tài liệu sỏi tiết niệu

T R

B
N G

G I Á O D
C – Đ À O T
O
Đ
I H
C D U Y T Â N - K H O A

Y

S I Ti T Ni U

M c tiêu h c t p: Sau khi h c
xong bài này, sinh viên có kh
:
1. Nêu
c nguyên nhân,
ch b nh sinh c a s i ti t ni u
2. Trình bày
c tri u ch ng
và
pháp
u tr , d
phòng s i ti t ni u

1

T R

1. Đ nh

B
N G

G I Á O D
C – Đ À O T
O
Đ
I H
C D U Y T Â N - K H O A

Y

, nguyên nhân và bênh sinh

Đ nh
Mã s (theo ICD 10) : N20.0
S i th n ( Nephrolithiasis) là b nh lý
ng g p nh t c a
ng ti t ni u,
b nh lý này g p nam gi i nhi u
n gi i. Tu i m c b
ng là t
30 – 55 tu i,
có th g p
tr em (s i bàng quang).

T l m c b nh s i th n ti t ni u chung
trên toàn th gi i vào kho ng 3% dân
s và khác nhau gi a các qu c gia Ch
ng không h p lý (quá nhi u
m, Hydrat Carbon, Natri, Oxalat),
nhi m khu n ti t ni u, sinh s ng
vùng nóng, vùng nhi t i,... là nh ng
y u t thu n l i
b nh s i th n ti t
ni u d phát sinh.

2


T R

B
N G

G I Á O D
C – Đ À O T
O
Đ
I H
C D U Y T Â N - K H O A

Nguyên nhân và b nh sinh
S i calci (calci phosphat, calci oxalat)
* S i calcium. Nh ng nguyên nhân làm
n ng

calci trong
- C ng tuy n giáp c n giáp.
- Gãy
l n và b t ng lâu ngày.
- Dùng nhi u Vitamin D và Corticoid.
-Di
c a ung
qua
, gây phá h y
.
-do nhi m khu n, c bi t là do vi khu n proteus.

Y

c ti u là:

* S i oxalat Chi m t l cao các
c nhi t i
c ta, oxalat
ng k t h p v i calci
t o
thành s i oxalat calci.
* S i phosphat Lo i s i phosphat
ng g p là lo i amoni-magnéphosphat.Lo i s i này có kích
c
l n, hình san hô, c n quang, hình
thành do nhi m khu n, c bi t là
do vi khu n proteus.

3

T R

B
N G

G I Á O D
C – Đ À O T
O
Đ
I H
C D U Y T Â N - K H O A

Y

S i không có calci (s i urat, cystin, struvit)
•S i acid uric
S i acid uric d xu t hi n khi chuy n hóa ch t purine t ng
trong c th . Các nguyên nhân có th làm t ng chuy n hoá
purine:
- S d ng nhi u th c n có ch a nhi u ch t purine nh lòng
heo, lòng bò , th t cá khô, n m.
- B nh Gút (Goutte).
- Phân h y các kh i ung th khi dùng thu c hóa tr li u.
L u ý r ng Acid uric d tan trong môi tr ng ki m và d k t
tinh trong môi tr ng acid, khi pH n c ti u d i 6.
* S i Cystin
c hình thành do sai sót c a vi c tái h p thu
ng th n c a ch t Cystin, t ng đ i ít g p n c ta, S i

Cystin là s i không c n quang.

4


T R

B
N G

G I Á O D
C – Đ À O T
O
Đ
I H
C D U Y T Â N - K H O A

Đ u ki n thu n l i
Sau khi viên s i
c hình thành,
n u s i còn nh ,
ng viên s i
theo
ng
c ti u và
c
t ng ra ngoài. N
n u viên s i
b
ng l i m t v trí nào

trên
ng ti t ni u, thì s i s l n
d n, gây c n tr
thông c a
c ti u,
n
ng và dãn
phình phía trên ch t c và gây ra
các bi n ch ng: - T c ngh n.
- Nhi m trùng.
- Phát sinh thêm các viên s i khác.
- Phá h y d n c u trúc th n.
a) Nh ng nguyên nhân làm cho
viên s i b
ng l i
* Hình d ng và kích
c c a viên
s i. S i l n, s n sùi thì d bám vào
niêm m c và b
ng l i.

Y

•Trên
ng ti t ni u có nh ng
ch h p t nhiên do c u trúc gi i
ph u Viên s i không
c các
ch h p,
là:

-C
n
- C b th n
- Nh ng ch h p ni u qu n:
+ Vùng th t
có các m ch máu
sinh d c (m ch máu bu ng tr ng
ho c tinh hoàn) b t chéo qua và
ni u qu n
ng b g p
khúc, nên viên s i có th b
ng
l i.
+ Vùng ch u hông, ni u qu n b t
chéo qua m t s
ng m ch
ng m ch ch u, ng m ch bàng
quang t cung.
+ Vùng sát bàng quang, ni u qu n
b t chéo qua ng d n tinh.
5


T R

B
N G

G I Á O D
C – Đ À O T

O
Đ
I H
C D U Y T Â N - K H O A

Y

+ Ph n ni u qu n trong n i thành bàng quang.
Vì v y, viên s i ni u qu n hay b
ng l i
Đ n th t
1/3 trên c a ni u qu n, Đ n trong ch u hông bé, Đ n n i
thành c a bàng quang.
- bàng quang: C bàng
quang là ch h p ch y u.
nam gi i, c bàng quang có
ti n li t tuy n bao b c nên
s khó qua
ph n .
- ni
o: N gi i ni u
o không có ch h p và
ng n
nên s i ít b
ng l i. Nam gi i, ni u
o có ba ch m r ng ra và
viên s i hay l t vào
Nh ng
là: Xoang ti n
li t tuy n, Hành ni u o,

H thuy n g n l sáo.

6


T R

B
N G

G I Á O D
C – Đ À O T
O
Đ
I H
C D U Y T Â N - K H O A

Y

2. Tri u ch ng
Lâm sàng
S i
ng ti t ni u trên.
G m s i th n, b th n, ni u
qu n. Các tri u ch ng
ng
g p là:
-C
qu n th n: xu t
hi n t ng t, sau khi g ng

s c, kh i phát vùng h th t
m t bên, lan ra phía
c, xu ng
i,
ng
ng m nh, không có
th gi
. Có th phân
bi t hai
ng h p

7


T R

B
N G

G I Á O D
C – Đ À O T
O
Đ
I H
C D U Y T Â N - K H O A

Y

+C
c a th n do s

t c ngh n b th n và
th n:
h th t
phía
i
n 12,
lan v phía
c
ng
v r n và h ch u.
+C
c a ni u qu n:
xu t phát t h c a th t
lan d c theo
ng
c a ni u qu n, xu ng
i n h ch u b ph n
sinh d c và m t trong
.

8


T R

B
N G

G I Á O D
C – Đ À O T

O
Đ
I H
C D U Y T Â N - K H O A

Y

-Tri u ch ng kèm theo
qu n th n là bu n nôn, nôn m a,
ng b ng do li t ru t. Có th có s t, rét run n u có nhi m trùng
k t h p.
- Khám th y
m
th y th n l n.

n

. Các

m ni u qu n n

, có th

Chú ý r ng không có m i liên quan gi a kích
c hay s
ng s i
v i vi c xu t hi n
ng
c a
qu n th n.

M ts
ng h p b nh nhân không có tri u ch ng (s i th yên
l ng), ho c ch có d u không rõ ràng
ê m vùng th
m t ho c hai bên.

9


T R

B
N G

G I Á O D
C – Đ À O T
O
Đ
I H
C D U Y T Â N - K H O A

Y

S
ng ti t ni u
i.
G m s i bàng quang và s i ni u
o.
- S i bàng quang s kích thích
niêm m c bàng quang gây ti u

bu t, rát, ti u láu.
- Ti u t c gi a dòng.
- Khám n
m bàng quang
- S i ni u o s gây bí ti u,
khám lâm sàng
ng phát
hi n
c c u bàng quang, s
n n d c theo ni u o có th
th y s i.

10


T R

B
N G

G I Á O D
C – Đ À O T
O
Đ
I H
C D U Y T Â N - K H O A

Y

C n lâm sàng

a) Xét nghi
c ti u
* Tìm t bào và vi trùng: N c ti u
có nhi u h ng c u, b ch c u. Có th
th y vi trùng khi ly tâm soi và nhu m
Gram khi có bi n ch ng nhi m trùng.
C nc y
c ti u trong
ng h p
nghi ng có nhi m trùng.
* Soi c n l ng: có th th y tinh th
Oxalat, Phosphat, Calci.
* pH
c ti u: Có nhi m trùng ni u
pH s
trên 6,5 vì vi trùng s
phân h y Urea thành Amoniac. Khi
pH
i 5,5 có nhi u kh
có s i
Urat.
* Protein ni u: Nhi m trùng ni u ch
có ít Protein ni u, n u Protein ni u
nhi u ph i
d b nh lý c u th n.

11


T R

B
N G

G I Á O D
C – Đ À O T
O
Đ
I H
C D U Y T Â N - K H O A

Y

b) Siêu âm: Phát hi n s i,
c c a th n và ni u qu n,
d y m ng c a ch mô th n.
Đ là xét nghi m
ng
c ch nh
c tiên khi
nghi ng có s i h ti t ni u vì
gi n, r ti n, không xâm
nh p và có th l p l i nhi u l n
không có h i cho b nh nhân.
Nhi u
ng h p s i không
tri u ch ng
c phát hi n
tình c khi khám siêu âm ki m
tra

ng quy ho c siêu âm
b ng vì m t lý do khác.

12


T R

B
N G

G I Á O D
C – Đ À O T
O
Đ
I H
C D U Y T Â N - K H O A

Y

c) X quang b ng không chu n b
(ASP): xác nh v trí s i c n quang,
cho bi t kích
cs
ng và
hình dáng c a s i. R t có giá tr vì
h u h t s i h ti t ni u Vi t nam
là s i c n quang.
d) Ch p X quang ni u qu n th n
c dòng

- Phát hi n s i không c n quang.
- Có giá tr trong
ng h p th n
câm trên phim UIV.
e) Ch p X quang ni u qu n th n
xuôi dòng
f) Soi bàng quang:
ch n
s i,
soi can thi p l y s i.

ng ít dùng
có th n i

13


T R

B
N G

G I Á O D
C – Đ À O T
O
Đ
I H
C D U Y T Â N - K H O A

Y

g) Ch p h ti t ni u qua
ng
m ch (UIV): cho bi t
- Hình dáng th n,
b th n, ni u qu n.
- V trí c a s i trong
ng ti t ni u.
-M c
giãn n c a
b th n, ni u qu n.
- Ch c
bài ti t ch t c n quang c a th n t ng bên.

14


T R

B
N G

G I Á O D
C – Đ À O T
O
Đ
I H
C D U Y T Â N - K H O A

Y

3. Đ u tr và d phòng
Nguyên t c chung

15


T R

B
N G

G I Á O D
C – Đ À O T
O
Đ
I H
C D U Y T Â N - K H O A

Đ u tr và d phòng c th
a) Đ u tr n i khoa
* Đ u tr
n th n do s i
- Gi m
ng
c u ng vào khi
qu n th n
- Gi
:T
ng các thu c

kháng viêm không Steroid có tác
d ng t t trong
ng h p này, có
th s d ng Diclofenac (Voltarene
ng 75mg) tiêm
m ch.
- Trong
ng h p không có hi u
qu , cân nh c vi c s d ng
Morphin.
-G
: tiêm
m ch các
thu c Buscopan, Drotaverin,...
- Kháng sinh, n u có d u hi u
nhi m trùng, chú ý ch n nh ng lo i
kháng sinh có tác d ng trên vi khu n
gram âm

Y

Cephalosporin th h 3, Quinolone
và các Aminoside
ng
cs
d ng nhi u, c n thay i li u
ng theo m c
suy th n (n u
có) và tránh dùng Aminoside khi
suy th n.

- Gi i quy t nguyên nhân gây t c
ngh n ni u qu n (s i, d d ng
ng ni u gây
c). M t s
ng h p s i ni u qu n gây
qu n th n không
ng v i
u tr n i khoa thì c n ch nh
can thi p ph u thu t s m
gi i
quy t t c ngh n. Tu theo
a
b nh nhân, s
ng, kích
c
s i và tình tr ng ch c
th n
t ng bên
quy t nh d n
t i thi u b th n qua da hay có th
can thi p l y s i b ng m c p c u.
16


T R

•M ts
ý
b ng n i khoa.

B
N G

G I Á O D
C – Đ À O T
O
Đ
I H
C D U Y T Â N - K H O A

u tr s i

+ Đ i v i s i nh và
láng:
Nh s nhu ng c a ni u
qu n viên s i s di chuy n
d n
c t ng ra ngoài,
là m t ti n tri n m t cách
t nhiên.
Tuy nhiên vi c
dòng
c ti u (thu c l i ti u,u ng
nhi u
c) thu c ch ng
viêm không stéoide làm cho
niêm m c ni u qu n không b
phù n làm c n tr s di
chuy n c a s i , có th có tác
d ng t t cho viên s i chuy n

ng d dàng.

Y

+ Đ i v i s i acid uric: Là s i không
c n quang,
ng g p các
c
phát tri n k t tinh pH
c ti u
ng r t acid < 6 và s i có th tan
khi ta cho ki m hóa
c ti u, vì v y
v i lo i s i này
ng d n cách
u
tr
sau:
- Ch
: gi m m, kiêng
u,
bia, thu c lá.
- Cho b nh nhân u ng nhi u
c
trên 2 lít
c m i ngày
- Làm ki m hóa
c ti u b ng các
lo i thu c Bicarbonate de Sodium 5 10g/ ngày Allopurinol: Là thu c c
ch purine li u 100- 300mg m i ngày,

ý có th gây tác d ng ph
bu n nôn, tiêu ch y, ng a, n i mân
da, suy ch c
gan. Nên u ng
thu c sau khi .
17


T R

B
N G

G I Á O D
C – Đ À O T
O
Đ
I H
C D U Y T Â N - K H O A

Y

* Đ u tr n i khoa sau ph u thu t
m l y s i. Nh ng y u t cho s
tái phát s i g m:
-Còn sót s i sau ph u thu t.
-T n t i ch h p trên
ng ti t
ni u.
-Nhi m trùng ni u không

u tr
d
m: C n ph i
u tr d t
m nhi m trùng ni u, t t nh t
u tr theo kháng sinh .

18


T R

B
N G

G I Á O D
C – Đ À O T
O
Đ
I H
C D U Y T Â N - K H O A

b) Đ u tr ngo i khoa (tham kh o bài
+ M l ys i
+ Ph u thu t n i soi l y s i.
+ L y s i ni u qu n qua da

Y

u tr ngo i khoa s i th n)

19


T R

B
N G

G I Á O D
C – Đ À O T
O
Đ
I H
C D U Y T Â N - K H O A

Y

c) Tán s i ngoài th và tán s i n i soi Tham kh o bài tán s i ngoài
th và tán s i n i soi.

20


T R

B
N G

G I Á O D

C – Đ À O T
O
Đ
I H
C D U Y T Â N - K H O A

Y

d) Đ u tr d phòng.
Trong t t c
ng h p s i, u ph i m b o
ng
c ti u > 2
lít/ngày.
-N u
Calci ni u vô
: Ch
ng mu i bình
ng (6 9 g NaCl/ngày)
ng Protid bình
ng (1,2 g/kg/ngày), Calci bình
ng (800 - 1000 mg/ngày).
-N u
Oxalate ni u vô
: Allopurinol n u có
Acid Uric ni u
ph i h p.
- S i Uric: Ki m hóa
c ti u
pH ni u kho ng 6,5 (

không
quá 7 vì l i t o
u ki n cho l ng ng tinh th Calci, Phospho) Ch
m cung c p các ch t có ch a nhi u nhân purine). Allopurinol
c ch nh khi Acid Uric ni u trên 4 mmol/ngày và
áp d ng ch
h p lý.
- S i do nhi m trùng: Đ u tr kháng sinh kéo dài (2 - 3 tháng) ch n lo i
kháng sinh t p trung t t lên nhu mô th n (Cotrimoxazole, Quinolone)
sau khi lo i b s i.
- S i Cystin: U ng
c nhi u m b o
c ti u trên 3 lít/ngày. C n
ph i t
c Cystin ni u < 600 - 800 (mol/l và pH ni u t 7,5 n 8
(cho u ng 8 - 16 gam Natri Bicarbonate m i ngày).
21


T R

B
N G

G I Á O D
C – Đ À O T
O
Đ
I H
C D U Y T Â N - K H O A

Y

S I Ti T Ni U

22


T R

B
N G

G I Á O D
C – Đ À O T
O
Đ
I H
C D U Y T Â N - K H O A

Y

Tài li u tham kh o chính
1. B nh h c ĐT
c
i h c - download giao trinh nganh y
) TS Lê Th Luy n, Lê Đ
V n, B Y T , B nh
H c, Nhà xu t b n Y h c, 2010.
2. H199 ( />ph n m m H199. Nguy n Phúc H c, giáo trình

n t , t ng h p > 1000
b nh lý n i, ngo i, s n, nhi, h i s c c p c u & các chuyên khoa. 20072015.
3. H ng d n ch
và
u tr m t s b nh v th n - ti t ni u (ban
hành kèm theo quy t nh s
-byt ngày 21/9/2015 c a b
ng b y t )
4. Giáo trình B nh h c N i khoa, 2008. B Môn N i - T
ng Đ i h c Y
D c Hu , NXB Y h c
5. Bài Gi ng B nh h c N i khoa, 2003. Các B môn N i- T
ng Đ i h c Y Hà
n i, NXB Y h c
6. Các giáo trình v B nh h c, D c lý, D c lâm sàng,…

23


T R

B
N G

G I Á O D
C – Đ À O T
O
Đ
I H
C D U Y T Â N - K H O A

CÂU H I L

Y

NG GIÁ

Ch
t ~ S i ti t ni
c hình thành t :
- Các ch
c ti u
- C
c ti
ng l i
- Xác các vi khu n c n l
c ti u
- T tc

Ch
t ~ Nguyên nhân gây s i urat ti t ni u:
- B nh nhân b b

- T
- Nhi m khu n ti t ni u m n tính và tái phát
- Th
u oxalate
Ch
t ~ Đ u ki n thu n l i gây s i ti t ni u:
- Gi

c ti u
- Nhi m khu n ti t ni u
24


T R

- D d
- T tc

B
N G

G I Á O D
C – Đ À O T
O
Đ
I H
C D U Y T Â N - K H O A

Y

ng ti t ni u


Ch
t~N
ni u nhi
- N
i Nam 

- N
iB c
- N
i Trung
- C ba mi

i mi n Nam (nóng) và mi n B c (rét) ai có t l s i ti t

Ch
Ch
ng không h p lý (quá nhi
m, Hydrat Carbon,
Natri, Oxalat), nhi m khu n ti t ni u, sinh s ng vùng nóng, vùng nhi
i,... là
nh ng y u t thu n l
b nh s i th n ti t ni u d phát sinh.
- Đ

- Sai
Ch

u ch ng lâm sàng c a s

ng ti t ni u trên, g m có:

25