Phân tích khổ 2 bài thơ Tràng giang của Huy Cận

[Lê Hiền] Bộ tài liệu 132 đề Ôn thi Đại học môn Ngữ Văn

Đề 12.5. Phân tích khổ thơ sau trong bài ''Tràng giang'' của Huy Cận:
''Lơ thơ cồn nhỏ gió đìu hiu
Đâu tiếng làng xa vãn chợ chiều
Nắng xuống, trời lên sâu chót vót
Sông dài, trời rộng, bến cô liêu''
''Tràng giang'' là bài thơ kiệt tác của Huy Cận rút trong tập thơ ''Lửa thiêng''
(1940). Bài thơ có một câu đề từ rất đậm đà: ''Bâng khuâng trời rộng nhớ sông
dài''. Tác giả đã có lần nói: ''Tràng giang là một bài thơ tình và tình gặp cảnh, một
bài thơ về tâm hồn''. ''Tràng giang'' tiêu biểu cho vẻ đẹp của hồn thơ Huy Cận
trước cách mạng: hàm súc, cổ điển, giàu chất suy tưởng triết lí, thấm thía một nỗi
buồn nhân thế ''sầu trăm ngả''.
Bài thơ được viết theo thể thơ thất ngôn trường thiên, có 4 khổ thơ hợp
thành một bộ tứ bình về tràng giang một chiều thu. Đây là khổ thơ thứ hai của
''Tràng giang'':
''Lơ thơ cồn nhỏ gió đìu hiu
Đâu tiếng làng xa vãn chợ chiều
Nắng xuống, trời lên sâu chót vót
Sông dài, trời rộng, bến cô liêu''
Từ dòng sông, sóng gợn, con thuyền xuôi mái và cành củi khô bập bềnh trôi
dạt trên sóng... ở khổ một, Huy Cận nói đến cảnh tràng giang một buổi chiều mênh
mông, vắng vẻ. Giọng thơ nhè nhẹ man mắc buồn. Không gian nghệ thuật được
mở rộng về đôi bờ và bầu trời. Những cồn cát thưa thớt nhấp nhô ''lơ thơ'' như nối
tiếp mãi dài ra. Gió chiều nhè nhẹ thổi ''đìu hiu'' gợi buồn khôn xiết kể. Hai chữ
''đìu hiu'' gợi nhớ trong lòng người đọc một vần thơ cổ:
''Non Kì quạng quẽ trăng treo,
Bến Phì gió thổi đìu hiu mấy gò''.
(Chinh phụ ngâm)
Làng xóm đôi bờ sông, trong buổi chiều tàn cũng rất vắng lặng. Một chút
âm thanh nhỏ bé lao xao trong khoảng khắc tan chơ, vãn chợ ở đâu đây, ở từ một

làng xa vẳng đến. Lấy động để tả tĩnh, câu thơ ''Đâu tiếng làng xa vãn chợ chiều''
đã làm nổi bật sự ngạc nhiên, chút bâng khuâng của người lữ khách về cái vắng
vẻ, cái hoang vắng của đôi bờ tràng giang. Các nhà thơ mới coi trọng tính nhạc
trong thơ, vận dụng nghệ thuật phối âm, hoà thanh rất thần tình, tạo nên những
vần thơ giàu âm điệu, nhạc điệu, đọc lên nghe rất thích. Hai câu thơ đầu đoạn có
điệp âm ''lơ thơ'' và ''đìu hiu'', có vần lưng: ''nhỏ- gió'', có vần chân: ''hiu- chiều''.
Câu thơ của Huy Cận làm ta liên tưởng đến câu thơ của Xuân Diệu:
''Con đường nhỏ nhỏ gió xiêu xiêu
Lả tả cành hoang nắng trở chiều''...
(Thơ duyên)
Những vần thơ ''tươi nhạc tươi vần'' ấy đã trở thành câu thơ trong trí nhớ
của hàng triệu con người yêu thích văn học.
Trở lại đoạn thơ trong bài ''Tràng giang'' của Huy Cận, ta như được nhập
hồn mình vào cõi vũ trụ mênh mông và bao la. Trời đã về chiều. Nắng từ trên cao
1


[Lê Hiền] Bộ tài liệu 132 đề Ôn thi Đại học môn Ngữ Văn

chiếu rọi xuống làm hiện ra những khoảng sâu thăm thẳm trên bầu trời. Vẻ đẹp
của bầu trời thu quê hương đã trở thành vẻ đẹp của thi ca dân tộc: ''Trời thu xanh
ngắt mấy tầng cao'' (Thu vịnh); ''Trời cao xanh ngắt- Ô kìa...'' (Tiếng sáo Thiên
Thai); ''Xanh biếc trời cao, bạc đất bằng'' (Xuân Diệu). Thi sĩ Huy Cận lại nhận
diện bầu trời không phải là cao mà là sâu, ''sâu chót vót'':
''Nắng xuống/ trời lên sâu chót vót''
Bầu trời và lòng sông ''sóng gợn'' là không gian hai chiều, rộng và cao, sâu.
Trời cao thăm thẳm, rộng mênh mông in xuống, soi xuống lòng sông. Người ta
thường nói ''cao chót vót'' và ''sâu thăm thẳm'', nhưng Huy Cận lại cảm nhận là
''sâu chót vót'' vừa để làm nổi bật hai vế tiểu đối: ''nắng xuống'' // ''trời lên'', mênh
mông đến rợn ngợp của không gian vũ trụ vô tận, và cũng là nỗi buồn như vô tận

trong lòng người. Khách li hương càng cảm thấy nhỏ bé, lẻ loi và cô đơn trước
không gian vô hạn của vũ trụ. Dòng sông như dài thêm ra, bầu trời như rộng thêm
ra, bến đò (hay bến lòng?) như cô liêu hơn, xa vắng, quạnh hiu hơn. Lời đề từ nhà
thơ đã viết: ''Bâng khuâng trời rộng, nhớ sông dài''. Cảm hứng ấy đã được láy lại ở
câu thơ số 8, mở ra một trường liêng tưởng đầy ám ảnh về vũ trụ thì vô hạn vô
cùng, còn kiếp người thì nhỏ bé, hữu hạn:
''Sông dài, trời rộng, bến cô liêu''.
Cảnh sắc tràng giang được nói đến trong đoạn thơ là một không gian nghệ
thuật đẹp mà buồn. Vẻ đẹp của những dòng sông trên mọi miền đất nước hội tụ
trong tâm hồn thi nhân. Vẻ đẹp của tình yêu quê hương, tình yêu sông núi. Tình
yêu đó mang nỗi buồn sông núi, nỗi buồn về đất nước của Huy Cận của thế hệ các
nhà thơ thời tiền chiến. ''Tràng giang'' đã hợp lưu trong lòng người hơn 60 năm
rồi. Đọc đoạn thơ trên, ta mới thấu hiểu nỗi lòng thi nhân trước cách mạng:
''Chàng Huy Cận khi xưa hay sầu lắm...''.
***

2