Phân tích nhân vật nghệ sĩ Phùng trong truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu

[Lê Hiền] Bộ tài liệu 132 đề Ôn thi Đại học môn Ngữ Văn

Đề 19.5. Phân tích nhân vật nghệ sĩ Phùng trong truyện ngắn “Chiếc
thuyền ngoài xa” của Nguyễn Minh Châu.
Nguyễn Minh Châu là một nhà văn, một cây bút tiên phong của văn học
Việt Nam thời kì đổi mới với quan điểm sáng tác rất hay:"Văn học và đời sống là
những vòng tròn đồng tâm mà tâm điểm là con người". Vâng! Con người trong
cuộc sống là tiêu điểm mà Nguyễn Minh Châu rất quan tâm, tìm tòi, khám phá
những điều thú vị, mới mẻ. Và nói về con người thì "toàn bộ sự nghiệp văn học
của Nguyễn Minh Châu là một bài ca tràn đầy cảm hứng nhân đạo nồng nhiệt".
Với truyện ngắn "Chiếc thuyền ngoài xa"(1983)- một trong những tác phẩm xuất
sắc thuộc giai đoạn đổi mới- Nguyễn Minh Châu càng bộc lộ rõ nét, sâu sắc cảm
hứng nhân đạo của mình. Truyện ngắn" Chiếc thuyền ngoài xa" lấy bối cảnh là
một vùng biển từng là chiến trường cũ của thời chống Mỹ. Mạch chính của truyện
là những lời kể, những suy tư của nhân vật Phùng- một nghệ sĩ nhiếp ảnh, cũng
từng là một người lính trực tiếp tham gia chiến đấu ở vùng biển này.
Phùng là một nghệ sĩ tài hoa, say mê cái đẹp. Phùng luôn khao khát tìm
kiếm cái đẹp, yêu cái đẹp và rung động tinh tế trước mọi vẻ đẹp của cuộc sống và
con người. Niềm đam mê nghệ thuật ấy khiến anh phục kích hàng tuần liền trên bờ
biển và thu được những tấm ảnh đẹp, hướng người xem về cái đẹp . Đó là cảnh
vùng phá nước phẳng lặng và tươi mát như da thịt mùa thu. Đó là cảnh đẩy thuyền
trong không khí vui nhộn, hoành tráng và những người dân miền biển hiện lên thật
đáng yêu, đáng ca ngợi. Cuộc sống lao động đầm ấm, chất phác, những con người
khỏe khoắn, trung hậu…Đặc biệt trước một cảnh “đắt trời cho”, anh đã có những
cảm nhận thật tinh tế: “ trước mặt tôi là một bức tranh mực tàu của một danh họa
thời cổ. Mũi thuyền in một nét mơ hồ lòe nhòe vào bầu sương mù trắng như sữa
có pha đôi chút màu hồng do ánh mặt trời chiếu vào”. Đó là niềm hạnh phúc ngất
ngây, là sự rung động thực sự của người nghệ sĩ trước cảnh đẹp thiên nhiên ban
tặng. Đó là niềm hạnh phúc khi tác giả khám phá thấy cái chân lý của sự toàn
thiện, toàn mĩ. Trong khoảnh khắc ấy, anh đã cảm nhận được cái chân, cái thiện,
cái mĩ khiến tâm hồn anh như được thanh lọc, gột rửa.

Anh cũng là một người nghệ sĩ có trách nhiệm, ý thức sâu sắc về thiên chức
của người nghệ sĩ. Say mê mà tỉnh táo, người nghệ sĩ ấy còn có cái nhìn sắc sảo,
đào sâu vào những tầng vỉa của hiện tượng để khám phá bản chất đích thực của
đời sống, phát hiện những giá trị đích thực của nhân cách con người.Phải chứng
kiến cảnh lão chồng đánh vợ tàn bạo ngay sau cảnh chiếc thuyền ngư phủ đẹp như
mơ, anh đã ngộ ra rằng cuộc đời luôn tồn tại cả thiện, ác, tốt,xấu. Vẻ đẹp toàn bích
của chiếc thuyền trong sương sớm trái ngược với đời sống thực trên chiếc thuyền
ấy. và qua câu chuyện của người đàn bà hàng chài, anh lại nhận ra vẻ đẹp của một
người phụ nữ tầm thường với ngoại hình xấu xí và số phận bất hạnh (lấy ở đề 1).
Cúng vì thế mà anh còn khám phá, hiểu sâu hơn về nhân tình thế thái. Hóa ra cái
lão chồng vũ phu luôn mồm nguyền rủa vợ con chết đi lại là kẻ đứng mũi chịu sào,
vắt kiệt sức lao động để nuôi nấng đàn con.Thằng bé Phác, đứa con trai chưa đầy
10 tuổi vì thương mẹ sẵn sàng đánh nhau với bố, thủ dao găm để lao vào ăn thua
đủ với bố. Và cả người chị- cô con gái đẹp như nàng tiên cá chốn thủy cung nhưng
1


[Lê Hiền] Bộ tài liệu 132 đề Ôn thi Đại học môn Ngữ Văn

cũng rất mạnh mẽ, sẵn sàng lao vào em để tước lưỡi dao oan nghiệt. Anh đã nhận
thức được vấn đề bao quát hơn, nhận thức các tình thế đời sống, nhận thức cái lẽ
đời cay cực chưa thể nào dễ dàng thanh toán bằng lòng tốt, bằng ý chí chủ quan,
cho nên anh thấm thía: phải có cái nhìn đa chiều, sâu sắc về cuộc đời con người.Là
một nghệ sĩ tâm huyết, anh cũng ý thức sâu sắc về nghệ thuật chân chính luôn tồn
tại và phát triển trong mối quan hệ gắn bó với cuộc đời, vì cuộc đời.Từ bãi biển
miền Trung trở về, anh đã mang theo rất nhiều ảnh- đó là những tấm ảnh thể hiện
sự khổ công và đầy sức sáng tạo của anh. Trong đó tấm ảnh “chiếc thuyền ngoài
xa” đã được chọn vào bộ lịch. Đó là một tấm ảnh đen trắng nhưng khi nhìn vào
anh lại thấy màu phơn phớt hồng của sương mai. Bức tranh tĩnh vật nhưng nhìn
sâu vào bức tranh anh lại thấy một người đàn bà hàng chài bước ra từ chiếc

thuyền. Và khi nhìn vào tấm ảnh, anh đã thấm thía nghệ thuật không chấp nhận sự
giả dối, cái đẹp phải gắn liền với cái thật và đạo đức. Nghệ thuật phải gắn bó với
cuộc đời và vì cuộc đời. Nghệ thuật phải tiếp cận như thế nào để không bỏ quên số
phận con người. Người nghệ sĩ phải khám phá mọi phương diện khác của đời
sống, phải đào xới vào những tầng sâu của đời sống để làm lộ ra những gì có khả
năng đánh thức tình yêu con người.
Nhưng điều đáng quý nhất ở người nghệ sĩ này là tấm lòng dành cho cuộc
đời con người. Từng là một người lính trở về từ chiến trường, anh căm ghét mọi
áp bức, bất công.Lần đầu tiên chứng kiến cảnh lão chồng vũ phu đánh vợ, anh đã
“vứt chiếc máy ảnh xuống đất, chạy nhào tới” để can ngăn cơn cuồng nộ của lão
chồng. Hành động đó như thể một thông điệp: trước khi là một nghệ sĩ yêu cái
đẹp, hãy là một con người biết yêu thương và chia sẻ với nỗi đau nhân thế. Đó
cũng chính là quan điểm của nhà văn Nam Cao:” muốn viết nhân đạo thì phải
sống nhân đạo”, Lần thứ hai vẫn phải chứng kiến cảnh tàn bạo đó, anh đã lao vào
lão chồng và trừng trị hắn không phải bằng đôi tay của một người nghệ sĩ mà của
một người lính từng 10 năm cầm súng. Tất cả những hành động đó cho thấy anh
sẵn sàng làm tất cả vì điều thiện và sự công bằng.Chính điều này đã làm nên vẻ
đẹp tâm hồn đầy chất nghệ sĩ, chất nhân văn ở nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng. Cái nhìn
của anh về người đàn bà hàng chài, về chị em thằng Phác thấm đượm niềm cảm
thương, trân trọng. Lúc đầu anh cảm thấy bức bối khi nghe người phụ nữ hàng
chài van xin cầu khẩn vị chánh án đừng bắt bà ta phải li hôn với người chồng vũ
phu, đánh mình như cơm nữa. Anh cảm thấy căn phòng “như bị hút hết không
khí”. Nhưng sau khi nghe xong câu chuyện cuộc đời của người đàn bà khốn khổ
ấy, anh không còn nghĩ rằng người phụ nữ kia cam chịu vì yếu đuối, ngu dốt. Anh
cảm phục người đàn bà từng trải, sâu sắc, người mẹ với tấm lòng yêu thương con
vô bờ bến, với đức hi sinh và lối sống cao cả: “Ông trời sinh ra người đàn bà là để
đẻ con, rồi nuôi con cho đến khi khôn lớn cho nên phải gánh lấy cái khổ. Đàn bà ở
thuyền chúng tôi phải sống cho con chứ không thể sống cho mình như ở trên đất
được “. Từ chỗ ngạc nhiên, bất bình trước những hiện tượng ngang trái, phi lý, anh
đã biết cảm thông, chia sẻ và trân trọng.Trước khi rời vùng biển trung du đầy nắng

gió, nghệ sĩ Phùng đã đi suốt một đêm ngoài bờ phá, anh chắc hẳn sẽ không thế
nào quên những cảnh đẹp nơi đây cũng như anh không thể nào quên hình ảnh
chiếc thuyền chống chịu được cơn sóng gió, có thể lại là những ngày biển động,
2


[Lê Hiền] Bộ tài liệu 132 đề Ôn thi Đại học môn Ngữ Văn

rồi sẽ lại là những ngày đói cả tháng trời ăn xương rồng luộc chấm muối. Lòng
anh lại trĩu nặng biết bao điều trăn trở, biết đến bao giờ những cuộc đời như hàng
chài kia mới hết khổ? Người phụ nữ kia còn phải nhẫn nhục đến bao giờ? Liệu
người con gái có cam chịu như mẹ. Chính những suy nghĩ và tình cảm của anh đã
thức tỉnh người đọc, đánh thức tình yêu con người.Quả thực đối với một người
nghệ sĩ, tài năng là quan trọng nhưng quan trọng hơn cả là tấm lòng đối với cuộc
đời như Nguyễn Du từng nói :
“Thiện căn ở tại lòng ta
Chữ tâm kia mới bằng 3 chữ tài”
Kết thúc tác phẩm, người nghệ sĩ đã hoàn thành kiệt tác của mình, đem đến
cho công chúng cảm nhận về vẻ đẹp tuyệt mĩ của tạo hóa. Tấm ảnh ấy thể hiện tài
năng, tâm huyết, trách nhiệm của người nghệ sĩ. Hơn thế, nó thể hiện tấm lòng của
nhà văn đối với cuộc đời con người. Đó cũng là tâm huyết của nhà văn tiên phong
Nguyễn Minh Châu mở đường cho sự đổi mới văn học: “Sứ mệnh vinh quang của
văn học là hướng về con người, dành cho con người”
Truyện ngắn ''Chiếc thuyền ngoài xa'' in đậm phong cách tự sự- triết lí của
Nguyễn Minh Châu. Với ngôn từ dung dị đời thường, truyện kể lại chuyến đi thực
tế của một người nghệ sĩ nhiếp ảnh và những chiêm nghiệp sâu sắc của ông về
nghệ thuật và cuộc đời. Từ câu chuyện về một bức ảnh nghệ thuật và cảm nhận
của người nghệ sĩ Phùng truyện ngắn ''Chiếc thuyền ngoài xa'' mang đến một bài
học đúng đắn về cách nhìn nhận cuộc sống và con người: một cách nhìn đa diện,
nhiều chiều, phát hiện ra bản chất thật sau vẻ đẹp bên ngoài của hiện tượng.

***

3