CHƯƠNG 80 Hocmon cận giáp, Calcitonin, canxi và sự tổng hợp phosphate,Vitamin D,xương,răng

CHAPTER

80

UNIT XIV

Hocmon c n giáp, Calcitonin, canxi và
s t ng h p phosphate,Vitamin D
xương,răng
Sinh lý t ng h p canxi,phosphate,s t o thành
c a xương và răng, và chuy n hóa c a vitamin
D,hocmon tuy n c n giáp (PTH),và calcitonin t t c
có liên quan ch t ch v i nhau.N ng đ ion canxi
d ch ngo i bào ,ví d , đư c nh hư ng b i m i liên
quan gi a h p thu canxi ru t, s bài ti t canxi
th n, và s l ng đ ng cũng nhu gi i phóng canxi
xương,t t c đ u ch u nh hư ng c a các hocmon
trên.Do cân b ng n i môi c a photpho và canxi
lcó m i liên quan ch t ch ,nên chúng s đư c
làm rõ cùng nhau chương này.

T NG QUAN V CANXI VÀ
PHOTPHATASE TRONG D CH NGO I
BÀO VÀ HUY T TƯƠNG
N ng đ canxi d ch ngo i bào thư ng đư c duy
trì n đ nh,nó hi m khi tăng ho c gi m vài ph n
trăm quanh giá tr bình thư ng kho ng 9.4 mg/dl
, tương đương kho ng 2.4 mmol/l. S duy trì n đ nh
này là c n thi t b i vì canxi n m vai trò ch ch t
trong nhi u quá trình sinh lý,bao g m co cơ vân,cơ
tim,cơ trơn, s đ ô n g m á u , s ư d n t r u y n t h â n

k i n h .Nh ng t bào d b kích thích (như t bào th n
kinh) r t nh y c m v i s thay đ i c a n ng đ
ion canxi,n u tăng quá ngư ng bình thư ng(tăng
canxi máu) gây gi m ho t đ ng c a h th n
kinh ;ngư c l i, gi m n ng đ canxi trong máu(h
canxi máu) làm cho các t bào th n kinh tr nên
d b kích thích hơn.
M t đ c đi m c a n ng đ canxi d ch ngo i
bào là ch có 0.1% t ng canxi c a cơ th là
n m
đây, kho ng 1% là
trong t bào và bào
quan c a nó ,và ph n còn l i đư c c t tr
xương.B i v y xương như th là 1 b ch a l n,
gi i phóng canxi khi n ng đ canxi ngo i bào
th p,và d tr b t khi n ng đ vư t quá.
Kho ng 85% photphatase c a cơ th d
tr trong xương, 14-15%
trong t bào, và nh
hơn 1% d ch ngo i bào. M c dù n ng đ photphate
d ch ngo i bào không đư c ki m soát như n ng đ
canxi,nhưng phosphate tham gia

r t nhi u ch c năng quan tr ng và đư c đi u hòa
b i cùng nh ng y u t ki m soát canxi.

CANXI HUY T TƯƠNG VÀ
D CH N I BÀO
Canxi
trong huy t tương t n t i

3 d ng
(hình 80-1): (1) Kho ng 41 % (1 mmol/L)
d ng k t h p v i protein huy t tương và
không th khuy ch tán qua màng l c c u
th n; (2) kho ng 9% (0.2 mmol/L) là có th đi
qua màng l c c u th n do đư c k t h p v i các
ion c a huy t tương và d ch n i bào (citrate and
phosphate...) d ng không ion hóa; và (3) kho ng
50% còn l i có kh năng đi qua màng l c c u
th n và b ion hóa.
Như v y ,huy t tương và d ch n i bào có n ng
đ ion canxi vào kho ng 1.2 mmol/ L(2,4mEq/
l,b i vì nó là ion hóa tr 2,ch chi m kho ng
1 n a t ng n ng đ canxi trong huy t tương
.Canxi d ng ion tham gia vào nhi u
ch c năng ,bao g m tác d ng c a canxi
lên tim,h t th n kinh,s t o xương.

canxi k t h p v i anion
9% (0.2 mmol/L)

Canxi ion hóa
50%
(1.2 mmol/L)

Canxi k t h p v i
protein 41%
(1.0 mmol/L)
,

Hình 80.1:sư phân b c a ion canxi(Ca++),qua màng nhưng
)
không
ion hóa ph c h p v i anion,không qua màng k t h p v i
protein huy t tương

1001


Unit XIV

Endocrinology and Reproduction

PHOSPHATE VÔ CƠ

D CH NGO I BÀO

photsphate vô cơ huy t tương t n t i 2 d ng
: HPO4= và H2PO4 . N ng đ c a HPO4= kho ng 1.05
mmol/L, và n ng đ c a H2PO4 kho ng 0.26 mmol/
L. Khi t ng phosphate d ch ngo i bào tăng , nó
làm tăng s lư ng c a c 2 d ng ion phosphate .
Thêm n a,khi Ph c a d ch ngo i bào b tăng toan
hóa ,thì s có hi n tư ng tăng c a H2PO4 và
gi m
HPO4=, trong khi hi n tư ng x y ra ngư c
l i khi d ch ngo i bào b ki m hóa. M i liên quan
này s đư c trình bày thăng b ng ki m toan trong
chương 31
B i vì r t khó đ có th đ nh lư ng chính xác s

lư ng c a HPO4= và H2PO4 trong máu ,thư ng
t ng photphate đư c đo dư i d ng milligrams
phosphorus trên decilit (100 milliliters) c a máu.giá
tr trung bình c a t ng s lương phosphate đươc đưa
ra kho ng 4 mg/dl, thay đ i gi a giá tr bình
thư ng là 3 đ n 4 mg/dl ngư i l n and 4 đ n 5
mg/dl i tr nh

SINH LÝ KHÔNG LIÊN QUAN XƯƠNG
(NONBONE) NH HƯ NG Đ N S
THAY Đ I N NG Đ CANXI VÀ
PHOTPHATE D CH CƠ TH
S thay đ i m c c a phosphate d ch ngo i bào t r t
th p so v i giá tr bình thư ng cho đ n g p 2-3 l n
giá tr bình thư ng không gây ra nh ng thay đ i l p
t c cơ th .Trái l i ,th m chí ch 1 s thay đ i
nh tăng gi m c a canxi trong d ch ngo i bào
có th gây nh ng tác d ng sinh lý t c thì.
Thêm vào đó gi m canxi,photphate máu m n t o
nên s gi m khoáng hóa xương m nh,s đư c
gi i thích chương sau
H canxi gây kích thích h

th n kinh và Tetany.

Khi n ng đ inon canxi d ch ngo i bào h xu ng
dư i m c bình thư ng, h th n kinh tr nên d
b kích thích hơn do s tăng tính th m c a
màng t bào th n kinh v i ion Na, cho phép s
xu t hi n c a đi n th ho t đ ng d dàng.

n ng
đ canxi huy t tưong gi m m t n a ,các th n kinh
cơ ngo i biên tr nên d b kích thích, tr nên co 1
cách t nhiên,các xung đ ng hình thành,sau đó lan
truy n đ n các th n kinh cơ ngo i biên gây ra hình
nh co cơ cơn tetany đi n hình.B i v y,gi m canxi
máu gây ra tetany.Nó cũng th nh tho ng gây ra
co gi t b i tác đ ng làm t bào não d b kích thích
Hình 80-2 hình nh tetany
tay, thư ng xuyên
xu t hi n đ u tiên trư c khi tetany x y ra
các
ph n khác c a cơ th . Nó đư c g i là carpopedal
spasm.
Tetany x y ra khi n ng đ canxi máu h n t giá
tr bình thư ng kho ng 9.4 mg/dl đ n kho ng 6 mg/
dl, kho ng dư i 35% giá tr bình thư ng
1002

hình 80-2. hình nh tetany
spasm.

tay,còn đư c g i là carpopedal

và có th gây ch t ngư i
kho ng 4 mg/dl.
trên đ ng v t ,h canxi máu r t nhi u có
th gây ra nh ng nh hư ng ít khi xu t hi n trên
ngư i, như là giãn tim rõ r t,thay đ i h enzym v n
chuy n c a t bào , tăng tính th m màng 1 s t

bào(như t bào th n kinh), và h y ho i h th ng
đông máu
Tăng canxi máu làm gi m ho t đ ng c a h
th n kinh và cơ. Khi n ng đ canxi trong d ch cơ
th tăng , h th ng th n kinh tr nên trì tr và các
ph n x v n đ ng c a h th n kinh trung ương
tr nên ch m ch p. Hơn n a,tăng n ng đ canxi
gi m th i gian QT c a tim và gây ra thi u ngon
mi ng,táo bón,có th do s gi m co bóp c a cơ
thành ng tiêu hóa. Nh ng nh hư ng trên b t
đ u xu t hi n khi m c canxi máu tăng trên
12 mg/dl, và nó tr nên rõ r t hơn khi trên
15 mg/dl.Khi n ng đ canxi máu tăngt rên 17
mg/dl ,tinh th canxi phosphat có kh năng k t
t a kh p cơ th ,đi u mà s đư c th o lu n sau
ph n nhi m đ c c n giáp.

H P THU VÀ BÀI TI T C A CANXI VÀ
PHOSPHATE.
S h p thu ru t và bài ti t qua phân c a canxi và
phosphate.Lư ng c n thi t hàng ngày là kho ng

1000mg/ngày v i c canxi và phosphate,tương
đương có trong kho ng 1 l s a.Thư ng thì nh ng
ion hóa tr 2 thư ng khó h p thu ru t.Tuy
nhiên,như s đư c bàn t i sau,vitamin D h tr s
h p thu canxi ru t,và kho ng 35% canxi chúng
ta nu t vào s đư c h p th ,ph n còn l i s đư c
bài ti t phân.

Parathyroid Hormone, Calcitonin, Calcium and Phosphate Metabolism, Vitamin D, Bone, and Teeth
lư ng canxi
(1000 mg/
ngày)

T bào
(13,000 mg)

ti t (250 mg/
day)

phân (900
mg/ngày)

D ch ngo i
bào (1300
mg)

l c (9980 mg/
day)

l ng đ ng
(500 mg/day)
tái khoáng
(500 mg/day)

tái h p
thu(9880 mg/
day)

Kidneys

nư c ti u
(100 mg/day)
Figure 80-3. T ng quan v sư trao đ i canxi gi a các h cơ quan
1 ngư i nu t 1000mg/ngày. Ch ra r ng h u h t canxi đư c bài
ti t qua phân,m c dù th n có kh năng ti t 1 lư ng l n b ng
cách gi m h p thu th n

Thêm vào đó kho ng 250mg/ngày c a ion canxi
đi vào ru t thông qua các d ch ti t c a h tiêu hóa
và s bong c a các t bào ch nh y. Do đó kho ng
90% (900 mg/ ngày) c a lư ng canxi cung c p hàng
ngày đư c bài ti t qua phân (hình 80-3).
S h p thu c a phosphat ru t di n ra 1 cách
d dàng.Ngo i tr 1 ph n phosphate bài ti t phân
nh s k t h p v i ion canxi không th h p th ,hâu
như t t c lư ng phosphat trong b a ăn đư c h p
thu vào máu qua ru t và bài ti t sau đó qua th n
S bài ti t b i th n c a canxi và phosphate.Kho ng
10 % (100 mg/day) c a canxi nu t vào bài ti t qua
nư c ti u. Kho ng 41% canxi liên k t v i protein
huy t tương và vì v y không đư c l c b i màng
c u th n. ph n còn l i k t h p v i anion như
phosphate (9 %) ho c đư c ion hóa(50%) đư c l c
qua c u th n vào ng th n.
Thông thư ng ng th n h p thu kho ng 99% lư ng
canxi , và kho ng 100mg/ngày ti t ra trong nư c
ti u. kho ng 90 % canxi trong nư c ti u đ u đư c
tái h p thu

ng lư n g n,quai henle,1 ph n
đ u c a ng lư n xa.
đo n sau c a ng lư n xa và đo n đ u
ng góp,h p thu kho ng 10% còn l i tùy vào
thay đ i,ph thu c vào n ng đ canxi trong máu.
Khi n ng đ canxi máu th p ,s tái h p thu này là
tuy t v i b i không có canxi nào m t đi qua nư c
ti u . Ngư c l i, th m chí vài phút sau khi n ng đ
canxi máu tăng trên m c bình thư ng s bài ti t
canxi đã tăng lên đáng k chúng ta s làm rõ
ph n sau,y u t quan tr ng nh t đi u khi n s tái
h p thu canxi
ng góp,cũng như đi u ch nh lư ng
bài ti t canxi là PTH.
S bài ti t phosphat th n đư c ki u soát b i
cơ ch đi u hòa tràn(over ow mechanism), gi i
thích chương 31 . Đó là ,khi

n ng đ phosphate huy t tương dư i giá tr nguy
k ch kho ng 1 mmol/L,t t c lư ng phosphate
trong nư c ti u đ u đư c tái h p thu và không
có phosphate nào m t đi trong nư c ti u. Khi trên
n ng đ nguy hi m, d u sao,t c đ c a s bài ti t
phosphate tương ng v i s tăng n ng đ . Nên,
th n đi u ti t n ng đ phosphate d ch ng ai bào
b ng vi c thay đ i t c đ bài ti t theo n ng đ
phosphate máu và t c đ l c c a th n
Tât nhiên, s đư c bàn
ph n sau,PTH có
th làm tăng đáng k lư ng phosphat bài ti t

b i th n,do đó gi vai trò quan tr ng trong vi c đi u
ch nh n ng đ canxi và phosphate máu.

XƯƠNG VÀ M I LIÊN QUAN T I N NG Đ
CANXI VÀPHOSPHATE D CH NGO I BÀO
Xương là h n h p b i ch t căn b n tăng cư ng đáng
k b i s l ng đ ng c a mu i canxi. Trung bình
xương dài ch a 30% kh i lư ng là ch t n n và
70% là mu i. Xương m i hình thành có ph n
trăm ch t căn b n cao hơn nhi u mu i.
Ch t căn b n xương. Ch t căn b n xương bao g m

90 đ n 95 % là s i collagen,còn l i là 1 ch t đ ng
nh t s t g i là ch t n n(ground substance). S i
collagen kéo dài chính d c theo chi u dài c a l c
căng và t o cho xương đ b n.
Ch t n n là h n h p c a d ch ngo i bào thêm
proteoglycans, đ c bi t là acid chondroitin sulfate
and hyaluronic . Ch c năng c th c a t ng lo i
proteoglycans chưa đư c sáng t ,m c dù chúng giúp
đi u ch nh s l ng đ ng mu i.
Tinh th xương l ng đ ng trên ch t
căn b n xương là h n h p chính c a calcium và
phosphate. Công th c ch y u c a mu i tinh th
,đư c bi t đ n như là hydroxyapatit,có công th c
như sau:

Mu i xương

Ca10( PO4)6(OH)2

M i tinh th dài kho ng 400 angstroms , dày 10
đ n 30 angstroms,và r ng 100 angstroms,có hình
dáng như đĩa dài và m ng.T l gi a canxi và
phosphate có th thay đ i đáng k v i đi u ki n
dinh dư ng khác nhau,trong kho ng t 1.3-2.0.
Na,K,Mg và ion carbonate cũng có m t trong mu i
xương, m c dù x-quang th t b i trong vi c xác đ nh
chính xác c u trúc mu i t o ra b i chúng.Vì v y,gi
thuy t,chúng liên h p v i các tinh th hydroxyapatite
hơn là t t ch c thành các tinh th riêng mình.Gi
thuy t này khi n cho có th có nhi u lo i ion góp
ph n liên h p t o tinh th mu i xương
1003

UNIT XIV

h p thu (350
mg/day)

XƯơng
(1,000,000 mg)


Unit XIV

Endocrinology and Reproduction

t hoàn toàn ngo i lai v i xương, như là strontium,
uranium, plutonium, đ n các v t liê phóng x khác ,
chì vàng,các kim lo i n ng khác. S l ng đ ng các

ch t phóng x trong xương có th gây nhi m x kéo
dài, và n u có 1 lư ng đ l ng đ ng, 1 osteo­genic
sarcoma (bone cancer) có th phát tri n.
căng dãn và s c ch u l c c a xương. M i s i
colagen c a xương dài đư c t o thành b i s l p
l i đ nh k c a các đo n m i 640 angstroms chi u
dài;các tinh th hydroxyapatite n m bên c nh m i
đo n c a s i và liên k t ch t ch v i nó. M i liên
k t này ngăn ch n c t “shear” trong xương; Nó
ngăn ch n các tinh th mu i và các s i collagen r i
ra kh i v trí v n có đ t o nên s c m nh c a xương.
thêm vào đó, các phân đo n c a các s i colagen
c nh nhau ch ng chéo lên nhau, gây ra tinh th
hydroxyapatite cũng b ch ng chéo gi ng như
các viên gach đan vào nhau trên b c tư ng.
S i colagen c a xương, gi ng như
trong
gân, có m t s c căng dãn tuy t v i,trong khi đó
mu i canxi có 1 s c ch u l c t t.S k t h p này
c ng thêm s s p x p gi a chúng gi a chúng t o
nên m t c u trúc tuy t v i c v căng dãn và ch u
l c
Đ

S L NG Đ NG VÀ H P THU C A CANXI
VÀ PHOSPHATE XƯƠNG—CÂN B NG
V I D CH NGO I BÀO
Hydroxyapatite không k t t a
d ch ngo i bào
m c dù quá bão hòa ion Calcium vàPhosphate

ion . N ng đ ion canxi và phosphate d ch ngo i

bào l n hơn đáng k so v i đi u ki n đ x y ra k t
t a c a hydroxyapa­tite. Tuy nhiên, các ch t c ch
t n t i h u h t các mô c a cơ th ,như là huy t
tương, đ ngăn ch n nh ng s k t t a này; ví d
như:pyrophosphate. Do đó, hydroxyapatite tinh th
không th k t t a các mô bình thư ng ngo i tr
xương m c dù n ng đ quá bão hòa c a chúng.
Cơ ch c a s l ng đ ng canxi xương. B t đ u b i

is the s ti t c a các phân t collagen ( collagen
monomers) và ch t n n (ch y u là proteoglycans) b i
t o c t bào.Các đơn phân collagen đư c poly
hóa nhanh chóng đ t o ra s i collagen;k t qu
t o thành ”osteoid”,m t ch t li u gi ng s n nhưng
khác bi t
ch cho phép mu i canxi l ng đ ng
nhanh chóng trên nó.Khi osteoid hình thành ,m t
s t o c t bào b giam gi trong nó và tr nên
ng yên.
bư c này chúng đư c g i là các t bào
xương(c t bào) (osteocytes.)
Trong vài ngày sau khi osteoid hình thành,mu i
canxi b t đ u l ng đ ng trên b m t các s i
collagen .S l ng đ ng đ u tiên ch x y ra m t s
th i đi m d c theo s i collagen, (forming nidi
minute ) sau quá trình này di n ra thư ng xuyên
1004

hơn, phát tri n hàng ngày, hàng tu n cho đ n khi
t o thành s n ph m cu i cùng,tinh th hydrox-yapatite .
Mu i canxi
ban đ u đư c l ng đ ng chưa
pha là tinh th hydroxyapatite mà
d ng các h p
ch t vô đ nh hình (noncrystalline), sư pha tr n c a
mu i như là CaHPO4 × 2H2O, Ca3(PO4)2 × 3H2O,
và các ch t khác. Sau đó,b i m t quá trình thay th và
b sung các nguyên t ,ho c tái h p thu và tái k t
t a,các mu i đư c chuy n đ i thành các tinh th hydroxyapatite trong kho ng th i gian vài tu n ho c vài
tháng. M t vài ph n trăm có th v n còn vĩnh vi n
d ng vô đ nh hình, r t quan tr ng do các mu i vô đ nh
hình có th đư c h p th nhanh chóng khi nhu c u
canxi tăng d ch ngo i bào.
M c dù cơ ch làm l ng đ ng các mu i canxi
osteoid chưa đư c hi u đ y đ , s ki m soát c a
quá trình này dư ng như ph thu c ph n l n vào
pyrophosphate, ch t làm
c ch t o thành tinh
th hydroxyapatite và l ng canxi c a xương.Các
ngư ng c a pyrophosphate, l n lư t, đư c quy đ nh
b i ít nh t ba phân t khác. M t trong nh ng phân
t quan tr ng nh t là m t ch t đư c g i là tissue­
nonspeci c alkaline phosphatase (TNAP),giúp phá v
pyrophosphate và gi
ngư ng c a nó trong
gi i h n đ s l ng canxi có th x y ra khi c n
thi t. TNAP đư c ti t ra b i các t o c t bào vào
osteoid đ

trung hòa pyrophosphate, và khi
pyrophosphate đã b vô hi u hóa, liên k t t nhiên
gi a các s i collagen và mu i canxi gây ra s k t
tinh hydroxyapatite.T m quan tr ng c a TNAP trong
khoáng hóa xương đư c minh h a b ng các th
nghi m chu t thi u gen TNAP, làm ngư ng pyrophosphate tăng quá cao, đư c sinh ra v i xương
b m m mà không đ canxi.
Các t o c t bào cũng ti t ít nh t là hai ch t
khác tham gia vào đi u ch nh canxi hóa xương:
(1) nucleotide phosphodiesterase pyrophosphatase 1
(NPP1), ch t s n xu t pyrophosphate bên ngoài t
bào, và (2) protein ankylosis (ANK), ch t đóng góp
vào b ch a ngo i bào c a pyrophosphate b ng
cách v n chuy n nó t bên trong ra b m t c a t
bào. S thi u h t c a NPP1 ho c ANK gây gi m
pyrophosphate ngo i bào và làm th a canxi hóa
xương, như xương spurs, ho c th m chí canxi hóa
c a các mô khác như gân và dây ch ng c a c t
s ng, x y ra
nh ng ngư i có m t d ng viêm
kh p đư c g i là viêm c t s ng dính kh p.
S l ng đ ng c a canxi các mô không ph i xương
dư i đi u ki n b t thư ng. M c dù các mu i canxi
thư ng không k t t a trong các mô bình thư ng bên
c nh xương, nhưng dư i đi u ki n b t thư ng,chúng có
th k t t a. Ví d , k t t a trong thành đ ng m ch trong
xơ c ng đ ng m ch và làm cho các đ ng m ch
đ tr thành ng như xương. Tương t như v y,
các mu i canxi thư ng xuyên l ng đ ng trong các
mô b thoái hóa hay nh ng c c máu cũ. Có l ,trong

trư ng h p này,ch t c ch ngăn ch n s l ng đ ng
c a các mu i canxi bi n m t trong các mô, do đó cho
phép s l ng đ ng


Parathyroid Hormone, Calcitonin, Calcium and Phosphate Metabolism, Vitamin D, Bone, and Teeth

ngư i l n, như v y xương m i luôn liên t c
hình thành .

TRAO Đ I CANXI GI A XƯƠNG VÀ
D CH NGO I BÀO

L NG Đ NG VÀ TÁI H P THU-S
C A XƯƠNG

LÀM M I
Preosteoclasts(ti n h y c t bào)

l ng đ ng xương b i t o c t bào. Xương liên
t c đư c l ng đ ng b i t o c t bào, cũng như liên
t c đư c tái h p thu
nơi h y c t bào đang ho t
đ ng (Hình 80-4).
T o c t bào đư c tìm th y trên b m t ngoài c a xương
và trong các h c xương. M t s lư ng nh các ho t đ ng
c a t o c t bào x y ra liên t c trong t t c các xương
đang s ng ( kho ng 4 ph n trăm c a t t c các b m t
t i b t k th i đi m
S

T o c t bào

S tiêu h y c a xương— ch c năng c a h y c t
bào:xương liên t c tiêu h y do s có m t c a h y
c t bào,là 1 lo i t bào l n, có kh năng th c bào,
đa nhân (ch a kho ng 50 h t nhân) là các d n xu t
c a b ch c u đơn nhân ho c các t bào gi ng
b ch c u đơn nhân hình thành trong t y xương.Các
hu c t bào d ng ho t đ ng chi m t l dư i 1 ph n
trăm c a b m t xương c a m t ngư i l n.
ph n
sau c a chương chúng ta s th y r ng PTH đi u khi n
ho t đ ng c a các h y c t bào.
V m t mô h c, tiêu h y xương x y ra ngay l p t c
bên c nh các hu c t bào. Cơ ch tiêu h y này đư c
cho là như sau:H y c t bào g i các b ph n gi ng
như lông chuy n v phía xương , t o thành 1 b m t
xù xì (Hình 80-5).Các lông nhung ti t ra hai lo i ch t:
(1) enzym phân gi i protein , gi i phóng t lysosome
c a h y c t bào,và (2) m t s axit, bao g m axit citric
và acid lactic,gi i phóng t các ty l p th và các túi
ti t.Các enzym này tiêu hóa ho c phá v các c u
trúc n n c a xương, và là nguyên nhân gây nên s
gi i phóng c a mu i xương.Các h y c t bào cũng
h p th các minute particles c a ch t n n xương và
các tinh th b ng cách th c bào,sau đó phá v và
gi i phóng các ch t s n ph m vào máu

màng xương xơ

RANK

Osteoclast(h y c t bào)
s ti t axit

PTH
Vitamin D
OPG
M-CSF

Osteoblast(t o
c t bào)

Lysosome
màng xù
xì

RANKL
khu v c tiêu h y xương

xương

Osteocytes(t bào xương)

tĩnh m ch

h y c t bào

Xương

Ho t đ ng c a t o c t bào và h y c t bào.

Hình 80.5.S h y xương c a h y c t bào. hormone
tuy n c n giáp(PTH) g n v i th th trên t o c t bào,giúp t ng
h p receptor ho t đ ng cho y u t nhân -B ligand (RANKL) và
gi i phóng y u t kích thích đ i th c bào t i ch macrophagecolony stimulating factor (M-CSF) (M-CSF). RANKL liên k t v i
RANK và M-CSF g n vào th th c a nó trên ti n h y c t bào,
giúp bi t hóa thành h y c t bào trư ng thành. PTH cũng gi m s n
xu t osteoprotegerin (OPG), c ch s bi t hóac a ti n h y c t
bào thành h y c t bào trư ng thành b ng cách g n vào RANKL
và ngăn không cho nó tương tác v i th th c a nó trên ti n h y
c t bào. Các h y c t bào trư ng thành phát tri n m t b m t xù xì
và gi i phóng các enzym t lysosome, cũng như acid thúc đ y s
tiêu h y xương.T bào xương là t o c t bào đã b nh t trong
ch t n n trong quá trình s n xu t mô xương; các t bào
xương t o thành 1 h th ng t bào liên k t trong kh p xương

1005

UNIT XIV

N u các mu i canxi hòa tan đư c tiêm tĩnh m ch,
n ng đ ion canxi có th ngay l p t c tăng đ n
ngư ng cao. Tuy nhiên, trong vòng 30 đ n 60 phút,
n ng đ ion canxi l i tr l i bình thư ng. Tương t
như v y, n u s lư ng l n các ion canxi đư c lo i
b t kh i lư ng tu n hoàn, n ng đ ion canxi l i
tr l i bình thư ng trong vòng 30 phút đ n 1 gi .
Nh ng nh hư ng này là do xương ch a m t lo i

canxi d trao đ i ,lo i này luôn luôn trong tr ng thái
cân b ng v i các ion canxi trong d ch ngo i bào
M t ph n nh d ng canxi d trao đ i này cũng là
d ng canxi đư c tìm th y trong t t c các t bào
mô, đ c bi t là trong các t bào có tính th m cao
như gan và đư ng tiêu hóa. Tuy nhiên, h u h t
d ng canxi này trung t p trong xương. Nó thư ng
chi m kho ng 0,4-1 ph n trăm c a t ng s canxi
xương. Lo i canxi này l ng đ ng vào xương trong
d ng mu i d dàng huy đ ng như CaHPO4 và
mu i canxi vô đ nh hình .
Canxi d trao đ i quan tr ng vì là ngu n cung
c p cơ ch đ m nhanh chóng đ gi n ng đ ion
canxi trong d ch ngo i bào t ngư ng quá th a
ho c quá thi u tr v giá tr bình thư ng


Unit XIV

Endocrinology and Reproduction

Như đã đ c p trư c,hocmon PTH kích thích ho t đ ng
h y c t bào và quá trình tiêu h y xương, nhưng quá trình
này x y ra thông qua cơ ch gián ti p.Các h y c t
bào tham gia không có th th v i hocmon PTH.
Thay vào đó , các t o c t bào truy n tín hi u đ n ti n
h y c t bào đ t o h y c t bào trư ng thành. Hai
protein t t o c t bào ch u trách nhi m v tín hi u này
là th th ho t hóa cho y u t nhân B ligand (receptor
activator for nuclear factor -B ligand) (RANKL) và y u

t
macrophage colony­stimulating factor,c hai đ u
c n thi t cho s hình thành c a các h y c t bào trư ng
thành.
PTH g n vào th th
bên c nh t o c t bào, kích
thích sư t ng h p c a RANKL, hay còn g i là osteoprotegerin ligand (OPGL). RANKL g n vào th th
c a nó (RANK) trên các t bào ti n h y c t bào, khi n
chúng bi t hóa thành h y c t bào đa nhân trư ng
thành. Các hu c t bào trư ng thành sau đó phát tri n
m t b m t xù xì và gi i phóng các enzym và acid thúc
đ y tái h p thu xương.
T o c t bào cũng s n xu t osteoprotegerin (OPG),
hay còn g i là y u t
c ch osteoclastogenesis, m t
cytokine c ch tiêu h y xương. OPG ho t đ ng
như m t “m i nh ” ,g n v i RANKL và ngăn không cho
tương tác v i th th c a nó,vi c này giúp ngăn ch n s
bi t hóa c a các ti n h y c t bào thành các h y c t bào
trư ng thành tham gia vào quá trình tiêu h y xương.
OPG đ i ngh ch các ho t đ ng tiêu h y c a PTH, trên
chu t thi u h t gen t ng h p OPG có s gi m rõ r t
kh i lư ng xương so v i nh ng con chu t có gen OPG
bình thư ng.
Cho dù các y u t đi u ti t OPG chưa đư c hi u rõ,
vitamin D và PTH có v như kích thích s s n xu t c a
h y c t bào trư ng thành thông qua tác đ ng kép v a
c ch s n xu t OPG v a kích thích s t ng h p
RANKL. Glucocorticoid cũng thúc đ y ho t đ ng t bào
h y c t bào và tiêu h y xương b ng cách tăng s n

xu t RANKL và gi m s hình thành c a OPG. M t khác,
các hormone estrogen kích thích s n xu t OPG. S cân
b ng c a OPG và RANKL đư c s n xu t b i t o c t
bào đóng m t vai trò quan tr ng quy t đ nh ho t đ ng
h y c t bào và s tiêu h y xương
T m quan tr ng c a phương pháp đi u tr tác đ ng
vào h OPG-RANKL hi n v n đang th nghi m. M t s
lo i thu c m i mô ph ng tác d ng c a OPG b ng cách
ngăn ch n s tương tác c a RANKL v i th th c a nó
dư ng như có ích cho vi c đi u tr loãng xương ph
n sau mãn kinh và m t s b nh nhân ung thư xương.
Cân b ng gi a s l ng đ ng và s tiêu h y
c a xương . Ngo i tr xương đang phát tri n, t l
gi a s l ng đ ng và s tiêu h y thư ng b ng nhau, vì
v y t ng kh i lư ng c a xương v n không đ i. H y c t
bào thư ng chi m s lư ng nh nhưng chúng t p trung
v i nhau và m t khi s lư ng c a h y c t bào b t
đ u phát tri n, Chúng thư ng m t 3 tu n đ tiêu h y
xương, t o ra m t đư ng h m đư ng kính 0,2-1 mm và
dài vài milimet.K t thúc quá trình, các h y c t bào bi n
m t và t o c t bào xâm nh p vào các đư ng h m này
giúp xương m i b t đ u phát tri n.S l ng đ ng xương
ti p t c

1006

Epiphyseal line

Magnified
section

Osteon
Haversian
canal

Lacunae

Canaliculi

Epiphyseal line
Structure of bone.

trong vài tháng, v i các xương m i đư c lát
thành các l p lát liên ti p theo các vòng tròn đ ng
tâm (lamellae) b m t bên trong c a khoang cho
đ n khi đư ng h m kín. S l ng đ ng ch m d t
khi xương b t đ u xâm l n vào các m ch máu ch u
trách nhi m c p máu khu v c. Các kênh mà m ch
máu ch y bên trong , đư c g i là các kênh haversian, là ph n còn l i c a h c ban đ u (original cavity). M i vùng m i c a xương l ng đ ng theo cách
này đư c g i là osteon, như hình 80-6.
Gía tr c a vi c liên t c làm m i xương: Vi c liên t c
l ng đ ng và tiêu h y c a xương gi m t s ch c năng
sinh lý quan tr ng. Đ u tiên, xương có th đi u ch nh s c
m nh c a nó tương x ng v i m c ch u l c c a
xương(bone stress). K t qu là, xương dày lên khi ch u
t i tr ng n ng.Th hai, ngay c hình d ng c a xương
cũng có th đư c s p x p l i đ phù h p hơn v i các l c
cơ h c thông qua l ng đ ng và tiêu h y xương sao cho
phù h p v i hư ng ch u l c.Th 3, do xương cũ tr
nên tương đ i giòn và d gãy, v y nên ch t n n m i là
c n thi t đ thay th các ch t n n đã thoái hóa.Do v y,tính

d o dai c a xương luôn đư c duy trì. Th t v y, xương
c a tr em,t l l ng đ ng và tiêu h y r t nhanh chóng
v y nên xương tr em ít giòn hơn là ngư i già v i t
l l ng đ ng và tiêu h y ch m.
M c ch u l c c a xương (Bone “Stress.”) ki m
soát t c đ l ng đ ng xương Xương đư c l ng

đ ng sao cho tương ng v i l c ép mà xương ph i
ch u. Ví d , các xương c a các v n đ ng viên n ng
hơn so v i các ngư i khác. Ngoài ra, n u m t ngư i
có 1 chân b bó b t nhưng v n ti p t c bư c đi trên
chân đ i di n, xương chân trong b t tr nên m ng
m t kho ng 30 %


Parathyroid Hormone, Calcitonin, Calcium and Phosphate Metabolism, Vitamin D, Bone, and Teeth

S s a ch a xương gãy c a t o c t bào. Gãy xương
kích ho t t i đa t t c các t o c t bào màng xương
và trong xương tham gia hàn g n v t
gãy. Ngoài ra,s lương nhi u c a t o c t bào m i
đư c hình thành g n như ngay l p t c t các t bào
“osteoprogenitor”, đó là t bào g c xương trong b
m t ph ngoài xương, đư c g i là “màng xương.”
Sau đó, trong vòng m t th i gian ng n, m t phình
l nbao g m các mô thu c t o c t bào và các ch n
căn b n xương m i, Sau m t th i gian ng n s l ng
đ ng c a các mu i canxi, phát tri n gi a hai đ u gãy
c a xương. Khu v c này đư c g i là “callus”
Nhi u bác sĩ ph u thu t ch nh hình s d ng s c

ép xương đ đ y nhanh t c đ làm lành ch gãy.
S đ y nhanh này đư c th c hi n thông qua s
d ng các d ng c cơ khí đ c bi t giúp gi các đ u
xương gãy v i nhau đ b nh nhân có th ti p t c s
d ng các xương ngay l p t c. các làm này gây s c
ép trên đ u đ i di n c a xương gãy, mà tăng ho t
đ ng c a nguyên bào xư ng ch gãy và thư ng rút
ng n th i gian lành

VITAMIN D
Vitamin D có vai trò quan tr ng giúp tăng h p thu canxi
t ru t; nó cũng có các tác d ng quan trong tr ng viêc
l ng đ ng xương và tiêu h y xương, đi u s đư c th o
lu n sau đây. Tuy nhiên, vitamin D ban đ u không ph i
là ch t ho t đ ng gây ra nh ng nh hư ng trên. Thay
vào đó vitamin D ph i đư c bi n đ i thông qua nh ng
ph n ng gan và th n đ đ n đư c ho t ch t cu i
cùng :1,25-dihydroxycholecalciferol, hay còn g i là
1,25(OH)2D3.
Hình 80-7 Miêu t quá trình bi n đ i c a vitamin D.

Cholecalciferol (Vitamin D3) đư c t ng h p

da.

m t s h p ch t có ngu n g c t sterol thu c h
vitamin D, và chúng đ u có m t s tác d ng tương
đ ng. Vitamin D3 (còn g i là cholecalciferol) là
h p ch t quan tr ng nh t,đư c hình thành trong
da do k t qu nh chi u x c a 7dehydrocholesterol,m t ch t có trên da, b i tia

c c tím t m t tr i. V y nên , ti p xúc v i ánh
n ng m t tr i phù h p giúp ngăn ng a thi u vitamin D. Các h p ch t vitamin D b sung

Da
Cholecalciferol (vitamin D3)
Gan
Ngăn ch n
25-Hydroxycholecalciferol
Th n
Kích hoat

Parathyroid
hormone

1,25-Dihydroxycholecalciferol
Bi u mô ru t

Calciumbinding
protein

Calciumstimulated
ATPase

Alkaline
phosphatase
Ngăn ch n

h p thu canxi

ru t

n ng đ canxi huy t tương
S k í c h h o t c a vitamin D3 h ì n h t h à n h
1,25-dihydroxycholecalciferol và nh hư ng c a vitamin D đ n
n ng đ canxi.

có trong th c ăn khá gi ng v i cholecalciferol
hình thành trong da, ngo i tr vi c thay th m t
ho c nhi u nguyên t mà không làm nh hư ng
t i ch c năng c a chúng.
Cholecalciferol đư c bi n đ i thành 25-Hydroxychole
cal-ciferol
gan Bư c đ u tiên kinh trong chu i kích
ho t cholecalciferol là đ bi n nó thành 25-hydroxycholecalciferol, x y ra gan. Quá trình này b h n ch vì 25hydroxycholecalciferol có 1 cơ ch đi u hòa ngư c(feedback
inhibitory) v i các ch t trong dãy ph n ng. s đi u hòa
này là vô cùng quan tr ng b i vì 2 lý do
Th nh t, cơ ch đi u hòa ngư c này đi u ch nh
chính xác n ng đ c a 25-hydroxycholecalcifer-ol trong
huy t tương, tác d ng đư c minh h a trong hình 80-8.
Lưu ý r ng lư ng vitamin D3 có th tăng lên nhi u l n
nhưng n ng đ c a 25-hydroxychole-calciferol v n g n
như bình thư ng. Cơ ch đi u hòa ngư c này ngăn
ch n tình tr ng quá nhi u vitamin D khi mà vitamin D3
đưa vào quá l n
Th hai, vi c chuy n đ i có ki m soát này c a vitamin D3 đ 25-hydroxycholecalciferol b o t n các vitamin
D đư c lưu tr trong gan đ s d ng trong tương lai. Khi
vitamin D3 đư c chuy n đ i, các 25-hydroxycholecalciferol v n t n t i trong cơ th ch m t vài tu n, trong khi đó
d ng vitamin D, nó có th đư c lưu tr trong gan trong
nhi u tháng.

S t ng h p c a 1,25-Dihydroxycholecalciferol
th n và sư ki m soát b ng hocmon Parathyroid

hình 80-7 :cho th y quá trình chuy n hóa

1007

UNIT XIV

canxi trong vòng m t vài tu n, trong khi xương đ i di n v n
dày và có m t đ canxi bình thư ng. Do đó, các s c ép
v t lý kiên t c kích thích s l ng đ ng và canxi hóa xương
(calci cation)
M c ch u l c cũng góp ph n quy đ nh hình d ng c a
xương trong m t s trư ng h p. Ví d , n u m t xương
dài như xương chân gãy v trí trung tâm và sau đó h i
ph c hóc, các s c nén vào bên trong c a các góc làm
tăng s l ng đ ng c a xương. Tăng tiêu h y x y ra
bên ngoài các góc nơi xương không đư c nén. Do đó
sau nhi u năm tăng l ng đ ng
bên trong c a xương
g p góc và tiêu h y xương bên ngoài, xương có th tr
thành g n như th ng, đ c bi t là tr em vì s làm m i
nhanh chóng c a xương l a tu i tr .


Unit XIV

Endocrinology and Reproduction

Plasma 25hydroxycholecalciferol
(¥ normal)

1.2

ngư ng bình thư ng

1.0
0.8
0.6
0.4
0.2
0
0

0.5
1.5
2.0
1.0
2.5
lư ng đưa vào vitamin D3 (bình thư ng)

Hình 80-8. nh hư ng c a vi c tăng lư ng vitamin D3 đưa vào
và n ng đ trong huy t tương c a 25- hydroxycholecalciferol.
Hình v ch ra cho th y s gia tăng lư ng vitamin D tăng đ n
2,5 l n bình thư ng, có ít nh hư ng đ n s lư ng c a vitamin
D ho t hóa đư c hình thành.Vi c thi u c a vitamin D ho t hóa
ch x y ra khi r t ít lư ng vitamin D đưa vào

5

4
3
2

bình thư ng

1

X

Plasma 1,25hydroxycholecalciferol
(¥ normal)

6

0
0

2
4
6
8 10 12 14 16
calcium huy t tương(mg/100 ml)

Hình 80-9. nh hư ng c a n ng đ canxi huy t tương trên
n ng đ 1,25-dihydroxycholecalciferol huy t tương. Ch ra
r ng gi m nh n ng đ canxi dư i ngư ng bình thư ng
làm tăng hình thành các vitamin D ho t hóa, do đó d n đ n
tăng h p thu canxi ru t r t nhi u
các ng th n 25 -hydroxycholecalciferol đ n 1.25-dihydroxycholecalciferol. Ch t sau này là b ng hình th c là d ng ho t đ ng m nh nh t

c a vitamin D vì s n ph m trư c đó trong sơ đ c a hình 80-7 có ít hơn
1/1000 c a tác d ng vitamin D.Do đó, n u v ng m t c a th n , vitamin
D g n như không còn hi u qu .
Lưu ý hình 80-7 r ng vi c chuy n hóa 25-hydroxycholecalciferol
đ n 1,25-dihydroxycholecalciferol đòi h i có PTH. Khi không có PTH,
h u như không có 1.25-dihydroxycholecalciferol đư c hình thành. Do
đó, PTH có nh hư ng đ n ch c năng c a vitamin D trong cơ th

N ng đ ion canxi đi u khi n quá trình t ng h p
1,25-Dihydroxycholecalciferol. Hình 80-9 cho th y

r ng n ng đ trong huy t tương c a 1,25-dihydroxycholecalciferol là nh hư ng ngư c b i n ng
đ canxi trong huy t tương. có 2 lý do cho s nh
hư ng này. Đ u tiên, các ion canxi cótác d ng nh
trên vi c ngăn chuy n hóa c a 25-hydroxycholecalciferol thành

1008

1,25-dihy-droxycholecalciferol. Th hai, quan tr ng
hơn,chúng ta s làm rõ trong chương này,t c đ ti t
PTH b c ch r t nhi u khi n ng đ canxi huy t tương
tăng trên 9-10 mg / 100 ml.Do đó, khi n ng đ canxi
dư i m c này,PTH thúc đ y s chuy n đ i 25hydroxycholecalciferol đ n 1,25-dihydroxycholecalciferol trong th n. n ng đ canxi cao hơn, khi PTH b
c ch ,25-hydroxycholecalciferol đư c chuy n thành
m t h p ch t khác 24,25-dihydroxychole-calciferol g n
như không có tác d ng như vitamin D
Khi n ng đ canxi huy t tương là đã quá cao, hình
thành các 1,25-dihydroxycholecalciferol b gi m r t nhi u.
Thi u 1,25-dihydroxycholecalciferol, l n lư t, gi m s h p
thu canxi t ru t, xương, và ng th n, do đó giúp n ng đ

ion canxi rơi tr l i v m c bình thư ng

TÁC D NG C A VITAMIN D
D ng ho t đ ng c a vitamin D, 1,25dihydroxycholecalciferol,có nhi u nh hư ng lên ru t ,
th n, và xương làm tăng h p thu canxi và phosphate vào
d ch ngo i bào và tham gia vào cơ ch đi u hòa ngư c
c a nh ng ch t này.Th th vitamin D có m t trong h u
h t các t bào trong cơ th và n m ch y u trong nhân t
bào.Tương t như các th th steroid và hormone tuy n
giáp,các th th vitamin D có vùng b t hocmon(hormonebinding) và v trí b t DNA(DNA binding
domains). Các th th vitamin D t o thành m t ph c h p
v i th th n i bào, th th retinoid-X,và liên k t ph c t p
DNA và kích ho t phiên mã trong h u h t các trư ng h p.
Trong m t s trư ng h p, tuy nhiên,Vitamin D ngăn ch n
s phiên mã. M c dù th th c a vitamin liên k t v i nhi u
d ng c a cholecalciferol,nhưng ái l c c a nó vơi 1,25dihydroxycholecalciferol là g p kho ng 1000 l n cho 25 ­
hydroxycholecalciferol, đi u này gi i thích ho t tính sinh
h c tương đ i c a chúng

Tác d ng như hocmon c a vitaminD giúp tăng
h p thu canxi. 1,25-Dihydroxycholecalciferol có

ch c năng như m t lo i “hormone” thúc đ y s
h p thu canxi c a ru t. Nó thúc đ y s h p thu này
ch y u b ng cách tăng, sau kho ng th i gian 2
ngày, hình thành các calbindin, m t protein giúp b t
canxi, trong các t bào bi u mô ru t. Ch c năng
c a protein này di m bàn ch i c a các t bào
giúp v n chuy n canxi vào các t bào ch t. Canxi
sau đó di chuy n qua basolateral membrane c a t

bào b ng cách khuy ch tán thu n l i.T c đ s
h p thu canxi t l thu n v i s lư ng protein b t
canxi này này. Hơn n a, protein này v n còn trong
các t bào nhi u tu n sau khi 1,25-dihydroxycholecalciferol đã đào th i kh i cơ th , do đó kéo dài tác
d ng h p thu canxi
các tác d ng khác c a 1,25-dihydroxycholecalciferol cũng có th đóng vai trò trong vi c tăng s
h p thu canxi là


Parathyroid Hormone, Calcitonin, Calcium and Phosphate Metabolism, Vitamin D, Bone, and Teeth

tr h p thu phosphate
ru t. M c
dù phosphate thư ng đư c h p th d dàng, dòng
phosphate
qua bi u mô đư ng tiêu hóa đư c
tăng cư ng b i vitamin D. Ngư i ta tin r ng s
tăng cư ng này k t qu t tác d ng tr c ti p c a
1,25-dihydroxycholecalciferol, nhưng nó có th llà
th phát do tác đ ng c a hormone này vào s h p
thu canxi, Do canxi đóng vai trò như m t trung gian v n chuy n các phosphate.
Vitamin D h

Vitamin D làm gi m bài ti t Calcium và Phosphate
trong nư c ti u. Vitamin D cũng làm tăng tái h p thu

canxi và phosphate b i các t bào bi u mô c a ng
th n, do đó làm gi m bài ti t các ch t trong nư c
ti u. Thuy nhiên, tác d ng này là y u và có l không
gi vai trò quan tr ng trong vi c đi u ti t n ng đ

các ch t này trong d ch ngo i bào
nh hư ng c a vitamin D đ i v i xương và quan
h c a nó v i ho t đ ng c a hocmon tuy n c n
giáp . Vitamin D đóng vai trò quan tr ng trong s tiêu
h y xương và l ng đ ng xương.Quá nhi u lư ng
vitamin D gây tiêu h y xương. Trong s v ng m t c a
vitamin D,tác d ng gây tiêu h y xương c a PTH (đư c
th o lu n trong ph n ti p theo) s gi m đáng k ho c
th m chí b ngăn l i . Cơ ch tác d ng này c a vitamin
D chưa đư c hi u đ y đ nhưng đư c cho là k t qu
c a các e nh hư ng c a 1,25-dihydroxycholecalciferol
đ tăng v n chuy n canxi qua màng t bào.
Vitamin D s lư ng nh giúp tăng canxi hóa xương.

M t trong nh ng cách đ thúc đ y canxi hóa là
tăng cư ng h p thu canxi và phosphate t ru t.
Tuy nhiên, ngay c trong trư ng h p v ng m t
c a s tăng này, nó v n tăng cư ng khoáng hoá
xương.L i 1 l n n a, Cơ ch c a tác d ng này là
không rõ ràng, nhưng có l cũng là do kh năng c a
1,25-dihydroxycholecalciferol gây v n chuy n các
ion canxi qua màng t bào, nhưng trong trư ng
h p này, có l theo hư ng ngư c l i thông qua
các màng t bào t o xương ho c h y xương

Gi i ph u sinh lý c a tuy n c n giáp.

Thhông thư ng con ngư i có b n tuy n c n giáp, n m
ngay phía sau tuy n giápm i c c trên và m i c c
dư i c a tuy n giáp . M i tuy n c n giáp có chi u dài

kho ng 6 mm, 3 mm r ng, và 2 mm dày và trông gi ng
mô m màu nâu s m. tuy n c n giáp khó có th xác
đ nh v trí trong các ph u thu t tuy n giáp b i vì chúng
thư ng trông gi ng như ch là thùy nh c a tuy n giáp.
Vì lý do này, trư c khi c t toàn b ho c bán ph n tuy n
giáp ph i tách riêng các tuy n c n giáp ra.
Lo i b m t n a các tuy n c n giáp thư ng không
gây ra s b t thư ng v sinh lý. lo i b c a ba trong b n
tuy n bình thư ng gây ra hi n tư ng suy tuy n c n giáp
thoáng qua, nhưng k c ch còn 1 s lư ng nh c a các
mô tuy n c n giáp còn l i chúng v n có kh năng phì đ i
đ đáp ng như lúc ban đ u.
Tuy n c n giáp c a con ngư i trư ng thành, Như
hình 80-10, ch a ch y u là các t bào chính(chief cell)
và m t s lư ng nh đ n trung bình các t bào oxyphil ,
nhưng t bào oxyphil v ng m t
nhi u loài đ ng v t
cũng như ngư i tr . Th bào chính đư c cho là ti t ra
ph n l n, n u không ph i t t c , c a PTH.Ch c năng
c a các t bào oxyphil là không ch c ch n, nhưng các
t bào đư c cho là thay th khi các t bào chính không
còn kh năng ti t ra hormone.
Công th c hóa h c c a PTH. PTH đã phân l p đư c
d ng tinh khi t. Nó đư c t ng h p đ u tiên trên
ribosome dư i hình th c preprohormone, m t chu i
polypeptide dài 110 axit amin

tuy n giáp

tuy n c n giáp (n m

trên m t sau tuy n
giáp)

HOCMON PARATHYROID
Hormone tuy n c n giáp cung c p m t cơ ch m nh
m đ ki m soát n ng đ canxi và phosphate ngo i
bào b ng cách đi u ti t tái h p thu ru t, bài ti t
qua th n, và trao đ i gi a d ch ngo i bào và xương
c a các ion này. Ho t đ ng vư t quá c a tuy n c n
giáp gây ra gi i phóng nhanh chóng c a các mu i
canxi t xương, v i tăng calci huy t qu trong d ch
ngo i bào; ngư c l i, thi u h t ch c năng c a tuy n
c n giáp gây gi m calci máu, thư ng gây nên cơn
tetany

t bào
chính
t bào oxyphil
H ng c u

Hình 80.10:B n tuy n c n giáp n m ngay đ ng
sautuy n giáp. H u như t t c các hormone tuy n
c n giáp (PTH) đư c t ng h p và ti t ra b i các t
bàochính . Ch c năng c a các t bào oxyphil chưa
rõ, nhưng chúng có th thay th t bào chính khi
không còn kh năng ti t PTH

1009

UNIT XIV

s hình thành (1) m t triphosphatase adenosine
calciumstimulated b bàn ch i c a các t bào
bi u mô và(2) m t phosphatase ki m (alkaline
phosphatase) trong các t bào bi u mô.Nh ng
b ng ch ng v tác d ng này v n chưa đư c rõ
ràng


Endocrinology and Reproduction

2.40
2.35
2.30

Ngư ng kh i đ u parathyroid
hormone
Calcium

1.2
Phosphate

1.0
0.8

0

1

2

3

4

5

Phosphate (mmol/L)

Calcium (mmol/L)

Unit XIV

6

Gi
Hình 80-11. ư c lư ng s thay đ i n ng đ canxi và phosphate
trong 5 gi đ u truy n hormone tuy n c n giáp m c v a ph i.

Các m ng lư i n i ch t và b máy golgi c t preprohormone này thành m t prohormone v i 90 axit
amin và c t ti p đ n 84 axit amin, sau đó nó đư c
đóng gói trong các túi ti t bên trong t bào ch t .
Hocmon hoàn ch nh có tr ng lư ng phân t kho ng
9500. Ti u ph n nh hơn kho ng 34 axit amin ti p
giáp v i đuôi N c a phân t cũng đã đư c phân tách
t tuy n c n giáp cũng có đ y đ tác d ng tương t
như hocmon PTH. Th c t , b i vì th n nhanh chóng
lo i b toàn b d ng hocmon ch a 84 axit amin trong
vòng vài phút nhưng vi c lo i b các m nh còn l i
c a nó ph i m t nhi u gi ,do đó m t ph n tác d ng

n i ti t đư c gây ra các m nh còn l i này

TÁC D NG C A HOCMON PTH LÊN
N NG Đ CANXI VÀ PHOSPHATE
D CH NGO I BÀO
Hình 80-11 ch ra ư c lư ng n ng đ canxi trong máu

và phosphate gây ra b i vi c đ t nhiên tiêm PTH trên
đ ng v t và ti p t c trong nhi u gi . Lưu ý r ng lúc
b t đ u truy n n ng đ ion canxi b t đ u lên và đ t
cao nguyên trong kho ng 4 gi . Tuy nhiên, n ng đ
phosphate gi m nhanh hơn so v i tăng canxi và đ t
m c th p nh t trong vòng 1 ho c 2 gi . s tăng n ng
đ canxi ch y u là do 2 tác d ng: (1) tác d ng c a
PTH đ tăng canxi và phosphate tái h p thu t xương,
và(2)tác d ng nhanh chóng c a PTH đ gi m s bài
ti t canxi qua th n. S suy gi m n ng đ phosphate
đư c gây ra b i tác d ng m nh m PTH là tăng th i
tr phosphate qua th n, tác d ng này thư ng đ l n
đ vư t quá lương phosphate tái h p thu t xương.

Hocmon PTH huy đ ng canxi và phosphate t xương
PTH có hai cơ ch đ huy đ ng canxi và phosphate
t xương. M t là cơ ch nhanh chóng thư ng b t
đ u trong vài phút và tăng d n trong vài gi . Cơ ch
này

1010

là k t qu c a vi c ho t hóa c a t bào xương s n có

(ch y u là các c t bào (osteocytes)) đ thúc đ y gi i
phóng canxi và phosphate . Cơ ch th 2 ch m hơn
nhi u, đòi h i ph i có m t vài ngày ho c th m chí c
tu n đ đ t đ nh, nó là k t qu t s gia tăng c a h y c t
bào, làm tăng tiêu h y xương, không ch đơn thu n là
s gi i phóng các mu i calcium ,phosphate t xương.
Co ch gi i phóng nhanh canxi và phosphate t
vi c h y xương. Khi s lư ng l n hocmon PTH
đư c tiêm vào, n ng đ ion canxi trong máu b t đ u
tăng trong vòng vài phút, r t nhanh trư c khi các t
bào xương m i đư c hình thành. nghiên c u mô h c
và sinh lý h c đã ch ra r ng PTH làm lo i b các mu i
xương t hai khu v c trong xương: (1) t các ch t
căn b n xương
vùng bên c nh c a c t bào n m
trong xương và (2) trong vùng lân c n c a các t o c t
bào d c theo b m t xương
Ngư i ta không cho r ng m t trong hai : t o c t bào
ho c t bào xương (c t bào) có ch c năng huy đ ng
các mu i xương, b i vì c hai lo i t bào đ u có
ngu n g c t ti n t o c t bào(hay t bào g c c a mô
xương) và thư ng đư c bi t đ n v i s l ng đ ng
xương và canxi hóa c a chúng. Tuy nhiên, các nghiên
c u đã ch ra r ng các t o c t bào và t bào xương
t o thành m t h th ng liên k t v i nhau tr i dài toàn
b xương,trên t t c các b m t c a xương, ngo i tr
các b m t nh ti p giáp v i các h y c t bào (xem
hình 80-5). Th t v y,sau 1 th i gian, h th ng này kéo
dài t t bào xương này đ n t bào xương kia kh p c
xương và k t n i v i c các t bào xương b m t

và t o c t bào. H th ng r ng l n này đư c g i là h
th ng màng t bào xương (osteo­cytic membrane system), và nó đư c cho là cung c p m t màng giúp ngăn
cách xương v i d ch ngo i bào

Gi a màng t bào xương và xương có lư ng
nh d ch xương. Các thí nghi m cho th y màng t
bào xương bơm ion canxi t d ch xương vào d ch
ngo i bào, t o ra n ng đ ion canxi trong d ch ch
b ng 1 ph n 3 trong d ch ngo i bào. Khi các bơm
này ho t đ ng quá m c, n ng đ canxi d ch
xương rơi th m chí th p hơn, và các mu i
calcium, phosphate sau đó đư c gi i phóng t
xương.Cơ ch này đư c g i osteolysis, và nó x y
ra mà không có hi n tư ng tiêu h y(tái h p thu)
ch t căn b n xương. Khi bơm b b t ho t, n ng
đ canxi d ch xương tăng cao và mu i phosphat
cao đư c l ng đ ng tr l i vào ch t n n.
Khi nào thì PTH tham gia vào đây? Đ u
tiên,Màng t bào c a c t o c t bào và t bào
xương đ u có protein th th ràng bu c v i PTH.
PTH có th kích ho t các bơm canxi m t cách
m nh m , do đó gây ra lo i b nhanh chóng các
mu i calcium phosphate t các tinh th vô đ nh
hình xương n m g n các t bào. PTH kích thích
bơm này b ng cách tăng kh năng th m c a canxi
c a d ch xương bên c nh màng t bào xương, do
đó cho phép các ion canxi khuy ch tán qua màng
này t

Parathyroid Hormone, Calcitonin, Calcium and Phosphate Metabolism, Vitamin D, Bone, and Teeth

d ch xương. Sau đó bơm canxi phía bên kia c a
màng t bào v n chuy n ph n còn l i c a ion canxi
vào d ch ngo i bào.

cơ ch đư c bi t đ n và có nhi u b ng ch ng rõ ràng hơn
c a PTH là s kích ho t c a các hu c t bào. Tuy nhiên,
các h y c t bào t b n thân chúng không có các protein
th th màng cho PTH. Thay vào đó, các t o c t bào và
t bào xương đư c kích ho t g i “tín hi u” th phát đ n
các hu c t bào. Như đã trình bày chương trư c, m t
lo i tín hi u th phát chính là RANKL, kích ho t th th
trên t bào ti n h y c t bào và bi t hóa chúng thành h y
c t bào trư ng thành t n t i và tiêu h y xương trong vài
tu n cho t i tháng
S ho t hóa c a h th ng h y c t bào x y ra theo hai
giai đo n: (1) kích ho t ngay l p t c c a các h y c t bào
đã đư c hình thành và (2) hình thành h y c t bào m i.
Sau vài ngày khi lư ng PTH tăng, các h th ng h y c t
bào đư c tăng sinh, s tăng sinh này có th ti p t c trong
nhi u tháng dư i s
nh hư ng m nh m c a lư ng l n
PTH
Sau m t vài tháng lư ng PTH tăng quá m c, s tiêu
h y xương c a h y c t bào có th làm xương suy y u và
kích thích th phát các nguyên bào xương tham gia s a
ch a tình tr ng này. B i v y, tác d ng cu i cùng th c s
là tăng cư ng ho t đ ng c a t o c t bào và h y c t bào.
Tuy nhiên, ngay c tác d ng cu i cùng, hi n tư ng tiêu

xương luôn nhi u hơn l ng đ ng xương dư i tác d ng
c a dư th a PTH.
Xương ch a m t lư ng l n canxi so v i t ng lư ng
canxi trong d ch ngo i bào (kho ng 1000 l n so) mà ngay
c khi PTH làm tăng nhi u n ng đ canxi trong d ch
ngo i bào, nhưng không th nh n ra đư c b t kì 1 bi n
đ i ngay l p t c nào trên xương.Quá trình tăng ti t PTH
kéo dài- trong nhi u tháng nhi u năm d n t i s tiêu h y
xương trong t t c các xương, th m chí các h c l n bên
trong ch a đ y các h y c t bào đa nhân l n

Hocmon PTH làm gi m bài ti t canxi và
tăng bài ti t phosphate trong nư c ti u
S ki m soát c a PTH làm m t nhanh chóng
phosphate trong nư c ti u là do gi m tái h p thu
ng lư n g n c a ion phosphate.PTH cũng làm tăng
tái h p thu canxi
ng th n canxi đ ng th i nó làm
gi m tái h p thu phosphate. Hơn n a, nó làm tăng
tái h p thu ion magie và các ion hydro và làm gi m
tái h p thu natri, kali, và tái h p các axit amin gi ng
cơ ch v i phosphate. S tăng tái h p thu ch y u
x y ra ph n cu i c a ng lư n xa , các ng thu
góp và có th
quai Henle v i m c đ ít hơn

Hocmon Parathyroid tăng h p thu canxi
và phosphate ru t
T i th i đi m này, chúng ta đã bi t PTH tăng cư ng h p
thu canxi và phosphate t ru t nh tăng t ng h p c a

1,25-dihydroxycholecalciferol t vitamin D th n, như đã
trình bày trư c

AMP vòng (Cyclic Adenosine Monophosphate
)là trung gian tác d ng c a PTH. M t ph n l n
tác d ng c a PTH trên cơ quan đích trung gian b i các
mcyclic adenosine monophosphate (cAMP) ch t truy n
tin th hai. Trong vòng vài phút sau khi có PTH, n ng đ
cAMP tăng trong t bào xương, h y c t bào, và các t
bào m c tiêu khác. cAMP ch u trách nhi m như ti t các
enzym và các axit tham gia tiêu h y xương,cũng như qúa
trình hình thành c a 1,25-dihydroxycholecalciferol trong
th n. Cơ ch tác d ng tr c ti p c a PTH là ho t đ ng
đ c l p,có th không thông qua ch t truy n tin th 2

KI M SOÁT S TI T PTH THÔNG QUA
N NG Đ ION CANXI
Ngay c khi gi m nh n ng đ ion canxi trong
d ch ngo i bào cũng có th làm tuy n c n giáp tăng
ti t ch sau vài phút.N u tình tr ng này v n còn t n
t i, các tuy n s phì đ i,có khi đ n 5 l n ho c hơn.
Ví d ,các tuy n c n giáp phì đ i trên b nh nhân b
còi xương,ngư i có tình tr ng canxi máu luôn luôn
th p. Tuy n c n giáp cũng tr nên to lên đáng k
trong th i kì mang thai, m c dù vi c gi m n ng đ
ion canxi d ch ngo i bào c a m là khó đo lư ng
đư c, và chúng đư c m r ng thêm đáng k trong
khi nuôi con b ng s a m vì canxi s d ng cho s
hình thành s a..
Ngư c l i,các đi u ki n làm tăng n ng đ ion

canxi trên m c bình thư ng làm gi m ho t đ ng và
kích thư c c a tuy n c n giáp. Các đi u ki n này
bao g m: (1)Th a canxi trong ch đ ăn u ng, (2)
tăng vitamin D trong ch đ ăn , và (3) s tiêu
xương gây ra b i các tác nhân không ph i PTH (ví
d , xương không s d ng).
Nh ng thay đ i n ng đ ion canxi d ch ngo i
bào đư c nh n c m b i th th nh n c m
canxi(calcium­sensing receptor) trong màng t bào
c n giáp. Th th nh n c m canxi là m t th th
glucoprotein, khi nó b kích thích b i các ion canxi,
kích ho t phospholipase C và làm tăng t ng h p
inositol 1,4,5triphosphate và diacylglycerol n i bào.
Ho t đ ng này kích thích s gi i phóng

1011

UNIT XIV

Cơ ch ch m c a s tiêu h y xương và gi i phóng
canxi phosphate s ho t hóa c a h y c t bào. M t

n u không có nh hư ng c a PTH trên th n làm
tăng tái h p thu canxi,canxi s b m t liên t c qua
nư c ti u t đó có th d n đ n c n ki t ngu n canxi
d ch ngo i bào và trong xương


Unit XIV

Endocrinology and Reproduction
Parathyroid hormone
tác d ng Calcitonin
tác
gián ti p
d ng
c p tính

Parathyroid hormone
(ng/mL)

3

2

Ca++

1000Plasma
calcitonin
800 ((pg/mL))
600
400

1

0

0
0

10 12 14 16
calcicum huy t tương (mg/100
2

4

6

PTH

200

Ngư ng bình thư ng
8

ml)

Hình 80-12. ư c lư ng tác d ng đ n n ng đ canxi
huy t tươngc a hormonePTH và calcitonin. Lưu ý
nh ng thay đ i lâu dài trong n ng đ canxi ch có vài
%có th gây ra s thay đ i lên t i 100% n ng đ
PTH
canxi t các ngu n n i bào, k t qu làm gi m s
bài ti t PTH. Ngư c l i, gi m n ng đ ion canxi
d ch ngo i bào c ch
con đư ng này,và kích
thích bài ti t PTH quá trình này trái ngư c v i
nhi u mô n i ti t , trong đó ti t hormone đư c kích
thích khi nh ng con đư ng đư c kích ho t
Hình 80-12 ư c lư ng quan h gi a n ng đ canxi

huy t tương và n ng đ PTH huy t tương. Đư ng cong
màu đ cho th y tác d ng c p tính khi n ng đ canxi
thay đ i trong m t th i gian m t vài gi . Thác d ng
này cho th y n ng đ canxi ch gi m r t nh t giá tr
bình thư ng cũng làm tăng g p đôi ho c g p ba PThH
huy t tương.Thác d ng mãn tính khi n ng đ ion canxi
thay đ i trong kho ng th i gian nhi u tu n,có th i gian đ các tuy n phì đ i, đư c th hi n b ng đư ng nét
đ t màu đ , trong đó ch ra r ng n ng đ canxi gi m
lư ng nh ch vài % miligam /decilít trong huy t tương
có th tăng g p đôi ti t PTH. Đây là đ c đi m c a có
ch đi u hòa c c m nh ki m soát n ng đ ion canxi

T NG QUAN TÁC D NG C A PTH
Hình 80-13Tóm t t các tác d ng chính c a vi c
tăng ti t PTH đáp ng v i gi m n ng đ canxi
d ch ngo i bào: (1) PTH kích thích tiêu h y
xương, gi i phóng canxi vàod ch ngo i bào; (2)
PTH làm tăng tái h p thu canxi và gi m tái h p
thu phosphate c a ng th n, d n đ n gi m bài
ti t canxi và tăng bài ti t phosphate; và (3) PTH
c n thi t cho chuy n hóa c a 25-hy-droxycholecalciferol thành1,25-dihydroxychole-calciferol,ch t giúp tăng cư ng h p thu canxi c a
ru t. Các tác d ng trên cùng t o nên 1 s c
m nh l n đi u chính n ng đ canxi d ch ngo i
bào

1012

CaSR

Xương

tiêu
h y xương
Ca++
huy
đ ng

Th n
Th n1,25 Dihydroxycholecalciferol
Ca++ reabsorbed
PO ≡ reabsorbed

Ru t
Ca++ h p
thu
PO4≡ h p
thu

4

Ca++
Hình 80-13. T ng quan tác đ ng c a hormone tuy n c n giáp
(PTH) trên xương, th n và ru t đáp ng vi c gi m n ng đ ion
canxi d ch ngo i nào. CaSR, receptor nh n c m canxi(calciumsensing receptor.)

CALCITONIN
Calcitonin, homon có c u t o peptid ti t ra b i
tuy n giáp giúp gi m n ng đ ion canxi huy t
tương,nói chung,nó có tác d ng đ i l p v i PTH. Thuy
nhiên,n ng đ calcitonin ngư i ít hơn nhi u so v i
n ng đ PTH giúp ki m soát n ng đ ion canxi.S

t ng h p và bài ti t calciton do các t bào c n nang
(parafollicular cell) , còn g i là t bào C, n m trong
d ch k gi a các nang c a tuy n giáp.Th bào c n
năng chi m kho ng 0,1 ph n trăm t ng s t bào tuy n
giáp và là tàn tích c a các tuy n (ultimobranchial) c a
cá, lư ng cư, bò sát, và các loài chim. Calcitonin có
c u t o là 1 peptide v i 32-axit amin v i tr ng lư ng
phân t kho ng 3400.
Tăng n ng đ
canxi máu kích thích ti t
calcitonin:S kích thích chính ti t calcitonin là vi c

tăng n ng đ ion canxi d ch ngoai bào. Ngư c l i, s
ti t PTH đư c kích thích b i n ng đ canxi gi m.
thú non,ít hơn nhi u sơ thú già và ngư i,vi c tăng
n ng đ canxi huy t tương 10 ph n trăm làm tăng
2 l n ho c nhi u hơn t c đ bài ti t calcitonin, đư c
th hi n b ng đư ng màu xanh trong hình 80 -12.
S tăng


Chapter 80 Parathyroid Hormone, Calcitonin, Calcium and Phosphate Metabolism, Vitamin D, Bone, and Teeth

cung c p m t cơ ch đi u hòa ngươc n i ti t th
hai ki m soát n ng đ ion canxi huy t tương,nhưng
cơ ch này tương đ i y u và đ i l p v i h PTH.

2. cơ ch th hai kéo dài hơn là làm gi m s hình
thành c a các h y c t bào m i.Cũng b i vì, do
vi c tăng h y c t bào là thông qua tín hi u t

t o c t bào,v y nên vi c gi m s lư ng t o c t
bào cũng d n t i gi m s lư ng h y c t bào.
Nh đó sau 1 th i gian, làm gi m c ho t đ ng
c a t o c t bào và h y c t bào, vì vâ gây ra 1
nh hư ng nh lên n ng đ canxi d ch ngo i
bào . B i v y,tác d ng lên nông đ canxi huy t
tương thư ng không kéo dài,ch k t thúc t vài
gi cho đ n nhi u nh t là vài ngày
Calcitonin cũng có nh hư ng nh v i lên ng
th n và ru t. Các tác d ng đ i ngư c v i PTH,
nhưng chúng thư ng không đáng k cho vi c làm
gi m canxi huy t tương
Calcitonin có tác d ng y u lên n ng đ canxi
huy t thanh
ngư i trư ng thành. Lý do calci-

tonin tác d ng y u lên n ng canxi huy t tương b i
vì 2 đi u. Đ u tiên,b t kì s b t đ u gi m n ng đ
ion canxi gây ra b i calcitonin trong vòng vài gi
d n đ n s kích thích m nh m ti t PTH, mà tác
d ng m nh m hơn h n. Khi tuy n giáp b lo i b
và calcitonin không còn ti t ra, n ng đ ion canxi
trong máu đư c đo trong th i gian dài không có s
thay đ i, vì v y càng ch ng t tác d ng ki m soát
m nh m hơn h n c a h PTH. .
Th hai, ngư i trư ng thành, t c đ s tiêu
h y và l ng đ ng canxi hàng ngày nh , và ngay c
sau khi t c đ tiêu hu b ch m l i b i calcitonin, nó
v n ch t o ra m t nh hư ng nh lên n ng đ ion
canxi. Tác d ng c a calcitonin tr em là lơn hơn,

vì s tiêu h y và l ng đ ng canxi là l n kho ng 5
gram ho c nhi u hơn m i ngày, tương đương g p
5-10 l n t ng lư ng canxi. Nhưng, 1 s b nh
xương b nh Paget, ho t đ ng tiêu h y xương tăng
lên đáng k , calcitonin l i có tác d ng m nh m lên
vi c gi m tiêu h y xương

ĐI U HÒA N NG Đ

CANXI

Đôi khi, lư ng canxi h p thu ho c m t t d ch
cơ th khá nhi u (kho ng 0,3 gram trong 1 gi ).
Ví d , như tiêu ch y, nhi u gam canxi có th đư c
ti t ra các d ch ru t, thông qua thành ru t, và m t
vào phân m i ngày.
Ngư c l i, sau khi nu t m t lư ng l n canxi,
đ c bi t khi có s kèm theo ho t đ ng quá m c
c a vitamin D, m t ngư i có th h p thu khá nhi u
kho ng 0,3 gram trong 1 gi . Con s (0.3 gram)
khi ta so sánh v i t ng lư ng canxi
trong d ch
ngo i bào(kho ng 1 gram) thì vi c thêm ho c m t
đi 0.3 g ho c th m chí nh hơn cũng s gây ra tình
t ng tăng canxi ho c gi m canxi máu nghiêm tr ng
. Nhưng, cơ th có ph n ng b o v đ u tiên đ
ngăn ch n chuy n đó x y ra trư c khi có s nh p
cu c c a các tuy n n i ti t
Tăng cư ng trao đ i canxi
xương—hàng rào

b o v đ u tiên. Các mu i canxi có kh năng trao đ i

trong xương, đã đư c th o lu n trư c đó, là nh ng
h p ch t calcium phosphate vô đ nh hình, có l ch
y u là CaHPO4 ho c m t s h p ch t tương t r ng
bu c 1 cách l ng l o trong xương và trong tr ng thái
cân b ng thu n ngh ch c a ion canxi và phosphate
d ch ngo i bào
Lư ng mu i k trên có s n cho trao đ i là kho ng
0,5 đ n 1 %t ng s mu i canxi c a xương , là kho ng
5-10 gram canxi. Do s d l ng đ ng và tái h p thu
c a chúng,khi n ng đ ion canxi và phosphate d ch
ngo i bào tăng trên m c bình thư ng ngay l p t c các
mu i này s l ng đ ng. Ngư c l i, gi m các n ng đ
gây ra s h p thu tr c ti p c a mu i này. Ph n ng
di n ra nhanh b i vì các tinh th vô đ nh hình có kích
thư c r t nh va t ng di n tích ti p xúc v i d ch xương
là l n (kho ng trên 1 acre).

Thêm vào đó, 5% th tích tu n hoàn qua xương
m i phút, t c là kho ng 1 ph n trăm t ng d ch
ngo i bào m i phút. Do v y, kho ng 1/2 lư ng
canxi th a d ch ngo i bào đư c l y ra đư c l y
ra b i xương trong kho ng 70 phút.Ngoài xương,
các ty th c a r t nhi u các mô c a cơ th , đ c bi t
là gan và ru t, có ch a m t lư ngđáng k canxi d
trao đ i (t ng c ng kho ng 10 gram ) cung c p
m t h th ng đ m giúp duy trì s
n đ nh c a n ng
đ canxi ngo i bào.

S ki m soát hocmon lên n ng đ ioncanxi— s
b o v th 2 .Ngay khi cơ ch canxi d trao đ i

trong xương ki m soát n ng đ
bào,c

canxi d ch ngaoij

1013

UNIT XIV

Calcitonin làm gi m n ng đ canxi huy t tương
m t s thú non, calcitonin làm gi m n ng đ ion
canxi máu nhanh chóng,ch trong vòng vài phút sau
khi tiêm calcitonin, theo 2 cơ ch
1. Cơ ch l p t c là gi m các ho t đ ng tiêu h y
xương c a các hu c t bào và có th c tác
d ng c a màng xù xì (osteocytic membrane)
xương,vì v y cân b ng chuy n d ch sang l ng
đ ng xương thay vì tiêu h y. Tác d ng này r t
quan tr ng thú non do s t c đ tái h p th
và l ng đ ng canxi nhanh c a chúng

T NG K T S


Unit XIV

Endocrinology and Reproduction

H PTH và calcitonin đ u ph n ng.Ch trong
3-5 phút sau s tăng c p tính c a ion canxi,t c đ
ti t PTH gi m. Như đã gi i thích, đi u này thông
qua nhi u cơ ch giúp đưa n ng đ canxi tr l i
m c bình thương
Đ ng th i khi PTH gi m, calcitonin tăng.
thú
non và có th
tr nh , calcitonin làm s l ng
đ ng canxi trong xương di n ra nhanh chóng , và
có th
c m t s t bào c a các mô khác.Do
đó, đ ng v t r t tr , ti t quá nhi u calcitonin có
th làm n ng đ ion canxi cao tr v binh thư ng
1 cách nhanh chóng hơn là ch qua cơ ch canxi
d trao đ i
Khi th a ho c thi u canxi kéo dài, thì ch có
duy nh t PTH có v th c s quan tr ng trong vi c
duy trì n ng đ ion canxi trong huy t tương bình
thư ng. Khi m t ngư i ti p t c thi u h t canxi trong
ch đ ăn, PTH có th kích thích tái h p thu canxi
t xương đ duy trì n ng đ ion canxi trong huy t
tương trong kho ng 1 năm ho c hơn, th m chí,
đ n m c canxi b rút c n t xương. Nên,dư i tác
d ng , xương như là m t b ch a canxi l n đư c
khai thác b i PTH. Tuy nhiên, khi h ch a này h t
canxi hay, ho c, tr nên bão hòa v i canxi, Vi c
ki m soát n ng đ ion canxi d ch ngo i bào lâu
dài g n như hoàn toàn d a vào PTH và vitamin D

trong vi c ki m soát s h p th canxi t ru t và
bài ti t calcium trong nư c ti u .

Sinh lý bênh c a hocmon tuy n c n
giáp,vitamin D ,các b nh xương
Suy tuy n c n giáp
Khi tuy n c n giáp không ti t đ PTH, s tiêu h y
xương gi m và các h y c t bào
g n như hoàn
toàn không ho t đ ng. K t qu là, canxi gi i phóng
t xương gi m,làm n ng đ canxi d chcơ th gi m.
Tuy nhiên, vì canxi và phosphate không đư c gi i
phóng t xương, xương h u như v n gi nguyên
ch c kh e.Khi các tuy n c n giáp đ t nhiên b l y
m t, ngư ng canxi trong máu gi m t giá tr bình
thư ng kho ng 9,4 mg / dl đ n 6-7 mg / dl trong
vòng 2-3 ngày và n ng đ phosphate trong máu có
th tăng g p đôi. Khi đ n ngư ng calci th p ,
nh ng tri u ch ng thư ng g p c a tetany xu t hi n
. Nhóm cơ nh y c m v i cơn tetany là cơ thanh
qu n. Co th t nhóm cơ này gây c n tr hô h p, đây
là nguyên nhân trư ng g p gây tư vong do tetany
n u không đư c đi u tr k p th i
Đi u tr suy tuy n c n giáp v i PTH và Vitamin
D. PTH hi m khi đư c dùng đi u tr suy c n giáp.

Tuy nhiên, suy c n giáp không thư ng

1014

đi u tr b ng PTH vì hormone r t đ t, tác d ng c a
nó h u h t kéo dài trong m t vài gi , và do cơ th có xu
hư ng phát tri n các kháng th ch ng l i nó tác d ng
c a nó ngày càng gi m.Trên t t c các b nh nhân b
suy tuy n c n giáp, s duy trì m t lư ng r t l n vitamin D, kho ng 100.000 đơn v m i ngày, cùng v i
lư ng đưa vào 1-2 gam canxi, giúp gi n ng đ ion
canxi m c bình thương. Đôi khi, ph i c n thi t duy
trì 1,25-dihydroxycholecalciferol thay cho vitamin D
chưa ho t đ ng vì tác d ng m nh hơn và c nhanh
hơn c a nó. Tuy nhiên, sư duy trì 1,25-dihydroxycholecalciferol cũng có th gây ra các tác d ng không
mong mu n bơi vì đôi khi r t khó đ phòng ng a
các ho t đ ng quá m c c a d ng vitamin D này
Cư ng tuy n c n giáp nguyên phát
Trong cư ng c n giáp tiên phát, s b t thư ng
c a tuy n c n giáp t o ra s r i lo n, ti t dư th a
PTH. Nh ng nguyên nhân c a cư ng c n giáp nguyên
phát thư ng là m t kh i u c a m t trong các tuy n
c n giáp; thư ng x y ra
ph n hơn
nam gi i
ho c tr em, ch y u là do mang thai và cho con bú
làm cho tuy n c n giáp kích thích d n đ n phát tri n
kh i u ..Cư ng c n giáp làm tăng cư ng ho t đ ng
tiêu h y xương,làm tăng n ng đ ion canxi trong d ch
ngo i bào trong khi đó thư ng gi m n ng đ c a ion
phosphate do làm tăng bài ti t qua th n
B nh xương cư ng tuy n c n giáp. M c dù xương
m i có th đư c l ng đ ng nhanh chóng, đ
bù
đ p cho s tăng tiêu h y xương nh ng ngư i b

cư ng c n giáp nh , trong cư ng c n giáp n ng, s
tiêu h y xương nhanh chóng vư t xa s l ng đ ng,
và xương có th b tiêu h y hoàn toàn. Thh t v y,
gãy xương thư ng là nguyên nhân khi n bn cư ng
c n giáp nh p vi n. X quang xương có hình nh m t
canxi r ng, đôi khi, c 1 vùng nang l n c a xương
dày đ c các h y c t bào d ng giant cell osteoclast
“tumors. Nhi u gãy xương b nh lý có th do ch n
thương nh , đ c bi t nơi u này phát tri n. B nh nang
xương nang c a cư ng c n giáp đư c g i là osteitis
brosa cystica.
Ho t đ ng t o c t bào trong xương cũng tăng lên
r t nhi u n l c vô ích nh m t o đ xương m i bù
l i xương cũ b tái h p thu b i ho t đ ng tiêu h y
xương. Khi các t o c t bào đươc kích ho t, chúng
ti t ra m t lư ng l n phosphatase ki m. vì v y, M t
trong nh ng d u hi u trong ch n đoán cư ng c n
giáp là m c tăng cao phosphatase ki m trong huy t
tương.
nh hư ng c a tăng canxi máu trong cư ng c n
giáp. Cư ng c n giáp có th làm m c đ canxi trong

huy t tương tăng lên 12 đ n 15 mg / dl và th m chí
cao hơn. Các nh hư ng c a n ng đ canxi cao như
v y, nhưđã trình bày trư c, là làm gi m ho t đ ng
c a h th ng th n kinh trung ương và ngo i vi, gi m
ho t đ ng cơ b p, táo bón, đau b ng, viêm loét d
dày tá tràng, ăn không ngon, và gi m th i gian ngh
c a tim kì tâm trương

Chapter 80 Parathyroid Hormone, Calcitonin, Calcium and Phosphate Metabolism, Vitamin D, Bone, and Teeth

Nhi m đ c c n giáp và l ng đong canxi lan t a
(Metastatic Calci cation).

S i th n và cư ng c n giáp.

H u h t b nh nhân b cư ng c n giáp nh ch có
vài d u hi u c a b nh lý xương và m t s r i lo n
do nh hư ng c a n ng đ canxi, nhưng h có nguy
cơ cao hình thành s i th n. Lý do cho nguy cơ này
là canxi và phosphate h p thu t ru t ho c huy
đ ng t xương b nh nhân cư ng c n giáp s đư c
đào th i qua th n, gây ra tình tr ng tăng t l n ng
đ c a các ch t này trong nư c ti u. K t qu là, các
tinh th canxi phosphat có xu hư ng l ng đ ng t i
th n,t o s i calcium phosphate. Thhêm vào đó, s i
canxi oxalate cũng phát tri n b i vì s tăng n ng đ
canxi cao cho dù không nh hư ng đ n oxalate.
Do tính tan c a h u h t s i th n là nh trong môi
trư ng ki m , nên xu hư ng t o ra s i th n nư c
ti u ki m l n hơn nhi u nư c ti u acid. Vì lý do này,
ch đ ăn acidotic(acidotic diet)và các lo i thu c có
tính axít thư ng đư c s d ng đ đi u tr s i ti t
ni u.
Cư ng c n giáp th

phát

Trong cư ng c n giáp th phát, ngư ng PTH
cao x y ra do ph n ng l i v i tình tr ng gi m calci máu ch không ph i do b t thư ng tuy n c n
giáp. Ngư c l i, cư ng c n giáp tiên phát thư ng
k t h p v i v i tăng calci huy t.Cư ng c n giáp
th phát có th do nguyên nhân thi u vitamin D
ho c b nh th n mãn tính làm th n b hư h i không
s n xu t đ lư ng d ng ho t đ ng c a vitamin D,
1,25-dihydroxycholecalciferol.Thi u vitamin D s
d n đ n loãng xương (m t cân b ng quá trình
khoáng hóa xương), và ngư ng c a PTH gây tăng
tiêu h y xương,s đư c trình bày sau đây
Còi xương do thi u vitamin D
Rcòi xương x y ra ch y u
tr em. Nó là do s
thi u h t canxi và phosphate d ch ngo i bào, thư ng
dothi u vitamin D. N u tr đư c ti p xúc đ y đ ánh
sáng m t tr i, ch t 7-dehydrocholesterol trong da

Gi m n ng đ canxi và phosphat máu
b nh còi
xương. N ng đ canxi huy t tương trong b nh còi

xương ch gi m nh , nhưng n ng đ phosphate
gi m r t m nh . Hi n tư ng này là do tuy n c n giáp
ph n ng vơi s gi m n ng đ canxi b ng cách thúc
đ y tái h p thu xương m i khi n ng đ canxi b t
đ u gi m. Tuy nhiên, không có cơ ch đ m nh t n
t i đ ngăn ng a s gi m n ng đ c a phosphate,
và do tuy n c n giáp tăng ho t đ ng làm tăng s bài
ti t phosphate nư c ti u

Còi xương làm suy y u xương. Throng trư ng h p
còi xương kéo dài, S tăng ti t đáng k c a PThH gây
ra s tiêu h y xương quá m c.Đi u này làm xương
tr nên d n d n y u và làm tăng đáng k s c ép v t
lý lên xương(physical stress), làm tăng ho t đ ng
c a các t o c t bào.Các t o c t bào ph i tái c u trúc
nhi u xương do s thi u h t ion canxi và phosphate
.K t qu là, xương m i đư c t o thành,không đư c
canxi hóa, c u trúc y u thay th vào v trí xương cũ
đã b tái tiêu h y
Tetany còi xương. Throng giai đo n đ u c a b nh
còi xương, tetany g n như không bao gi do tuy n
c n giáp liên t c kích thích s tiêu h y c a xương
và, do đó, duy trì n ng đ g n như bình thư ng c a
canx i d ch ngo i bào. Thuy nhiên, khi các xương
cu i cùng tr nên c n ki t canxi, m c canxi có th
gi m nhanh chóng. Khi ngư ng canxi gi m xu ng
dư i 7 mg / dl, nh ng d u hi u thông thư ng c a
tetany b t đ u và tr có th ch t vì cơn co th t
tetanic đư ng hô h p n u không đư c tiêm tĩnh
m ch canxi,đi u s làm gi m l p t c cơn tetany
Đi u tr còi xương. Di u tr b nh còi xương đòi h i
ph i cung c p đ canxi và phosphate ch đ ăn
nhưng quan tr ng không kém, là ph i b sưng các
vitaminD. N u vitamin D không đư c b sưng, lư ng
canxi và phosphate s đư c h p thu ít t ru t.
Osteomalacia—“Còi xương ngư i l n.” Ngư i l n ít
khi có m t ch đ ăn thi u h t nghiêm tr ng vitamin D
ho c canxi vì do nhu c u canxi ngư i l n ít hơn tr
em c n đ phát tri n xương. Thuy nhiên, thi u h t

nghiêm tr ng vitamin D và canxi th nh tho ng x y ra
như là k t qu steatorrhea (không h p thu đư c ch t
béo), vì vitamin D hòa tan trong m và canxi có xu
hư ng hình thành xà phòng hòa tan v i ch t béo; do
đó, trong r i lo n h p thu m , c vitamin D và canxi
thư ng không h p thu đư c . Dư i nh ng đi u ki n
này, ngư i l n có th không h p thu đ canxi và
phosphate làm cho còi xương có th x y ra. Còi
xương ngư i l n không có cơn tetany nhưng thư ng
gây nên phá h y xương m nh

1015

UNIT XIV

M t s hi m trư ng h p, Khi quá nhi u PTH đư c
ti t ra, ngư ng canxi d ch cơ th nhanh chóng tăng
cao thêm vào đó. Ngay n ng đ phosphate ngo i
bào cũng thư ng tăng đáng k thay vì h xu ng, ,
có th là th n không đ bài ti t h t lư ng phosphate
tái h p thu nhanh chóng t xương. Gây nên tình
tr ng bão hòa canxi và phosphate trong d ch cơ th ,
và do đó calcium phosphate (CaHPO4) tinh th b t
đ u l ng đ ng
ph i, ng th n, tuy n giáp, vùng
s n xu t axit c a niêm m c d dày( acid­producing
area)và thành các đ ng m ch kh p cơ th . Tình
tr ng l ng đ ng lan t a canxi phosphat này t o nên
ch sau vài ngay.
Thông thư ng, m c đ canxi trong máu ph i trên

ngư ng 17 mg / dl trư c khi có các nh hư ng
nguy hi m c a nhi m đ c cân giáp , nhưng m t khi
nó kèm theo đ ng th i s tăng cao c a phosphate,
b nh nhân có th t vong sau vài ngày

s đư c kích ho t b i các tia c c tím và t o thành
vitamin D3, ngăn ng a b nh còi xương nh tăng h p
thu canxi và phosphate t ru t, như đã làm rõ t trư c
.Tr em trong nhà mùa đông thư ng không nh n
đư c đ lư ng vitamin D n u không đư c b
sung
trong ch đ ăn . Còi xương thư ng x y ra đ c bi t
là trong nh ng tháng mùa xuân, vì vitamin D đư c
hình thành trong mùa hè trư c đư c lưu tr trong gan
và s d ng h t trong nh ng tháng mùa đông. Ngoài
ra, canxi và phosphate huy đ ng t xương có th
làm m các d u hi u lâm sàng c a b nh còi xương
trong vài tháng đ u c a tình tr ng thi u vitamin D


Unit XIV

Endocrinology and Reproduction

Còi xương
th n.

ngư i l n và tr em có th do b nh

”Còi xương th n” là m t d ng osteomalacia là

k t qu c a t n thương th n kéo dài. Nguyên nhân
c a tình tr ng này ch y u do th n không còn ch c
năng t o thành 1,25-dihydroxycholecalciferol, d ng
ho t đ ng c a vitamin D.
nh ng b nh nhân th n
đã m t ho c b t n thương và nh ng ngư i đang
đư c đi u tr b ng l c máu, b nh còi xương th n là
v n đ nghiêm tr ng.
M t lo i b nh th n có th d n đ n b nh còi
xương và osteomalacia là gi m phosphate máu b m
sinh, do gi m tái h p thu phosphat b i ng th n.
Đây là lo i b nh còi xương ph i đư c đi u tr b ng
các h p ch t phosphate thay vì canxi và vitamin D,
và nó đư c g i là còi xương kháng vitamin D

thân răng

Men

c
bu ng t y

Ngà
chân

Xi măng

Loãng xương—giam ch t căn b n xương
Loãng xương là b nh xương ph bi n nh t ngư i
l n, đ c bi t là tu i già. Khác v i osteomalacia và còi

xương, loãng xương là k t qu c a vi c bi n m t ch t
cơ b n h u cơ hơn là nghèo canxi hóa xương. nh ng
ngư i loãng xương,T o c t bào ho t đ ng trong xương
thư ng ít hơn bình thư ng, và do đó t c đ l ng đ ng
osteoid trong xương gi m. Đôi khi, tuy nhiên, như trong
cư ng c n giáp, nguyên nhân c a gi m xương có th là
ho t đ ng quá m c c a h y c t bào
Nh ng nguyên nhân ph bi n c a ch ng loãng xương
là (1) thi u s c ép v t lý trên xương vì không ho t đ ng;
(2)suy dinh dư ng đ n không đ ch t căn b n xương
đư c hình thành; (3) thi u vitamin C, c n thi t cho s ti t
ch t gian bào c a t t c các t bào,bao g m quá trình
s n xu t osteoid b i các nguyên bào xương; (4) sau mãn
kinh thi u estrogen ti t vì estrogen gi m s lư ng và
ho t đ ng c a các h y c t bào; (5) tu i già,v i hocmon
tăng trư ng và các y u t tăng trư ng khác gi m m nh,
thêm vào đó nhi u potein có ch c năng t ng h p cũng
gi m tác d ng theo tu i tác , vì v y ch t căn b n xương
có th không l ng đ ng đ ; và (6) h i ch ng Cushing :do
s lư ng l n c a glucocorticoid ti t làm gi m l ng đ ng
protein kh p cơ th và tăng d hóa protein,có 1 s tác
d ng c th lên t o c t bào và làm gi m ho t đ ng c a
chúng.Do đó 1 s b nh gây thi u t ng hơp protein có th
gây ra loãng xương

SINH LÝ RĂNG
Răng có nhi m v c t xay, tr n đ u th c ăn. Đ th c
hi n ch c năng này , các hàm có các cơ m nh m
đ cung c p m t l c ép gi a 2 hàm t 50 đ n 100
pound

các răng c a và nanh, 150-200 pound
v i răng hàm. Ngoài ra, các răng trên và dư i có
các lõm các khía, do đó 2 hàm kh p v i nhau hơn.
S kh p này làm cho ngay c các h t th c ăn nh
cũng s đư c gi l i và ép gi a 2 m t răng

1016

Figure 80-14. C u t o c a răng

C U T O VÀ CH C NĂNG CÁC
PH N C A RĂNG
Hình 80-14 là m t c t đ ng d c c a răng, mô t
các b ph n chính c a răng:thân, men, ngà răng,
xi măng, và t y.Răng cũng có th đư c chia thành
thân, đó là ph n nhô ra t l i vào mi ng, và chân,
đó là ph n bên trong h c xương hàm. Ph n c gi a
thân và chân răng đư c bao quanh b i l i đư c
g i là c .
Men:M t ngoài răng đư c bao ph b i m t l p
men răng đư c hình thành trư c khi m c răng b i
các t bào bi u mô đ c bi t g i là ameloblasts. Khi
răng đã m c, men không đư c hình thành n a. Men
g m dày đ ccác tinh th hydroxyapatite l n cùng
cacbonat h p ph , magiê, natri, kali, và các ion khác
đư c nhúng trong m t lư i các thành ph n protein
m nh m và không tan tương t v tính ch t v t lý
(nhưng không hóa h c gi ng h t nhau) v i keratin
c a mái tóc.
C u trúc tinh th c a mu i làm cho men răng vô

cùng c ng,c ng hơn nhi u so v i ngà răng. Ngoài
ra, lư i protein đ c bi t, m c dù ch chi m kho ng
1 ph n trăm kh i lư ng men răng, nhưng làm cho
răng có th kháng axit, enzym và các tác nhân ăn
mòn khác men do protein này là m t trong nh ng
protein không hòa tan và có đ b n nh t.
Ngà. Ph n l n c a răng là ngà răng,là m t c u
trúc xương kh e. Ngà răng đư c t o thành ch y u
c a các tinh th hydroxyapatite tương t như trong
xương nhưng đ c hơn. Tinh th đư c nhúng trong
1 m ng lư i các s i collagen


Chapter 80 Parathyroid Hormone, Calcitonin, Calcium and Phosphate Metabolism, Vitamin D, Bone, and Teeth

Enamel organ
of milk tooth

A

Mesenchymal primordium of pulp

Oral epithelium

B

Primordium of
enamel organ of
permanent tooth

Enamel
Dentin

C
Alveolar bone

Figure 80-15 A, Primor
dial tooth organ. B, Developing tooth.
C, Erupting tooth.

và odontoblasts ti t ra ngà. Như v y, men đư c
hình thành bên ngoài c a răng và ngà răng đư c
hình thành bên trong, t o ra m t chi c răng đ u,
như th hi n trong hình 80-15B.
S m c. Trong su t th i niên thi u,Răng b t đ u
nhô lên t xương thông qua các bi u mô vào mi ng.
Nguyên nhân c a s “m c “ là không rõ, m c dù có
nhi u gi thuy t đã đư c đưa ra trong m t n l c
đ gi i thích hi n tư ng này.Thuy t có kh đưu c
ng h nh t là sư tăng trư ng c a chân và xương
bên dư i răng d n d n đ y răng lên trên
S phát tri n c a răng vĩnh vi n.Khi phôi thai,
m t cơ quan t o răng (toothforming) cũng phát tri n
trong lá nha khoa cho m i răng vĩnh vi n,n m vai
trò quan tr ng khi răng s a đã r ng h t. nh ng cơ
quan t o răng(toothforming ) này t t hình thành
răng vĩnh vi n trong su t 6-20 năm đ u đ i. Khi
m i răng vĩnh vi n hình thành đ y đ , nó, gi ng
như răng s a, đ y ra bên ngoài qua các xương.
Khi làm như v y, nó làm mòn chân răng s a và

cu i cùng làm nó l ng l o và g y. Không lâu sau
đó, các răng vĩnh vi n m c đ chi m ch này.
Các y u t chuy n hóa nh hư ng s
phát tri n c a răng. T c đ c a
1017

UNIT XIV

nói cách khác, nh ng thành ph n ch y u c a
men răng cũng gi ng xương.S khác bi t chính
là t ch c mô h c vì ngà răng không ch a b t
k t o c t bào, c t bào, h y c t bào, ho c không
gian cho các m ch máu hay dây th n kinh. Thay
vào đó, nó đư c l ng đ ng và đư c nuôi dư ng
b i m t l p t bào g i là odontoblasts,l p bên
trong d c theo khoang t y.
Mu i canxi trong ngà răng làm cho nó c c k b n
v i l c si t ép, và các thành collagen giúp ch ng
l i và b n l c ép có th x y ra khi răng va đ p
v i các v t th r n.
Xi măng. Xi măng là m t ch t d ng xươngđư c
ti t ra b i các t
bào c a màng huy t
răng(periodontal),lát huy t răng. các s i collagen vư t tr c ti p qua xương hàm, qua màng
huy t răng, và sau đó vào xi măng. Các s i collagen và xi măng gi răng ch c ch n t i ch . Khi
răng ti p xúc v i l c kéo quá m nh, l p xi măng
tr nên dày hơn và m nh m hơn. Ngoài ra, nó
cũng tăng đ dày và s c m nh theo tu i,giúp
răng tr nên ch c chăn hơn n trong hàm tu i
trư ng thành và sau đó.

T y. Khoang tùy c a m i răng ch t y răng
trong, trong đó g m mô liên k t chưaa dây th n
kinh, m ch máu, h b ch huy t và t bào h
lympho. Lótkhoang t y là t bào odontoblasts,
trong su t nh ng năm hình thành c a răng, ngà
răng chi m nhi u hơn và nhi u hơn n a trên
khoang t y, làm cho nó nh hơn. Sau 1 th i gian, ngà ng ng phát tri n và khoang t y ch y u
v n không đ i trong kích thư c. Tuy nhiên, các
odontoblasts v n ho t đ ng,t o ra các ng ngà
nh thâm nh p ngà răng; Nó có tác d ng quan
tr ng trong vi c trao đ i canxi, phosphate, và các
khoáng ch t khác v i ngà.
B răng. Con ngư i và h u h t đ ng v t có vú
khác phát tri n hai b răng trong su t c cu c
đ i. Hàm răng đ u tiên đư c g i là răng r ng lá,
ho c răng s a, có 20 chi c
ngư i.Răng m c
b t đ u gi a tháng b y và 24 tháng, và kéo dài
cho đ n 6 ho c 13 tu i. Khi 1 chi c răng s a
r ng, Răng vĩnh vi n thay th nó và thêm 8-12
răng hàm xu t hi n phía sau trong hàm, nâng t ng
s răng vĩnh vi n 28-32, tùy thu c vào vi c có 4
răng khôn m c không,đi u không x y ra trong t t
c m i ngư i.
Hình thành c a răng. Hình 80-15 cho th y s
hình thành vàm c c a răng. Hình 80-15A miêu ta
s t cu n c a bi u mô mi ng vào phi n lá nha
khoa,d n đ n hình thành m t cơ quan t o răng
(toothproducing). Các t bào bi u mô trên t o ra
ameloblasts , cái mà sau này t o thành l p men

bên ngoài c a răng. Các t bào bi u dư i cu n
vào gi a các răng đ t o thành khoang t y và


Unit XIV

Endocrinology and Reproduction

m c răng có th đư c đ y nhanh b ng c hai
hocmon tuy n giáp và tăng trư ng. Ngoài ra, s
l ng đ ng c a các mu i trong d ng s m c a răng
nh hư ng đáng k b i các y u t khác nhau c a
quá trình chuy n hóa, ch ng h n như s s n có
c a canxi và ph t phát trong ch đ ăn u ng, lư ng
vitamin D , và t c đ ti t PTH. Khi t t c nh ng y u
t này là bình thư ng, ngà răng và men răng s
tương ng kh e m nh, nhưng khi thi u,quá trình
canxi hóa c a răng cũng có th b l i và răng s
b t b t thư ng trong su t cu c đ i.
Trao đ i khoáng trong răng.Mu i, gi ng như
xương, đư c c u t o c a hydroxyapatite v i cacbonat
h p th và các cation khác nhau liên k t v i nhau
trong m t ch t k t tinh c ng. Ngoài ra, mu i m i
liên t c đư c l ng đ ng khi mu i cũ tái h p thu t
răng, như x y ra trong xương. L ng đ ng và tái
h p thu x y ra ch y u trong ngà răng và xi măng
và m t m c đ h n ch trong men. Trong men, các
quá trình này x y ra ch y u là trao đ i khoáng v i
nư c b t thay vì v i d ch cơ th và khoang t y.t c
đ tái h p thu và l ng đ ng các ch t khoáng trong

xi măng tương đương v i trong xương huy t răng,
trong khi t l l ng đ ng và tái h p thu các khoáng
ch t trong ngà răng ch là m t ph n ba c a xương.
Xi măng có đ c đi m g n gi ng h t v i xương bình
thư ng, trong đó có s hi n di n c a t o c t bào
và h y c t bào, trong khi ngà răng không có nh ng
đ c đi m này, như đã gi i thích trư c đó. S khác
bi t này ch c ch n gi i thích s khác bi t gi a t c
đ trao đ i khoáng
Tóm l i, s trao đ i khoáng s n liên t c x y ra
trong ngà răng và xi măng răng, m c dù cơ ch
trao đ i này trong ngà răng là không rõ ràng. Tuy
nhiên, men trao đ i khoáng r t ch m, vì v y nó
v n duy trì h u h t lư ng khoáng ch t ban đ u c a
nó trong su t cu c đ i.
B t thư ng răng
Hai b t thư ng nha khoa thư ng g p nh t là sâu răng
và l ch kh p c n(malocclusion). Sâu răng đ c p đ n s
xói mòn c a răng, trong khi l ch kh p c n (malocclusion)
th t b i do các răng trên và dư i không v a nhau
Sâu răng,vai trò c a vi khu n và th c ăn
carbohydrates. Sâu răng là k t qu ho t đ ng c a các

vi khu n trên răng, ph bi n nh t là vi khu n Streptococcus mutans.Đ u tiên là s l ng đ ng các m ng
bám, là m t màng t o ra b i s k t t a c a nư c b t
và th c ăn, trên răng. M t s lư ng l n các vi khu n
s ng trong m ng này và chu n b đ gây sâu răng.Vi
khu n ph thu c ph n l n vào lư ng carbohydrate
đ nuôi s ng mình.Khi có s n carbohydrates , các
ho t đ ng trao đ i ch t c a chúng đư c kích ho t

m nh m và sinh s n m nh. Ngoài ra, chúng t o
thành axit (đ c bi t là axit lactic) và các enzym phân
gi i protein. Acid là th ph m chính trong vi c gây ra
sâu răng vì các mu i canxi c a răng hòa tan d n
trong môi trư ng axit cao. M t khi đã tr thành mu i

1018

b h p thu, ph n ch t căn b n còn l i đư c tiêu
hóa nhanh chóng b i các enzym phân gi i protein.
Men răng là hàng rào chính cho s phát tri n c a
sâu răng. Men răng có kh năng kháng axit hơn là ngà
răng, ch y u là do các tinh th men dày đ c, nhưng
cũng do m i tinh th men có kích thư c g p 200 l n
so v i m i tinhth ngà. M t khi quá trình tiêu h y đã
thâm nh p qua l p men đ vào ngà răng,nó s di n
ra nhanh chóng do tính tan c a mu i ngà cao
Do s ph thu c vào carbohydrates c a các vi
khu n sâu răng đ nuôi s ng nó, Nên m t ch đ ăn
hàm lư ng carbohydrate s d n đ n phát tri n quá m c
c a sâu răng. Thuy nhiên, đó không ph i là s lư ng
carbohydrate ăn vào mà t n s nó đư c ăn đó m i là
quan tr ng. N u carbohydrate đư c ăn tah nh trong
ngày thành nhi u b a nh ch ng h n như bánh k o,
các vi khu n đư c cung c p dinh dư ng trong nhi u
gi trong ngày do đó s phát tri n c a sâu răng đư c
tăng lên r t nhi u.
Vai trò c a flo và sâu răng. Răng c a tr u ng
nư c có ch a m t lư ng nh flo có men răng ch c
kh e hơn so v i tr không đư c u ng.Flo không làm

cho men răng c ng hơn bình thư ng, nhưng các ion
flo thay th nhi u các ion hydroxyl trong các tinh th
hydroxyapatite, do đó làm cho tính kháng c a men
răng tăng g p nhi u l n . Flo cũng có th gây đ c đ i
v i vi khu n. Cu i cùng, khi l sâu nh phát tri n
trong men,flo đư c cho là đ thúc đ y s l ng đ ng
canxi phosphat đ “ch a lành” b m t men răng. B t
k cơ ch nào mà flo b o v răng, nhưng th c t đã
đư c bi t r ng m t lư ng nh flo b sung vào men
răng làm kh năng ch ng sâu răng tăng g p 3 l n
như răng không có
L ch kh p c n.L ch kh p c n (Malocclusion)
thư ng đư c gây ra b i s b t thư ng di truy n m t
hàm khi n chúng phát tri n các v trí b t thư ng.
Throng l ch kh p c n, các răng không khít đúng và do
đó ch c năng nghi n ho c c t bình thư ng c a răng
không đư c đ m b o. L ch kh p c n th nh tho ng
cũng do v trí b t thư ng c a hàm dư i liên quan đ n
hàm trên, gây ra các tri u ch ng đau kh p c n,hư
h ng răng.
Nha sĩ có th ch nh l ch kh p c n đúng b ng cách
dùng áp l c nh nhàng kéo dài kéo l i các răng b ng
ni ng răng thích h p.Áp l c nh nhàng gây ra s h p
th c a xương huy t răng
phía nén c a răng và
l ng đ ng c a xương m i phía bên căng c a răng.
B ng cách này, các răng d n d n di chuy n đ n m t
v trí m i theo áp su t.

Bibliography

Alfadda TI, Saleh AM, Houillier P, Geibel JP: Calcium-sensing receptor
20 years later. Am J Physiol Cell Physiol 307:C221, 2014.
Bauer DC: Clinical practice. Calcium supplements and fracture prevention. N Engl J Med 369:1537, 2013.
Crane JL, Cao X: Bone marrow mesenchymal stem cells and TGF-β
signaling in bone remodeling. J Clin Invest 124:466, 2014.


Chapter 80  Parathyroid Hormone, Calcitonin, Calcium and Phosphate Metabolism, Vitamin D, Bone, and Teeth
Marx SJ: Hyperparathyroid and hypoparathyroid disorders. N Engl J
Med 343:1863, 2000.
Quarles LD: Endocrine functions of bone in mineral metabolism regulation. J Clin Invest 118:3820, 2008.
Ralston SH: Clinical practice. Paget’s disease of bone. N Engl J Med
368:644, 2013.
Rosen CJ: Clinical practice. Vitamin D insufficiency. N Engl J Med
364:248, 2011.
Seeman E, Delmas PD: Bone quality—the material and structural 
basis of bone strength and fragility. N Engl J Med 354:2250, 
2006.
Shoback D: Clinical practice. Hypoparathyroidism. N Engl J Med
359:391, 2008.
Silver J, Kilav R, Naveh-Many T: Mechanisms of secondary hyperparathyroidism. Am J Physiol Renal Physiol 283:F367, 2002.
Tordoff MG: Calcium: taste, intake, and appetite. Physiol Rev 81: 
1567, 2001.
Zaidi M, Buettner C, Sun L, Iqbal J: Minireview: the link between 
fat and bone: does mass beget mass? Endocrinology 153:2070,
2012.

1019

UNIT XIV

Elder CJ, Bishop NJ: Rickets. Lancet 383:1665, 2014.
Hoenderop JG, Nilius B, Bindels RJ: Calcium absorption across epithelia. Physiol Rev 85:373, 2005.
Holick MF: Vitamin D deficiency. N Engl J Med 357:266, 2007.
Imai Y, Youn MY, Inoue K, et al: Nuclear receptors in bone physiology
and diseases. Physiol Rev 93:481, 2013.
Jones G, Strugnell SA, DeLuca HF: Current understanding of the
molecular actions of vitamin D. Physiol Rev 78:1193, 1998.
Khosla S, Amin S, Orwoll E: Osteoporosis in men. Endocr Rev 29:441,
2008.
Khosla S, Oursler MJ, Monroe DG: Estrogen and the skeleton. Trends
Endocrinol Metab 23:576, 2012.
Khosla S, Westendorf JJ, Oursler MJ: Building bone to reverse osteoporosis and repair fractures. J Clin Invest 118:421, 2008.
Kopic S, Geibel JP: Gastric acid, calcium absorption, and their impact
on bone health. Physiol Rev 93:189, 2013.
Marcocci C, Cetani F: Clinical practice. Primary hyperparathyroidism.
N Engl J Med 365:2389, 2011.
Martin A, David V, Quarles LD: Regulation and function of the FGF23/
klotho endocrine pathways. Physiol Rev 92:131, 2012.