KINH NGHIỆM sử DỤNG POWERPOINT và một số PHẦN mềm hỗ TRỢ để THIẾT kế bài GIẢNG điện tử

MỤC LỤC
Trang
Nội dung đề tài
I. Tên đề tài
II. Lý do chọn đề tài
III. Phạm vi, thời gian thực hiện đề tài
C. Nội dung chính của đề tài
I. Khảo sát thực tế
II. Số liệu điều tra trước khi thực hiện
III. Các biện pháp thực hiện
1. Tạo bố cục bài giảng
2. Tạo các đối tượng trên một Slides.
3. Thiết lập chế độ trình chiếu
4. Trình chiếu bài giảng
5. Sử dụng một số phần mềm hỗ trợ
6. Sử dụng một số công cụ hỗ trợ khác
D. Kết luận
I. Kết quả thực hiện có so sánh đối chứng
1. Kết quả về mặt định tính
2. Kết quả về mặt định lượng
II. Những kiến nghị và đề nghị sau quá trình thực hiện đề tài

2
2
2
4
5
5
6
8
10

11
26
29
29
32
45
45
45
46
47

I. TÊN ĐỀ TÀI:
"KINH NGHIỆM SỬ DỤNG POWERPOINT VÀ MỘT SỐ
PHẦN MỀM HỖ TRỢ ĐỂ THIẾT KẾ BÀI GIẢNG ĐIỆN TỬ"

II. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI:

Sự phát triển của xã hội được thể hiện ở tất cả các lĩnh vực trong cuộc
sống. Từ lĩnh vực Kinh tế - Chính trị - Văn hoá, Khảo cổ học, ... và đặc biệt là

1


lĩnh vực Công nghệ thông tin - Một lĩnh vực mà hiện nay đang thâm nhập và có
ý nghĩa quyết định đến sự phát triển của hầu hết các lĩnh vực khác.
Cụm từ "Công nghệ Thông tin" xuất hiện trong lịch sử cách đây không
lâu nhưng nó đã nhanh chóng quen thuộc và cần thiết đối với mọi người.
Đánh giá được tầm quan trọng của lĩnh vực Công nghệ Thông tin trong
công cuộc công nghiệp hoá - Hiện đại hoá đất nước, Đảng và Nhà nước ta đã đặt
ra mục tiêu cho sự phát triển về chính trị là "Xây dựng một chính phủ điện tử".

Trong chế độ của chính phủ điện tử, người ta có thể ngồi ở nhà mà vẫn gửi
(hoặc nhận) được công văn, báo cáo, quyết định... lên cấp trên hoặc xuống cấp
dưới, có thể tham gia một lớp học hoặc một cuộc họp, thậm chí có thể phát biểu,
tranh luận trong cuộc họp mà mỗi đại biểu ở cách xa nhau hàng trăm, hàng ngàn
cây số.
Chỉ thị số 58-CT/TW của Bộ Chính trị về đẩy mạnh ứng dụng và phát
triển CNTT trong sự nghiệp công nghiệp hoá và hiện đại hoá đã chỉ rõ: "Ứng
dụng và phát triển CNTT là một nhiệm vụ ưu tiên trong chiến lược phát triển
kinh tế - xã hội, là phương tiện chủ lực để đi tắt, đón đầu, rút ngắn khoảng
cách phát triển so với các nước đi trước".
Quyết định 331/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt chương
trình phát triển nguồn nhân lực về CNTT đến năm 2010 đã đề ra: "Phổ cập các
kiến thức và kỹ năng sử dụng máy tính và Internet đến 100% cán bộ, công
chức và viên chức, 100% sinh viên đại học và cao đẳng, 100% học sinh trung
học chuyên nghiệp, trung học nghề và THPT, 50% HS THCS và một bộ phận
dân cư có nhu cầu".
Với tinh thần đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã chọn năm học 2008 - 2009 là
năm học "Đẩy mạnh ứng dụng CNTT". Ngành Giáo dục Việt Nam nói chung,
ngành Giáo dục - Đào tạo Hà Nội nói riêng, đã có nhiều lớp bồi dưỡng giáo viên
về xây dựng bài giảng điện tử, sử dụng các phần mềm hỗ trợ để thiết kế bài
giảng điện tử. Và đặc biệt là ngành Giáo dục- Đào tạo Hà Nội đã tổ chức "Ngày
hội CNTT" hết sức quy mô và hoành tráng nhằm thúc đẩy mức độ ứng dụng
CNTT vào trong giảng dạy của giáo viên và học tập của học sinh, trong đó đặc
2


biệt lưu ý việc tổ chức thi "Xây dựng Bài giảng điện tử và phần mềm giáo
dục".
Mặc dù chủ đề của năm học 2009 - 2010 là "Đổi mới công tác quản lý và
nâng cao chất lượng giáo dục" nhưng Bộ giáo dục và Đào tạo vẫn hết sức chú

trọng đến việc tiếp tục đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin vào trong trường
học. Tháng 3/2009 Bộ đã phát động cuộc thi "Thiết kế bài giảng điện tử Elearning" và ngày 14-15 tháng 4/2010 vừa qua Cục Công nghệ Thông tin đã tổ
chức tập huấn cho hơn 400 giáo viên cốt cán thuộc tất cả các quận huyện trong
toàn thành phố về hai phần mềm để thiết kế bài giảng E-learning đó là: Adobe
Presenter và Lecture Maker.
Được đào tạo chuyên ngành Toán - Tin ứng dụng, đã nhiều năm sử dụng
Bài giảng điện tử. Năm học 2008 - 2009 tôi đã viết một sáng kiến kinh nghiệm
về sử dụng PowerPoint để xây dựng bài giảng điện tử và được xếp loại ở cấp
thành phố. Trong năm học 2009 - 2010, tôi vẫn tiếp tục nghiên cứu sâu thêm về
đề tài đã viết đồng thời bổ sung thêm những kinh nghiệm mới về cách sử dụng
hai phần mềm đã được Cục Công nghệ thông tin tập huấn là Adobe Presenter và
Lecture Maker với mong muốn chia sẻ những kinh nghiệm nhỏ trong quá trình
giảng dạy với những đồng nghiệp của mình, nhất là những đồng chí chưa có
điều kiện thiết kế và sử dụng bài giảng điện tử. Vì vậy tôi quyết định chọn đề
tài:
"KINH NGHIỆM SỬ DỤNG POWERPOINT VÀ MỘT SỐ PHẦN MỀM HỖ TRỢ ĐỂ
THIẾT KẾ BÀI GIẢNG ĐIỆN TỬ"
III. PHẠM VI, THỜI GIAN THỰC HIỆN ĐỀ TÀI

Trên cơ sở những kinh nghiệm đã tích luỹ được viết trong bản sáng kiến
kinh nghiệm năm học 2008 - 2009, đề tài của tôi tiếp tục nghiên cứu cách sử
dụng một số phần mềm có thể hỗ trợ PowerPoint trong quá trình thiết kế bài
giảng đồng thời nghiên cứu cách sử dụng hai phần mềm Adobe Presenter và
Lecture Maker để thấy rõ ưu, nhược điểm của hai phần mềm này và cách phối
hợp chúng với PowerPoint để có hiệu quả cao trong giảng dạy.

3


Đề tài được thực hiện với tại trường THCS Thanh Cao - huyện Thanh Oai

- TP. Hà Nội trong thời gian 1 năm học (Năm học 2009 - 2010)

4


C. NỘI DUNG CHÍNH CỦA ĐỀ TÀI
I. KHẢO SÁT THỰC TẾ

Trường THCS Thanh Cao có 16 lớp với hơn 50 cán bộ giáo viên, nhân
viên và đã được công nhận là trường chuẩn quốc gia từ năm học 2001-2002. Có
thể nói độ tuổi trung bình của đội ngũ giáo viên vào loại trẻ so với mặt bằng
chung của huyện Thanh Oai. Từ năm học 2001-2002, được sự nhất trí của
Phòng GD&ĐT Thanh Oai và Sở GD&ĐT Hà Tây (cũ), trường đã đưa môn Tin
học vào giảng dạy với tư cách là môn học tự chọn. Song song với việc dạy Tin
học cho học sinh thì chúng tôi cũng thường xuyên tổ chức lớp học phổ cập Tin
học cho đội ngũ cán bộ xã và giáo viên trong trường do chúng tôi trực tiếp giảng
dạy. Tuy nhiên với cơ sở vật chất còn khiêm tốn nên cũng gặp không ít khó
khăn.
Cho đến những năm học gần đây thì nhà trường hầu như đã hoàn thành
việc phổ cập Tin học Văn phòng cho giáo viên, đang tiến tiếp tục triển khai tổ
chức các lớp học thiết kế bài giảng điện tử và sử dụng máy chiếu cho giáo viên.
Bản thân tôi và một số giáo viên trong nhóm Tin của trường đã sử dụng Bài
giảng điện tử từ năm học 2004-2005. Khi đó, khái niệm Bài giảng điện tử đối
với chúng tôi vẫn còn mới lạ, thường thường giáo viên chỉ biết sử dụng máy
chiếu hắt để nâng cao hiệu quả giờ dạy. Chúng tôi chưa ý thức được rõ ràng và
vì vậy chưa có kinh nghiệm trong việc thiết kế bài giảng điện tử, nhất là việc
ứng dụng các phần mềm hỗ trợ để tạo Bài giảng điện tử. Những năm học gần
đây, việc ứng dụng Công nghệ Thông tin trong dạy và học được đẩy mạnh, Sở
giáo dục và đào tạo Hà Nội đã tổ chức một số chuyên đề về việc sử dụng
PowerPoint và các phần mềm hỗ trợ thiết kế bài giảng điện tử như Flash,

Violet, GSP, … và năm học 2008-2009 đã được Bộ giáo dục chọn là năm học
đẩy mạnh ứng dụng Công nghệ thông tin. Chính điều đó đã thúc đẩy chúng tôi Những người đã biết sử dụng thành thạo máy vi tính nỗ lực hơn nữa trong việc
thiết kế Bài giảng điện tử.

5


Sau khi được tham dự ngày hội công nghệ thông tin do Sở giáo dục và
đào tạo Hà Nội tổ chức, chúng tôi như được mở rộng thêm tầm mắt, tôi càng
thấy rõ hơn vai trò to lớn, sự cần thiết của việc ứng dụng công nghệ thông tin
trong giảng dạy và đặc biệt là sự nỗ lực tự học trong quá trình giảng dạy của các
đồng nghiệp mình trên toàn thành phố
Từ trước đến nay, giáo viên và học sinh đã quá quen với phương pháp
giảng dạy truyền thống, tức là sử dụng bảng, phấn, đồ dùng trực quan, mô hình,
vật thật, tranh vẽ, … Hơn nữa, rất nhiều giáo viên chưa có kỹ năng và kinh
nghiệm trong việc thiết kế bài giảng điện tử cho nên họ khó chấp nhận ngay
hình thức dạy học này như là một hình thức dạy học chủ yếu.
Một lý do nữa cũng không kém phần quan trọng là phần lớn giáo viên ở
các vùng nông thôn chưa có điều kiện để mua máy vi tính, để hoà mạng Internet,
thậm chí một số giáo viên còn khó khăn không có đủ điều kiện thời gian để học
chương trình vi tính văn phòng một cách bài bản. Do đó giáo viên sẽ rất ngại
thiết kế và sử dụng bài giảng điện tử.
Qua thực tế đó, tôi mong muốn nêu lên được những kinh nghiệm thiết kế
bài giảng cơ bản, dễ hiểu, dễ làm để cho mọi giáo viên đọc xong đều có khả
năng độc lập làm được cho dù trình độ Tin học thực tế còn chưa đạt yêu cầu
thậm chí chỉ cần gõ được Tiếng Việt. Bên cạnh đó tôi cũng nêu lên những kinh
nghiệm sử dụng các phần mềm hỗ trợ khác để tăng hiệu quả bài giảng nhằm chia
sẻ với những đồng nghiệp đã thành thạo trong việc sử dụng PowerPoint.
II. SỐ LIỆU ĐIỀU TRA TRƯỚC KHI THỰC HIỆN ĐỀ TÀI

Vào đầu năm học 2009-2010 trường THCS Thanh Cao có khoảng 20/46
giáo viên có thể thiết kế được Bài giảng điện tử ở các môn học khác nhau và
khoảng 36/46 giáo viên có thể sử dụng bài giảng điện tử trong các tiết dạy.
Tôi là phó hiệu trưởng phụ trách chuyên môn, trực tiếp giảng dạy môn
Tin học ở lớp 9A3, khảo sát chất lượng (trường ra đề) môn Tin đầu năm học
2009 - 2010 ở lớp 9A3 có kết quả cụ thể như sau:
Lớp 9A3 - sĩ số: 34
Giỏi

%

Khá

%

TB

%

Yếu
6

%

Kém

%

Tỉ lệ trên TB

5

15%

12

35%

15

44%

2

6%

0

0%

94%

Qua việc phát phiếu thăm dò phiếu thăm dò và qua các tiết dạy thực tế
trên lớp, tôi thâý có nhiều em học yếu và không mấy hứng thú với bộ môn Tin một trong những môn khoa học tự nhiên đòi hỏi khả năng tư duy cao.
Trước thực trạng đó, tôi đã chỉ đạo cho các tổ trưởng chuyên môn triển
khai rộng rãi ở cả hai tổ chuyên đề sử dụng Bài giảng điện tử, yêu cầu tất cả các
giáo viên đều phải tham gia, Ngoài các giờ thao giảng (GV bắt buộc phải sử
dụng bài giảng điện tử) phải thiết kế và giảng dạy ít nhất là 2 giờ bằng Bài giảng
điện tử trong một tháng. Đó là một chuyên đề mới, có thể nói là hiện vẫn còn rất

nhiều ý kiến chưa đồng nhất về việc sử dụng Bài giảng điện tử trong giảng dạy
như thế nào là phù hợp. Bản thân tôi thường xuyên thiết kế và sử dụng Bài giảng
điện tử ở lớp 9A3.

7


III. CÁC BIỆN PHÁP THỰC HIỆN (Nội dung chủ yếu của Đề tài)

Tương tự như giáo án điện tử, bài giảng điện tử là bài giảng của giáo viên
được đưa vào máy tính - Bài giảng được lưu trữ ở dạng điện tử.
Nếu coi giáo án như là kịch bản thì bài giảng được coi như vở kịch đã
được công diễn. Như vậy, bài giảng là việc giáo viên thực hiện giáo án trên lớp
cùng với học sinh, phương tiện, thiết bị dạy học. Bài giảng điện tử thường đi
cùng với việc phát huy những thế mạnh, ưu điểm của công nghệ thông tin trong
việc thực hiện giáo án trên lớp của giáo viên.
Bài giảng điện tử cũng có thể chia làm hai loại: Bài giảng điện tử thiết kế
trên PowerPoint (phải có giáo viên trực tiếp sử dụng dạy học) và Bài giảng Eleaning (học sinh có thể học mà không cần có thầy cô trực tiếp giảng bài).
Trước hết người viết xin đề cập đến bài giảng điện tử được thiết kế bằng
PowerPoint.
Với trình độ Tin học còn nhiều hạn chế và trình độ tiếng Anh cũng chưa
đáp ứng được nhu cầu, đa số các giáo viên rất ngại thiết kế bài giảng điện tử vì
cứ cho rằng không giỏi Tin học và ngoại ngữ thì rất khó có thể làm được. Thực
tế không phải như vậy, mặc dù trình độ và tốc thiết kế bài giảng phụ thuộc hai
yếu tố đó song nếu biết cách học theo kiểu "mì ăn liền" thì dẫu có những hạn
chế nhất định, họ vẫn có thể độc lập làm được. Những kinh nghiệm của tôi chia
sẻ ở đây mong muốn đáp ứng được điều đó.
Quy trình thiết kế một bài giảng điện tử nói chung có thể tóm tắt những
bước như sau:
* Xác định mục tiêu bài học (kiến thức, kỹ năng, thái độ)

* Xác định trọng tâm và kiến thức cơ bản của bài
* Xây dựng kịch bản dạy học (chương trình hoá tiến trình dạy học)
Đây là phần quan trọng nhất, người thiết kế phải xây dựng câú trúc của
kịch bản, chi tiết hoá cấu trúc đó; xác định các bước của quá trình dạy học; xác
định quá trình tương tác giữa thầy, trò và các đối tượng khác(phim, ảnh, văn

8


bản, …) hoạt động của thầy, trò và công cụ hỗ trợ; xác định câu hỏi và phán
đoán các thông tin phản hồi.
* Xác định các tư liệu sẽ sử dụng cho từng hoạt động.
Trong đó, giáo viên phải tìm kiếm tư liệu, xử lý tư liệu, phân phối tư liệu
cho mỗi hoạt động.
* Lựa chọn phần mềm hỗ trợ, nếu máy tính chưa các phần mềm đó thì
giáo viên phải cài đặt chúng.
* Tạo các hiệu ứng tương tác
* Chạy thử, chỉnh sửa và hoàn thiện(chiếu thử, soát lỗi, chỉnh sửa, hoàn
thiện, đóng gói).
Việc thiết kế Bài giảng điện tử có thể ở rất nhiều mức độ khác nhau, tuỳ
thuộc vào mục tiêu bài học, đặc trưng của bộ môn và ý tưởng của kịch bản, tuỳ
thuộc vào phần mềm hỗ trợ mà người thiết kế sử dụng. Ở đây, người viết xin
nêu kinh nghiệm thiết kế bài giảng điện tử ở mức độ đơn giản đến phức tạp với
hy vọng và sẽ giúp cho những đồng nghiệp chưa có điều kiện tiếp xúc, thiết kế
bài giảng điện tử với trình độ Tin học còn hạn chế cũng có thể tự thiết kế được
bài giảng điện tử cho mình sau khi đọc bài viết này.
Để xây dựng được một bài giảng điện tử, nhất thiết giáo viên phải biết
soạn thảo văn bản và sử dụng một số công cụ đơn giản của phần mềm Microsoft
Office (phần mềm vi tính văn phòng). Trong Microsoft Office có một trình ứng
dụng để thiết kế và trình chiếu bài giảng điện tử, đó là Microsoft PowerPoint.

Ngoài ra, tuỳ theo đặc điểm của bộ môn giảng dạy, tùy theo ý tưởng của người
thiếtg kế, tuỳ theo yêu cầu của về kỹ năng, kỹ xảo trong thiết kế giáo viên cần
biết sử dụng một số phần mềm ứng dụng khác như: phần mềm soạn thảo công
thức Toán - Lý - Hoá (MathTypet), phần mềm thí nghiệm ảo Vật lý, hoá học,
phần mềm cắt nối File, phần mềm tách hoặc ghép âm thanh và hình ảnh,… và để
nâng cao hiệu quả của bài giảng, giáo viên có thể sử dụng một số phần mềm ứng
dụng hỗ trợ thiết kế bài giảng như: Flash, Violet, Geometer's Sketchpad (GSP),
… ở đây người viết xin trình bày một số kỹ năng cần thiết với các thao tác cụ
thể, dễ hiểu, dễ nhớ để có thể thiết kế một Bài giảng điện tử.
9


1) Tạo bố cục bài giảng điện tử trong PowerPoint
Bản thân người sử dụng PowerPoint, trước khi bắt đầu xây dựng một bài
giảng điện tử phải xây dựng bố cục của nó, có thể coi đây như là kịch bản của
một bộ phim. Trong bố cục, ta phải hình dung cụ thể là Bài giảng điện tử này
gồm bao nhiêu Slides (trang trình chiếu), trên mỗi Slides bao gồm những đối
tượng nào. Mỗi đối tượng ở đây có thể là một đơn vị kiến thức ở dạng văn bản,
ở dạng hình vẽ, ở dạng phim, ảnh, …
Hiện nay có hai phiên bản của PowerPoint được sử dụng phổ biến là
2003 và 2007. Phiên bản 2007 được hỗ trợ đồ hoạ và âm thanh tốt hơn 2003 rất
nhiều nhưng chưa được sử dụng rộng rãi nhất là với những giáo viên mới sử
dụng máy tính nên ở đây tôi xin trình bày những kinh nghiệm của mình trên nền
PowerPoint 2003.
Trên mỗi Slides có thể có cách bố trí các đối tượng khác nhau. Thông
thường người sử dụng nên chọn một trong các bố cục Slides được thiết lập sẵn
của PowerPoint để tiết kiệm thời gian. Muốn thực hiện việc đó, từ màn hình nền
của PowerPoint ta nháy chuột vào nút

nằm trên thanh định dạng của

PowerPoint, sẽ xuất hiện một bảng chọn các Slides mẫu (Text layouts, người sử
dụng chỉ việc chọn một trong các bố cục phù hợp với các đối tượng trên Slides
mình định tạo (hình 1). Lưu ý rằng ta có thể áp dụng bố cục của Slides mẫu cho
một Slides hiện tại hoặc cho tất cả các Slides của bài giảng đó.

10


Hình 1
Nếu không muốn sử dụng các Slides mẫu thì người sử dụng có thể chèn
một Slides trống nhanh nhất bằng cách nhấp chuột phải vào vùng trống bên dưới
Slides hiện tại, chọn New Slides. Nếu chọn nhầm Slides mẫu hoặc chèn nhầm
một Slides vào sai vị trí cần chèn người sử dụng có thể xoá bỏ bằng cách chọn
Slides đó rồi thực hiện lệnh Edit/Delete Slides hoặc nhấp chuột phải vào Slides
đó, chọn Delete Slides.
Tiếp đó người sử dụng lần lượt tạo các đối tượng trên Slides. Các đối
tượng có thể là đoạn văn bản, hình vẽ, tranh, hình ảnh, âm thanh, phim, …
2. Tạo các đối tượng trên một Slides.
Như trên đã nói, nỗi đối tượng trên một Slides có thể là một đoạn văn bản,
một hình vẽ, một hình ảnh hoặc một đoạn phim, … Mục tiêu chung khi trình
chiếu các đối tượng này là để truyền tải những thông tin, những đơn vị kiến thức
đã được chia nhỏ đến học sinh.
11


a) Đối tượng là một đoạn văn bản
Khi khởi động Powerpoint, trên Slides đầu tiên xuất hiện hai khung có thể
nhập văn bản:
Khung có dòng chữ Click to add Title (kích vào đây để nhập tiêu đề) có

thể nhập tiêu đề của phần văn bản sẽ nhập phía dưới, chẳng hạn tên đề bài, đề
mục, …
Khung có dòng chữ Click to add Subtitle (kích vào đây để nhập tiêu đề
phụ) có thể nhập tiêu đề phụ hoặc nội dung đoạn văn bản.
Như vậy, trên mỗi Slides mặc định có 2 khung ở dạng Text box để có thể
nhập nội dung. Tuy nhiên người sử dụng có thể tạo thêm một hoặc nhiều Text
box như vật bằng cách coppy những Text box đó.
Thông thường các máy tính của giáo viên đều sử dụng bộ font chữ
Vietkey và gõ ở chế độ bảng mã TCVN3 để gõ font chữ VnTime. Do đó khi ta
nhấp chuột vào khung Click to add Title hoặc Click to add Subtitle để gõ đoạn
văn bản thì sẽ không gõ được tiếng việt có dấu mà phải chọn lại Font chữ trên
thanh định dạng.
Nếu muốn gõ tiếng Việt ngay sau khi khởi động PowerPoint thì ta phải
chuyển chế độ của bộ gõ Vietkey sang chuẩn Unicode bằng cách nhấp chuột
phải vào biểu tượng của Vietkey ở phía dưới, góc phải màn hình (

), xuất hiện

một bảng chọn, người sử dụng nhấp chuột trái vào dòng có chữ Unicode (hình
2). Máy tính mặc định font chữ Arial của chuẩn Unicode, nếu muốn sử dụng
font chữ có chân giống như Vntime ta có thể chuyển sang font chữ Times New
Roman. Cả bảng mã TCVN3 và chuẩn Unicode đều có thể sử dụng cách gõ
Telex như nhau. Chỉ có điểm khác biệt là trong chuẩn Unicode thì muốn gõ chữ
in hoa có dấu ta chỉ việc bật phím Caps Lock và gõ như gõ chữ in thường.
Người sử dụng phải lưu ý rằng, hai chuẩn nói trên đều có thể gõ được chữ
tiếng Việt có dấu nhưng chỉ có chuẩn Unicode là chuẩn được quy định dùng
chung và đã được Việt Nam đăng ký làm chuẩn giao dịch quốc tế. Trên thực tế
thì giáo viên đã nhiều năm quen với bảng mã TCVN3, nhất là giáo viên ở các
tỉnh miền Bắc nước ta. Chính vì vậy mà trong đợt thi xây dựng Bài giảng điện tử
12

năm học 2008 - 2009, ở cấp cụm và cấp phòng, rất nhiều bài giảng thiết kế khá
công phu nhưng không được chấm vì không phù hợp với tiêu chuẩn quy định.

Hình 2
Vậy nếu đã lỡ soạn thảo văn bản với font Vntime trong chuẩn TCVN3 thì
có cách nào để chuyển sang chuẩn Unicode hay không ? Câu hỏi này đã làm đau
đầu rất nhiều giáo viên và nhân viên văn phòng trong các trường học. Xin thưa
rằng có ! Chính người viết cũng đã từng chuyển rất nhiều văn bản giữa hai định
dạng chuẩn nói trên. Chỉ cần sử dụng một phần mềm mã nguồn mở (miễn phíkhông bản quyền) là Unikey.
Sau khi cài đặt bộ gõ Unikey, người sử dụng nhấn tổ hợp phím Ctrl +
Shift + F6 làm xuất hiện cửa sổ chuyển mã của Unikey (hình 3). Trong cửa sổ
này toàn là tiếng Việt nên các đồng nghiệp cứ thoải mái lựa chọn các thông số
sau đó nhấp vào mục "chuyển mã" để kết thúc. Nếu chỉ chuyển mã một đoạn
văn bản trong một tệp nào đó thì trước hết người sử dụng phải bôi đen đoạn văn
bản đó.

13


Hình 3
Người sử dụng đang quen với font chữ và cỡ chữ sử dụng trong chương
trình soạn thảo văn bản Word, khi bắt đầu với PowerPoint hầu hết không hình
dung được sử dụng cỡ chữ nào là vừa phải. Qua thực tế thiết kế trình chiếu rất
nhiều lần tôi thấy trong các đoạn văn bản, nên sử dụng cỡ chữ từ 20-24 với kiểu
chữ in thường là phù hợp, các đề mục của bài nên sử dụng kiểu chữ in hoa đậm
với cỡ chữ từ 22-26, riêng đầu bài có thể sử dụng chữ in hoa cỡ lớn hoặc dùng
chữ nghệ thuật (WordArt).
Ở đây người viết cũng xin nêu một kinh nghiệm đã rút ra được trong quá

trình dự giờ và giúp đỡ, chia sẻ với đồng nghiệp. Tình huống mà tôi rút ra kinh
nghiệm này có lẽ đã rất nhiều đồng nghiệp gặp phải, đó là khi thiết kế(hoặc nhờ
thiết kế) bài giảng điện tử đã kiểm tra, chạy thử đều ổn về font chữ nhưng khi
cắm vào máy khác để thi hoặc dạy thử thì rất nhiều đoạn văn bản không thể hiện
đúng Font chữ cho nên bản thân giáo viên, học sinh và người dự đều không thể
đọc được. Vậy lỗi đó do đâu, cách khắc phục thế nào? Xin thưa! Lỗi đó là do bộ
font chữ mà hai máy tính sử dụng không giống nhau. Để khắc phục tình huống
này, hay nói cách khác để bài trình chiếu của mình có thể chạy ở tất cả các máy
tính khác (tất nhiên là phải có phiên bản của PowerPoint không thấp hơn máy
đã thiết kế bài giảng) thì ta khi kết thúc việc thiết kế bài giảng ta cần thực hiện
một thao tác gọi là : "lưu font chữ". Khi soạn thảo xong, trên menu File của
PowerPoint chọn Save as, tại hộp thoại Save as, chọn Tool, chọn Save option...

14


Hộp thoại mới mở ra và phía dưới cùng có lựa chọn Embed Truetype fonts, sau
khi lựa chọn ô này ta tiếp tục lựa chọn một trong hai ô phía dưới:
Embeb characters in use only : Lưu các font cần thiết để hiển thị Slide
cho bạn nhưng người dùng không soạn thảo, thay đổi các chữ có sử dụng các
font đặc biệt này được, lựa chọn này cho kích thước file nhỏ gọn.
Embeb All characters : Lưu các font cần thiết để hiển thị Slide cho bạn
và người dùng có thể soạn thảo, thay đổi các chữ có sử dụng các font đặc biệt
này, lựa chọn này làm cho kích thước file lớn lên khá nhiều.
b) Đối tượng là hình vẽ
Trong bài giảng, rất ít khi ta sử dụng một hình vẽ đơn nhất như một đoạn
thẳng, một hình tròn, … mà thường là phải sử dụng một hình vẽ bao gồm nhiều
hình vẽ khác. Do đó khi thiết kế ta phải tạo từng hình vẽ chi tiết.
Ngay trên màn hình giao diện của PowerPoint đã có một thanh đồ hoạ với
các nút công cụ sử dụng hoàn toàn tương tự như trong Word và Excel (hình 3)

Hình 4
Muốn vẽ đối tượng nào, người sử dụng chỉ việc dùng chuột lựa chọn nút
công cụ tương ứng trên thanh Draw rồi vẽ tương tự như trong Word. Có một lưu
ý nhỏ là nếu muốn vẽ hình Vuông hoặc hình tròn thì ta lựa chọn công cụ vẽ hình
chữ nhật hoặc hình elip rồi nhấn phím Shift trong khi vẽ.
Hình vẽ có thể gồm nhiều nhóm chi tiết mà người thiết kế muốn chúng
xuất hiện từng nhóm một khi trình chiếu. Chẳng hạn, tôi muốn một tam giác
xuất hiện trước, sau đó cả ba đường cao của chúng cùng xuất hiện. Trong trường
hợp đó người thiết kế phải nhóm các đối tượng muốn cùng xuất hiện (trong
trường hợp này là ba đường cao) với nhau bằng cách:
- Chọn (nháy chuột trong khi giữ phím Shift) các đối tượng cần nhóm.
- Chọn Draw/Group (hình 4)

15


Hình 5
- Khi các đối tượng đã được nhóm với nhau thì không thể hiệu chỉnh được
một đối tượng nào trong nhóm. Muốn hiệu chỉnh một đối tượng nào trong nhóm,
ta phải rã nhóm bằng cách chọn nhóm đó rồi thực hiện lệnh Draw/Ungroup.
Trong các phiên bản của PowerPoint hiện nay thì chỉ có phiên bản 2007
là hỗ trợ rất cao đối với đồ hoạ, giúp cho người sử dụng có thể vẽ tương đối
chính xác các chi tiết nhỏ. Nhưng phiên bản này lại chưa phổ biến, khó sử dụng
và yêu cầu cấu hình máy tính phải cao. Trong các phiên bản còn lại, đôi khi ta
muốn vẽ các chi tiết nhỏ, ở gần nhau thì độ chính xác không cao. Chẳng hạn như
vẽ các ký hiệu góc vuông trong tam giác hoặc đánh dấu các góc bằng nhau, ....
Khó khăn đó có thể giải quyết một cách dễ dàng nếu giáo viên nào biết sử dụng
chương trình đồ hoạ Corel Draw hoặc các phần mềm hỗ trợ vẽ hình khác như
Macromedia Flash. Ta có thể vẽ các đối tượng đó rồi copy sang PowerPoint.

Nếu sử dụng Corel Draw thì có thể vẽ tam giác bằng cách chọn công cụ
vẽ đường gấp khúc (Hình 4) sau đó người sử dụng chỉ cần nhấp chuột vào
những điểm định đặt đỉnh của tam giác, sau khi đã chọn 3 đỉnh của tam giác rồi
thì nhấp vào công cụ khép kín hình (

) ta sẽ có một tam giác, sử dụng ngay

công cụ vẽ đường gấp khúc để vẽ góc vuông

16


Hình 6
Độ đậm hay mảnh của nét vẽ cũng là một điểm cần lưu ý, thường thì máy
tính mặc định nét vẽ rất mảnh, chỉ 0,75pt nên khi chiếu lên học sinh nhìn sẽ
không rõ. Tuỳ từng trường hợp mà giáo viên có thể chỉnh độ mảnh của nét từ
1,5 đến 2,5pt là vừa. Nếu hình vẽ được thực hiện trong Corel Draw thì người sử
dụng nên hiệu chỉnh luôn nét vẽ trong môi trường này trước khi nhóm các đối
tượng với nhau. Muốn nhóm các đối tượng thành một khối, sau khi chọn các đối
tượng chỉ cần nhấn tổ hợp phím Ctrl + G.
Trong PowerPoint Muốn hiệu chỉnh độ đậm mảnh của nét ta nhấp chuột
phải vào đối tượng sau đó chọn lệnh Format Auto Shape. và nhập độ rộng của
nét vào mục Weight rồi chọn OK.
c) Đối tượng là hình ảnh.
Trong các bài giảng điện tử, nhất là các môn khoa học xã hội, thường là
giáo viên muốn đưa một số hình ảnh vào để cho bài giảng thêm sinh động, thu
hút sự chú ý của học sinh và và hỗ trợ tư duy trừu tượng của trẻ. Nguồn hình ảnh
ở đây rất nhiều, có thể là hình ảnh trong sách giáo khoa, trong tài liệu tham
khảo, trong thư viện tư liệu điện tử được bán bản quyền, trên mạng Internet
hoặc có thể là ảnh giáo viên tự chụp bằng máy ảnh, … ở đây tôi chỉ nêu một số

trường hợp thường gặp.
* Nếu là hình ảnh trong sách giáo khoa hoặc tài liệu tham khảo mà giáo
viên muốn đưa vào bài giảng thì việc đầu tiên là phải dùng máy Scan (máy quét
17


ảnh) để Scan các ảnh đó dưới dạng file ảnh sau đó copy trực tiếp hoặc tạo đường
link đến bài giảng.
* Nếu là hình ảnh ở trên mạng Internet thì ta có thể vào trang
http/www/google.com.vn để tìm và Download xuống. Khi lấy hình ảnh trên
mạng xuống ta cần xem kích thước của ảnh, nếu kích thước của ảnh quá nhỏ,
khi đưa vào bài ta điều chỉnh kích thước lên thì có thể ảnh bị vỡ, không sắc nét.
Điểm lưu ý chung khi đưa ảnh vào bài giảng là các ảnh nên để ở định
dạng *.jpg đảm bảo cho các ảnh vẫn có độ nét mà dung lượng file lại không lớn.
Trong trường hợp ảnh muốn dùng nằm trong một ảnh lơn hơn bao gồm nhiều
đối tượng, giáo viên chỉ muốn đưa ảnh của một đối tượng lên thì có thể dùng
chương trình Paint để cắt phần thừa (nếu phần cần lấy có dạng hình chữ nhật),
có thể dùng chương trình photosop hoặc Corel để cắt nếu đường cắt có dạng
đường gấp khúc hoặc zic zắc.
Thao tác để chèn một ảnh vào Slides là: Để chỏ chuột vào nơi cần chèn.
Thực hiện lệnh(nháy chuột trái): Insert/Piture/From Flie
Xuất hiện một hộp thoại, người sử dụng tìm, chọn tranh, ảnh cần chèn rồi
nháy chuột vào nút Insert.(hình 5)

Hình 7
Ảnh sau khi chèn có thể thay đổi kích thước nhờ vào 8 nút điều khiển bao
quanh ảnh khi ta nhấp chọn ảnh đó, có thể thay đổi độ sáng, độ tương phản, …
Nếu là tranh Clip Art thì cũng làm tương tự nhưng chọn lệnh:
Insert/Piture/Clip Art
18

Thực tế khi thiết kế ta có thể đặt nhiều ảnh chồng lên nhau nếu theo kịch
bản, khi trình chiếu các ảnh sẽ xuất hiện lần lượt.
d) Đối tượng là âm thanh hoặc video
Thực tế, đã có một số giáo viên khi đi dự thi Bài giảng điện tử đã gặp phải
tình huống dở khóc dở cười. Đó là, khi đồng nghiệp thiết kế hộ bài giảng xong,
trình chiếu thử ở nhà, thậm chí dạy thử thì không mắc lỗi gì nhưng khi vào thi
thì những đối tượng là âm thanh và video đều không chạy. Giáo viên chỉ còn
biết xin lỗi Ban giám khảo.
Sở dĩ gặp phải tình huống trên là người thiết kế và dự thi đã không lường
trước các tình huống xem bài giảng của mình có tương thích (chạy) với máy tính
khác không.
Cụ thể, việc đầu tiên là người thiết kế phải xét xem đối tượng âm thanh
hoặc hình ảnh mình muốn sử dụng trong bài giảng thuộc định dạng nào (nhấp
chuột phải vào đối tượng, chọn Properties để xem định dạng của đối tượng).
Nếu đối tượng là một đoạn âm thanh thì cũng có thể ở nhiều định dạng khác
nhau như: MP3, AMR, Audio, …Nếu đối tượng là một đoạn video thì cũng có
thể ở các định dạng như: Media, MPEG-4, 3GP, ASF, AVI, …
Ở các máy tính thông thường chỉ sử dụng Windows Media Player, đó là
một trình ứng dụng của Windows XP, nó chỉ đọc được một số định dạng như:
MP3, Media, MPEG, *.Dat, …. Muốn máy tính đọc được các định dạng khác
thì ta phải cài bổ sung các phần mềm tương ứng. Tốt nhất là người sử dụng nên
cài một trong những phần mềm đa dụng, có thể đọc được hầu hết các định
dạng(chẳng hạn như Media Player Classic) hoặc cài một phần mềm Converter
có thể chuyển đổi các định dạng như: Cheetah Audio. Trong trường hợp phải
chạy Bài giảng đó trên máy khác thì người thiết kế, khi đóng gói bài giảng phải
gói cả các phần mềm cần thiết để có thể đọc đầy đủ được bài giảng đó.
Trong một số trường hợp, người sử dụng muốn tạo ra một số tư liệu ở
dạng từ những tư liệu đã có để phù hợp với mục đích và thời lượng của bài

giảng. Muốn vậy, cần sử dụng một số phần mềm xử lý phim ảnh như:
Goldwve (Chỉnh sửa tách nhạc và lời)
19


Filesplit (Cắt - nối file)
Ulead VideoStudio (phần mềm cắt dựng cảnh)
…
Tiếp đó, người sử dụng cần lưu ý đến cách đưa đối tượng vào Bài giảng.
Thông thường, các hình ảnh được đưa vào bài giảng bằng cách copy, các đoạn
video được đưa vào bằng cách tạo các đường link (đường dẫn) đến đối tượng.
Tại Slides muốn chèn đoạn video ta thực hiện lện Insert/Movies and
sounds/Movie From File (nếu là File hình), Insert/Movies and sounds/Sound
From File (nếu là file tiếng). Xuất hiện một hộp thoại, người sử dụng chọn tệp
muốn đưa vào bài và chọn OK (hình 8). Khi đó trên Slides sẽ xuất hiện biểu
tượng hoặc hình ảnh tượng trưng của tệp đó. Cũng có thể tạo một siêu liên kết
(Hyperlink) đến các đối tượng bằng cách thực chọn: Insert/Hyperlink. Nếu sử
dụng cách tạo siêu liên kết thì ta có thể đưa các tư liệu trên một trang Web nào
đó vào bài giảng mà không cần phải copy hay Download xuống. Cần chú ý rằng,
khi ta đưa bài giảng đó sang một máy khác, nếu không được đóng gói đúng cách
thì đường link đó có thể không còn đúng nữa, do đó vẫn còn hình ảnh, biểu
tượng của đối tượng trên Slides, nhưng khi trình chiếu thì không có nội dung.
Chính vì vậy cần phải đóng gói bài giảng sau khi hoàn thành.

20


Hình 8
Hiện nay, trên thị trường đã có những phần mềm có khả năng đóng gói và
xuất bài giảng (thực hiện trong PowerPoint) đã hoàn thành trở thành một File có

định dạng *.exe tức là có thể chạy độc lập trên các máy khác mà không cần máy
tính đó phải có phần mềm này. Tuy nhiên, những phần mềm đó hầu như đều sử
dụng tư liệu điện tử đi kèm, nằm luôn bên trong phần mềm do đó dù có phong
phú thì vẫn không đủ cho giáo viên sử dụng. Mặt khác, các phần mềm đó đều là
những phần mềm có bản quyền, rẻ nhất thì cũng 650.000 - 700.000đ, không phải
giáo viên nào cũng có thể mua.
Hầu như tất cả các giáo trình dạy PowerPoint hiện nay đều đưa ra cách
chèn một File video vào bài giảng như tôi đã nêu ở trên nhưng qụa kinh nghiệm
thực tế thì ở rất nhiều máy tính, cách làm đó không cho kết quả. Sở dĩ như vậy
vì ở mỗi máy tính phần mềm hỗ trợ đọc File video trong PowerPoint có thể khác
nhau. Tôi đã giải quyết tình huống này bằng một cách khác, đảm bảo tất cả các
file đã đọc được ở Windows Media Player của máy tính đó đều có thể chạy
được khi đưa vào bài giảng. Cách làm như sau.
Từ cửa sổ của PowerPoint , chọn Slide cần chèn file video, vào menu
Insert chọn Object... xuất hiện cửa sổ Insert Object, chọn Windows Media
Player / OK, xuất hiện cửa sổ của Windows Media Player ngay trên Slide đó.
Tiếp theo, nháy chuột phải vào cửa sổ của Windows Media Player , chọn
Properties, xuất hiện cửa sổ Properties, nháy vào Custom rồi nháy vào biểu
tượng

làm xuất hiện cửa sổ Windows Media Player Properties. Nháy

vào Browse để chọn file cần chèn, kết thúc nháy vào OK.
Cách làm này còn có ưu điểm là người sử dụng bài giảng có thể điều
khiển bài giảng khi chạy File video như điều khiển chương trình Windows
Media Player khi chạy độc lập. Có thể dừng, tắt hoặc nhảy đến điểm bất kỳ của
file.
* Cách cắt một đoạn từ file âm thanh hoặc video để sử dụng

21

Như trên đã nói, có thể dùng nhiều phần mềm để cắt một đoạn từ file âm
thanh hoặc video, ở đây tôi chỉ đưa ra một hai công cụ rất thông dụng để thực
hiện thao tác đó.
Công cụ thứ nhất là phần mềm Herosoft (có thể dùng phiên bản 2000,
2001 hoặc 3000)
Từ cửa sổ của Herosoft, ta mở File cần cắt lấy một đoạn. Khi chương
trình đang đọc File đó, ta nhấp chuột trái vào nút công cụ để bắt đầu thực hiện
việc cắt. Khi đó chương trình vẫn tiếp tục đọc File, ta nháy chuột vào nút công
cụ để chọn điểm bắt đầu và kết thúc của đoạn cần lấy. Lưu đoạn đã cắt vào máy
để sử dụng trong bài (hình vẽ 9)
Bật công cụ cắt file
Chọn điểm kết thúc

Chọn điểm bắt đầu

Hình 9
Nếu chỉ là File tiếng, ví dụ dạng MP3 thì chỉ cần khởi động HeroAudio
và thực hiện công việc cắt tương tự, giao diện sẽ có dạng như hình dưới đây
(hình 10)

Bật công cụ cắt file
Chọn điểm bắt đầu

Chọn điểm kết thúc

22

Hình 10
Công cụ thứ hai là Windows Movie Maker
Thực chất đây là một công cụ có sẵn của Windows chứ không phải là một
phần mềm riêng biệt nhưng rất ít người thường xuyên sử dụng. Trước tiên ta
khởi động Windows Movie Maker (Start/programs/ Windows Movie Maker) và
mở File cần cắt lấy một đoạn (Nháy chuột vào mục Import video để chọn File
cần mở rồi nhấn nút

để chạy File)

Giao diện sẽ có dạng như hình vẽ dưới đây (hình 11). Trong ví dụ này tôi
đang cắt một đoạn trong bài hát "Chiếc khăn gió ấm

23


Nháy chuột vào
đây !

Hình 11
Ta nháy chuột trái vào công cụ chia cắt File (có thể dùng tổ hợp phím tắt
Ctrl + L) tại điểm cần kết thúc đoạn cần lấy (mặc định điểm bắt đầu là đầu File).
Giao diện sẽ có dạng như hình dưới đây (hình 12). File "chiếc khăn gió ấm 1" là
File cũ chưa cắt (còn nguyên File gốc); File "Chiếc khăn gió ấm" chính là đoạn
vừa được cắt ra.
Sử dụng công cụ cắt có sẵn trong Windows này tương đối đơn giản nhưng
nếu muốn lấy một đoạn ở giữa của File gốc thì cần phải thực hiện hai lần (nhiều
thao tác hơn so với Herosft)

24

Hình 12
đ) Sử dụng màu sắc và font nền cho các Slides.
Sau khi tạo được các đối tượng theo kịch bản đã định thì việc chọn màu
sắc cho các đối tượng và phông nền cho các Slides cũng là một việc hết sức
quan trọng, nó góp phần quyết định hiệu quả của việc trình chiếu Bài giảng.
* Nền của Slides
Trong PowerPoint đã lập sẵn rất nhiều phông nền mẫu, người sử dụng có
thể tuỳ ý lựa chọn phông nền phù hợp với đặc thù bộ môn, phù hợp với các đối
tượng trên Slides, phù hợp với kịch bản của mình.
Từ vùng trống của Slides hiện thời, người sử dụng nhấn chuột phải, chọn
Slides Design, xuất hiện một danh sách các phông nền có sẵn, chỉ cần dùng
chuột trái để chọn mẫu phù hợp. Máy tính sẽ mặc định ở chế độ Apply to All
Slides (áp dụng cho tất cả các Slides) nhưng người sử dụng có thể chọn lại các
chế độ khác như : Apply to All Master (chỉ áp dụng cho trang chủ); Apply to
All Selected Slide (chỉ áp dụng cho Slides đã chọn), ... trong Menu chuột phải
khi nhấp vào mẫu đã chọn (Hình 13)

25