Mệnh lệnh tuyệt đối trong đạo đức học của Cantơ

I H C QU C GIA HÀ N I
TR

NGă

IăH CăKHOAăH CăXĩăH IăVĨăNHÂNăV N

V ăTH ăTHUăLAN

M NHăL NHăTUY Tă

IăTRONGă

Oă

CăH CăC AăCANT

LU NăV NăTH CăS
Mƣăs :ă5ă01ă01

Ng

iăh

ngăd n:ăTS.ă

ăMinhăH p

HĨăN Iă- 2004

M ă

U

1.ăTínhăc păthi tăc aăđ ătƠi
Loài ng

i luôn có khát v ng h

ng t i nh ng giá tr nhân v n cao đ p.

Nh ng giá tr đó ph i mang tính ch t chung nhân lo i, ph i h
Thi n- M (cái V nh h ng).

ng t i Chân-

ó v a là đi u ki n c n thi t, v a là m c đích t i

cao c a s phát tri n trong b i c nh loài ng

i đã b

c vào thiên niên k th

ba v i nhi u bi n đ ng khó l ng và d d i. H n lúc nào h t, con ng
ph i đ cao và tôn vinh nh ng giá tr chung đó, h

i càng

ng t i hòa bình, h p tác,

chuy n t đ i đ u sang đ i tho i trong vi c gi i quy t các v n đ n y sinh
gi a các qu c gia, gi a các dân t c, cùng chung s c gi i quy t nh ng v n đ
toàn c u c p bách. Nh ng ý t

ng đó đã đ

tri t gia l i l c đ c p đ n. Tuy nhiên, ng
tr chung đó chính là I.Cant - ng
n n tri t h c có nh h

c nhi u nhà t t

ng l n, nhi u

i quan tâm đ c bi t đ n nh ng giá

i sáng l p n n tri t h c c đi n

c, m t

ng to l n đ n l ch s v n hóa nhân lo i nói chung và

là ngu n g c lý lu n tr c ti p c a th gi i quan duy v t bi n ch ng, đ ng th i
c ng đ t ra nhi u v n đ cho tri t h c hi n đ i v i t cách là m t trong nh ng
c i ngu n c a tri t h c hi n đ i. Cant đ
t o nên v n hóa hòa bình, là ng

c đánh giá là ng

i có công r t l n

i gián ti p t o nên b m t tinh th n cho v n

minh hi n đ i.
Trên b c t

ng c a thành ph Konisberg - n i I.Cant ra đ i ngày 22

tháng 4 n m 1724 có g n m t t m bia đ ng còn gi t i ngày nay, trong đó
kh c câu nói k t thúc quy n '' Phê phán lý tính th c ti n'' c a ông:
'' Có hai th mà chúng ta suy ngh đ n càng sâu s c và càng lâu dài thì
s kinh ng c và kính s do chúng gây ra càng lúc càng l n, s tràn ng p tâm
linh c a chúng ta.

ó chính là nh ng vì sao xu t hi n d y đ c trên b u tr i, và

qui t c đ o đ c trong lòng chúng ta''.


Hai đi u nêu trên đó là vi c tìm tòi chân lý trong khoa h c có quan h đ n
v n đ nh n th c th gi i t nhiên, và vi c tìm tòi cái Thi n có quan h t i v n
đ n n t ng c a đ i s ng xã h i c a con ng

i. I.Cant đã c ng hi n c cu c

đ i mình cho nh ng vi c tìm tòi y. Theo ông, t t c các v n đ tri t h c đ u
ph i h

ng vào vi c gi i quyêt nh ng v n đ trong cu c s ng và ho t đ ng

th c ti n c a con ng

i. Tri t h c ph i đem l i cho con ng

i m t n n t ng

th gi i quan m i, v ch ra nh ng nguyên t c c b n c a cu c s ng và nh ng
lý t

ng nhân đ o. Vì v y, ông đã đ a ra và gi i quy t ba v n đ c b n là:
1. Tôi có th bi t đ

c cái gì?

2. Tôi c n ph i làm gì?
3. Tôi có th hy v ng cái gì?
Ba v n đ này ph n ánh ba khía c nh c b n nh t trong m i quan h
''con ng

i - th gi i'', đó là nh n th c, th c ti n và giá tr . V n đ th nh t có

ngh a là, con ng
th gi i.

i v i t cách ch th nh n th c có th bi t đ

ây là v n đ

tính nh n th c lu n thu n túy, đ

c nh ng gì v

c nghiên c u trong

tri t h c lý lu n c a Cant (trong ''Phê phán lý tính thu n túy''). V n đ th
hai là, con ng

i ph i làm gì đ đem l i h nh phúc cho chính mình.

ây là

c nghiên c u trong tri t h c th c ti n (trong ''Phê phán lý

v n đ th c ti n, đ

tính th c ti n''). V n đ th ba là, th gi i tinh th n,

c m , khát v ng v

n

t i s hoàn thi n, t i t

ng lai. V n đ này bao hàm c khía c nh lý lu n l n

khía c nh th c ti n, đ

c nghiên c u trong m h c Cant (trong ''Phê phán

n ng l c phán đoán'').
Có th nói, toàn b tri t h c Cant mang đ m tinh th n nhân v n v i
m c đích đem l i cho con ng
b n thân mình.

i m t cách nhìn m i v th gi i và v chính

c bi t, tính ch t nhân v n c a tri t h c Cant bi u hi n r t

rõ và h t s c đ c đáo trong h c thuy t đ o đ c c a ông.
đ c và khát v ng v

n t i đ o đ c c a con ng

iđ

đó, b n ch t đ o

c kh ng đ nh nh là m t


giá tr cao c nh t c a loài ng
dù có thi n, có ác, đ

i. Ọng đã ch ng minh r ng, ''trong con ng

ng đi c a xã h i loài ng

i là khúc khu u th ng tr m,

nh ng, v th c ch t, t trong thâm tâm c a mình, con ng
cách v n đ ng theo h
c a mình, v

i bao gi c ng tìm

ng phát huy m i s c m nh v n có h t s c phong phú

n t i s phát tri n t i đa và hoàn thi n''[1, tr. 43] (*)..

Nh ng t t
h

i

ng đó c a Cant mang tính v ch th i đ i và v

ng t i nh ng giá tr mà toàn nhân lo i khao khát, nuôi d

t th i đ i,

ng và coi là m c

đích c a mình. Vì v y, nghiên c u ti p t c tri t h c Cant nói chung và đ o
đ c h c c a ông nói riêng là m t vi c làm h t s c quan tr ng và c n thi t, đ c
bi t trong b i c nh hi n nay.
Khi tìm hi u và nghiên c u đ o đ c h c Cant , c n ph i làm sáng t h t
nhân c b n c a nó, t c h c thuy t ''m nh l nh tuy t đ i'', nguyên lý đ o đ c
đóng vai trò là n n t ng c a đ o đ c h c c a Cant . H c thuy t ''m nh l nh
tuy t đ i'' c a Cant đã đem l i cho đ o đ c h c Cant m t giá tr to l n vì nó

hình thành nguyên t c v ph m giá tuy t đ i c a cá nhân, đ cao giá tr c a
con ng

i và c a c loài ng

loài ng

i, coi con ng

i, xác l p đ a v t ch nh là giá tr đ o đ c c a

i là m c đích c a đ o đ c, t đó đ cao s t do c a

cá nhân, góp ph n th c t nh s t ý th c c a con ng

i. M nh l nh tuy t đ i

c a Cant n i b t lên nh m t đi m t a, kêu g i l ng tâm nhân lo i, không
phân bi t giai c p, dân t c, ch ng t c,v.v.. hãy h
c a loài ng

i, và hãy x ng v i tên g i ''Ng

ng t i nh ng giá tr chung

i''.

Nh ng đi u trình bày trên cho th y, nghiên c u h c thuy t '' m nh l nh
tuy t đ i'' có ý ngh a đ c bi t quan tr ng đ i v i vi c tìm hi u đ o đ c h c
Cant nói riêng, tìm hi u di s n tri t h c v đ i c a ông nói chung - m t công

vi c khó kh n nh ng h t s c c n thi t. Trong khi đó, v n đ nghiên c u tri t
(*).

T đây: - S đ u là s th t tà i li u tham kh o.
- S gi a (n u có) là s t p c a tà i li u tham kh o.
- S cu i là s trang c a tà i li u tham kh o.


h c Cant , mà đ c bi t là đ o đ c h c c a ông

n

c ta v n ch a t

ng x ng

v i nh ng gì mà ông đã c ng hi n, ch a có nhi u công trình nghiên c u đ y
đ và sâu s c, đi vào nh ng v n đ c th , n n t ng và quan tr ng. M t khác,
vi c gi ng d y l ch s

tri t h c ph

ng Tây

n

c ta hi n nay đang đ

cđ y

m nh, đòi h i ph i có thêm nhi u công trình đi vào tìm hi u, nghiên c u m ng
đ tài quan tr ng và khó kh n này. Xu t phát t nh ng lý do trên, chúng tôi
m nh d n b

c đ u tìm hi u m t trong nh ng v n đ c b n c a tri t h c

Cant : v n đ '' m nh l nh tuy t đ i trong đ o đ c h c I.Cant ''.
2.ăTìnhăhìnhănghiênăc uăđ ătƠi
Tri t h c Cant nói chung và h c thuy t đ o đ c c a ông nói riêng là đ
tài nghiên c u đ

c m t s nhà tri t h c, nhà nghiên c u trong và ngoài n

c

quan tâm. Các nhà tri t h c mácxít r t quan tâm đ n tri t h c th c ti n c a
Cant do nhi u nguyên nhân. Th nh t, Cant là ng
cho dòng tri t h c v đ i có nh h
duy nhân lo i - tri t h c c đi n

i đ u tiên đ t n n móng

ng to l n đ n ti n trình phát tri n c a t
c, và c ng đ ng th i là m t trong nh ng

ngu n g c lý lu n c a ch ngh a Mác. S ti p thu có phê phán đ o đ c h c
Cant chi m v trí quan tr ng đ hình thành nên h c thuy t đ o đ c duy v t
bi n ch ng. Th hai, Cant là nhà đ o đ c h c t s n v đ i, h c thuy t đ o
đ c c a ông là m t đ nh cao trong l ch s t t

ng đ o đ c. Th ba, nhi u

quan đi m đ o đ c c a ông phnr ánh nh ng giá tr chung nhân lo i và v n
còn có m t s c s ng mãnh li t trong th i đ i hi n nay.

Liên xô tr

c đây,

có r t nhi u nh ng công trình nghiên c u đ o đ c h c Cant . Nhìn chung,
cách ti p c n c a các tác gi Xô Vi t là, bên c nh vi c lý gi i h c thuy t đ o
đ c c a Cant , tìm ra nh ng giá tr c a h c thuy t đó, h th

ng đi sâu vào

đánh giá, phê phán tính ch t duy tâm, tiên nghi m, ch ngh a hình th c và
nh ng mâu thu n trong đ o đ c h c Cant .


Ngay t nh ng n m 20-40 c a th k XX, đã xu t hi n nhi u công trình
nghiên c u c a m t s nhà tri t h c Xôvi t nh : P. Vinagrátxkaia v i công
trình:''

o đ c h c I. Cant nhìn t quan đi m duy v t l ch s ''; A.L. Khaikin

v i tác ph m:'' Nh ng quan đi m đ o đ c c a I.Cant trong nh ng n m 60-70
c a th k XVIII''... đã đ a ra cái nhìn mang tính ch t phê phán đ i v i đ o
đ c h c Cant . Còn vào th p niên 60 c a th k XX , xu t hi n m t lo t công
trình c a các tác gi nh V.N.Batin v i '' Ph m trù h nh phúc trong đ o đ c
h c Cant ''; V.P.Skôrinn p v i '' V n đ b n ph n trong đ o đ c h c c a các

nhà tri t h c duy tâm

c''. Nh ng tác gi này đã nghiên c u sâu m t s

ph m trù c b n c a đ o đ c h c Cant và c a các nhà tri t h c duy tâm

c

ch y u là theo cách ti p c n phê phán theo quan đi m c a ch ngh a duy v t
bi n ch ng.
Vi c nghiên c u tri t h c th c ti n c a Cant đ t t i đ nh cao m i
thông qua các công trình nghiên c u c a V.Ph.Axmux,c a O.G.

r pnhixki,

c a E. Xalav p, c a Guxâyn p,... Bài vi t c a V.Ph. Axmux: ''

ođ ch c

Cant '' làm t a đ cho ph n tri t h c th c ti n (trong tác ph m I.Cant 6 t p t p 4) đã đ c p đ n k t c u lôgíc và n i dung c b n c a h th ng đ o đ c
h c Cant t góc đ nh n th c tri t h c- l ch s . Trong các tác ph m c a O.G.
r pnhixki, mà tr

c h t là trong t p chuyên kh o c a ông v i tên g i:''Khái

ni m đ o đ c'' (xu t b n Mátxc va n m 1974) đã làm rõ nh ng đóng góp c a
Cant trong vi c gi i quy t v n đ đ c đi m c a đ o đ c, trong vi c lu n gi i
cho tính đ c thù c a nh ng c ch đi u ch nh đ o đ c, đ ng th i làm rõ ý
ngh a khoa h c c a vi c Cant phê phán thuy t duy h nh phúc và ch ngh a t
nhiên trong đ o đ c h c nói chung. Trong m t s bài vi t c a mình nh :

''Tri t h c I. Cant và tính th i đ i'', '' Khoa h c và đ o đ c'' E. Xalav p đã
xem xét m i quan h gi a lý tính lý lu n và lý tính th c ti n, m i quan h gi a
quan đi m đ o đ c và quan đi m nhà n

c pháp quy n trong tri t h c Cant ,

và c vai trò c a đ o đ c h c Cant đ i v i vi c xác đ nh ý ngh a nhân sinh


quan c a đ o đ c.

c bi t, cu n sách c a A.P. Xcrípnhíc: '' M nh l nh tuy t

đ i c a I.Cant '' đã nghiên c u sâu nguyên t c đ o đ c c b n c a đ o đ c
h c Cant .
Vi t Nam, đã có m t s công trình c a các nhà nghiên c u vi t v
Cant , m c dù s l ng ch a nhi u. Tr

c đây

mi n Nam Vi t Nam đã có

m t s tác gi nghiên c u tri t h c Cant , tuy nhiên nh ng công trình đó còn
mang tính chung chung, ch a có s th ng nh t v m t thu t ng . Tr

c nhu

c u ngày càng l n đ i v i vi c gi ng d y và h c t p tri t h c Cant , nhi u nhà
nghiên c u đã dành công s c tìm hi u di s n tri t h c c a ông và ngày càng có
nhi u các bài vi t, các công trình nghiên c u v Cant . Vi n Tri t h c thu c

Vi n khoa h c xã h i Vi t Nam n m 1997 đã xu t b n công trình:'' I.Cant Ng

i sáng l p n n tri t h c c đi n

c'' bao g m các bài vi t c a nhi u tác

gi nh : GS. TS Nguy n Tr ng Chu n, PGS.TS.

ng H u Toàn, GS. TS

Huy, PGS. TS V V n Viên, TS H S Quý, TS Nguy n Th Ngh a, TS
Minh H p, TS Nguy n

ình T

ng, TS Nguy n V n Phúc, v.v.. Các tác gi

đ c p đ n m t s nh ng v n đ c b n c a tri t h c Cant nh : quan ni m
c a I.Cant v tính tích c c c a ch th nh n th c; v n đ đ o đ c và ni m tin
tôn giáo trong ''Tri t h c phê phán'' c a I.Cant ; t t

ng đ o đ c trong

nh ng tác ph m th i k đ u c a I.Cant ; vai trò c a tri t h c Cant đ i v i s
phát tri n c a t duy tri t h c nhân lo i. M t công trình nghiên c u quan tr ng
khác v Cant

c a PGS. TS Nguy n V n Huyên đ

c xu t b n n m 1996

v i tiêu đ : '' Tri t h c I.Cant '' đã có đóng góp quý cho vi c nghiên c u di
s n tri t h c Cant . Ngoài ra, còn có nhi u nh ng bài vi t đ ng trên các t p
chí Tri t h c, t p chí liên ngành, trong các cu n giáo trình ''L ch s tri t h c''
dành cho kh i chuyên tri t h c l n kh i không chuyên tri t h c c ng góp ph n
đ a tri t h c Cant đ n v i m i ng

i.


3.ăM căđíchăvƠănhi măv ăc aălu năv n
- M c đích c a lu n v n là b

c đ u tìm hi u m t cách có h th ng

nguyên t c c b n c a đ o đ c h c Cant - đó là nguyên t c ''m nh l nh tuy t
đ i''. Trên c s đó, nêu lên ý ngh a c a nguyên t c này đ i v i h c thuy t đ o
đ c c a Cant .
đ tđ

c m c đích trên, lu n v n gi i quy t nh ng nhi m v sau:

+ Khái quát h th ng ph m trù đ o đ c h c Cant và c u trúc lôgíc c a
''m nh l nh tuy t đ i''.
+Làm rõ t t

ng ''t do đ o đ c'' và ''nh ng giá tr đ o đ c'' trong h c

thuy t ''m nh l nh tuy t đ i''.
4.ăC ăs ălỦ lu năvƠăph

Lu n v n đ

ngăphápănghiênăc uă

c th c hi n trên c s nghiên c u m t s tác ph m c a

I.Cant bàn v l nh v c đ o đ c, đ ng th i k

th a có ch n l c nh ng công

trình nghiên c u v v n đ này c a các tác gi đi tr

c.

Lu n v n d a trên n n t ng lý lu n là quan đi m c a ch ngh a MácLênin v l ch s tri t h c, v đ o đ c. Ph
s d ng là ph
th là: ph

ng pháp nghiên c u mà chúng tôi

ng pháp nghiên c u l ch s tri t h c c a ch ngh a Mác, c

ng pháp lôgíc k t h p v i ph

tích và t ng h p, ph

ng pháp l ch s , ph

ng pháp phân

ng pháp so sánh,v.v..

5.ă óngăgópăm iăc aălu năv n
Lu n v n góp ph n vào vi c trình bày m t cách rõ ràng và có h th ng
v n đ ''m nh l nh tuy t đ i'' trong đ o đ c h c Cant .
6.ăụăngh aălỦălu năvƠăth căti năc aălu năv n
V m t lý lu n, lu n v n góp ph n vào vi c tìm hi u và làm sáng t
thuy t đ o đ c c a Cant

h c


V m t th c ti n, lu n v n có th dùng làm tài li u tham kh o ph c v
cho công tác nghiên c u và gi ng d y tri t h c và đ o đ c h c Cant .
7.ăK tăc uăc aălu n v n
Ngoài ph n m đ u, k t lu n và danh m c tài li u tham kh o, lu n v n
bao g m hai ch

ng, b n ti t.


DANHăM C CÁCăCÔNGăTRÌNHăKHOAăH Că ĩăCÔNGăB ă
LIÊNăQUANă

Nă

ăTĨIăLU NăV N

1. V Th Thu Lan (2003). T do đ o đ c c a ch th trong đ o đ c h c
Cant , T p chí Tri t h c (9), tr. 53-57.

DANHăM CăTĨIăLI UăTHAMăKH O
I.ăTI NGăVI T
1. I.Cant (1980). Nh ng lu n v n và th t . NXB. Matxc va.
2. Nguy n Tr ng Chu n (1997). Quan ni m c a I. Cant v tính tích c c
c a ch th nh n th c Trong cu n Trong cu n “I. Cant - Ng
l p n n tri t h c c đi n

i sáng

c”. Nxb Khoa h c xã h i. Hà N i, tr.75-83.

3. Nguy n V n Huyên (1996). Tri t h c I.Cant . Nxb khoa h c xã h i.
Hà N i.
4. Nguy n V n Huyên (1997). T t

ng đ o đ c trong nh ng tác ph m

th i k đ u c a I. Cant . M i quan h đ o đ c- th m m . Trong cu n
“I. Cant - Ng

i sáng l p n n tri t h c c đi n

c”. Nxb Khoa h c xã

h i. Hà N i, tr.127-138.
5.

Minh H p (1997).. Vai trò c a tri t h c Cant đ i v i s phát tri n

c a tri t h c. Trong cu n “I. Cant - Ng
đi n

i sáng l p n n tri t h c c

c”. Nxb Khoa h c xã h i. Hà N i, tr.294-298.

6. V.I. Lênin (1995). Toàn t p, t p 25, Nxb. Ti n b Mátxc va.
7. C. Mác và Ph. Enghen (1995). Toàn t p, T.4. Nxb Chính tr Qu c gia.
Hà N i.
8. Nguy n Th Ngh a (1997). V n đ t do và t t y u trong tri t h c
Cant . Trong cu n “I. Cant - Ng

i sáng l p n n tri t h c c đi n

c”. Nxb. Khoa h c xã h i. Hà N i, tr.121-126.
9.

ng H u Toàn (1997). V n đ đ o đ c và ni m tin tôn giáo trong
“tri t h c phê phán” c a Cant . Trong cu n “I. Cant - Ng
n n tri t h c c đi n

10. Nguy n

ình T

i sáng l p

c”. Nxb. Khoa h c xã h i. Hà N i, tr.139-150.

ng (1997). Tri t h c Cant và tri t h c ph

hi n đ i. Trong cu n “I. Cant - Ng

ng Tây

i sáng l p n n tri t h c c đi n

c”. Nxb. Khoa h c xã h i. Hà N i, tr.231-239.


11. V

ng

nhà t t

c Phong, Ngô Hi u Minh (2003). Th p đ i tùng th - m

i

ng l n th gi i. Nxb. V n hóa thông tin.

12. Ngô Quang Ph c (1997). V vi c ti p nh n tri t h c Cant . Trong cu n
“I. Cant - Ng

i sáng l p n n tri t h c c đi n

xã h i. Hà N i, tr.221-230.

c”. Nxb. Khoa h c