Giáo trình phương pháp luận nghiên cứu khoa học dương văn tiển

ph−¬ng ph¸p luËn nghiªn cøu khoa häc

6

TR

NG AI H C THU L I
---------*---------

PGS.TS.GVCC. D

ng V n Ti n

GIÁO TRÌNH

PH
NG PHÁP LU N
NGHIÊN C U KHOA H C
(

c s a ch a và b sung t giáo trình xu t b n n m 2006)

Hà N i, tháng 11 n m 2010


7


phơng pháp luận nghiên cứu khoa học

8

M CL C
DANH M C CC C M T
Ch

VI T T T.................................................................... 13

ng 1: KHOA H C V CễNG NGH ................................................................ 14
1.1. KHOA H C................................................................................................ 14
1.1.1. Khỏi ni m v khoa h c ......................................................................... 15
1.1.2. S phỏt tri n c a khoa h c................................................................... 17
1.1.3. Phõn lo i khoa h c............................................................................... 18
1.2. CễNG NGH ............................................................................................. 20
1.2.1. Khỏi ni m v cụng ngh ....................................................................... 20
1.2.2. Chuy n giao cụng ngh ........................................................................ 23
1.2.3. So sỏnh ý ngh a gi a khoa h c v cụng ngh ...................................... 25
1.3. NGHIấN C U KHOA H C...................................................................... 26
1.3.1. Khỏi ni m v nghiờn c u khoa h c ...................................................... 26
1.3.2. Phõn lo i nghiờn c u khoa h c............................................................ 27
1.3.3. S n ph m c a nghiờn c u khoa h c..................................................... 30
1.4. BI

C THấM ........................................................................................ 32

1.4.1. Bi 1: Lu t Khoa h c v Cụng ngh .................................................... 32
1.4.2. Bi 2: khoa h c v cụng ngh trong th k XXI................................... 34
Cõu h i cu i ch
Ch

ng 2: PH

ng .......................................................................................... 40

NG PHP NGHIấN C U KHOA H C........................................ 41

2.1. KHI NI M V PH

NG PHP NGHIấN C U KHOA H C............ 41

ng phỏp nghiờn c u khoa h c l gỡ? ........................................... 41

2.1.1. Ph

2.1.2. Cỏc c tr ng c b n c a ph
2.1.3. Phõn l ai ph
2.2. CC PH

ng phỏp nghiờn c u khoa h c ........... 42

ng phỏp nghiờn c u khoa h c ..................................... 44

NG PHP NGHIấN C U KHOA H C THễNG D NG ... 46

2.2.1. Cỏc ph

ng phỏp nghiờn c u th c ti n ............................................... 46

2.2.2. Cỏc ph

ng phỏp nghiờn c u lý thuy t................................................ 55

2.2.3. Cỏc ph

ng phỏp toỏn h c trong nghiờn c u khoa h c...................... 58

2.3. BI

C THấM ........................................................................................ 59

2.3.1. Bi 1: C ch v k n ng sỏng t o khoa h c ....................................... 59


9

2.3.2. Bài 2: Hãy t ch c t t trí nh c a mình............................................... 64
2.3.3. Bài 3:

ng d ng công ngh thông tin trong nghiên c u khoa h c...... 65

CÂU H I CU I CH
Ch

ng 3: L A CH N
3.1.

NG .............................................................................. 65
TÀI NGHIÊN C U ....................................................... 66

TÀI KHOA H C.................................................................................. 66

3.1.1. Khái ni m v đ tài khoa h c ............................................................... 66
3.1.2. Các lo i đ tài khoa h c...................................................................... 67
3.1.3. Xây d ng đ tài khoa h c ..................................................................... 69
3.2.

TÀI LU N V N T T NGHI P ......................................................... 69

3.2.1. Các th lo i v n b n khoa h c ............................................................. 69
3.2.2. Chu n b lu n v n t t nghi p ............................................................... 71
3.3. BÀI

C THÊM ........................................................................................ 74

3.3.1. Bài 1: .................................................................................................... 74
3.3.2. Bài 2: .................................................................................................... 78
3.3.3. Bài 3: .................................................................................................... 81
CÂU H I CU I CH
Ch

NG .............................................................................. 93

ng 4: THU TH P VÀ PHÂN TÍCH S LI U ................................................... 94
4.1. KHÁI NI M V S LI U VÀ TH NG KÊ............................................. 94
4.1.1. B n ch t và vai trò c a s li u trong nghiên c u ................................ 94
4.1.2. Th ng kê - m t công c đ nghiên c u: ............................................... 99
4.2. CH N M U ............................................................................................. 102
4.2.1. Hai ph

ng pháp l y m u.................................................................. 102

4.2.2. Quy t đ nh v kích th
4.3. X

c m u:........................................................... 104

LÝ CÁC S LI U VÀ DI N GI I .................................................. 107

4.3.1. X lý các s li u: ................................................................................ 107
4.3.2. Di n gi i:............................................................................................ 111
4.4. S D NG PH NG PHÁP TH NG KÊ
X LÝ VÀ PHÂN TÍCH
CÁC S LI U ......................................................................................................... 117
4.4.1.Tính t n s , t n su t và các tham s th ng kê: ................................... 117
4.4.2. T

ng quan và h i quy....................................................................... 117

CÂU H I CU I CH

NG ............................................................................ 127


ph−¬ng ph¸p luËn nghiªn cøu khoa häc

10

Ch

ng 5: VI T V N B N KHOA H C ................................................................ 128
5.1. CÁC S N PH M KHOA H C VÀ

TÀI KHOA H C.................... 128

5.1.1. Vi t tài li u khoa h c.......................................................................... 128
5.1.2. Vi t báo cáo k t qu đ tài nghiên c u khoa h c .............................. 132
5.2. VI T LU N V N TH C S VÀ LU N ÁN TI N S ........................... 135
5.2.1. Nh ng v n đ chung........................................................................... 136
5.2.2. H

ng d n vi t đ c

ng lu n v n th c s ......................................... 139

5.2.3. Trình b y lu n án và tóm t t lu n án ti n s ...................................... 141
5.3. BÀI

C THÊM: ..................................................................................... 146

5.3.1. Bài 1: Niên giám đào t o sau đ i h c c a tr

ng H Th y l i [23] 146

5.3.2. Bài 2: Tham kh o các lu n v n th c s và lu n án ti n s t i th vi n.
............................................................................................................................. 146
CÂU H I CU I CH
Ch

NG ............................................................................ 146

ng 6: K N NG THUY T TRÌNH.................................................................. 147

6.1. BÁO CÁO KHOA H C........................................................................... 147
6.1.1. V n đ thuy t trình:............................................................................ 148
6.1.2. Lu n đi m thuy t trình: ...................................................................... 148
6.1.3. Lu n c c a thuy t trình: ................................................................... 149
6.1.4. Ph

ng pháp thuy t trình: ................................................................. 149

6.2. B O V LU N V N T T NGHI P...................................................... 149
6.2.1. B o v Lu n v n th c s ..................................................................... 149
6.2.2. B o v Lu n án ti n s ........................................................................ 151
6.3. BÀI

C THÊM ...................................................................................... 154

CÂU H I CU I CH

NG ............................................................................ 159

B N T KHAI C A H C VIÊN THAM D MÔN H C “PH
NG PHÁP
LU N NGHIÊN C U KHOA H C” .................................................................... 160
BÀI T P VÀ TH C HÀNH ..................................................................................... 161
TÀI LI U THAM KH O .......................................................................................... 163

L I NÓI

U

11

"Ph ng pháp lu n nghiên c u khoa h c" là m t môn h c đ c quy đ nh trong
ch ng trình đào t o th c s và ti n s c a B Giáo d c và ào t o.
"Ph ng pháp lu n nghiên c u khoa h c" là lý thuy t v PPNCKH, lý thuy t v
con đ ng nh n th c, khám phá và c i t o hi n th c. Môn h c này là công c giúp cho
các nhà khoa h c và nhà qu n lý trong công tác t ch c, qu n lý và th c hành NCKH
m t cách sáng t o.
Theo đ ngh c a các chuyên gia qu c t (Giáo s Ahsim Das Gupta và Ti n
s Roger Chenevey) trong D án an M ch "H tr t ng c ng n ng l c cho
Tr ng
i h c Th y l i" (WaterSPS – Subcomponent 1.3 WRU) khi xem xét các
ch ng trình đang đào t o th c s c a Tr ng
i h c Th y l i, ngày 05-5-2005
H i đ ng Khoa h c và ào t o c a tr ng đã đ ng ý s đ a môn h c "Ph ng
pháp lu n nghiên c u khoa h c" v i th i l ng 60 ti t (50% lý thuy t và 50% th c
hành) là môn h c b t bu c cho t t c các HVCH và NCS đ c đào t o t i Tr ng
i h c Th y l i. V i hình th c h c không t p trung (3 n m) thì môn h c này s
đ c b trí vào ch ng trình h c t p c a h c k th 4 và thi h c k th 5 (n u h c
t p trung thì h c k th 3).
vi t giáo trình "Ph ng pháp lu n nghiên c u khoa h c", Ban qu n lý
D án an M ch đã m i GS.TS. Nguy n ình C ng (Tr ng i h c Xây d ng) vi t
đ c ng và TS. Nguy n Th Ng c Bích (Tr ng i h c S ph m thu c i h c Qu c
gia Hà N i) ph n bi n đ c ng này.
Ngày 01-7-2005, Hi u tr ng Tr ng
i h c Th y l i đã giao cho tác
gi vi t giáo trình "Ph ng pháp lu n nghiên c u khoa h c" theo đ c ng trên
đây.
Khi b t tay vào vi t giáo trình, tác gi đã đ n Tr ng i h c Xây d ng nghe
Giáo s Nguy n ình C ng gi ng d y môn h c này cho các l p cao h c. C ng r t may

m n cho tác gi là lúc này n c ta đã xu t b n m t lo t giáo trình "Ph ng pháp
lu n nghiên c u khoa h c" c a các nhà giáo có tên tu i nh GS.TS. V Cao àm,
GS.TS. Nguy n V n Lê, PGS.TS. L u Xuân M i v.v... Do đó, đ vi t ph n lý thuy t thì
nh ng cu n sách trên đây là tài li u tham kh o r t quý giá và thi t th c cho tác gi khi
vi t giáo trình này. Nhi m v chính c a tác gi là xây d ng n i dung c a ph n th c
hành (30 ti t). ây là ph n r t quan tr ng c a các giáo trình đ c vi t theo các d án
đ u t n c ngoài (còn g i là các nghiên c u đi n hình - case study). B ng kinh nghi m
c a trên 30 n m gi ng d y (trong đó đã h ng d n nhi u ATN, LVThS và đ c bi t đã
có 5 NCS b o v thành công LATS) và tham gia nhi u đ tài khoa h c - công ngh ,
ph n th c hành này tác gi đã đ xu t 3 bài t p (các nghiên c u đi n hình) đ h c viên
th c hành và h i th o. V i 3 bài t p này HVCH s v n d ng g n nh toàn b n i dung
c a môn h c, đ ng th i c ng s góp ph n thi t th c cho vi c chu n b làm lu n v n t t
nghi p và ngh t i nh ng b c đi xa h n.
Nhân d p này tác gi xin đ c bày t lòng bi t n t i Giáo s Nguy n ình C ng
đã khích l b ng c nhi t huy t và kinh nghi m ngh nghi p c a mình cho ng i đ ng
nghi p t ng lai; xin chân thành c m n Ti n s Roger Chenevey, GVC. Tr ng V n


12

phơng pháp luận nghiên cứu khoa học

m, ThS. Nguy n Th Võn v KS. D ng
c Ton ó giỳp tỏc gi truy n t i nh ng
thụng tin c n thi t trong cỏc ti li u tham kh o b ng ti ng Anh c a d ỏn cung c p; xin
c m n KS. D ng c Ton v ng Th Quyờn ó giỳp tỏc gi hon thnh b n th o
cựng t t c ng nghi p c a Khoa Sau i h c ó ng viờn v chia s cụng vi c i u
hnh trong nh ng ngy v a qua.
Giỏo trỡnh "Ph ng phỏp lu n nghiờn c u khoa h c" ó hon thnh v s n
tay cỏc b n HVCH v NCS c a Tr ng i h c Th y l i. Cu n sỏch c xu t b n

l n u nờn khụng th trỏnh c nh ng sai sút, r t mong b n c cho nh ng ý ki n
úng gúp tỏc gi ch nh s a khi gi ng d y v tỏi b n.
Email: duong van Tel: 0913.378.402.
Xin chõn thnh cỏm n!
Tỏc gi : PGS.TS.GVCC. D ng V n Ti n


13

DANH M C CÁC C M T
C TS:
CN:
CNN:
CNSH:
CNTT:
CNH, H H:
ATN:
HVCH:
KH:
KHKT:
KH&CN:
KH-CN:
LVKH:
LVThS:
LATS:
NCKH:
NCS:
PPNC:
PPNCKH:

VI T T T

Chuyên đ ti n s
Công ngh
Công ngh nano
Công ngh sinh h c
Công ngh thông tin
Công nghi p hoá, hi n đ i hoá
án t t nghi p
H c viên cao h c
Khoa h c
Khoa h c k thu t
Khoa h c và công ngh
Khoa h c - công ngh
Lu n v n khoa h c
Lu n v n th c s
Lu n án ti n s
Nghiên c u khoa h c
Nghiên c u sinh
Ph ng pháp nghiên c u
Ph ng pháp nghiên c u khoa h c


14

Ch

phơng pháp luận nghiên cứu khoa học

ng 1: KHOA H C V CễNG NGH

Ch cú ai khụng s m i g i ch n chõn
m i cú th v n t i nh cao c a khoa h c
K. Marx

1.1. KHOA H C
t n t i v phỏt tri n lõu di, con ng i c n cú suy ngh v thỏi nh th no
i v i khoa h c? S phỏt tri n c a khoa h c giỳp con ng i nh n th c v v tr ỳng
v i s t n t i v n cú c a nú. Chỳng ta nờn nhỡn nh n i u ny nh l kinh nghi m
hỡnh thnh nờn tớnh cỏch v tr ng thnh hay c ch p v i nh ng o t ng lm th a
món lũng kiờu hónh t cho r ng con ng i l lý do v tr t n t i? Theo quan i m
c a ng i vi t, dự mu n hay khụng, con ng i v khoa h c v n luụn cú m i quan h
m t thi t v i nhau. V i u chỳng ta nờn lm l nh n th c y t t c v p v s c
m nh c a khoa h c, khi ú chỳng ta s th c s th y c nh ng l i ớch to l n m
khoa h c em l i cho con ng i. Tuy nhiờn, cựng v i tỏc ng tiờu c c c a cỏc
ph ng ti n truy n thụng v s thi u hi u bi t c a chớnh mỡnh, con ng i ang tr
thnh n n nhõn c a mờ tớn d oan v khoa h c gi hi u. Khoa h c gi hi u ụi khi l
trung gian gi a n n tụn giỏo c v n n khoa h c m i. Nú v n cú th t n t i vỡ nú ỏnh
vo tõm lý con ng i v th a món nh ng nhu c u v tinh th n c a con ng i.
Khoa h c l ch s d y r ng, i u ta cú th hy v ng nhi u nh t l s ti n b liờn t c
trong hi u bi t c a chỳng ta, h c h i t nh ng sai l m, m t ti m c n ang ti n sỏt t i
v tr v v n v t, nh ng v i i u ki n l ta s khụng bao gi bi t c i u gỡ ch c ch n
hon ton.
Khoa h c h ng d n chỳng ta tỡm hi u th gi i l nh th no, ch khụng ph i
chỳng ta mong mu n nú tr nờn nh th no. Do ú, m i khi m t trang t p chớ khoa
h c c xu t b n th ng kốm theo thanh bỏo l i (error bar - cú m t o n b l i) - l i
nh c nh r ng khụng cú ki n th c no l hon thi n hay hon h o c . Nú xỏc nh
m c tin t ng c a chỳng ta vo nh ng gỡ ta ngh , ta bi t. N u error bar nh , thỡ
trỡnh hi u bi t c a ta cao. N u error bar l n ch ng t ki n th c c a ta kkụng ch c
ch n.
Khoa h c cú th cho ta bi t qu o m t tr i, v trớ c a trỏi t, d oỏn c chu

k nh t th c, nguy t th c... Khoa h c cho ta bi t cỏch ch a b nh thi u mỏu ỏc tớnh
b ng B12 thay vỡ i gi i bựa chỳ, ch a b i li t cho tr em b ng cỏch tiờm ch ng thay
vỡ c u nguy n... v r t nhi u ng d ng khoa h c khỏc. Khoa h c thnh cụng l do ng
d ng c a nú.
Sau õy l m t vi vớ d :
- Nhi u ng i v n tin r ng con ng i cú th cú n ng l c siờu nhiờn. S ki n n m
1993 Trung Qu c ó cú m t s ng i t nh n r ng mỡnh cú kh n ng giao ti p v i
ng i cừi õm hay cú kh n ng ch a kh i m i b nh t t. Nh ng k ú ó b k t ỏn v
b t gi vỡ ó khi n cho nhi u ng i ch t vỡ lm theo nh ng ph ng phỏp ch a b nh
c a chỳng. Nh ng trũ l a g t t ng t nh v y v n di n ra v h u qu t t y u l


15

nh ng k l a g t đã ph i lãnh án tù.
ng n ch n tình tr ng này gia t ng, n m 1994,
Chính ph và ng C ng s n Trung Qu c đã ban hành m t thông cáo trong đó nh n
m nh t m quan tr ng c a vi c giáo d c khoa h c cho toàn dân nh là m t chi n l c
trong công cu c hi n đ i hoá đ t n c, làm cho đ t n c giàu có và th nh v ng.
- D lu n đ t ra r t nhi u nghi v n xoay quanh phi n đá có hình gi ng nh khuôn
m t ng i đ y bí n trên Sao Ho : Ph i ch ng nó đ c ng i ngoài hành tinh t o ra
khi h đ t chân đ n đây? Ph i ch ng nó đang ch đ i con ng i khám phá? Ph i
ch ng nh ng ng i t o ra nó đã t ng đ n và ki n t o cu c s ng trên trái đ t?...C ng
có d lu n cho r ng trung tâm v tr NASA đã ngu t o ra tai n n c a con tàu v tr
làm nhi m v nghiên c u Sao Ho đ có th nghiên c u v phi n đá bí n mà không
ph i đ ng t i nh ng hình nh v phi n đá cho công chúng bi t đ n. Ngày 14 tháng 9
n m 1993, trên trang nh t c a t Weekly World News đ ng t i dòng tít “ B c nh m i
c a trung tâm NASA cho th y con ng i đã t ng s ng trên Sao Ho ”. T báo cho bi t
theo m t nhà khoa h c (mà th c ch t ng i này không t n t i) thì b c nh này do phi
hành đoàn nghiên c u Sao Ho ch p đ c (th c ch t thì con tàu nghiên c u Sao Ho

đã không th bay vào qu đ o c a nó) và nó cho th y ng i Sao Ho đã xâm l c trái
đ t 200.000 n m tr c đây nh ng nó đã b t ch thu đ tránh gây ra “s ho ng lo n cho
nhân lo i”.
Khoa h c gi hi u v n đang t n t i kh p n i trên toàn th gi i. R t nhi u ng i,
trong đó có c nh ng ng i giàu có và có quy n l c, nh ng nhà trí th c v n tin t ng
và tìm ki m l i khuyên c a nh ng ng i “có n ng l c siêu nhiên”.
Th gi i còn bi t bao đi u bí n mà con ng i ch a th khám phá. Theo các h c
thuy t c a ac-uyn v s ch n l c t nhiên, m t s loài có th t n t i và phát tri n
trong m t th i gian r t dài, nh ng m t s loài l i nhanh chóng bi n m t kh i trái đ t.
L ch s c ng đã cho th y nh ng con ng i t ng ch ng nh t m th ng nh t l i có
th là nh ng con ng i có kh n ng thay đ i th gi i này [1] (Carl Sagan, 1997).
1.1.1. Khái ni m v khoa h c
Thu t ng “Khoa h c” là m t khái ni m r t ph c t p nhi u m c đ khác nhau
c a quá trình tích c c nh n th c hi n th c khách quan và t duy tr u t ng.
Trong l ch s phát tri n c a khoa h c đã có nhi u đ nh ngh a khác nhau v khoa
h c, t ng h p và khái quát l i có th đ a ra đ nh ngh a v khoa h c nh sau:
“Khoa h c là h th ng nh ng tri th c đ c h th ng hoá, khái quát hoá t th c
ti n ki m nghi m. Khoa h c ph n ánh d i d ng lôgic, tr u t ng và khái quát nh ng
thu c tính, nh ng c u trúc, nh ng m i liên h b n ch t, nh ng quy lu t t nhiên, xã
h i và t duy. ng th i, khoa h c còn bao g m h th ng tri th c v nh ng bi n pháp
tác đ ng có k ho ch đ n th gi i xung quanh, đ n s nh n th c và làm bi n đ i th
gi i đó ph c v cho l i ích c a con ng i”.
1. Khoa h c là h th ng nh ng tri th c v các quy lu t c a t nhiên, xã h i và
t duy đ c tích lu trong l ch s .


16

phơng pháp luận nghiên cứu khoa học

Khoa h c cú ngu n g c sõu xa t trong th c ti n lao ng s n xu t, nh ng hi u
bi t (tri th c) ban u th ng c t n t i d i d ng kinh nghi m.
- Tri th c kinh nghi m l nh ng hi u bi t c tớch lu m t cỏch ng u nhiờn
trong i s ng hng ngy, nh ú con ng i hỡnh dung c s v t, bi t cỏch ph n
ng tr c t nhiờn, bi t ng x trong quan h xó h i. Tuy ch a i sõu vo b n ch t s
v t, song nh ng tri th c kinh nghi m lm c s cho s hỡnh thnh cỏc tri th c khoa
h c.
- Tri th c khoa h c l nh ng hi u bi t c tớch lu m t cỏch h th ng v c
khỏi quỏt nh ho t ng NCKH. Nú khụng ph i l s k t c gi n n cỏc tri th c kinh
nghi m m l s khỏi quỏt hoỏ cỏc quỏ trỡnh ng u nhiờn, r i r c thnh h th ng cỏc tri
th c ph n ỏnh b n ch t v s v t, hi n t ng. Cỏc tri th c khoa h c c t ch c
trong khuụn kh b mụn khoa h c.
Nh v y, khoa h c ra i t th c ti n v v n ng, phỏt tri n cựng v i s v n
ng, phỏt tri n c a th c ti n. Ngy nay, khoa h c tr thnh l c l ng s n xu t tr c
ti p, th m chớ nú v t lờn tr c hi n th c hi n cú. Vai trũ c a khoa h c ngy cng gia
t ng v ang tr thnh ng l c tr c ti p c a s phỏt tri n kinh t - xó h i.
2. Khoa h c l m t quỏ trỡnh nh n th c: tỡm tũi, phỏt hi n cỏc quy lu t c a s
v t, hi n t ng v v n d ng cỏc quy lu t sỏng t o ra nguyờn lý cỏc gi i phỏp tỏc
ng vo cỏc s v t hi n t ng nh m bi n i tr ng thỏi c a chỳng. Khoa h c ch tỡm
th y chõn lý khi ỏp d ng c cỏc lý thuy t c a mỡnh vo th c ti n m t cỏch cú hi u
qu .
3. Khoa h c l m t hỡnh thỏi ý th c xó h i: l m t b ph n h p thnh c a ý
th c xó h i. Nú t n t i mang tớnh ch t c l p t ng i v phõn bi t v i cỏc hỡnh thỏi
ý th c xó h i khỏc i t ng, hỡnh th c ph n ỏnh v mang m t ch c n ng xó h i
riờng bi t. Nh ng nú cú m i quan h a d ng v ph c t p v i cỏc hỡnh thỏi ý th c xó
h i khỏc, tỏc ng m nh m n chỳng. Ng c l i, cỏc hỡnh thỏi ý th c xó h i khỏc
c ng cú nh h ng n s phỏt tri n c a khoa h c, c bi t i v i s truy n bỏ, ng
d ng cỏc ti n b khoa h c vo s n xu t v i s ng.
4. Khoa h c l m t ho t ng mang tớnh ch t ngh nghi p xó h i c thự: l
ho t ng s n xu t mang tinh th n m s n ph m c a nú ngy cng tham gia m nh m

v y vo m i m t c a i s ng xó h i, c bi t l s n xu t v t ch t thụng qua s
i m i hỡnh th c, n i dung, trỡnh k thu t, cụng ngh v lm thay i chớnh c b n
thõn con ng i trong s n xu t. Xu t phỏt t ú, xó h i yờu c u ph i t o ra m t i ng
nh ng ng i ho t ng chuyờn nghi p cú trỡnh chuyờn mụn nh t nh, cú ph ng
phỏp lm vi c theo yờu c u c a t ng l nh v c khoa h c [17] (L u Xuõn M i, 2003).
Túm l i, tỡm hi u khoa h c v d n thõn vo con ng khoa h c vỡ nh ng ý
ngh a l n lao c a khoa h c:
a). Khoa h c thỳc y kinh t qu c gia v dõn s hoỏ ton c u. Ng n c n khoa h c
l con ng tỡm v v i nghốo nn v l c h u.
b) Khoa h c cung c p nh ng h th ng c nh bỏo s m c n thi t v cỏc m i e do
nh ụ nhi m mụi tr ng, bi n i khớ h u ton c u, m c n c bi n t ng


17

c) Khoa h c mang l i cho chúng ta hi u bi t sâu s c v thiên nhiên, gi ng loài, s
s ng, hành tinh, v tr .
d) Giá tr c a khoa h c và giá tr c a dân ch là hoà h p, trong vài tr ng h p
không th phân bi t đ c [2] (Merrilee H. Salmon, John Earman, Clark Glymour,
James Lennox, Wesley C. Salmon, Kenneth F. Schaffner, James G. Lennox, Peter
Machamer, J. E. McGuire, John D. Norton, 1995).
1.1.2. S phát tri n c a khoa h c
Quá trình phát tri n c a khoa h c có hai xu h ng ng c chi u nhau nh ng
không lo i tr nhau mà th ng nh t v i nhau:
- Xu h ng th nh t là s tích h p nh ng tri th c khoa h c thành h th ng
chung.
- Xu h ng th hai là s phân chia các tri th c khoa h c thành nh ng ngành
khoa h c khác nhau.
Trong giai đo n phát tri n c a l ch s , tu theo nh ng yêu c u phát tri n c a xã
h i mà xu h ng này hay xu h ng khác n i lên chi m u th .

1. Th i C đ i: xã h i loài ng i còn s khai, lao đ ng s n xu t còn đ n gi n,
nh ng tri th c mà con ng i tích lu đ c ch y u là kinh nghi m. Th i k này, tri t
h c là khoa h c duy nh t tích h p nh ng tri th c c a khoa h c khác nhau nh : hình
h c, c h c, thiên v n h c v.v
2. Th i Trung c : kéo dài hàng nghìn n m, là th i k th ng tr c a quan h s n
xu t phong ki n và cùng v i nó là s th ng tr c a giáo h i và nhà th (ch ngh a duy
tâm th ng tr xã h i). Th i k này khoa h c b giáo h i bóp ngh t nên ch m phát tri n,
vai trò c a khoa h c đ i v i xã h i r t h n ch và nó tr thành tôi t c a th n h c.
3. Th i k ti n t b n ch ngh a (th k XV – XVIII - th i k Ph c H ng): là th i
k tan rã c a quan h s n xu t phong ki n và c ng là th i k mà giai c p t s n t ng
b c xác l p v trí c a mình trên v đài l ch s . S phát tri n c a s n xu t t b n ch
ngh a đã thúc đ y s phát tri n c a khoa h c, khoa h c t ng b c thoát ly kh i th n
h c, s phân l p các tri th c khoa h c càng rõ ràng, nhi u ngành khoa h c xu t hi n.
PPNCKH ch y u đ c s d ng trong th i k này là ph ng pháp t duy siêu hình c s tri t h c đ gi i thích các hi n t ng xã h i.
4. Th i k Cách m ng khoa h c - k thu t l n th nh t (t gi a th k XVIII đ n
th k XIX - còn g i là th i k phát tri n t b n công nghi p): đây là th i k có nhi u
phát minh khoa h c l n (đ nh lu t b o toàn và chuy n hoá n ng l ng, thuy t ti n hoá...)
và xu t hi n nhi u ph ng ti n NCKH. S phát tri n c a khoa h c đã phá v t duy siêu
hình và thay vào đó là t duy bi n ch ng; khoa h c có s thâm nh p l n nhau đ hình
thành nh ng môn khoa h c m i nh : toán - lý, hóa - sinh, sinh - đ a, hoá - lý, toán kinh
t , xã h i h c chính tr ...
5. Th i k Cách m ng khoa h c k thu t hi n đ i (t đ u th k XX đ n nay):
Th i k này khoa h c và k thu t phát tri n theo hai ph ng h ng:


18

phơng pháp luận nghiên cứu khoa học

a) Ti p t c hon thi n v nõng cao nh n th c c a con ng i trong nghiờn c u cỏc

c u trỳc khỏc nhau c a v t ch t, khoa h c i sõu vo tỡm hi u th gi i vi mụ, hon
thi n cỏc lý thuy t v nguyờn t , v i n, súng, t tr ng... v nghiờn c u s ti n hoỏ
c a v tr .
b) Chuy n k t qu NCKH vo s n xu t m t cỏch nhanh chúng, ng th i ng
d ng chỳng m t cỏch cú hi u qu trong i s ng xó h i.
c i m n i b t cu th i k ny l khoa h c ó tr thnh l c l ng s n xu t
tr c ti p, tr thnh ti n , i m xu t phỏt cho nhi u ngnh s n xu t v t ch t m i.
Song c ng chớnh s phỏt tri n nhanh chúng c a khoa h c l i lm n y sinh nh ng v n
m i nh : ụ nhi m mụi tr ng, khai thỏc c n ki t ti nguyờn... Vỡ v y, c n cú s
quan tõm y n m i quan h gi a khai thỏc v tỏi t o t nhiờn, b o v mụi
tr ng, lm cho khoa h c g n bú hi ho v i mụi tr ng sinh s ng c a con ng i.
Túm l i: Khoa h c l h th ng nh ng tri th c v cỏc quy lu t c a t nhiờn, xó h i
v t duy, v nh ng bi n phỏp tỏc ng n th gi i xung quanh, n s nh n th c v
lm bi n i th gi i ú ph c v cho l i ớch c a con ng i.
Cỏc tiờu chớ nh n bi t m t khoa h c (b mụn khoa h c):
- Cú m t i t ng nghiờn c u:
i t ng nghiờn c u l b n thõn s v t ho c
hi n t ng c t trong ph m vi quan tõm c a mụn khoa h c.
- Cú h th ng lý thuy t: Lý thuy t l h th ng tri th c khoa h c bao g m nh ng
khỏi ni m, ph m trự, quy lu t, nh lu t, nh lý, quy t c... H th ng lý thuy t c a m t
b mụn khoa h c th ng g m hai b ph n: b ph n k th a t cỏc khoa h c khỏc v
b ph n mang nột c tr ng riờng cho b mụn khoa h c ú.
- Cú m t h th ng ph ng phỏp lu n: Ph ng phỏp lu n c a b mụn khoa h c
bao g m hai b ph n l ph ng phỏp lu n riờng v ph ng phỏp lu n thõm nh p t
cỏc b mụn khoa h c khỏc.
- Cú m c ớch ng d ng: Do kho ng cỏch gi a khoa h c v i s ng ngy cng
rỳt ng n m ng i ta dnh nhi u m i quan tõm t i m c ớch ng d ng. Tuy nhiờn,
trong nhi u tr ng h p, ng i nghiờn c u ch a bi t tr c c m c ớch ng d ng
(ch ng h n nghiờn c u c b n thu n tuý). Vỡ v y, khụng nờn v n d ng m t cỏch mỏy
múc tiờu chớ ny [17] (L u Xuõn M i 2003).

1.1.3. Phõn lo i khoa h c
Phõn lo i khoa h c l ch ra m i liờn h t ng h gi a cỏc ngnh khoa h c trờn c
s nh ng nguyờn t c xỏc nh; l s phõn chia cỏc b mụn khoa h c thnh nh ng
nhúm b mụn khoa h c theo cựng m t tiờu th c no ú nh n d ng c u trỳc c a h
th ng tri th c, xỏc nh v trớ m i b mụn khoa h c xỏc nh con ng i n khoa
h c; l ngụn ng quan tr ng cho cỏc cu c i tho i v NCKH, thụng tin, t li u, phõn
ngnh o t o, t ch c v qu n lý khoa h c, ho ch nh chớnh sỏch khoa h c v.v...
Phõn lo i khoa h c c n tuõn theo m t s nguyờn t c:
- Nguyờn t c khỏch quan quy nh vi c phõn lo i khoa h c ph i d a vo c i m
c a i t ng nghiờn c u c a t ng b mụn khoa h c v qu trỡnh v n ng, phỏt tri n


19

c a t ng b môn khoa h c đó g n v i nh ng yêu c u c a th c ti n, không đ c tách
r i khoa h c v i đ i s ng.
- Nguyên t c ph thu c đòi h i phân lo i khoa h c ph i theo ti n trình phát tri n c a
đ i t ng nh n th c c a khoa h c và m i liên h bi n ch ng chuy n ti p l n nhau gi a
chúng.
Tu theo m c đích nh n th c ho c m c đích s d ng mà có nhi u cách phân lo i
khoa h c. M i cách phân lo i d a trên m t tiêu th c có ý ngh a ng d ng nh t đ nh.
Trong l ch s phát tri n c a khoa h c có nhi u cách phân lo i khác nhau:
1) Cách phân lo i c a Arist t (384 - 322 tr c công nguyên - th i Hy L p c
đ i) theo m c đích ng d ng c a khoa h c, có 3 lo i:
- Khoa h c lý thuy t g m: siêu hình h c, v t lý h c, toán h c... v i m c đích tìm
hi u khám phá t nhiên.
- Khoa h c sáng t o g m: tu t h c, th pháp, bi n ch ng pháp... v i m c
đích sáng t o tác ph m.
- Khoa h c th c hành g m: đ o đ c h c, kinh t h c, chính tr h c, s h c... v i
m c đích h ng d n đ i s ng.

2) Cách phân lo i c a K. Marx có 2 lo i:
- Khoa h c t nhiên: có đ i t ng là các d ng v t ch t và các hình th c v n đ ng
c a các d ng v t ch t đó đ c th hi n trong gi i t nhiên cùng nh ng m i liên h và
quy lu t gi a chúng nh c h c, toán h c, sinh v t h c,...
- Khoa h c xã h i hay khoa h c v con ng i: có đ i t ng là nh ng sinh ho t
c a con ng i cùng nh ng quy lu t, nh ng đ ng l c phát tri n c a xã h i nh s h c,
kinh t h c, tri t h c, đ o đ c h c...
3) Cách phân lo i c a B.M. Kêdrôv (trong ''Tri t h c bách khoa toàn th '' Nhà
xu t b n ''Bách khoa toàn th Liên Xô'', Matxc va, 1964) có các lo i:
- Khoa h c tri t h c: Bi n ch ng pháp, lôgic h c...
- Khoa h c toán h c: lôgic toán h c và toán h c th c hành (toán h c bao g m c
đi u khi n h c).
- Khoa h c t nhiên và khoa h c k thu t:
+ C h c và c th c nghi m ;
+ Thiên v n h c và v tr h c;
+ V t lý thiên v n;
+ V t lý h c;
+ Hoá lý;
+ Hoá lý và lý k thu t;
+ Hoá h c và khoa h c quy trình hoá k thu t v i luy n kim;
+ Hoá đ a ch t;
+ a ch t h c và công nghi p m ;
+ a lý h c;
+ Hoá sinh h c;


20

phơng pháp luận nghiên cứu khoa học

+ Sinh h c v khoa h c nụng nghi p;
+ Sinh lý h c ng i v y h c;
+ Nhõn lo i h c.
- Khoa h c xó h i g m: l ch s , kh o c h c, nhõn ch ng h c, a lý kinh t , th ng kờ
kinh t xó h i...
- Khoa h c v h t ng c s v th ng t ng ki n trỳc, g m:
+ Kinh t chớnh tr h c ;
+ Khoa h c v nh n c phỏp quy n ;
+ L ch s ngh thu t v gi ng d y ngh thu t ;
+ Ngụn ng h c ;
+ Tõm lý h c v khoa h c s ph m ;
+ Cỏc khoa h c khỏc....
4) UNESCO phõn lo i theo i t ng nghiờn c u c a khoa h c cú 5 nhúm:
- Nhúm cỏc khoa h c t nhiờn v khoa h c chớnh xỏc ;
- Nhúm cỏc khoa h c k thu t v cụng ngh ;
- Nhúm cỏc khoa h c v s c kho (y h c) ;
- Nhúm cỏc khoa h c nụng nghi p ;
- Nhúm cỏc khoa h c xó h i v nhõn v n.
5) Phõn lo i theo c c u c a h th ng tri th c ho c ch ng trỡnh o t o cú:
- Khoa h c c b n ;
- Khoa h c c s c a chuyờn ngnh ;
- Khoa h c chuyờn ngnh (chuyờn mụn).
Ngoi cỏc cỏch phõn lo i k trờn, cũn cú nh ng cỏch ti p c n phõn lo i theo
ngu n g c hỡnh thnh khoa h c; phõn lo i theo m c khỏi quỏt c a khoa h c; phõn
lo i theo tớnh t ng tỏc gi a cỏc khoa h c...
M i cỏch phõn lo i khoa h c d a trờn m t tiờu th c riờng cú ý ngh a ng d ng
nh t nh, nh ng u ch ra c m i liờn h gi a cỏc khoa h c, l c s nh n d ng
c u trỳc c a h th ng tri th c khoa h c. S phỏt tri n c a khoa h c luụn d n n s
phỏ v ranh gi i c ng nh c trong phõn lo i khoa h c, do ú m i cỏch phõn lo i c n
c xem nh h th ng m , ph i luụn luụn c b sung v phỏt tri n.

1.2. CễNG NGH
1.2.1. Khỏi ni m v cụng ngh
1. K thu t:
Trong nh ng ngy u cụng nghi p húa, ng i ta s d ng r t ph bi n thu t ng
k thu t (Engineering) v i ý ngh a l cỏc gi i phỏp th c hi n m t lo i cụng vi c hay
cụng c c s d ng trong s n xu t lm t ng hi u qu s n xu t.
Thớ d : K thu t bụi tr n ch ng n mũn kim lo i trong cỏc chi ti t mỏy.
Ngy nay, thu t ng "K thu t'' h u nh ch cũn gi l i m t ý ngh a h p nh
nh ngh a sau:
''K thu t l b t k ki n th c kinh nghi m ho c k n ng cú tớnh ch t h th ng
ho c th c ti n c s d ng cho vi c ch t o s n ph m ho c ỏp d ng vo cỏc quỏ


21

trình s n xu t, qu n lý ho c th ng m i, công nghi p ho c trong các l nh v c khác
nhau cu đ i s ng xã h i''.
Thu t ng k thu t mang m t ý ngh a h p h n: nó ch nh ng y u t v t ch t và
v t th , ch ng h n nh máy móc, thi t b và s tác nghi p, v n hành c a con ng i.
Khi xu t hi n thu t ng công ngh s n xu t, lúc đ u nó đ c hi u là quy trình k
thu t dùng trong dây chuy n s n xu t, v sau khái ni m công ngh s n xu t đ c hi u
theo ngh a r ng h n và d n n đ nh nh ngày nay.
2. Công ngh
Theo quan đi m c a ESCAP (Trung tâm chuy n giao công ngh Châu Á - Thái
Bình D ng), thì công ngh s n xu t là t t c nh ng gì liên quan đ n vi c bi n đ i tài
nguyên đ u vào thành hàng hoá đ u ra c a quy trình s n xu t. H th ng công ngh
s n xu t bao g m 4 ph n:
a) Ph n k thu t (Technoware): H th ng máy móc, thi t b đ ng b c a các dây
chuy n s n xu t.
b) Ph n thông tin (Infoware): Thông tin v quy trình s n xu t hay các bí quy t k

thu t cho m t h s n xu t.
c) Ph n con ng i (Humanware): Trình đ tay ngh , k n ng c a ng i lao đ ng
tr c ti p.
d) Ph n t ch c (Orgaware): Trình đ t ch c qu n lí, đi u hành s n xu t c a các
nhà máy, xí nghi p, công ty…
Công ngh (Technology) là thu t ng g i t t c a công ngh s n xu t bao g m hai
ph n: ph n k thu t và ph n thông tin. Ph n k thu t c a công ngh g i là ph n c ng
(Hardware). Ph n thông tin c a công ngh g i là ph n m m (Software).
Nh v y, công ngh là h th ng thi t b k thu t và thông tin v quy trình s n
xu t đ c áp d ng trong quá trình ch bi n tài nguyên thành s n ph m hàng hoá và
d ch v .
V b n ch t, công ngh là k t qu c a quá trình áp d ng các thành t u khoa h c
vào s n xu t. Công ngh là s n ph m c a lao đ ng trí tu sáng t o c a con ng i trong
l nh v c s n xu t. Công ngh là t h p nhi u công đo n c a quy trình ng d ng ki n
th c khoa h c vào s n xu t và ph ng ti n đ ch bi n tài nguyên v t ch t thành s n
ph m hàng hoá.
Khái ni m công ngh đ c s d ng r ng rãi vào t t c các l nh v c c a cu c s ng
con ng i. Công ngh đ c dùng không ch trong s n xu t v t ch t mà còn trong các ho t
đ ng xã h i. Thí d : công ngh sinh h c, công ngh thông tin, công ngh qu n lí, công
ngh giáo d c
Tuy nhiên, công ngh luôn g n ch t v i công nghi p. Công nghi p và công ngh
là hai m t c a m t th c th th ng nh t. Công ngh là n n t ng c a công nghi p, còn
công nghi p là ph ng th c chuy n t i công ngh vào cu c s ng.
Hi n đ i hoá g n ch t v i công nghi p hoá n n s n xu t, vì nòng c t c a hi n đ i
hoá là công nghi p hoá. Công nghi p hoá ph i d a vào công ngh tiên ti n trình đ


22

phơng pháp luận nghiên cứu khoa học

cao. Cụng nghi p hi n i v i cụng ngh cao m h trung tõm l mỏy tớnh i n t , t o
kh n ng t ng hoỏ hon ton trong cỏc dõy chuy n s n xu t, em l i n ng su t v
hi u qu s n xu t r t l n.
Trong n n cụng nghi p hi n i m t ph n lao ng s c l c v trớ tu giao cho
mỏy múc m nhi m. Rụb t thụng minh thay v trớ con ng i trong nh ng lao ng
chớnh xỏc n ng nh c v c h i. Nh ng dõy chuy n c i n t (Mechatronic) i u
khi n b ng mỏy tớnh, hon ton t ng t khõu tớnh toỏn, thi t k n khõu nh p v t
li u, gia cụng, l p rỏp, ki m tra thnh ph m nh p kho. Con ng i ng bờn c nh dõy
chuy n lm nhi m v ch huy, i u ch nh v ki m tra chỳng, t ú xu t hi n thu t ng
cụng ngh cao.
Cụng ngh cao l m t khỏi ni m núi v n n s n xu t trỡnh tinh x o nh t v i
nh ng c i m sau õy:
+ H th ng thi t b c thi t k t ng hon ton, mỏy múc cú k t c u ph c
t p nh ng v n hnh n gi n.
+ Quy trỡnh k thu t s n xu t h t s c tinh vi (cỏc bớ quy t cụng ngh ).
+ Mỏy múc, thi t b s n xu t tiờu th r t ớt n ng l ng, nguyờn v t li u s n xu t
c s d ng r t ti t ki m v nguyờn li u tỏi t o c s d ng nhi u nh t.
+ N ng xu t lao ng r t cao, s n ph m hng hoỏ cú ch t l ng t t.
+ Nh mỏy c thi t k khộp kớn, ph th i c tinh l c, khụng gõy ụ nhi m mụi
tr ng.
N n s n xu t v i cụng ngh hi n i cú hm l ng trớ tu cao. N u tr c õy
hi u qu kinh t d a ch y u vo v n u t v s c lao ng n gi n, n ng nh c
chi m t i 60% n 70% c c u giỏ thnh, thỡ ngy nay trong s n ph m cụng ngh cao
ch t xỏm chi m 70 n 75% c c u y. Cú nh ng m t hng nh : i n t , tin h c, d c
ph m nguyờn li u chi m 1-3% giỏ thnh, s c lao ng 12%, cũn l i dnh cho u t
ki n th c mua bớ quy t cụng ngh , th c hnh thớ nghi m, s n xu t th .
Hi n t i cỏc n c phỏt tri n ang chỳ tr ng vo nh ng m i nh n sau õy:
- Cụng ngh i n t , tin h c, vi n thụng, trong ú cú cụng ngh thụng tin, t ng
hoỏ;

- Cụng ngh s n xu t v t li u m i nh : ch t d o, kim lo i m i, g m v v t li u t h p
(Compozit);
- Cụng ngh sinh h c bao g m: k thu t vi sinh, sinh h c phõn t v cụng ngh
gen;
- Cụng ngh s n xu t n ng l ng m i nh : n ng l ng h t nhõn, n ng l ng m t
tr i, n ng l ng s c giú;
- Cụng ngh hng khụng v tr bao g m: s n xu t cỏc ph ng ti n v n chuy n
trong v ngoi khớ quy n, nghiờn c u s d ng ti nguyờn ngoi trỏi t.
- Cụng ngh b o v mụi tr ng
M c tiờu lõu di c a Vi t Nam l CNH, H H t n c nh m c i bi n n c ta
thnh m t n c cụng nghi p cú c s v t ch t v k thu t hi n i, cú c c u kinh t
h p lớ, quan h s n xu t ti n b , phự h p v i trỡnh s n xu t, m c s ng v t ch t v


23

tinh th n cao, qu c phòng và an ninh v ng ch c” (Ngh quy t TW 7). Vì v y chúng ta
ph i th c hi n hàng lo t các bi n pháp nh m:
- Thúc đ y quá trình đ i m i công ngh trong l nh v c s n xu t v t ch t và ho t
đ ng xã h i.
- Phát tri n kh n ng, đi u ki n ti p nh n và ng d ng công ngh cao c a các
n c tiên ti n.
- Khai thác tài nguyên thiên nhiên h p lý và b o v môi tr ng s ng c a con
ng i.
- Xây d ng và phát tri n ti m l c KH&CN qu c gia, t o thành n ng l c n i sinh,
ti p thu công ngh m i và ra quy t đ nh chính xác trong qu n lý xã h i.
- T ng c ng ch t l ng s n xu t hàng hoá.
a khoa h c và k thu t h tr mi n núi, vùng dân t c ít ng i.
Các nhà khoa h c d báo h ng đi c a công ngh Vi t Nam trong nh ng n m đ u
c a th k XXI s là:

- Phát tri n các công ngh ph c v cho s phát tri n ngành công nghi p và d ch
v đi n t , tin h c, vi n thông, công ngh thông tin vi đi n t và t đ ng hoá;
- Phát tri n công ngh vi sinh, t bào, gen… ph c v cho ngành nông nghi p lai
t o gi ng m i, ngành công nghi p b o qu n và ch bi n th c ph m…;
- Phát tri n công ngh d ch v khai thác, ch bi n tài nguyên quý, hi m nh : d u
m , khoáng s n quý và ch t o v t li u m i;
- Công ngh b o v môi tr ng [21] (Ph m Vi t V ng, 2004).
1.2.2. Chuy n giao công ngh
Cách m ng khoa h c và k thu t hi n đ i đã làm thay đ i b m t th gi i. Thang
giá tr xã h i đ c đo b ng trí tu . Trí tu đã tr thành s n ph m cao c p có giá tr và
giá tr s d ng. S n ph m trí tu đã có m i giao l u trên th tr ng hi n đ i và b n
thân nó c ng t o ra th tr ng có s c c nh tranh m nh m . Các nhà t ng lai h c
kh ng đ nh: T ng lai s thu c v dân t c nào có ti m l c trí tu cao, ch không thu c
v nh ng n c giàu có tài nguyên, b i vì trí tu con ng i là c s th t s cho m i s
phát tri n khoa h c và kinh t - xã h i.
Vi c ng d ng các thành t u khoa h c đã làm rút ng n th i gian đ i m i công ngh .
Kh n ng thay đ i công ngh đ c d tính tr c. Máy móc có tính m m d o, linh ho t,
ph ki n d thay th , đ m b o không b l c h u so v i công ngh m i. Vi c đ i m i công
ngh di n ra nhanh chóng k c s l ng và t c đ trên ph m vi toàn th gi i t đó t o nên
quá trình chuy n giao công ngh . Chuy n giao công ngh là n i g p g gi a khoa h c và
th tr ng.
V b n ch t, chuy n giao công ngh là chuy n giao quy n s h u trí tu , thông
qua d ch v th ng m i có t ch c.
Chuy n giao công ngh theo khái ni m c a UNESCO bao hàm: chuy n giao
thi t k k thu t, chuy n giao ki n th c v quy trình s n xu t, chuy n giao kinh
nghi m t ch c qu n lý và ho t đ ng t v n trong l nh v c s n xu t. Tuy nhiên,


24

phơng pháp luận nghiên cứu khoa học

chuy n giao cụng ngh chỳ tr ng hai ph n m t cỏch ng b : ph n k thu t v ph n
thụng tin.
Ph n k thu t c chuy n giao b ng d ch v th ng m i thụng th ng, ph n
thụng tin c chuy n giao b ng nh ng tho thu n c a hai bờn chuy n giao v ti p
nh n.
Chuy n giao cụng ngh c th c hi n b i hai ngu n:
+ Ngu n th nh t, chuy n giao t n i phỏt minh n cỏc xớ nghi p ng d ng s n
xu t g i l chuy n giao d c. N i dung cụng ngh theo con ng chuy n giao d c
hon ton m i, l n u tiờn c a vo s n xu t. õy l con ng ng n nh t c a
chu trỡnh nghiờn c u ng d ng. Tuy nhiờn, con ng ny ch a nh ng y u t m o
hi m vỡ cụng ngh m i ch a c th thỏch.
+ Ngu n th hai, chuy n giao t c s s n xu t cú trỡnh cụng ngh cao n c
s s n xu t cũn y u kộm, g i l chuy n giao ngang. Ngu n chuy n giao ny ớt m o
hi m h n vỡ cụng ngh c th c ti n th thỏch, nh ng bờn mua cụng ngh th ng b
thua thi t, b i vỡ trong th tr ng c nh tranh khụng m t xớ nghi p no l i bỏn bớ quy t
cụng ngh m i nh t cho i th c nh tranh.
Cho nờn trong quỏ trỡnh chuy n giao cụng ngh
n c ta, c bi t l quỏ trỡnh
nh p ngo i cụng ngh ph i th n tr ng v th c hi n ỳng cỏc quy nh c a Nh n c,
th hi n trong cỏc nguyờn t c d i õy:
- Cụng ngh nh p ngo i ph i l cụng ngh tiờn ti n, n u t t i trỡnh tiờn ti n
nh t thỡ ú l i u lý t ng;
- Cụng ngh nh p ngo i ph i giỳp ta t n d ng h t cỏc ngu n l c s n xu t trong
n c;
- Cụng ngh nh p ngo i ph i thỳc y s phỏt tri n cụng ngh qu c gia;
- Cụng ngh nh p ngo i ph i phự h p v i trỡnh s n xu t c a cụng nhõn Vi t
Nam v em l i hi u qu cao;
- Cụng ngh nh p ngo i khụng gõy ụ nhi m mụi tr ng.

Chuy n giao cụng ngh c th c hi n c
trong n c v qu c t . Chuy n giao
cụng ngh cú ý ngh a th c ti n to l n i v i t ng qu c gia v v i c th gi i.
V i ý ngh a v n hoỏ - khoa h c, chuy n giao cụng ngh v a kớch thớch quỏ trỡnh
lao ng sỏng t o c a cỏc nh khoa h c, nú v a thỳc y quỏ trỡnh s n xu t b ng vi c
ng d ng nhanh chúng cỏc thnh t u khoa h c. Chuy n giao cụng ngh m b o tớnh
phỏp lý c a cỏc ch th sỏng t o v quy n s d ng h p phỏp cỏc thnh qu khoa h c
cỏc c s s n xu t.
V i ý ngh a kinh t - th ng m i, nú giỳp m r ng s h p tỏc giao l u kinh t khoa h c - k thu t gi a cỏc khu v c trong n c v qu c t , t ú lm rỳt ng n
kho ng cỏch s khỏc bi t trỡnh phỏt tri n kinh t - v n hoỏ - khoa h c - k thu t
gi a cỏc khu v c v t o i u ki n cỏc qu c gia cựng phỏt tri n.
th p niờn ny, Chõu - Thỏi Bỡnh D ng l n i h i t giao l u c a cỏc ln
súng chuy n giao cụng ngh lm cho khu v c ny cú tri n v ng tr thnh n i cú nh p


25

đ phát tri n kinh t cao so v i các khu v c khác trên th gi i. Vi t Nam chúng ta
trong khu v c phát tri n đó.
th c hi n m c tiêu CNH, H H đ t n c, m t trong nh ng con đ ng quan
tr ng c a chúng ta là ph i nh p công ngh tiên ti n, v i chi n l c chung là: B c đ u
thích nghi v i công ngh n c ngoài đ áp d ng có k t qu vào s n xu t, d n d n c i
ti n công ngh nh p ngo i đ có s n ph m t t h n, khi n ng l c KH&CN đ m nh thì
v n lên sáng t o công ngh Vi t Nam có s c c nh tranh v i công ngh th gi i.
Quá trình chuy n giao công ngh thành công Nh t B n và các n c ông Nam
Á đ c th c hi n trong kho ng 30 n m. V i kinh nghi m cu th gi i và ti m l c c a
b n thân, chúng ta có th th c hi n quá trình đó nhanh h n.
Chuy n giao công ngh là ho t đ ng ph c t p có các m c đ , chi u sâu khác
nhau, đó là: trao ki n th c, trao ph ng ti n k thu t, trao chìa khoá sau khi xây d ng
nhà máy, trao chìa khoá sau khi đã s n xu t ra s n ph m, trao th tr ng truy n th ng

tiêu th s n ph m, m c sâu nh t là đ u t t b n.
Chúng ta đang tranh th t i đa m i kh n ng c a chuy n giao công ngh đ nhanh
chóng phát tri n kinh t , ti n k p trình đ các n c trong khu v c
1.2.3. So sánh ý ngh a gi a khoa h c và công ngh
Các nhà xã h i h c xem xét công ngh nh m t thi t ch xã h i quy đ nh s phân
công lao đ ng xã h i, c c u công ngh và công nghi p.
Có th so sánh v m t ý ngh a KH&CN: công ngh đã đ c xác nh n qua th
nghi m đã đ c ki m ch ng, là không còn r i ro v m t k thu t th c hi n - ngh a là
đã qua giai đo n nghiên c u đ b c vào giai đo n v n hành n đ nh, đ đi u ki n kh
thi v m t k thu t đ chuy n giao cho ng i s d ng. So sánh các đ c đi m khoa h c
và công ngh [15] (V Cao àm, 2005):
B ng 1.1: So sánh các đ c đi m c a khoa h c và công ngh
T Khoa h c
Công ngh
T
1
Lao đ ng linh ho t và tính Lao đ ng b đ nh khuôn theo quy đ nh.
sáng t o cao
2
Ho t đ ng khoa h c luôn Ho t đ ng công ngh đ c l p l i theo chu
đ i m i, không l p l i
k .
3
NCKH mang tính xác su t.
i u hành công ngh mang tính xác đ nh.
4
Có th mang m c đích t Có th không mang tính t thân.
thân
5
Phát minh khoa h c t n t i Sáng ch công ngh t n t i nh t th i và b tiêu

mãi mãi v i th i gian.
vong theo l ch s ti n b k thu t
6
S n ph m khó đ c đ nh S n ph m đ nh hình theo thi t k .
hình tr c.
7
S n ph m mang đ c tr ng
c tr ng c a s n ph m tu thu c đ u vào.
thông tin.


26

phơng pháp luận nghiên cứu khoa học

C ng c n nh n m nh thờm r ng:
- Khoa h c luụn h ng t i tỡm tũi tri th c m i;
- Cụng ngh h ng t i tỡm tũi quy trỡnh t i u;
y c ng l ớch i t i c a NCKH.
1.3. NGHIấN C U KHOA H C
NCKH l m t quỏ trỡnh nh n th c chõn lý khoa h c, l m t ho t ng trớ tu c
thự; nú tuõn theo nh ng quy lu t chung nh t c a s nh n th c, tuõn theo nh ng quy
lu t sỏng t o khoa h c v tuõn theo nh ng quy lu t chung, ph bi n c a lụgic nghiờn
c u m t ti khoa h c núi riờng. ng th i NCKH c ng ch u s chi ph i c a nh ng
quy lu t c thự c a vi c nghiờn c u i t ng, ch u s chi ph i c a tớnh ch t riờng
c a i t ng nghiờn c u.
Thnh t u c a NCKH l do cỏc cụng trỡnh nghiờn c u c th vun p nờn. Hi u
qu c a m t cụng trỡnh lý thuy t hay th c nghi m ph thu c vo vi c t ch c, i u
khi n v i u ch nh t i u lụgic c a cụng trỡnh NCKH ú.
HVCH lm LVThS, NCS vi t cỏc chuyờn v LATS v.v... u c xem l m t

cụng trỡnh khoa h c. Quỏ trỡnh lm nh ng cụng vi c ny c ng c g i l NCKH [15]
(V Cao m, 2005).
1.3.1. Khỏi ni m v nghiờn c u khoa h c
NCKH l quỏ trỡnh nh n th c chõn lý khoa h c, m t ho t ng trớ tu c thự
b ng nh ng PPNC nh t nh tỡm ki m, ch ra m t cỏch chớnh xỏc v cú m c ớch
nh ng i u m con ng i ch a bi t n (ho c bi t ch a y ), t c l t o ra s n
ph m m i d i d ng tri th c m i, cú giỏ tr m i v nh n th c ho c ph ng phỏp.
NCKH l s tỡm ki m nh ng i u m khoa h c ch a bi t: ho c l phỏt hi n b n ch t
s v t, phỏt tri n nh n th c khoa h c v th gi i; ho c l sỏng t o ph ng phỏp m i v
ph ng ti n k thu t m i lm bi n i s v t ph c v cho m c tiờu ho t ng c a con
ng i.
NCKH l lo i ho t ng c bi t. Nú c bi t ch ú l cụng vi c tỡm ki m nh ng
i u ch a bi t v ng i nghiờn c u hon ton khụng th hỡnh dung c, ho c khụng th
hỡnh dung th t chớnh xỏc k t qu d ki n. i u ny khỏc bi t hon ton v i hng lo t ho t
ng khỏc trong i s ng xó h i, ch ng h n, khi xõy d ng m t to nh thỡ ng i k s xõy
d ng ó hỡnh dung r t rừ cụng trỡnh c a mỡnh, t a i m xõy d ng, h ng nh, di n tớch
xõy d ng, phong cỏch ki n trỳc, k t c u, b trớ n i th t, b trớ ngo i th t v chi phớ xõy
d ng.
Cú th núi, NCKH l s tỡm tũi, khỏm phỏ trong m t th gi i hon ton ch a
c bi t n v k t qu tỡm ki m ra sao c ng khụng th d ki n tr c m t cỏch chi
ti t.
Chớnh vỡ v y, m trong NCKH, m i ng i nghiờn c u c n a ra m t ho c m t
s nh n nh s b v k t qu nghiờn c u cu i cựng, g i ú l gi thuy t nghiờn c u
ho c gi thuy t khoa h c.


27

Gi thuy t nghiên c u ho c gi thuy t khoa h c là m t phán đoán v b n ch t
đ i t ng nghiên c u. Theo phán đoán này, ng i nghiên c u ti p t c đi tìm ki m các

lu n c đ ch ng minh. R t có th k t qu nghiên c u s xác nh n gi thuy t khoa h c
đ t ra ban đ u là đúng. Khi đó, ng i nghiên c u kh ng đ nh đ c lu n đi m khoa
h c c a mình. Nh ng r t có th k t qu nghiên c u s ph đ nh hoàn toàn phán đoán
ban đ u, t c gi thuy t khoa h c, khi đó, ng i ta nói, gi thuy t khoa h c b bác b .
R t cu c, toàn b quá trình NCKH ch ng qua là quá trình tìm ki m các lu n c đ
ch ng minh ho c bác b gi thuy t khoa h c, t c lu n đi m khoa h c c a tác gi .
Nh v y, trong quá trình tìm ki m câu tr l i cho m t v n đ khoa h c, m i
ng i có th đ a ra nh ng cách gi i thích khác nhau. K t thúc c a quá trình nghiên
c u s xác nh n m t gi thuy t đ c ch ng minh là đúng, m t s gi thuy t khác đ c
ch ng minh là sai. Trong NCKH, m t gi thuy t b bác b c ng là m t k t qu nghiên
c u. M t gi thuy t b ch ng minh là sai có ngh a r ng, ng i nghiên c u đã ch ng
minh không t n t i b n ch t đó trong khoa h c. Nh v y, ch ng minh gi thuy t
khoa h c, th ng khi c ng nói ch ng minh lu n đi m khoa h c luôn là m t nhi m
v c a ng i nghiên c u, là n i dung c b n, xuyên su t quá trình NCKH, là công
vi c nh t thi t ph i th c hi n trong quá trình NCKH.
Cu i cùng, m t lu n đi m khoa h c ph i đ c công b tr c c ng đ ng khoa
h c. M i ng i nghiên c u ph i bi t trình bày lu n đi m khoa h c c a mình.
Quá trình NCKH đ c th c hi n theo 4 b c nh sau:
B c 1: L a ch n đ tài nghiên c u;
B c 2: Xây d ng lu n đi m khoa h c;
B c 3: Ch ng minh lu n đi m khoa h c;
B c 4: Trình bày lu n đi m khoa h c.
1.3.2. Phân lo i nghiên c u khoa h c
Có nhi u cách phân lo i NCKH. Trong ph n này s đ c p hai cách phân lo i:
theo ch c n ng nghiên c u và theo các giai đo n nghiên c u .
1. Phân lo i theo ch c n ng nghiên c u
Nghiên c u mô t là nghiên c u nh m đ a ra m t h th ng tri th c v nh n d ng
s v t, giúp phân bi t đ c s khác nhau v b n ch t gi a s v t này v i s v t khác.
N i dung mô t có th bao g m mô t hình thái, đ ng thái, t ng tác; mô t đ nh tính
t c các đ c tr ng v ch t c a s v t; mô t đ nh l ng nh m ch rõ các đ c tr ng v

l ng c a s v t.
Nghiên c u gi i thích là nh ng nghiên c u nh m làm rõ nguyên nhân d n đ n s
hình thành và quy lu t chi ph i quá trình v n đ ng c a s v t. N i dung c a gi i thích
có th bao g m gi i thích ngu n g c; đ ng thái; c u trúc; t ng tác; h u qu ; quy
lu t chung chi ph i quá trình v n đ ng c a s v t.
Nghiên c u gi i pháp là lo i nghiên c u nh m làm ra m t s v t m i ch a t ng
t n t i. Khoa h c không bao gi d ng l i mô t và gi i thích mà luôn h ng vào s
sáng t o các gi i pháp làm bi n đ i th gi i.


28

ph−¬ng ph¸p luËn nghiªn cøu khoa häc

Nghiên c u d báo là nh ng nghiên c u nh m nh n d ng tr ng thái c a s v t
trong t ng lai. M i d báo đ u ph i ch p nh n nh ng sai l ch, k c trong nghiên
c u t nhiên và xã h i. S sai l ch trong các k t q a d báo có th do nhi u nguyên
nhân: sai l ch khách quan trong k t qu quan sát; sai l ch do lu n c b bi n d ng
trong s tác đ ng c a các s v t khác; môi tr ng c ng luôn có th bi n đ ng, v.v...
2. Phân lo i theo các giai đo n c a nghiên c u
Theo các giai đo n c a nghiên c u, ng i ta phân chia thành nghiên c u c b n;
nghiên c u ng d ng và tri n khai.
Nghiên c u c b n (fundamental research, c ng g i là basic research) là nh ng
nghiên c u nh m phát hi n thu c tính, c u trúc, đ ng thái các s v t, t ng tác trong n i
b s v t và m i liên h gi a s v t này v i các s v t khác. S n ph m nghiên c u c b n
có th là các khám phá, phát hi n, phát minh, d n đ n vi c hình thành m t h th ng lý
thuy t có giá tr t ng quát, nh h ng đ n m t ho c nhi u l nh v c khoa h c. Ví d :
Newton phát minh đ nh lu t h p d n v tr , Marx phát hi n quy lu t giá tr th ng d …
Nghiên c u c b n đ c phân chia thành hai lo i: nghiên c u c b n thu n tuý và nghiên
c u c b n đ nh h ng.

Nghiên c u c b n thu n tuý ho c nghiên c u thu n tuý (pure fundamental
resarch ho c pure research) đ c g i là nghiên c u c b n t do, ho c nghiên c u c
b n không đ nh h ng, là nh ng nghiên c u v b n ch t s v t đ nâng cao nh n th c,
ch a có ho c ch a bàn đ n ý ngh a ng d ng.
Nghiên c u c b n đ nh h ng (oriented fundamental research), là nh ng nghiên
c u c b n đã d ki n tr c m c đích ng d ng. Các ho t đ ng đi u tra c b n tài
nguyên, kinh t , xã h i, v.v… đ u có th xem là nghiên c u c b n đ nh h ng.
Nghiên c u c b n đ nh h ng đ c chia thành nghiên c u n n t ng (background
research) và nghiên c u chuyên đ (thematic research).
Nghiên c u n n t ng là nh ng nghiên c u v quy lu t t ng th c a m t h th ng s
v t. Ho t đ ng đi u tra c b n tài nguyên và các đi u ki n thiên nhiên nh đ a ch t, đ i
d ng, khí quy n, khí t ng; đi u tra c b n kinh t , xã h i đ u thu c lo i nghiên c u n n
t ng.
Nghiên c u chuyên đ là nghiên c u v m t hi n t ng đ c bi t c a s v t, ví d
tr ng thái plasma c a v t ch t, b c x v tr , gen di truy n. Nghiên c u chuyên đ v a
d n đ n hình thành nh ng c s lý thuy t, mà còn d n đ n nh ng ng d ng có ý ngh a
th c ti n.
Nghiên c u ng d ng (applied research) là s v n d ng quy lu t đ c phát hi n t
nghiên c u c b n đ gi i thích m t s v t; t o ra nh ng nguyên lý m i v các gi i
pháp và áp d ng chúng vào s n xu t và đ i s ng. Gi i pháp đ c hi u theo m t ngh a
r ng nh t c a thu t ng này; có th là m t gi i pháp v công ngh , v v t li u, v t
ch c và qu n lý. M t s gi i pháp công ngh có th tr thành sáng ch . C n l u ý
r ng, k t qu c a nghiên c u ng d ng thì ch a ng d ng đ c.
có th đ a k t qu
nghiên c u ng d ng vào s d ng thì còn ph i ti n hành m t lo i hình nghiên c u
khác, có tên g i là tri n khai.


29

Tri n khai (c ng g i là technological experimental development, c ng g i là
experimental development, nói t t là development), còn g i là tri n khai th c nghi m,
là s v n d ng các lý thuy t đ đ a ra các hình m u (prototype) v i nh ng tham s
kh thi v k thu t. Ho t đ ng tri n khai g m 3 giai đo n:
T o v t m u (prototype), là giai đo n th c nghi m nh m t o ra đ c s n ph m,
ch a quan tâm đ n quy trình s n xu t và quy mô áp d ng.
T o công ngh còn g i là giai đo n “làm pilot’’, là giai đo n tìm ki m và th
nghi m công ngh đ s n xu t ra s n ph m theo m u (prototype) v a thành công trong
giai đo n th nh t.
S n xu t th lo t nh , còn g i là s n xu t “Serie 0’’ (Lo t 0). ây là giai đo n
ki m ch ng đ tin c y c a công ngh trên quy mô nh , th ng g i là quy mô s n xu t
bán đ i trà, còn đ c g i là quy mô bán công nghi p. Toàn b các lo i hình nghiên
c u và m i liên h gi a các lo i hình nghiên c u đ c trình bày trong s đ trên Hình
1.1.
Nghi n c u
c b n thu n tuý
Nghi n c u
n n t ng

Nghi n c u
c b n
Nghiên c u
c b n đ nh h ng

Nghi n c u
chuy n đ

Nghiên c u
ng d ng
Làm ra v t m u

(Prototype)
Tri n khai
Ch t o c ng ngh
đ ch t o prototype

S n xu t lo t nh
theo prototype

Hình 1.1: Quan h gi a các lo i hình nghiên c u
Khái ni m tri n khai đ c áp d ng c trong nghiên c u công ngh và nghiên
c u xã h i: ch t o m u công ngh m i ho c s n ph m m i; th nghi m m t
ph ng pháp gi ng d y các l p thí đi m; ch đ o thí đi m m t mô hình qu n lý
m i t i m t c s đ c l a ch n.
S phân chia lo i hình nghiên c u nh trên đây đ c th ng nh t s d ng ph bi n
trên th gi i. Phân chia là đ nh n th c rõ b n ch t c a nghiên c u khoa h c, đ có c


30

phơng pháp luận nghiên cứu khoa học

s l p k ho ch nghiờn c u, c th hoỏ cỏc cam k t trong h p ng nghiờn c u gi a
cỏc i tỏc.
Tuy nhiờn, trờn th c t , trong m t ti cú th ch t n t i m t lo i nghiờn c u,
song c ng cú th t n t i c ba l ai nghiờn c u, gi a chỳng cú m i liờn h r t ch t ch ,
ho c t n t i hai trong ba lo i hỡnh nghiờn c u.
1.3.3. S n ph m c a nghiờn c u khoa h c
1. c i m c a s n ph m nghiờn c u khoa h c
Trong m i tr ng h p, s n ph m c a nghiờn c u khoa h c l thụng tin, b t k ú
l khoa h c t nhiờn, khoa h c xó h i hay khoa h c cụng ngh .

Xột v c s lụgic, s n ph m c a NCKH bao g m:
- Cỏc lu n i m c a tỏc gi ó c ch ng minh ho c b bỏc b . Lu n i m khoa
h c bi u hi n thụng qua nh ng hỡnh th c khỏc nhau, tu thu c khoa h c. Cú th l
nh ng nh lý trong toỏn h c ( nh lý Thales, nh lý Ferma); nh ng nh lu t trong
v t lý h c ( nh lu t Newton); nh ng quy lu t trong cỏc nghiờn c u xó h i (Quy lu t
giỏ tr th ng d c a Marx, Quy lu t bn tay vụ hỡnh c a Adam Smith); nh ng nguyờn
lý trong k thu t (nguyờn lý mỏy phỏt i n, nguyờn lý ng c ph n l c), v.v
- Cỏc lu n c ch ng minh ho c bỏc b lu n i m. Lu n c l nh ng s ki n
khoa h c ó c ki m nghi m l ỳng ho c sai v i lu n i m trong th c t .
Lu n i m hay lu n c u l nh ng s n ph m nghiờn c u [7] (E. Bright Wilson, Jr.,
1991).
2. V t mang thụng tin
S n ph m khoa h c l thụng tin. Tuy nhiờn, chỳng ta khụng th ti p xỳc tr c ti p
v i thụng tin, m ch cú th ti p xỳc v i thụng tin qua cỏc ph ng ti n trung gian l
v t mang thụng tin. M i ho t ng liờn quan n vi c xem xột ho c ỏnh giỏ s n ph m
c a NCKH u c th c hi n thụng qua cỏc v t mang thụng tin.
V t mang thụng tin v cỏc k t qu NCKH cú th bao g m:
V t mang v t lý: sỏch bỏo, b ng õm, b ng hỡnh. Chỳng ta ti p nh n c thụng tin
nh c, xem, nghe, v.v thụng qua nh ng v t mang ny.
V t mang cụng ngh : m t v t d ng c s n xu t ra cho chỳng ta hi u c
nh ng thụng tin v nguyờn lý v n hnh c a nú, cụng ngh v v t li u c s d ng
ch t o ra nú, v.v Chỳng ta khụng th c c, khụng th nghe ho c xem c
nh ng thụng tin, m ch cú th c m nh n v hi u c t t c nh ng thụng tin liờn quan
n v t ph m ny. M t cỏch quy c, g i ú l nh ng v t mang cụng ngh .
V t mang xó h i: m t ng i ho c m t nhúm ng i cựng nhau chia s m t quan
i m khoa h c, cựng i theo m t tr ng phỏi khoa h c, cựng nuụi d ng m t ý t ng
khoa h c ho c m t bớ quy t cụng ngh . Chỳng ta cú th ho c khụng th khai thỏc
c nh ng thụng tin t h .
ng nhiờn, õy l lo i v t mang r t c bi t, khỏc h n
lo i v t mang v t lý v v t mang cụng ngh .

3. M t s s n ph m c bi t c a nghiờn c u khoa h c