MOT NGUOI HA NOI NGUYEN KHAI (TIET 1)

KHÓA CHUYÊN ĐỀ LTĐH – Cô NGUYỄN THANH MAI

MỘT NGƯỜI HÀ NỘI - NGUYỄN KHẢI (tiết 1)
Vào bài: Có người đã cho rằng, ai già rồi mới thích đọc Nguyễn Khải, điều đó quả cũng có lý bởi
hầu như tác phẩm nào của ông cũng bắt ta phải suy nghĩ rất nhiều. Ta không thể nhìn đời bằng con
mắt hồn nhiên vô tư được khi lạc bước vào thế giới nhân vật của ông. dù giọng văn Nguyễn Khải,
cũng có lúc đùa vui, hóm hỉnh thật thú vị. Có lẽ, đó là tạng riêng của mỗi người cầm bút ...Cho nên,
dù đã khá quen với kiểu nhân vật của ông, đọc lại truyện ngắn Một người Hà Nội ta vẫn không khỏi
ngỡ ngàng. Lễ kỉ niệm một ngàn năm Thăng Long đang đến gần, đọc lại tác phẩm này, ta không khỏi
giật mình, vì sao cách đây hơn chục năm, mà tác giả lại đặt ra được những vấn đề đến hôm nay vẫn
còn rất nóng.
I. Tìm hiểu chung
1. Vài nét về tác giả (1930-2008)
- Là một trong những cây bút hàng đầu của văn xuôi 1945 đến nay. Nhà PBVH Vương Trí Nhàn
viết: “Muốn hiểu con người thời đại với tất cả những hay dở của họ, nhất là muốn hiểu cách nghĩ của
họ, cuộc sống tinh thần của họ, phải đọc Nguyễn Khải”.
- Nét phong cách nổi bật: Chất triết lí, chính luận. Hình tượng tác giả - một người trải nghiệm luôn
có nhu cầu bàn bạc, chia sẻ với bạn đọc những đúc kết của mình - thường để lại những ấn tượng sắc
nét và thú vị. Ông có khả năng tinh nhạy trong phát hiện và trình bày vấn đề, phân tích tâm lý sắc
sảo; luôn đưa ra những bài học nhận thức qua những hình tượng nghệ thuật có sức kích thích đối
thoại.
- Quá trình sáng tác: Trước 1978, quan tâm đến các vấn đề thời sự chính trị, con người được đánh giá
chủ yếu qua tiêu chí đạo đức và tiêu chí chính trị. Tác phẩm có khuynh hướng chính luận với sức
mạnh của lí trí tỉnh táo. (Tiểu thuyết “Xung đột” 1959, tập truyện ngắn “Mùa lạc” 1960, truyện “Tầm
nhìn xa” 1963…
Sau 1978, quan tâm nhiều hơn đến cái đời thường, tới số phận cá nhân. Tiêu chí đánh giá con người
mở rộng ở các góc độ văn hoá, lịch sử và triết học. Tác phẩm có khuynh hướng triết luận, giọng điệu
đôn hậu, trầm lắng, nhiêù chiêm nghiệm. ( tiểu thuyết “Cha và Con và…” 1979, tiểu thuyết “Thời
gian của người” 1985, tập truyện “HN trong mắt tôi” 1995, truyện ngắn “Sống ở đời” 2002, tiểu
thuyết “Thượng đế thì cười” 2004… Có thể nói, đời văn Nguyễn Khải phản ánh sinh động và khá
chân thực quá trình vận động của cả nền văn học từ quỹ đạo chiến tranh sang quỹ đạo hoà bình.

2. Tác phẩm: Một người Hà Nội
- Xuất xứ: Rút từ tập truyện: "Hà Nội trong mắt tôi".
- Vị trí: Ra đời năm 1995, gắn với công cuộc đổi mới của đất nước. Tác giả có ý dành tập truyện này
để trình bày những khám phá, kiến giải của ông về “đất kinh kì”. Nhu cầu khẳng định kinh nghiệm
cá nhân bộc lộ rõ qua cách đặt nhan đề và nhất là qua cái tôi mang tính tự truyện - biểu hiện cho xu
hướng dân chủ hoá trong thời kì đổi mới.
Nhân vật bà Hiền tiêu biểu cho những người “lớn nhanh hơn thời đại” khiến “miếng đất sinh ra họ
trở nên chật chội” mà Nguyễn Khải rất say mê. Nhân vật được xây dựng như một ngoại lệ so với VH
trước 1978: nổi bật với bản lĩnh cá nhân, khả năng tự ý thức, nhân cách đẹp…
II. Đọc - hiểu văn bản:
Trước đây, ở giai đoạn văn học 1945 – 1975, ta thương quen với những nữ nhân vật chính diện thuộc
thành phần công, nông, binh giỏi việc nước ,đảm việc nhà, hoặc sẵn sàng xông pha nơi hòn tên mũi
đạn, hoặc ở nhà hăng say LĐSX làm hậu phương vững chắc cho chồng con chiến đấu, còn sau 1975,
ta có thể gặp lại họ trong những thành tích hoặc những bi kịch đời thường ...Tóm lại là một Tuýp
người quen thuộc mà không cần đọc hết tác phẩm ta cũng có thể hình dung nhà văn sẽ nói gì.
Nhưng nhân vật cô Hiền trong Một người Hà Nội thì lại khác.
Cô chỉ là một người dân bình thường của HN, không kì tích, không chiến công, không gặp bi kịch
đau đớn gì về số phận, không bị ai áp bức bóc lột đè nén, mọi việc của cuộc đời mình dường như cô
MOON.V N

- hotline: 04.32.99.98.98


KHÓA CHUYÊN ĐỀ LTĐH – Cô NGUYỄN THANH MAI
đều chủ động sắp xếp cả. Thế nhưng, qua một cuộc đời của một người bình thường giản dị như thế,
ta lại thấy được những biến động mạnh mẽ của đời sống, của lịch sử một dân tộc, một đất nước, qua
đó tác giả đã gợi cho ta bao ngẫm ngợi về những điều được, mất trong đời sống, và vẻ đẹp của “một
hạt bụi vàng” vẫn lấp lánh trong thời gian, và qua sự chạm khắc tài tình của người thợ bạc giàu tài
năng và tâm huyết - nhà văn Nguyễn Khải, đã trở thành một Bông hồng vàng quí giá của mảnh đất
văn hiến nghìn năm. Chúng ta hãy cùng tìm hiểu để thấy rõ hơn những điều mà nhà văn muốn gửi

gắm cùng bạn đọc.
1. Hình tượng nhân vật bà Hiền trong mối quan hệ gia đình.
- Việc hôn nhân: Là phụ nữ có nhan sắc, yêu văn chương, thời con gái giao du với nhiều văn nhân
nghệ sĩ nhưng không chạy theo những tình cảm lãng mạn viển vông. Cô Hiền chọn bạn trăm năm
là ông giáo tiểu học hiền lành, chăm chỉ khiến cả HN phải kinh ngạc. Cô Hiền đã vượt qua thói
thường. Vì ông giáo thời ấy không thể đảm bảo danh lợi. Nhưng ông lại là người khiêm nhường, mô
phạm, phù hợp với quan niệm của cô về tổ ấm gia đình, gắn với thái độ nghiêm túc của cô đối với
hôn nhân (trách nhiệm làm vợ, làm mẹ… được đặt lên trên mọi thú vui khác).
- Việc sinh con: ở cái thời mà người VN thích đẻ nhiều con, thì bà Hiền quyết định chấm dứt sinh đẻ
vào năm 40 tuổi. Bà không tin “trời sinh voi, trời sinh cỏ”mà bà tin con cái phải được nuôi dạy chu
đáo để chúng “có thể sống tự lập”. Như vậy, trách nhiệm của cha mẹ là cho con một nhân cách,
chuẩn bị cho con khả năng sống không bị lệ thuộc. Đó là tình yêu sang suốt của người mẹ giàu tự
trọng, biết “nhìn xa trông rộng”.
- Việc quản lý gia đình: bà Hiền luôn là người chủ động, tự tin. Bà hiểu rõ vai trò của người mẹ,
người vợ. Khi phê bình thói “bắt nạt vợ” của người cháu, bà bảo: “Người đàn bà không biết nội
tướng thì cái gia đình ấy cũng chẳng ra sao”. Quan niệm “bình đẳng nam nữ” của bà xuất phát từ
thiên chức của người phụ nữ - đấy là một chân lý tự nhiên, giản dị.
- Việc dạy con: bà Hiền dạy con khi chúng còn nhỏ và dạy từ những cái nhỏ nhất. Bà không coi
chuyện ngồi ăn, chuyện cầm bát, cầm đũa, múc canh… chỉ là chuyện sinh hoạt vặt vãnh. Bà coi đấy
là văn hoá sống, văn hoá người, hơn thế, đấy là văn hoá của người HN: “chúng mày là người HN thì
cách đi đứng nói năng phải có chuẩn, không được sống tuỳ tiện, buông tuồng”. Cái chuẩn ở đây là
lòng tự trọng.
2. Hình tượng nhân vật bà Hiền trong mối quan hệ xã hội.
+ Trước 1955: cô Hiền sinh ra trong một gia đình gốc Hà Nội, giàu có nhưng lương thiện. Mẹ
buôn nước mắm, bố đậu tú tài, mê văn thơ, dạy con theo khuon phép nhà quan. Cô Hiền đẹp, thông
minh, con nhà gia giáo nề nếp, được bố mẹ cho mở phòng tiếp khách văn chương.
+ Trong kháng chiến chống Pháp: vẫn sống ở Hà Nội, vì không thể xa Hà Nội sinh cơ lập nghiệp
ở một vùng đất khác. Điều này khiến ta không khỏi nghi ngại, vì bao nhiêu người con Hà Nội vẫn
sẵn sàng ra đi vì ĐLTD của Tổ quốc. Nhưng đấy là cách cô thể hiện tình yêu, sự gắn bó của cô với
Hà Nội thiết thực, cụ thể, theo cách nghĩ của cô.

+ Trước niềm vui chiến thắng và cách cư xử của mọi người, cô gắt, cau mặt, thở dài quay đi, cô
không bằng lòng với cách bắt chước người cách mạng không phải lối, cô nhận ra niềm vui hơi thái
quá, và có phần thỏa mãn của mọi người sau chiến thắng “Phải lo mà làm ăn chứ ?”
+ Sau ngày Hà Nội giải phóng, cô vẫn có hai dinh cơ, nhưng cô đã khôn ngoan bán ngôi nhà ở hàng
Bún cho một người mới ở kháng chiến về, không đồng ý cho chông mua máy, rồi mở cửa hàng lưu
niệm lam hoa giấy, bán rất đắt nhưng chịu thuế thấp,... Tóm lại, cô là một người nhạy bén và thích
ứng rất nhanh với thời cuộc. Dường như người đàn bà khôn ngoan đó đã lường trước hết mọi việc,
nhưng không thực dụng, vị kỉ. Tự nguyện bỏ ý định làm giàu để thực hiện chủ trương của nhà nước,
nhưng cũng vẫn chua chát nhận thấy mặt trái trong căn bệnh xã hội của một thời. Đó là tâm lý kì thị
với kinh doanh “Thiếu ăn là vinh chứ không là nhục...chế độ này không thích cá nhân làm giàu..các
em sẽ đi làm cán bộ, tao sẽ phải nuôi một lũ ăn bám, dầu họ có đủ tài để không phải sống ăn bám”
- Cô đối xử rất tình nghĩa với người ở, nhưng luôn bị để ý, căn bệnh ấu trĩ của mọt thời, đến bây giờ
chúng ta có thể trả lời được, nhưng cô Hiền đã nhìn thấy trước “Chính phủ can thiệp vào việc của
dân nhiều quá” người đàn bà lịch lãm, từng trải, bản lĩnh đầy mình đó vẫn giữ nếp sinh hoạt khác
hẳn mọi người, mà không sợ lời đàm tiếu của dư luận. Thấy đúng thì làm, đã làm không sợ. Đó quả
là một tay nội tướng giỏi
MOON.V N

- hotline: 04.32.99.98.98


KHểA CHUYấN LTH Cụ NGUYN THANH MAI
Tuy nhiờn, cỏch qun lý gia ỡnh thỏo vỏt ca cụ Hin khin ta khụng khi bn khon, tõm lý vn cú
gỡ vng vng nh ta phi gp li mt Hong trong ụi mt c Nam Cao. Nhng khụng, hóy xem
cụ Hin ó dy bo con nh th no khi t quc lõm nguy, hóy xột t cỏch cụng dõn ca mt ngi
nh cụ Hin. trong gi phỳt nc sụi la bng ca dõn tc.
+ Miền Bắc b-ớc vào thời kì -ơng đầu với chiến tranh phá hoại bằng không quân của Mĩ. Cô Hiền
dạy con cách sống biết tự trọng, biết xấu hổ, biết sống đúng với bản chất ng-ời Hà Nội. Đó cũng là
lí do vì sao cô sẵn sàng cho con trai ra trận: Tao đau đớn mà bằng lòng, vì tao không muốn nó sống
bám vào sự hi sinh của bạn. Nó dám đi cũng là biết tự trọng... Con ngi ỏnh mt lũng t trng thỡ

cng coi nh cht v nhõn cỏch. Cú lũng t trng s cú lũng yờu nc, cú ý thc trỏch nhim vi
cng ng. Cú th núi, vi nhng ngi nh b Hin, lũng yờu nc cng l mt nhu cu t nhiờn,
mun c sng bỡnh ng vi nhng b m khỏc, mun con ngi c sng vi lũng t trng...Cụ
khụng mỡnh b iu gỡ cỏm d nhng trỏi tim li t nguyn gn bú vi s phn ca t nc, thao
thc cựng HN.
+ Sau chiến thắng mùa xuân 1975, đất n-ớc trong thời kì đổi mới, giữa không khí xô bồ của thời kinh
tế thị tr-ờng, cô Hiền vẫn là một ng-ời Hà nội của hôm nay, thuần tuý Hà Nội, không pha trộn.
Ngi k chuyn thỡ khụng giu ni tht vng, hoi nghi, lo õu khi thy HN ang giu lờn, vui hn,
nhng ch l phn xỏc. ễng khụng tin lp ngi ang hm h lm giu cũn bit yờu cỏi p, cũn
gi c nột ho hoa, thanh lch ca t kinh kỡ (bit gt ta v thng thc hoa thy tiờn). ễng
tc v au khi gp nhng ngi HN thiu l , thiu vn hoỏ mt cỏch trng trn (ngi hi
ng, anh chng i xe p, cụ con gỏi anh bn). Nhng b Hin, ngi m ụng mt mc quý
trng li khụng bỡnh lun mt li no v nhng nhn xột khụng my vui v ca ngi chỏu. Trc
nhng mng ti, nhng gúc khut cua HN hụm nay, B ch k cho ngi chỏu chuyn cõy si sng li
nh n lc ca thnh ph. y l bng chng cho thy ngi HN hụm nay khụng ch trng vt cht
m cũn quan tõm n vn hoa tinh thn. B vn tin HN thi no cng p. => Thỏi ung dung t
ti trc nhng bin ng bờn ngoi, trc nhng nhn xột hi nghit ca ngi chỏu. Khụng cú
mt thỏi sng sõu sc m ch dng li mt cỏi nhỡn hi ht hay cm tớnh thỡ khụng th cú mt
nim tin nh vy. Xó hi no cng cú mt giai tng thng lu ca nú lm chun cho mi giỏ
tr- Mt quan nim khin ta lnh ngi, vỡ nú cú th b coi l phn ng thi kỡ lỳc no ta cng
nghe thy khu hiu: Khỏng chin húa sinh hot, qun chỳng húa t tng, v chỳng ta cng
ang phn u vỡ mt xó hi cụng bng, dõn ch, vn minh...nhng ngm ngh li mt cỏch sõu xa,
nú khụng phi l khụng cú c s. H Ni l chun mc vn hoỏ ca ngi Vit. Mi cụng dõn HN
cng t ho v iu ú cng phi cú ý thc gi gỡn v phỏt huy chun mc ú.
+ Thỏi ca cụ Hin trc li sng ca ngi HN trong c ch th trng hụm nay cng lý gii...
3. Vỡ sao nh vn t tờn truyn Mt ngi HN?
Cú l tỏc gi mun khc m ct cỏch, bn lnh ca ngi HN. H luụn l mỡnh vi ct cỏch, bn
lnh riờng (i din cho tinh hoa mt dõn tc, mt t nc: Chng thm cng th hoa li, du khụng
thanh lch cng ngi Trng An)
+ Nột vn hoỏ lch lóm, sang trng: Phũng khỏch nh b nh lu gi cỏi hn ct HN: c kớnh, quý

phỏi v tinh t sut my chc nm khụng h thay i.
+ Qua s khụn ngoan, sõu sc, trớ tu: B núi v t nhiờn, v nim tin Thi no nú cng p, mt v
p riờng cho mt la tui
+ B khiờm tn v rng lng, hũa mỡnh vo cỏi ma rõy l lt ch lm m ỏo ch khụng lm
t ỏo, b lau chựi cỏi bỏt c cm hoa thu tiờn.. Tt c lm nờn cỏi duyờn riờng ca HN, khin
ngi HN xa x phi kờu thm Thy Tt quỏ, HN quỏ, mun thờm ớt ngy n li mt cỏi Tt HN.
Nhng phm cht ú c nho nn t truyn thng gia ỡnh, t nng lc t ý thc, t kinh nghim
sng m b ỳc rỳt c trong chớnh cuc sng i thng ca mt ngi v, ngi m, v ú l
mt ngi HN.
=> Nh võy, s i lp gia H Ni xa v nay ch l nht thi, khi con ngi quan quan tõm n v
p vn hoỏ, ta s cũn gp li cỏc giỏ tr truyn thng.
Cú th coi chuyn cõy si c th b bóo ỏnh bt r vn sng li l quy lut bt dit ca s sng. Quy
lut ny c khng nh bng nim tin bt dit ca con ngi: thnh ph ó kiờn trỡ cu sng cõy si.
MOON.V N

- hotline: 04.32.99.98.98


KHÓA CHUYÊN ĐỀ LTĐH – Cô NGUYỄN THANH MAI
Cây si cũng là một biểu tượng nghệ thuật, một hình ảnh ẩn dụ về vẻ đẹp HN: HN có thể bị tàn phá, bị
nhiễm bệnh, nhưng Hn vẫn là HN với truyền thống văn hoá được nuôi dưỡng suốt trường kì lịch sử.
Còn điều gì khiến cần nói thêm về thái độ, quan điểm sống hoặc tính cách của bà Hiền?
+ Con người luôn tỉnh táo sáng suốt như vậy thật đáng quí, thời nào cũng quí và càng trong thời hội
nhập càng đáng quí. Nhưng ta vẫn thèm một chút thái quá , một chút sứt mẻ, yếu đuối, hoặc khiếm
khuyết trong tính cách để con người thực sự là người hơn trong nỗi buồn và cả nỗi đau. Cô Hiền thật
đáng khâm phục trong mọi mặt, nhưng ta vẫn băn khoăn tự hỏi, mọi người có thực sự hạnh phúc
không khi đều phai tuân theo sự sắp đặt, tính toán như thần của cô? Một người giỏi giang sẽ luôn
không bằng lòng khi thấy mọi người không được như mình, và trong cách nói, cách nghĩ của cô, ta
cảm thấy thoáng có chút coi thường người chồng nhút nhát do chính cô chọn để sống yên phận...
- Ta có thể chưa đồng ý với nhân vật ở điểm này điểm khác, nhưng rõ ràng, qua tâm trạng và tính

cách được khám phá, khắc họa sinh động bằng ngôn ngữ nhân vật, ta thấy hiện lên một chân dung
người phụ nữ đầy nghị lực, giàu tình thương con, yêu Hà Nội, yêu nước, và luôn muốn sống đẹp cho
đúng nghĩa là người con của đất kinh kỳ. Khi năm 2014 đã qua đi, 2015 sắp đến gần, lại nghĩ đến lời
nhân vật bà Hiền mà cảm thấy cần phải làm được gì để giữ lấy cái phần hồn Hà Nội…
* Nhận xét: Như vậy, qua lời nói, việc làm và suy nghĩ của bà Hiền, có thể thấy bản lĩnh của một
con người luôn luôn dám là mình, trong gia đình, chuyện hôn nhân, sinh con đẻ cái, nuôi dạy con
thành người có lòng tự trọng, không được phép sống hèn nhát, ích kỉ; là mình trong quan hệ với
cộng đồng, đất nước, là mình trong những chiêm nghiệm lẽ đời.

MOON.V N

- hotline: 04.32.99.98.98