong rêu
và san hô tạo cho người xem đã thấy một đai dương mênh mông, xanh biếc. Cách chọn
hình ảnh thật khéo, nó giống như bức bình phong trong tranh “Đánh ghen”- Tranh dân
gian Đông Hồ. Những chú cá đủ màu sắc, hoa văn bơi lội tung tăng, hình ảnhđược khái
quát và cách điệu đó là phong cách của “Gà đàn”, “Lợn đàn”, những mảng màu
nguyên chất, tươi rói trên mình cá thể hiện sự sống động, đó là bản chất của tranh dân
gian Đông Hồ.
Với “Chọi gà” ta lai thấy một bố cục quen mà không quen, đối xứng mà không
đối xứng, không trang trí mà rất trang trí. Phải chăng “Chọi gà” là “Đấu vật” ?
Với cách lựa chọn chủ đề,xây dựng hình tượng sấp xếp bố cục,đường nét và màu
sắc,cùng với cách diễn đạt cảm xúc nhiều vẻ khác nhau,xem tranh thiếu nhi ta thấy
mặc dù những hình tượng còn ngượng ngập,sai sót về tỉ lệ,màu không giống
thực,nhưng chính vì thế lại tạo nên một cái rất duyên dáng và rất riêng.

Qua màu sắc trong tranh dan gian Đông Hồ và tranh thiếu nhi chúng ta thấy như
có sự gần gũi,có sự ảnh hưởng lẫn nhau.Các nghệ nhân cũng như các em thiếu nhi
thường sử dụng các màu sắc tươi sáng,các mảng màu đặt cạnh nhau theo lối tự nhiên
thoải mải,không hề do dự và thường là những màu nguyên chất ít pha trộn.Những bức
tranh đưa người xem đến với một thế giới tự nhiên vô cùng phong phú về màu sắc ,tạo
cho người xem luôn cảm thấy cuộc sống đầy niêm vui và tiếng cười khiến người ta
quên đi những lo toan vất vả đời thường,

18


Đường nét và màu sắc tranh dân gian Đông Hồ được các nghệ nhân bố trí và phân
bố trong các hình tượng ở toàn bộ bức tranh,theo suy nghĩ “lấy con mắt làm thước đo”
và “đẹp mắt ta ra mắt người”,cái đẹp đó sẽ được người ta chấp nhận.
Tranh dân gian Đông Hồ không có ý tả hình ,gây ấn tượng như cảnh thật mà chỉ
lấy hình để gợi ý,đi thẳng vào những yêu cầu của chủ đề.Ơ đây không gian,ánh
sáng,con người và cảnh vật đều được ước lệ hoá và bố cục cũng theo phối cảnh ước lệ.
Tranh “ Chăn trâu thả diều” hình ảnh con vật thể hiện độc đáo trong tranh cảm xúc
của tuổi thơ về nhiều thể loại và lối vẽ gần với tranh “Lợn ăn lá dáy” (tranh dân
gian) thân thì vẽ nằm ngang, đầu thì ngiêng, mũi thì thẳng theo hướng của thân.
Với cách vẽ này đã diễn tả được đặc điểm, đặc trưng của con lợn. Dù là vô tình
hay hữu ý, chắc chắn nghệ nhân tranh dân gian Đông Hồ đã có cân nhắc và suy nghĩ
kỹ trong khi tạo hình .Đối với tranh thiếu nhi Vẽ người thì phải có đầy đủ mắt, mũi,
miệng. Dù vẽ khuôn mặt ở hưóng ngiêng thì mắt mũi miệng cũng được vẽ với hướng
nhìn thẳng. Vẽ bàn ghế thì phải có đầy đủ bốn chân, hoặc vẽ cái ấm dù đặt nghiêng
không nhìn thấy vòi các em vẫn vẽ có cả vòi ấm.
Xem tranh “ Đón Tết” qua cách diễn tả cảnh, tả người rất hợp tình. Một cái Tết
đầm ấm sum vầy, cảnh vật vui tươi tạo không khí rộn ràng của ngày Tết, một phong
tục tập quán quen thuộc là gói bánh chưng, cả gia đình ngồi quây quần bên bếp lửa thật
đầm ấm: lá thật xanh, thật vàng như ta nhìn thấy màu của đỏ sỏi tán mịn, màu vàng của

hoa dành dành. Nhân vật thân nghiêng, mặt chính diện, nét viền to khoẻ, chắc, đậm,
nhưng lại rất trẻ thơ. Xem tranh thấy niềm vui, mỉm cười ngẵm mãi không biết chán.
Qua tranh dân gian Đông Hồ còn giáo dục cho thiếu nhi tình cảm gia đình, lòng
biết ơn, những lễ giáo, gia phong truyền thống tốt đẹp của người Việt Nam. Điều đó
được thể hiện qua tranh
Trong tranh thiếu nhi không hẳn các em đều vẽ nét bo lấy hình mảng mà nhiều khi
chỉ là những mảng màu đặt cạnh nhau. Song phần nhiều các em đều đã biết sử dụng
nét để viền lấy hình. Khi tiếp cận với đường nét trong tranh dân gian Đông Hồ giáo
19


viên giúp cho các em học tập phong cách sử dụng nét trong tranh dân gian Đông Hồ
phóng khoáng, không gò bó, không lệ thuộc.Thưởng thức tranh dân gian Đông Hồ các
em như được mở rộng thêm tầm mắt về thế giới tự nhiên muôn hình, muôn vẻ, được
khuyến khích và giúp các em vẽ tốt hơn.
Khi tiếp cận với đường nét, hình mảng trong tranh dân gian Đông Hồ, các em như
cảm thấy rất gần gũi, đồng cảm như tìm thấy một chỗ dựa vững chắc, một người bạn
thân thiết trong cách vẽ của mình.
Tranh thiếu nhi luôn có cái nhìn hồn nhiên, tươi sáng, âu yếm và chân thật do đó
những mảng mầu của các em luôn đạm đà và mạnh mẽ.Ở tranh thiếu nhi, các em luôn
vẽ theo sự cảm nhân tự nhiên vốn có không bị lệ thuộc khung cảnh, màu sắc tự nhiên
và vẽ theo sự cảm thụ, suy nghĩ của mình.
Tranh dân gian Đông Hồ, một giá trị văn hoá dân tộc tồn tại bao đời nay vẫn còn
có những đóng góp nhất định cho việc giáo dục thị hiếu thẩm mỹ cho học sinh lứa tuổi
thiếu niên, nhi đồng. Đồng thời gợi cho các em tình yêu quê hương đất nước, biết nâng
niu quý trọng và bảo tồn di sản văn hoá dân tộc. Đường nét hình mảng trong tranh dân
gian Đông Hồ dã có những tác động tích cực khích lệ lòng ham mê nghệ thuật, mong
muốn được vẽ, vẽ đẹp và vẽ một cách tự ti hơn. Tranh dan gian Đông Hồ định hướng
cho các em một phong cáchvẽ thoải mái, phóng khoáng, đơn giản sẽ tạo nguồn cảm
hứng và giúp các em có lòng say mê với bộ môn mỹ thuật. Biết cảm nhân về cái đẹp là

một trong những yếu tố quan trọng giúp học sinh phát triển toàn diện về: Đức- trí- thểmỹ và lao động.
3.Vai trò của người giáo viên trong dạy học Mỹ thuật để phát huy sự sáng tạo của
học sinh.
Xem tranh của thiếu nhi, những ngẫu hứng tự nhiên bất ngờ- thú vị hết sức đáng
yêu trong tranh của các em là một sự sáng tạo ra cái đẹp. Như chúng ta đã biết trẻ em
rất thích vẽ, vẽ đối với trẻ em như một trò chơi và trẻ khi mới bắt đầu vẽ thường là
những đường thẳng, đường cong rồi đến những hình mang tính khái quát. Biểu lộ
20


những cố gắng, những tình cảm, ước mơ lớn lao qua nét vẽ của mình. (Đó là qúa trình
trưởng thành hoàn thiện trong tư duy vẽ của các em). Thông qua đó chúng ta biết được
sự nhận thức của các em để giáo dục cho phù hợp. Trẻ vẽ để lý giải cuộc sống, bộc lộ
tâm tư tình cảm về thế giới xung quanh. Qua tranh của các em, chúng ta cảm nhân
được những tư tưởng, tình cảm, thị hiếu của các em, từ đó có thể đông viên khuyến
khích, uốn nắn các em đi đúng hướng với những suy nghĩ, tình cảm lành mạnh đối với
cuộc sống.
Để phát huy nét độc đáo về bố cục hình mảng trong tranh thiếu nhi người giáo
viên cần có những hiểu biết nhất định về năng lực về chuyên môn và nghiệp vụ để tạo
cho các em một tâm lý học tập thoải mái, hứng thú trong giờ học, tạo điều kiện cho
các em được thể hiện năng lực của mình một cách hiệu quả nhất về bố cục, hình
mảng, màu sắc sẽ được cảm nhận từ từ , có hệ thống được thể hiên bằng sự tiến bộ qua
từng bài vẽ, cần có sự tích hợp giữa các môn học như văn thơ, sử, địa, lồng ghép trong
tiế học mỹ thuật.Qua đó các em thấy cánh cò bay lả bay la với những cánh đồng thẳng
cánh cò bay, màu xanh bát ngát chân trời giúp cảm nhận và thể hiện màu sắc. Sự dẫn
dắt tinh tế, khéo léo của người giáo viên sẽ giúp học sinh có một tâm hồn phong phú,
trí tưởng tượng bay bổng. Chắc chắn thành quả sẽ là những bức tranh đầy màu sắc, rực
rỡ và giàu cảm xúc.
Nói tóm lại, vai trò của người giáo viên trong dạy mỹ thuật để phát huy sự sáng
tạo của người học sinh, là sự chủ động, sáng tạo và đổi mới phương pháp dạy học,

người giáo viên cũng là một người nghệ sĩ, sự tài hoa của người nghệ sĩ sẽ được đơm
hoa kết trái bằng thành quả học tập của các em, đó là cảm nhận về cái đẹp, giá trị thẩm
mỹ, từ đó bồi dưỡng tình cảm và khả năng thẩm mỹ thông qua ngôn ngữ tạo hình với
những bố cục, hình mảng, màu sắc đường nét sống động và đa dạng, đẹp hơn hết như
tâm hồn của các em.
4. Kinh nghiệm vận dụng phù hợp và kết quả đạt được:

21


Để vận dụng một cách hiệu quả nét đẹp của tranh dân gian Đông Hồ vào trong
giảng dạy mĩ thuật trước tiên người giáo viên cần hiểu và nắm chắc mục tiêu của mỗi
bài dạy. Phân loại từng chủ đề để lựa chọn tranh mô phỏng cho phù hợp. Ví dụ:
+ Với những chủ đề về con vật có thể lựa chọn các tranh gần gũi với chủ đề này
như tranh Đấu vật; tranh Lợn ăn cấy dáy; tranh Gà mái; tranh Chọi gà...Qua nghiên
cứu và phân loại tôi thấy các chủ đề có liên quan tới các hình ảnh về con vật của từng
khối lớp khá nhiều. Gồm có: Khối 1 ( Bài13,23,26,29); Khối 2 ( Bài 5, 6,16,17, 18, 24,
26,28, 29); Khối 3 (Bài 14,15,16,19,30,34); Khối 4 (Bài 3,8,16,19,30,34); Khối
5( Bài5,21,23,34).
Việc nắm chắc chương trình cũng giúp sự chuẩn bị đồ dùng của giáo viên nhanh hơn
hiệu quả hơn.
+ Với những chủ đề về Ngày Tết và lễ hội hay vui chơi của thiếu nhi có thể sử dụng
tranh dân gian Đông Hồ với các đề tài gần gũi như: Tranh Múa lân; tranh Múa rồng ;
Tranh Bịt mắt bắt dê; Tranh Rồng rắn lên mây; Tranh Chọi chim...Và các bài về đề tài
này gồm có: Khối 1( Bài 30,34); Khối 2( Bài 19, 34); Khối 3( Bài 20); Khối 4( Bài 20,
25, 26, 33); Khối 5( Bài19,21, 29).
+ Đề tài về cảnh đẹp quê hương, sinh hoạt hàng ngày giáo viên có thể sử dụng các
tranh sau: Tranh Bác Hồ với thiếu nhi; Tranh Ngày mùa thu hoạch; Tranh Chăn trâu
thả diều; Tranh Chùa Hương; Tranh phong cảnh nông thôn...
Qua quá trình vận dụng đề tài vào giảng dạy môn mĩ thuật tại trường Tiểu học

Minh Khai trong năm học 2015- 2016 tôi thu được kết quả như sau:
+ Học sinh có hứng thú với môn học hơn.
+ Trân trọng những sản phẩm mĩ thuật các em tự làm ra.
+ Biết kế thừa tinh hoa của dân tộc thông qua việc các em đã biết sắp xếp bố cục,
hình vẽ, màu sắc hài hòa tự nhiên và độc đáo hơn.
+ Đưa việc bảo tồn và phát huy di sản nghệ thuật của nước nhà bằng cách lồng ghép
vào mỗi bài dạy một cách tự nhiên không gò ép mà vẫn giúp các em thấm nhuần.
22


IV. NHỮNG TÁC PHẨM TRANH ĐƯỢC SỬ DỤNG ĐỂ MINH HỌA CHO
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM.

1.Tranh vẽ của học sinh

Tranh “ Chọi gà” Nguyễn Thị Oanh Lớp 5B
Trường Tiểu học Minh Khai- TP Hưng Yên.

Tranh “Thả diều” Lê Đức Đạt lớp 4A
Trường Tiểu học Minh Khai- TP Hưng Yên

23


Tranh “Em cho gà ăn”- Trần Thị Hương
Lớp 3C Trường Tiểu học Minh Khai - TP Hưng Yên

Tranh “ Ước mơ của em”- Nguyễn Ngọc Anh
Lớp 2B Trường Tiểu học Minh Khai

24


Tranh “ Chăn trâu thả diều”- Nguyễn Thị Thu Trang
Lớp 5A Trường Tiểu học Minh Khai- TP Hưng Yên

Tranh “ Đón Tết” – Nguyễn Ngọc Khánh
Lớp 5A Trường Tiểu học Minh Khai- TP Hưng Yên

2. Tranh dân gian Đông Hồ tiêu biểu minh họa cho sáng kiến kinh nghiệm
25