Phân tích nhân vật Tnú trong truyện ngắn Rừng xà nu của Nguyễn Trung Thành

[Lê Hiền] Bộ tài liệu 132 đề Ôn thi Đại học môn Ngữ Văn

Đề 23.4. Phân tích nhân vật Tnú trong tác phẩm ''Rừng xà nu'' của
Nguyễn Trung Thành.
Nguyễn Trung Thành là nhà văn có duyên nợ gắn bó với mảnh đất Tây
Nguyên. Qua hai cuộc kháng chiến cùng vào sinh ra tử với những người dân nơi
đây đã cung cấp cho Nguyễn Trung Thành một vốn hiểu biết vô cùng sâu rộng về
mảnh đất âm vang rộn tiếng cồng chiêng trong mùa lễ hội, nơi có những người
con trung dũng, kiên cường. Nếu trong kháng chiến chống Pháp, Nguyễn Trung
Thành - bút danh Nguyên Ngọc nổi tiếng cùng "Đất nước đứng lên"; thì trong
những năm kháng chiến chống Mỹ, đặc biệt là những năm 1965 khi cuộc kháng
chiến của nhân dân miền Nam đang diễn ra gay go ác liệt thì Nguyễn Trung Thành
cho ra mắt người đọc truyện ngắn "Rừng xà nu". Truyện ngắn ''Rừng xà nu'' được
viết năm 1965, ra mắt lần đầu tiên trên tạp chí Văn nghệ Quân giải phóng Trung
Trung Bộ số 2/1965, sau đó in trong tập ''Trên quê hương những anh hùng Điện
Ngọc". ''Rừng xà nu'' là một tác phẩm nổi tiếng nhất trong số các sáng tác của
Nguyên Ngọc viết trong những năm kháng chiến chống đế quốc Mĩ. ''Rừng xà nu''
là một thiên truyện mang ý nghĩa và vẻ đẹp của một khúc sử thi trong văn xuôi
hiện đại, là một bản hùng ca, ca ngợi cuộc sống và con người Tây Nguyên trong
cuộc chiến tranh vĩ đại. Tác phẩm nói về cuộc đời đầy bi tráng của Tnú, một người
con, người anh hùng của núi rừng Tây Nguyên.
Sự xuất hiện của nhân vật.Vào một đêm ngoài rừng mưa rì rào như gió nhẹ,
dưới ánh lửa xà nu bập bùng, tất cả dân làng Xô Man già trẻ gái trai nghe cụ Mết,
một già làng có thân hình vạm vỡ quắc thước, mắt sáng xếch ngược, râu rài ngang
ngực kể về cuộc đời đầy bi hùng của Tnú. Lúc còn bé đến khi trở thành chiến sĩ.
Tnú là người con của dân làng Xô Man, cha mẹ mất sớm và được dân làng cưu
mang, nuôi dưỡng. Cũng như người dân làng "có cái bụng thương núi, thương
nước", Tnú đã sớm có lòng yêu thương nhân dân, làng xóm. Từ tấm lòng này, Trú
đã mở rộng thành tình yêu gắn bó trung thành thủy chung sâu nặng với Cách
mạng, cán bộ Cách mạng. Bởi ngay từ khi còn là một cậu bé, Tnú được cụ Mết,
người gìn giữ và truyền ngọn lửa Cách mạng từ thế hệ này sang thế hệ khác cho

hay: "Cán bộ là Đảng. Đảng còn nước non này còn". Vì vậy ngay từ chặng đầu
của cuộc đời, Tnú đã xuất hiện với tư cách của người anh hùng Tây Nguyên thời
chống Mỹ.
Tnú hiện lên là con người rất giàu phẩm chất thủy chung, trung thành với
Cách mạng, bất khuất hiên ngang trước kẻ thù. Ngày từ lúc còn bé, Tnú đã sớm tỏ
ra gan góc táo bạo, đầy quả cảm như Kim Đồng, Lê Văn Tám, Vừ A Dính... Bất
chấp sự vây lùng khủng bố dã man của kẻ thù, chặt đầu những người đi nuôi cán
bộ - đầu anh Xút, bà Nhan đang bị chúng treo lủng lẳng đầu bản xóm, Tnú đã
cùng với Mai xung phong vào rừng bảo vệ anh Quyết, một cán bộ trung kiên của
Đảng. Đây là một công việc vô cùng khó khăn và đầy nguy hiểm nhưng Mai à Tnú
đã làm rất tốt để dân làng Xô Man mãi tự hào " Năm năm chưa hề có cán bộ bị
giặc bắt hoặc bị giết ở trong rừng". Tnú còn là một người có phẩm chất chính trực,
trong sáng, trung thực, thẳng thắn như cây xà nu. Tnú quyết tâm học cho được cái
chữ Cụ Hồ để trở thành cán bộ giỏi thay anh Quyết, nếu không may anh Quyết bị
1


[Lê Hiền] Bộ tài liệu 132 đề Ôn thi Đại học môn Ngữ Văn

hy sinh. Tnú có cái đầu sáng lạ lùng trong việc tìm đường rừng để đưa thư cho anh
Quyết. Nhưng Tnú học chữ hay quên. Bởi vậy, khi học chữ thua Mai, Tnú đã tự
trừng phạt cái tội hay quên của mình bằng cách "cầm hòn đá tự đập vào đầu mình
máu chảy ròng ròng". Hành động này có cái gì đó hơi nóng nảy, nông nổi nhưng
nó biểu lộ ý chí, quyết tâm sắt đá của một con người có chí khí, vì không học được
chữ nên tự trừng phạt mình cho đau cho nhớ mà cố gắng hơn. Làm liên lạc chuyển
thư cho anh Quyết, Tnú có cái đầu sáng lạ lùng. Vốn là con người nhanh trí, táo
bạo thích mạo hiểm, Tnú không bao giờ đi đường mòn, bị giặc vây các nẻo đường,
Tnú leo lên cây cao xé rừng mà đi vượt qua mọi vòng vây. Tnú không vượt qua
suối những nơi nước cạn dễ đi mà thường băng qua những con thác hiểm như cưỡi
lên lưng con cá kình. Có lần vượt qua thác, chuẩn bị lên bờ thì họng súng đen

ngòm đã chĩa vào gáy lạnh ngắt. Tnú kịp nuốt lá thư của anh Quyết vào bụng bảo
đảm bí mật. Tnú bị giặc giam cầm ở ngục tù Khôngntum với biết bao đòn roi,
thương tích. Địch tra tấn hỏi "Cộng sản ở đâu?" Tnú đã không ngần ngại đặt tay
lên bụng và nói: "Ở đây này!".Và lưng Tnú lại hằn lên những vết dao chém ngang
dọc của kẻ thù. Đúng Tnú là con người rất giàu phẩm chất thủy chung, trung thành
với Cách mạng mà bất khuất hiên ngang trước kẻ thù, "uy vũ không thể khuất
phục"
Tnú là người anh hùng của núi rừng Tây Nguyên nhưng là người đã phải
trải qua nỗi đau bi kịch gia đình, bi kịch vợ con bị giặc giết. Ba năm sau khi bị
địch bắt giam tra tấn, Tnú vượt ngục trở về trực tiếp lãnh đạo dân làng Xô Man
đánh giặc. Và Mai, người bạn từ thuở thiếu thời, đã cùng Tnú trưởng thành qua
năm tháng đầy thử thách khốc liệt của chiến tranh nay đã là vợ của Tnú. Đứa con
trai kháu khỉnh vừa đầy tháng là hoa trái đầu mùa của mối tình thơ mộng và thủy
chung ấy. Hạnh phúc gia đình lứa đôi của Tnú đang đẹp như trăng rằm lung linh
tỏa sáng cả núi rừng Tây Nguyên. Song kẻ thù tàn bạo dã man đã đập vỡ tổ ấm
hạnh phúc của Tnú một cách không tiếc thương. Chúng đã giết vợ con anh bằng
cây gậy sắt, hòng uy hiếp tinh thần Cách mạng của Tnú, người cầm đầu, linh hồn
của cuộc nổi dậy. Đoạn văn diễn tả sự bất lực của Tnú trước cái chết của vợ con
thật bi thương tràn đầy xúc cảm và ấn tượng "Anh đã bứt đứt hàng chục trái vả mà
không hay. Anh chồm dậy... bụng anh có lửa đốt. Chỗ hai con mắt anh bây giờ là
hai cục lửa lớn". Căm thù đau nhói trong tim và bừng cháy trong hai con mắt một chi tiết thật dữ dội. Tnú nhảy vào giữa đám lính, hai cánh tay như cánh gỗ lim
của anh ôm chặt lấy mẹ con Mai. Nhưng không còn kịp nữa! Tnú bị bắt, bị trói.
Vợ và con chết cả rồi nhưng Tnú không khóc. Anh ghìm nén nỗi đau, cố gắng
vượt qua bi kịch cá nhân để tiếp tục sống và chiến đấu. Trước cái chết cận kề, Tnú
không hề run sợ mà anh cảm thấy mình thật bình thản. Anh nghĩ "Đứa con chết
rồi. Mai chắc cũng đã chết. Mình rồi cũng chết thôi". Nhưng Tnú không sợ, điều
làm Tnú day dứt và băn khoăn nhất chính là không sống được đến ngày cùng dân
làng Xô Man đánh giặc, rồi khi có lệnh của Đảng cho đánh ai sẽ lãnh đạo dân làng
Xô Man ?
Tnú hoàn toàn không nghĩ đến mình nữa, Tnú đã đặt cái chung, cái nhiệm

vụ lên trên bi kịch của mình. Đó là thái độ biến đau thương thành hành động. Giặc
dùng giẻ tẩm nhựa xà nu để đốt mười đầu ngón tay của Tnú. Chúng định dùng lửa
2


[Lê Hiền] Bộ tài liệu 132 đề Ôn thi Đại học môn Ngữ Văn

để thiêu rụi ý chí đấu tranh của dân làng Xô Man. Nhưng chúng đã nhầm. Chúng
đã vô tình thắp lên ngọn lửa đồng khởi, ngọn lửa đấu tranh của dân làng Xô Man.
Một ngón, hai ngón rồi ba bốn ngón của Tnú bốc cháy. Không gì đượm băng lửa
Xà nu. Mười ngón tay của Tnú nhanh chóng thành mười ngọn đuốc sống. Kì lạ
thay, người Cộng Sản ấy không hề kêu van, dù "răng anh đã cắn nát môi anh rồi".
Đúng rồi, Tnú không thèm kêu van nhưng Tnú đã thét lên một tiếng "Giết". Tiếng
thét ấy làm rung chuyển núi rừng, làm lay động tâm can con người. Và cộng
hưởng cùng tiếng thét ấy là tiếng chân người chạy rầm rập trên nhà Ưng, tiếng cụ
Mết ồ ồ "Chém! Chém hết, Giết, giết hết!", Tiếng thét ấy trở thành ngòi nổ làm
bùng cháy cả khối thuốc nổ căm hờn của dân làng Xô Man. Trong phút chốc họ
đã: xác 10 tên giặc nằm ngổn ngang quanh đống lửa.
Cuộc đời bi tráng của Tnú đã làm sáng tỏ một chân lý giản dị mà sâu xa của
cuộc sống được cụ Mết truyền dạy cho con cháu: "sau này, tao chết rồi, bay còn
sống phải nói lại cho con cháu: Chúng nó đã cầm súng, mình phải cấm giáo". Đó
là chân lý của Cách mạng được nảy sinh từ mảnh đất Tây Nguyên thấm máu và
nước mắt. Đó là một chân lý thật nghiệt ngã nhưng tất yếu: Phải dùng bạo lực cách
mạng để chống lại bạo lực phản cách mạng. Vũ trang chiến đấu là con đường tất
yếu tự giải phóng của nhân dân. Vượt qua bi kích cá nhân, trở thành người chiến
sĩ, cán bộ có tinh thần kỷ luật cao. Từ đây cả dân làng Xô Man vùng dậy cầm lấy
giáo mác... làm vũ khí chống lại súng đạn tối tân tàn bạo của Mĩ- Nguỵ. Và chặng
đường cầm vũ khí của Tnú được nối tiếp bằng việc "đi lực lượng". Tnú đã vượt
qua mọi đau thương và bi kịch cá nhân, tham gia lực lượng giải phóng quân để
quét sạch tất cả những thằng Dục, kẻ thù không đội trời chung với vợ con anh còn tồn tại trên đất nước Việt Nam này. Khi đã trở thành chiến sĩ giải phóng quân,

Tnú là một cán bộ có tinh thần kỷ luật cao: tuy nhớ quê hương gia đình, nhưng
phải cấp trên cho phép mới về đúng một đêm như quy định trong giấy phép.
Hình ảnh Tnú gắn liền với một hình tượng độc đáo: bàn tay. Nhân vật Tnú
không chỉ hấp dẫn độc giả chúng ta bởi những phẩm chất, tính cách anh hùng; bởi
bút pháp mang đậm màu sắc sử thi bi tráng và tính chất triết lý của nó, mà còn hấp
dẫn bởi tính chất hình tượng của tác phẩm. Một trong những hình tượng giàu nghệ
thuật, ý nghĩa thẩm mỹ và tạo lên một sức ám ảnh đặc biệt cho độc giả là hình ảnh
bàn tay của Tnú. Đây là một hình tượng như có một số phận riêng, gắn bó mật
thiết với cuộc đời Tnú, góp phần tô đậm thêm những nét phẩm chất, tính cách cao
đẹp của anh. Đó là bàn tay của trung thực, tình nghĩa, từng cầm phấn viết chữ anh
Quyết dạy cho; từng đặt lên bụng mình mà nói: "Cộng sản đây này". Bàn tay ấy
cũng đã từng được Mai nắm chặt mà khóc bằng những giọt nước mắt nóng bỏng
yêu thương đồng cảm, lúc Tnú vượt ngục trở về... Khi giặc đốt 10 đầu ngón tay
Tnú, bàn tay trở thành chứng tích của tội ác và lòng hận thù mà Tnú mang theo
suốt cả cuộc đời. Lòng hận thù ấy đã biến bàn tay Tnú thành bàn tay quả báo - 10
ngọn đuốc từ ngón tay Tnú đã châm bùng lên ngọc lửa nổi dậy của dân làng Xô
Man. Bàn tay chỉ còn hai đốt mỗi ngón vẫn cầm giáo, cầm súng để Tnú lên đường
rửa hận. Và cuối cùng với chính bàn tay ấy, Tnú đã xiết vào cổ họng tất cả những
thằng tàn ác hơn cả dã thú.

3


[Lê Hiền] Bộ tài liệu 132 đề Ôn thi Đại học môn Ngữ Văn

Trong tác phẩm, hình tượng cây xà nu - rừng xà nu là một sáng tạo nghệ
thuật độc đáo của nhà văn, được xây dựng với cảm hứng sử thi hoành tráng, bút
pháp lãng mạn, kết tinh giá trị tư tưởng và nghệ thuật của tác phẩm. Cây xà nu là
hình tượng mang đậm chất lý tưởng, tiêu biểu cho phẩm chất, số phận của người
anh hùng Tnú và người dân Tây Nguyên. Xà nu không chỉ có mặt trong đoạn mở

đầu và kết thúc, nó còn hiện diện trong suốt câu chuyện về Tnú và làng Xô Man
của anh. Xà nu có mặt trong đời sống hàng ngày như đã tự ngàn đời nay của dân
làng: ngọn lửa xà nu trong mỗi bếp; trong đống lửa ở nhà ưng tập hợp cả làng,
ngọn đuốc xà nu cháy sáng soi những đoạn rừng đêm; khói xà nu làm tấm bảng
đen cho anh Quyết dạy Tnú và Mai học chữ...; xà nu cũng tham dự vào những sự
kiện quan trọng của cuộc sống chống Mĩ: ngọn đuốc xà nu cháy sáng trong tay cụ
Mết và tất cả dân làng vào rừng lấy giáo, mác, dụ, rựa đã giấu kĩ, chuẩn bị cho
cuộc nổi dậy, và đêm đêm làng Xô Man thức, dưới ánh đuốc xà nu, mài vũ khí;
giặc đốt hai bàn tay Tnú bằng giẻ tẩm nhựa xà nu...; cũng ngọn lửa từ các đuốc xà
nu soi sáng rực cái đêm cả làng nổi dậy, soi rõ xác mười tên lính giặc bị giết ngổn
ngang quanh đống lửa lớn giữa sân làng... Cây xà nu còn là người chứng kiến sự
giác ngộ, sự hi sinh thầm lặng, lòng dũng cảm, ý chí quật khởi của dân làng Xô
Man: ''Đứng trên đồi cây xà nu gần con nước lớn, suốt đêm nghe cả rừng Xô Man
ào ào rung động. Và lửa cháy khắp rừng...''. Ánh lửa xà nu soi sáng lời căn dặn của
anh Quyết: ''Người còn sống thì phải chuyển giáo, mác, dụ, rựa, tên, ná... Sẽ có
ngày dùng tới''. Lửa xà nu thử thách ý chí cũng như lòng can đảm của Tnú:
''Không gì đượm bằng nhựa xà nu... Mười ngón tay đã thành mười ngọn đuốc...
Máu anh mặn chát ở đầu lưỡi...''. Căm thù trong anh cháy giần giật như nhựa xà nu
bén nhạy để ''bàn tay hận thù'' thành ''bàn tay trả thù'' bóp chết tên ác ôn dưới
ngách hầm. Câu chuyện cụ Mết kể phảng phất phong vị anh hùng ca. Đêm kể
chuyện dưới ánh lửa xà nu chắc cũng giống như đêm già làng thường kể về các
bản anh hùng ca truyền thống của Tây Nguyên. Giọng điệu sử thi của ''Rừng xà
nu'' bắt nguồn từ đó. Cây xà nu không chỉ gắn với quá khứ, hiện tại anh hùng mà
còn gắn bó với mọi sinh hoạt, phong tục và đời sống văn hoá của dân tộc Tây
Nguyên, khiến cho câu chuyện làng Xô Man đánh Mĩ lung linh sắc màu huyền
thoại như ''Đăm Săn'', ''Xinh Nhã'' thuở nào...
Truyện "Rừng xà nu" mang đậm chất sử thi qua việc xây dựng thành công
hình tượng người anh hùng Tnú và tập thể những người dân anh hùng của núi
rừng Tây Nguyên. Cụ Mết là cội nguồn, là lịch sử, “là Tây Nguyên của thời ''Đất
nước đứng lên'' còn trường tồn cho đến hôm nay”. Cụ như một nhân vật huyền

thoại từ hình dáng cho đến tính cách: quắc thước như xưa, râu dài tới ngực và vẫn
đen bóng, mắt sáng xếch ngược, ở trần, ngực căng như một cây xà nu lớn. Một
con người trầm tĩnh, sáng suốt, bền bỉ và vững chãi.Ngôn ngữ: cách nói của cụ
cũng khác lạ (không bao giờ khen tốt, lúc vừa ý nhất cũng chỉ nói được). Tấm
lòng của cụ với buôn làng, với Tnú, với cách mạng là tấm lòng thuỷ chung, cưu
mang đùm bọc, tình nghĩa. Cụ Mết là khuôn mẫu của người già Tây Nguyên, yêu
buôn làng, yêu nước, yêu cách mạng, tuổi cao chí càng cao. Hình ảnh cụ còn sống
mãi với câu nói bất hủ: “Chúng nó đã cầm súng, mình phải cầm giáo”. Tnú là thế
hệ nối tiếp của cụ Mết. Cuộc đời Tnú đã phải trải qua bao thử thách khốc liệt từ
4


[Lê Hiền] Bộ tài liệu 132 đề Ôn thi Đại học môn Ngữ Văn

thuở ấu thơ. Anh đã được hoàn cảnh hun đúc thành một con người có nhiều phẩm
chất đáng quý. Tnú có chữ, có văn hoá, lại sớm được giác ngộ cách mạng, một con
người gan góc, trung thực, dũng cảm, kiên cường, trung thành với cách mạng.
Ngoài tình thương vợ con, Tnú còn là người nặng tình với buôn làng. Tnú cũng
chịu bao đau thương dưới bàn tay tội ác của kẻ thù. Cuộc đời Tnú là một minh
chứng hùng hồn rằng: “phải dùng bạo lực cách mạng để chống lại bạo lực phản
cách mạng”. Dít là cô gái có vẻ đẹp trẻ trung, trong sáng, gan góc, dũng cảm. Một
cán bộ Đảng trẻ, có năng lực, nghiêm túc, tình cảm trong sáng, cao đẹp. Từ nhỏ cô
đã gan dạ một mình mang côm tiếp tế cho thanh niên du kích trong sự lùng bắt ráo
tiết của giặc. Cô cũng có cái nhìn bình thản khi bị trói vào gốc cây và những viên
đạn bay sượt qua người… Tất cả họ là hiện thân của những phẩm chất anh hùng,
đẹp đẽ của các thế hệ nhân dân, tượng trưng cho các thế hệ tiếp nối nhau của dân
làng Xô Man. Thông qua hệ thống nhân vật đó, tác giả đã thể hiện sinh động và
nghệ thuật quy luật: có áp bức có đấu tranh, một chân lí của cách mạng miền Nam:
“chúng nó đã cầm súng, mình phải cầm giáo”. Đó là vấn đề mang tính trọngđại
của dân tộc, góp phần thể hiện tính sử thi sâu sắc của tác phẩm.

Câu chuyện bi tráng về cuộc đời Tnú vừa có ý nghĩa cụ thể, cá thể, vừa có ý
nghĩa điển hình tiêu biểu của người anh hùng đại diện cho số phận và con đường
đi của các dân tộc Tây Nguyên trong thời đại đấu tranh giải phóng. Nhân vật Tnú
còn có cái gì đó phảng phất như những anh hùng trong các trường ca Đam San,
Xinh Nhã. Nhân vật Tnu là tiêu biểu cho con đường đấu tranh của người dân Tây
Nguyên từ tự phát đến tự giác dưới sự lãnh đạo của Đảng. Thông qua câu truyện
của Tnú và những người con ở một bản làng hẻo lánh, bên những cánh rừng xà nu
bạt ngàn, xanh bất tận, tác giả đã đặt ra một vấn đề có ý nghĩa lớn lao của dân tộc
và thời đại: để cho sự sống của đất nước và của nhân dân mãi mãi trường tồn,
không có cách nào khác hơn là phải cùng nhau đứng lên cầm vũ khí chống lại kẻ
thù tàn ác.
***

5