Y học và vệ sinh Thể dục thể thao cho sinh viên

TR

NGă

IăH CăPH MăV Nă

NG

KHOAăC ăB N

BẨIăGI NG:

V ăSINHăVẨăYăH CăTH ăD CăTH ăTHAO

Gi ngăviên:ăTR NăNG CăHUY

Qu ngăNgưi, 2013


L i nói đ u
đáp ng các yêu c u đ i m i trong công tác đào t o theo h th ng tín ch và
nâng cao ch t l

ng giáo d c đ ng th i giúp cho sinh viên có đ

c nh ng tài li u

và n m ch c nh ng ki n th c có th v n d ng trong quá trình công tác
ph thông sau này, chúng tôi t ch c biên so n đ c

tr

ng

ng bài gi ng môn v sinh và

y h c Th d c th thao dành cho sinh viên h cao đ ng – ngành giáo d c th ch t
tr

ng

i h c Ph m V n

ng s d ng trong quá trình h c t p v i hình th c l u

hành n i b .
N i dung đ c

ng bài gi ng g m 2 ph n:

Ph n I: V sinh h c th d c th thao g m 5 ch

ng. Ph n này bao g m nh ng

ki n th c c b n v v sinh h c nh V sinh cá nhân, v sinh dinh d
môi tr

ng, v sinh h c đ

ng và v sinh th d c th thao.

Ph n II: Y h c Th d c th thao g m 4 ch
nh t v y h c th d c th thao,ch n th
s tr ng thái b nh lý th

ng, v sinh

ng nh m cung c p ki n th c c b n

ng trong ho t đ ng th d c th thao, m t

ng g p trong luy n t p và thi đ u th d c th thao, xoa

bóp th thao và th d c ch a b nh.
có đ

cđ c

ng bài gi ng này chúng tôi đã d a trên c s

b giáo

trình qui đ nh c a b giáo d c và đào t o , các tài li u , sách tham kh o liên quan,
đ ng th i đ phù h p v i kh n ng và trình đ c a sinh viên chúng tôi c g ng cô
đ ng nh ng n i dung chính c n thi t nh t theo h
theo n i dung ch

ng trình.

ng rút g n nh ng v n đ y đ

ng th i đ nâng cao n ng l c t h c c a sinh viên,

sau m i ph n ho c m i bài chúng tôi có so n m t s câu h i ôn t p và th o lu n đ
h

ng sinh viên vào nh ng v n đ tr ng tâm c a bài h c, sinh viên có th t p t

gi i quy t nh ng tình hu ng có th x y ra trong luy n t p và gi ng d y th d c th
thao sau này.
Thông qua h c t p b môn này chúng tôi mong mu n sinh viên n m đ

c

nh ng ki n th c đ v n d ng vào th c ti n gi ng d y và ho t đ ng th d c th thao
tr

ng ph thông.
Trong quá trình biên so n, ch c ch n không tránh kh i nh ng thi u sót,

chúng tôi mong nh n đ

c nh ng s đóng góp , ch b o c a quí th y cô giáo và

các b n đ ng nghi p đ t p tài li u này hoàn ch nh h n. Xin chân thành cám n.
Giáoăviênăbiênăso n
Tr năNg căHuy
1


PH Nă 1: V ăSINHăH CăTH D CăTH ăTHAO

Ch

ng 1. V ăSINHăCÁăNHỂN

M CăTIểU:
- N măđ

căc ăs ăkhoaăh căc aăcácăph

ngăphápăv ăsinhăcáănhơn.

- Bi tăcáchăgi ăgìnăv ăsinhăthơnăth ,ăbi tăphòngăch ngăm tăs ăb nhăth

ngăg păđ ă

b oăv ăc ăth ăm tăcáchăcóăhi uăqu .
N IăDUNG:
V ăSINHăB OăV ăDA

Bài 1.

1.1. M tăs ăđi măv ăch căn ngăsinhălỦăc aăda
Daăthu căh ăc ăquanăb oăv ăngo iăvi.ăDaăbaoăb cătoƠnăb ăc ăth (ăcóădi nătíchă1,4ăậ
1,7m2)ă vƠă chi mă 7%ă tr ngă l
tr

ngă c ă th ă ng

i).ă Daă lƠă b ă m tă ti pă xúcă v iă môiă

ng,ălƠăc ăquanăcóănhi u ch căn ngăquanătr ng:

- Ch căn ngăcheăch ăvƠăb oăv .
- Ch căn ngăc măgiác.
- Ch căn ngăthamăgiaăquáătrìnhăđi uăhòaăthơnănhi t.
- Ch căn ngăbƠiăti t.
Ngoài ra, daălƠăn iăs năsinhăraăm tăs ăch tăcóăho tătínhăsinhăh căcaoănh ăvitaminăD,ă
Histamină vƠă m tă s ă ch tă khác.ă Daă vƠă t ă ch că d

iă daă cònă ch aă đ ngă ă m ă vƠă

glycozen
1.2.V ăsinh b oăv ăda:
- Th

ngăxuyênă t mă r a,ă nh tă lƠă sauă khiă laoă đ ngă vƠă luy nă t pă Th ă d că th ă thaoăă

(TDTT).
- T măr aă,ăngoƠiăvi călƠmăs chădaăcònălƠmăchoătuy năm ăhôiăđ
ngoài,ăth iăđ

căthôngăv iăbênă

căch tăđ căquaăm ăhôi,ălƠmăđi uăhòaăthơnănhi tăh iăph căs căkh e.ă

Mùaă hèă nênă t mă r aă th

ngă xuyên(ă ítă nh tă 1ă l n/ngƠy.ă Mùaă đôngă ítă nh tă 2ă l nă /ă

tu n.)

- Ph iăb oăđ mănh ngăyêuăc uăv ăsinhăkhiăt m nh :
+ Khôngăt măngayăsauăkhiăv aălƠmăvi căn ng.Khi luy năt p,ăm ăhôiăraănhi u,ăc nă
ph iăngh ăchoăđ ăm t,ăráoăm ăhôi r iăm iăt m.
+ Không nên t măkhiăm iă nănoăho căkhi quáăđói.
+ Khôngăt măkhiăđangăquáăm tăho căđangă m.
+ Khôngăt măsauăkhiăv aău ngăr

uăbia,ăho cădùngăcácăch tăkíchăthíchăkhác.
2


- Mùa l nhănênăt măn

că m,ăho căv năđ ngănh ănhƠngăchoă măng

iăr iăm iăt mă

n iăkínăgió.
- C tăng nămóngătay,ăr aăs chătayătr

căkhiă n(ăb ngăxƠăphòng)ăho căsauăkhiălaoă

đ ng,ăđiăv ăsinhầ
- Máiătócăđ pălƠămáiătócăg năgƠng,ăs chăs .ă

uătócăc năđ

că g iăth

ngăxuyên ,

gi ăs chă,ăkhôăđ ătránhăn mătóc.
- N uădaăb t năth
th

ng,ăxơyăăxátă,ăch yămáu,ăc nătuơnăth ănguyênăt căvôătrùngăv tă

ng.ăB ăb nhăngoƠiădaăph iăkhámă,ch aăk păth i.
CỂUăH IăỌNăT P

1. ụăngh aăvƠătácăd ngăc aăvi căch măsócăb oăv ădaă?
2. Cáchăv ăsinhăch măsóc b oăv ădaătrongăluy năt păTDTT.
V ăSINHăTRANGăPH C

Bài 2.

NgoƠiăv năđ ăth măm ,ătrangăph căc năb oăđ măcácăyêuăc uăsau:
2.1.Trangăph c(ăqu năáo,ăgiƠyădép,ăm ầ)ăph iăcóătácăd ngăb oăv ăc ăth ăvƠă
tácăd ngăđi uăhòaănhi tăđ ăc ăth :
- MùaăHèănênăm căqu năáoăb ngăch tăli uăv iăd ăth măm ăhôi,ăd ăthoátănhi t,ămƠuă
sáng,ăr ngărưi.
- Mùaă ôngă,ăđ ăgi ănhi tăđ ăc ăth ăc năm căchoăđ ă m(ălen,ăd ă,ăbông).Qu năáoăcóă
th ăbóăsátăng

iănh ngăkhôngăquáăch t,ăl aăchonătrangăph cămƠuăs m,ănênăgi ă mă

đ u,ăc ,ăng căvƠăchơn,ăqu năáoăph iăluônăkhôăráo.
2.2.Trangăph căph iăb oăđ măchoădaăđ
- Th

căs chăs ,ăch ngănhi măkhu n:

ngăxuyênăgi tăqu năáoăb ngăxƠăphòng,ăph iăkhôăn iăcóăn ng,ăcóăđi uăki năthìă

nênă i,ălƠătr

căkhiăm c.

- Khôngădùngăchungăqu năáoăv iăng

iăkhác,ăd ălơyăb nhăngoƠiăda.

2.3.Trangăph căph iăphùăh păv iătínhăch tăcôngăvi c:
- Trangăph căph iăt oăđi uăki năthu năl iăchoăho tăđ ngăvƠăb oăv ăng

iălaoăđ ng.

- Áoăqu n,ăgiƠyăTh ăthaoăph iăg nănh ,ăv iăb n,ăcóătínhăch tăcoăgi năt t.ăN uăch tă
quá s ă nhăh

ngăđ nătu năhoƠnăvƠăhôăh p,ăh năch ăv năđ ng.ăN uăr ngăquáăs ăkhóă

th căhi năđ ngătác.
- Giày ,t t(v )ăph iăkhô,ăs ch.ăKhôngăđiăgiƠyăquáăch tăho căgu c,ădépăcaoăgótă(nh tă
lƠăđ iăv iătr ăem).
3


- M ă nónă mùaă hèă đ ă tránhă n ngă nóng,ă nênă ch nă lo iă cóă mƠuă sáng, có vành.Mùa
đôngădùngăm ălen,ăbôngăđ ăgi ănhi t.

- Qu nă áoă trangă ph că l aă tu iă h că sinhă c nă g nă gƠngă ,ă s chă s ă ,ă gi nă d ă mƠă đ p,ă
khôngănênăquáăc uăk ,ăđuaăđòiă nhăh

ngăđ năh căt p.

CỂUăH IăỌNăT P
1.ăăTrangăph căc năcóănh ngăyêuăc uănƠoăngoƠiătínhăth măm ?
2.ăăTrangăph căTDTTăc năcóănh ngăyêuăc uăriêngănƠoăđ phùăh păv iătínhă
ch tăcôngăvi c?
------------------------------------------------------------------------------------------V ăSINHăR NGăMI NG

Bài 3.
3.1.S ăl

căv ăch căn ngăvƠăc uăt oăr ng

* C uăt oăr ng:
- Hìnhăth ăngoƠiă:ăR ngăcóămƠuătr ngăngƠ,ăg mă3ăph n:ăThơnăr ngă,ăc ăr ngăvƠăchơnă
r ng.
- C uăt oătrong:ăT ăngoƠiăvƠoătrongăg măcóă:ăL pămenăr ng, ngƠăr ng,ăt yăr ng.ă
* Ch căn ng : Cóă3ăch căn ngăchính:
- nănhai(ăc năxéă,ănhai,ănghi năth că n).
- Giúp cho quá trình phát âm
- Th măm .
3.2. V ăsinhăr ngămi ng:
3.2.1.ụăngh aăv ăsinhăr ngămi ng:ăMi ngălƠăc aăngõăc aăđ
h căl năn mătr
đ

ngătiêuăhóa,ăđóălƠăm tă

căngưăt ăh uănênăvi căv ăsinhăr ngămi ngăliênăquanăđ năc m i,ă

ngăhôăh păvƠătiêuăhóa.

3.3.2. Nguyênănhơnăsơuăr ngăvƠăcáchăv ăsinhăr ngămi ng:
Nguyênă nhơnă sơuă r ng:ă Doă v ă sinhă r ngă mi ngă kém,ă viă khu nă lênă menă th că nă
bámă ăr ng,ăpháăh yămenăr ng,ă năsơuăvƠoăngƠăr ngăr iăt yăr ng.
Phòngăb nhăsơuăr ng:
- Hi nă nayă n

că taă ápă d ngă 4ă chínhă sáchă l nă đ ă phòngă tránhă b nhă sơuă r ngă choă

c ngăđ ng:
4


- Floăhóaăn

cău ng:ăChoăthêmăFloăvƠoăn

cămáyăthƠnhăph ăv iăt ăl ăphùăh p.

- S năxu tăvƠăkhuy năkhíchăs ăd ngăkemăđánhăr ngăcóăFlo.
- năđ

ngăítăl nătrongăngƠyăvƠăch iăr ngăngay.

- Ti năhƠnhăcôngătácănhaăh căđ

ngăg mănh ngăn iădung:

+ăGiáoăd căv ăsinhăr ngămi ng:ăCh iăr ngăhƠngăngƠyăvƠoălúcăsángăs măkhiăth căd yă
vƠătr

călúcăđiăng .ăChúăýăch iăc ă3ăm tăr ngăv iăkemăcóăFlo.

+ă T ă ch că súcă mi ngă b ngă n

că cóă phaă Floă (ă 0,2ă gă Flo/1 lítă n

c),ă súcă mi ngă 2ă

l n/tu n.
+ Khámăr ngăđ nhăk ă6ătháng/l năPhát hi năs mănh ngăemăcóăr ngăsơuăđ ăch aătr ă
k păth i.ăR ngăs aăb ăsơuănênănh ăs măđ ăr ngăm căđ u,ăđúngăv ătrí,ăchúăýăn năcácă
r ngăl chăl căkhiătr ăđ iăr ngăs a.
+ă N uă th yă cóă d uă hi uă viêmă l iă ,viêmă mi ngă ph iă đ nă bácă s ă khám ngay, súc
mi ngăb ngăn

cămu iăphaăloưng.

- C năquanătơmăđ năch ăđ ă nău ngăc aăcácăbƠăm ămangăthai(ăcóăđ yăđ ăcan-xi)ăđ ă
thaiănhiăphátătri năt t.ăTr ăemăc năđ

cănuôiăb ngăs aăm ăcóăđ yăđ ăcan-xiăs ăgiúpă

m măr ngăphátătri năthu năl i.
CỂUăH IăỌNăT P
1. S ăl

căc uăt oăc aăr ngăvƠănêuănguyênănhơnăsơuăr ng.

2. Côngătácănhaăh căđ

Bài 4.

ngăg mănh ngăn iădungăgì?

V ăSINHăTAIăậ M Iăậ H NG

4.1. Kháiăquátăv ăTai-M i-H ng (TMH):
- TMHălƠăcácăc ăquanăc măgiácăgi ăcácăch căn ngăr tăquanătr ngănh ănghe,ăng i,ă
phátăơmăvƠăc măgiácăth ngăb ngăchoăc ăth .
- TMHăcònălƠăc aăngõăc aăcácăgiácăquanăquanătr ngăkhácănh ătiêuăhóaăvƠăhôăh p.
- TMHălƠăcácăh căthôngăv iănhau,ăt tăc ăđ uăđ
c aătaiăm iăh ngăth

călót,ăph ăb iăniêmăm c.ăCácăb nhă

ngăb tăđ uăt ăniêmăm cănênăb nhăcóăth ălanănhanhăt ăh cănƠyă

sangăh căkiaăvƠălanăxu ngăđ

ngăhôăh păvƠătiêuăhóa.ăDoăv yămƠăt ăviêmăh ngăcóă

th ăd năđ năviêmăm i,ăviêmăxoang,ăviêmătaiăgi a,ăth măchíălƠăviêmămƠngănưo,ăviêmă
ru tầ
4.2.V ăsinhăb oăv ăm iăh ng:

5


- Dùngăkh năs chăđ ălauăm i,ăkhiăxìăm iă,ănênăb tăbênănƠy,ăxìăbênăkia.ăKhôngăxìă2ăl ă
m iăcùngălúcăvìăviăkhu năcóăth ăvƠoătaiăgi a(ăthôngăquaăvòiăEustachi)ălƠmăviêmătaiă
gi aăho căviêmăxoang.
- Khôngăhítăn

căm iăvƠoăvìăcóăth ăgơyăviêmăh ng, đ

ngăru t.

- Khôngăng iăcácălo iăhóaăch tăđ c:ăAxităm nh,ă,ăcácăh păch tăcóăch aăClo,ăBrômă
ầăcóăth ăgơyănhi măđ c.
- C năcóăkh uătrangăkhiăti păxúcăv iămôiătr

ngăđ căh i.

- Rènăluy năthơnăth ăđ ănơngăcaoăs căđ ăkháng,ăc ăth ăthíchănghiăv iăth iăti tăthay
đ iăđ tăng t.
- Khôngăhútăthu călá,ău ngăr

uăm nhăvìăs ălƠmăt năth

ngăniêmăm căm iăh ng.

4.3.V ăsinhăb oăv ătai:
- Khiăt măxongăho căv aăm iăb iăl i,ăc nănghiêngăđ uăchoăn

căch yăra.ăDùngăt mă

bôngăs chăngoáyătai.
- Viêmătaiăgi aăc năđ

căkhámă,ăch aătr ăngay

- Khiăcóăd ăv tăr iăvƠoătaiăkhôngănênăt ăl yăraămƠăc năđ năc ăs ăyăt ăđ ăkhámăvƠăx ă
lý.
- Khôngădùngăcácăbi năphápădơnăgian,ăl căh uăđ ăch aătr ăviêmătai.
- Khiă cóă ápă su tă khôngă khíă thayă đ iă l n,ă nhanh,ă đ tă ng t(ă ti ngă n ă l n,ă lênă cao,ă
xu ngăth p), nênăb tă2ătai,ăháămi ng,ălƠmăđ ngătácănhai,ănu tăđ ătránhăápăl căm nhă
tácăđ ngălênămƠngănh lƠmăù,ăđi cătai.

CỂUăH IăỌNăT P
1. Nêuănh ngăyêuăc uăv ăsinhăb oăv ătai.
2. Nêuănh ngăyêuăc uăv ăsinhăb oăv ăm iăậ h ng.
V ăSINHăM T

Bài 5.
5.1. S ăl

căc uăt oăc aăm t:

- Nhưnăc u.
- Cácăb ăph năph ăthu căb oăv ăm t.
- Võngăm căvƠăđ

ngăd nătruy năth năkinh.

5.2. Gi ăv ăsinhăm t:

6


- Gi ăv ăsinhăm t,ăphòngăch ngăcácăb nhăviêmănhi măm tăr tăđ năgi nănh ngăc nă
cóăýăth căt tăvƠăt ăch căt tăv ăsinhăxưăh i.
- M iăng

iăc năcóă kh nă m tăriêng,ădùngăn

căs chăđ ăr aă m tăho căt mă.ăKh nă

m tăvƠăch uădùngăph iăs ch,ădùngăxongăph iăph iăkh nă ăn iăcóăn ng.
- Khiăcóăd chăđauăm tăkhôngădùngăkh năch uăchung,ăkhôngădùngăkh năb nălauăm tă,ă
lauăm t, khôngăd iătayăb nălênăm t.ăkhiăb ăđauăm tănênădùngăthu cătheoăs ăh

ngă

d năc aăth yăthu c.
- Khôngădùngăcácăph

ngăphápăch aătr ătheoădơnăgianănh ăđánhăqu mă,ăđ păthu că

khôngăanătoƠnăho căt ăphaăch ăthu cănh ăm t.
- Th căhi năcácănguyênăt căanătoƠnălaoăđ ng,ăquiătrìnhăb oăh ălaoăđ ng(ăcóăkínhăcheă
ch n,ăb oăh )
- Tránhăcácătròăch iănguyăhi m:ăsúngăcaoăsu,ăđánhăkh ng,ănémăđ tăđáăvƠăcácăv tăs că
nh n.
- Cóăch ăđ ă nău ngăđ ăvitaminăA.
5.3. Cácăb nhăth

ngăg pă ăm t:

5.3.1 auăm tăđ :
Doănhi uănguyênănhơnăgơyănên(ăviărút,ăviăkhu n,ăn mầ)ă,ăch ăy uălƠădoăm tă
b ănhi măb n,ăkíchăthíchăng a,ăd iăm tăgơyăb iănhi măd năđ năđauăm t,ăviêmăm t.
Lo iă đauă m tă đ ă doă vi-rút gơyă nên,ă cóă th ă thƠnhă d chă l nă (ă cóă th ă kèmă cácă tri uă
ch ng:ăs t,ăviêmăh ngă,ăm tăm i).ăD uăhi uăch ăy uălƠăchói,ăs ăánhăsáng,ăc mărát,
ch yăn
n

căm t,ănhi uăd ăm t.ăB nhăđauăm tăđ ălơyălanădoăv ăsinhăkémăquaăđ

ngă

căb n,ăch uă,ăkh năm t,ăb ăb i,ăaoăh ,ătayăb n,ăb iăăb nầ

5.3.2 auăm tăh t:
LƠăb nhăviêmăk tăm c,ăgiácăm căcóătínhăch tăkinhăniên, lây lan, doăm tălo iă
viăsinhăv t(chlamydiaătrachomatis)ăt

ngăt ănh ăviăkhu năgây nên.ăNg

iăb ăb nhă

m tăh tăítăc măth yătri uăch ngănênăch ăquan,ăch ăđ năkhiăb nhăchuy năăsangăcácă
bi năch ngălúcăđóăng

iăb nhăm iăđ ăýăđ n.

Tri uăch ng:ăMiăm tăc m,ăcóăítăd ă,ăbênătrongămiăm tăcóăcácăh tănh ăl măt m,ăcóă
n

c,ănhi uănh tă ăn păg păvƠă2ăgócămiătrên.ăH tăl năd năvƠăv ăra,ăthƠnhăs oăr iă

lành( theo 4ăgiaiăđo n).
C ngă cóă th ă cóă nh ngă bi nă ch ngă doă b iă nhi m,ă kémă v ă sinh :ă S oă coă qu pă kéoă
lôngămiăgơyălôngămiăxiêu,ălôngăqu m,ăgơyăng a,ăd iăm t,ăc ăxátăvƠoăgiácăm căgơyă

7


m ăđ c,ăsinhămƠngăm ngăho căviêmăb ămiăgơyătoétăm t,ăkhôăm tă,ăt căl ăđ o.ăN uă
khôngăch aăs ăd năđ nămùălòa.
5.4 .T tăc năth ăvƠăphòngăch ngăc năth ătrongănhƠătr

ng.

C năth ălƠăm tăt tăkhúcăx ăc aăm tălƠmăcho m tăch ăth yăđ

căv tă ăg nămƠăkhôngă

nhìnăth yăv tă ăxa.
5.4.1 C ăch ăc năth :
Cóăth ăvíăm tănh ăm tăth uăkínhăh iăt ,ăth uăkínhănƠyăluônăthayăđ iăđ ăcongă
đ ă bi nă đ iă m că chi tă quangă .Doă đóă m iă v tă ă xa,ă g nă m iă hi n rõ trên võng
m c.C ăch ănƠyălƠădoănhơnăm t(ăth ăth yătinh)ăph ngălênăhayăd tăxu ng(ăg iălƠăđi uă
ti t).ăCóă2ătr
- Tr

ngăh p:

ngăh pă1:Vìăm tălýădoănƠoăđóămƠănhơnăm tăph ngălênăquáăm c,ăkhôngăd tăl iă

nh ăbìnhăth
- Tr

ngăthìă nhăc aăv tăc ngăhi nătr

căvõngăm c,ăgơyănênăc năth .

ngăh pă2: N uănhưnăc uăkhôngăcóăhìnhăc uănh ăbìnhăth

d cđ

ngă kínhă tr

ngămƠăcóăhìnhăb uă

că sauă dƠiă quáă 23mmă ă thìă nhă c aă v tă c ngă hi nă tr

că võngă

m cc năth .
5.4.2 Nguyênănhơnăgơyănênăc năth :
5.4.2.1. Nguyên nhân b măsinh:ăChi mă30%ăcácătr

ngăh păc năth .

Tr emăm iăsinhăraăđưăcóăđ ăchi tăquangăcaoăhayănhưnăc uăhìnhăb uăd c.

5.4.2.2.Nguyên nhân m că ph iă trongă quáă trìnhă s ng:ă Chi mă 70%ă tr

ngă h pă

c năth .
Ch ăy uălƠădoăthi uăýăth căgi ăgìnăv ăsinhăb oăv ăm t,ălƠăt tăph ăbi nătrongăh căsinhă
vƠănh ngăng

iăđ cănhi uăsách.

- Doăt ăth ăng iăh căkhôngăđúng,ăthóiăquenănhìnăg n,ăcúiănhi u.
-

căsáchăkhiăthi uăánhăsáng,ădoăgi yăx u,ăm tăđ ăch ănhi u.

- M tăph iăt pătrung,ăc ngăth ng,ăm tăph iăđi uăti tănhanhătrongăth iăgianăkéoădƠi(ă
làm vi căv iămáyătínhă,ăch iătròăch iăđi năt ).
- Doăm tăs ăy uăt ăkhácănh ăsauăkhiăm căcácăb nhăcúm,ăs iă,ăđ uầ,ăkh uăph nă nă
thi uăvitaminăA.
5.4.3. Bi năphápăphòngăch ngăc năth :
+ăC năchúăýăgi ăv ăsinhăm tăkhiăh căvƠălƠmăvi c,ăđ măb oăánhăsángăkhiăh c.
+ăChúăýăđ năngu năsángăthiênănhiên:ăDi nătíchăphòngăh c,ăquiăcáchăc aăl nă,ăc aă
s . Dùngăđènăđi năđ ăsáng,ăkhôngăquáăchói,

8


+ăB oăđ măkho ngăcáchăgi aăm tăvƠăsáchăv ăkhiăđ c:ăHSăm u giáo là 25 cm, HS
ti uăh căvƠăTHCSălƠă30ăcm,ăHSăTHPTălƠă35cm.
+ăKhôngăcúiăđ uănhi u,ăliênăt c.ăăKhôngăđ căsáchăch ăt i.ă

că30-40ăphútăph iăchoă

m tăngh ă5ăphút.
+ăTrangăb ăbƠnăgh ăh căt păđúngăquiăcách.
+ăC iăti năch tăl

ngăsáchăv ,ăb ngă,ăph nầ

+ă Khôngă n mă khiă đ că sách,ă khôngă đ că sáchă khiă đangă điă trênă tƠu,ă xe,ă khôngă đ că
ngoƠiătr iăn ng.
+ Phòng ng aăb nhăt tă,ăd chăb nhăchoăh căsinh. Kh uăph nă năc năđ ăch t,ănh tălƠă
vitaminăA.ă năthêmătr ng,ăcáă,cƠ- r t,ăd uăcáầ
+ă Ki mă traă th ăl că th

ngăxuyênă choă HS đ ă phátă hi nă c nă th .ăNh ngă emă c nă th ă

ph iăchoămangăkínhăphùăh p.
CỂUăH IăỌNăT P
1. TrìnhăbƠyăs ăl

căc uăt oăc aănhưnăc u.

2. Kháiăquátăv ăb nhăđauăm tăđ ăvƠăm tăh t.
3. Nêuă nguyênă nhơn,ă c ă ch ă gơyă nênă c nă th .ă Cácă bi nă phápă phòngă ch ngă t tă
c năth ătrongătr

Bài 6.

ngăh c.

V ăSINHăV ăGI CăNG

6.1. Tácăd ngăsinhălỦăc aăgi căng :
- V ănưoăđi uăhòaăm i ho tăđ ngătrongăc ăth lƠmăchoăc ăth ăthƠnhăm tăkh iă
th ngănh tăvƠăthíchănghiăv iămôiătr

ngăbênăngoƠi.

- Ho tăđ ngăc aăv ănưoăg mă2ăquáătrình:ăh ngăph năvƠă căch .
+ăQuáătrìnhăh ngăph nălƠmăchoăcácăc ăquanăho tăđ ngătíchăc c,ăt ăbƠoănưoă
m tăm iăvƠătiêu haoănhi uăn ngăl

ng.

+ăQuáătrìnhă căch ălƠăquáătrìnhălƠmătr ăng iăho călƠmăch măs ăkhu chătánă
c aăh ngăph n.ăCácăt ăbƠoănưoăch ăđ ngăchuy năsangătr ngătháiă căch ă.Quáătrìnhă
căch ălƠmăt ăbƠoănưoăph căh iăvƠătíchăl yăn ngăl

ng.

Hai quá trình này liên quanăm tăthi tăv iănhauălƠmăđi uăhòaăl nănhauăb oăđ măchoă
v ănưoăho tăđ ngăbìnhăth

ng.

- Ng ălƠăquáătrìnhă căch ătoƠnăb ăv ănưo,ăcóătínhăch tăb oăv ăcácăt ăbƠoăv ă
nưoăkh iăb ăc ngăth ngăquáăm că(ădoăh ngăph năkéoădƠi)ăcóăth ăh yăho iăt ăbƠo.

9

- Ng ăsayăt călƠă căch ăsơuălƠmăchoăs ăph căh iăch căph năc aăh ăth năkinhă
trungă

ngăcƠngănhanh,ăcƠngănhi u.
- Khiăng ăc ăth ă ătr ngătháiăngh ăng i:ăH ă th năkinhăkhôngăph nă ngăv iă

cácăkíchăthích,ătimăđ păch măl i, huy tăápăgi m,ăhôăh păch măl i,ăc ăb păth ăgi n,ă
t ăbƠoăth năkinhăđ

căph căh iă,ăquáătrìnhăđ ngăhóaăt ngălên,ătíchăl yăn ngăl

ngă

c năchoăc ăth .
- Thi uăng ăcóăth ăd năđ năsuyănh

căth năkinh:ănh căđ u,ăm tăng ,ăgi mătríă

nh ,ătínhătìnhăthayăđ iăm tăt pătrung,ăhi uăqu ăcôngăvi căsútăgi m.
- Cóăth ăđánh giáăs căkh eăconăng

iăquaăgi căng ă:ăkh eăthìăd ăng ăvƠăng ă

say,ăkhiăth căd yăth yăt nhătáo,ănhanhănh nă,ăn ngăl căh iăph căđ yăđ .
- M tăng ălƠăd uăhi uăth
quáăm c.
l

ngăg păc aănhi uă tr ngătháiăb nh lý vƠăm tăm iă

iăv iăv năđ ngăviên,ăb ăkhóăng ăthìăc năxemăl iăch ăđ ăsinhăho t,ăgi mă

ngăv năđ ng, t ngăc

ngăngh ăng iătíchăc c.

6.2.ăM tăs ăđi măv ăsinh gi căng :
HƠngăngƠyă,ăm iăng

iăc năhaiăgi căng :ăng ăđêmăvƠăng ătr a.ăGi căng ătr aă

tuyăng nă(ăkho ngăt ă15ăphútăăđ nă1ăgi )ănh ngăr tăc năthi t,ănh tălƠăđ iăv iăV V.
Th iăgianăgi căng ăph ăthu căvƠoăl aătu iă,ătìnhătr ngăs căkh eăvƠăđ căđi mă
cáănhơn:ătr ăemăcƠngăbé cƠngăc năng ănhi u,ăng

iă mă y u,ăm iă măd yăho cătr ă

hi uăđ ngăc năcóăth iăgianăng ănhi uăh n.
+ăTr ăd

iă7ătu iăc năng ă12ăgi /ăngƠyă,đêm.

+ăTr ăt ă9ăậ 15ătu iăc năng ă9ăđ nă11ăgi /ăngƠy,ăđêm.
+ăNg

iăl năc năng ă6ăậ 8ăgi ă/ăđêm.

iăv iăV Vătrongăth iăk ăt păluy năvƠăthiăđ uăth iăgianăng ăc nădƠiăh năvƠă

b oăđ măch tăl

ngăgi căng ăt t.

ăb oăđ măgi căng ăăcóăch tăl

ng,ăc năth căhi năcácăyêuăc uăsau:

- T oăthóiăquenăđiăng ăvƠăd yăđúngăgi .
-

mă b oă cácă đi uă ki nă v tă ch tă nh ă gi

ngă chi uă ,ă ch nă mƠnă s chă s .

Phòngă ng ă thoángă mát,ă yênă t nh,ă khôngă sángă quá.ă Qu nă áoă ng ă ph iă r ng,ă nh ă
khôngătrùmăch năkínăđ uăkhiăng .
- Tr

că khiă đi ng ă khôngă luy nă t pă n ng,ă khôngă nă no,ă ch ă nênă điă b ă nh ă

nhƠngă,ăhítăth ăsơu,ăt măn

că m.

- Khôngădùngăcácăch tăkíchăthíchănh ătrƠăđ m,ăcƠăậ phê ,ăthu căláăầăvƠoălúcă
chi uăt iă,ăvìăs ăgơyăm tăng ,ăkhóăng .
10

- Ch ăđ

cădùngăthu căanăth năkhiăcóăs ăchoăphépăc aăbácăs .ă

căbi tăđ iă

v iăV V,ăkhiădùngăthu căph iăcơnănh că,ăth nătr ngăb iă1ăs ăthu căanăth năcóăth ă
đ

căxemălƠăDopingă.ăTrongăth iăgianăt păn ng,ăthiăđ uăc ngăth ngăcóăth ăs ăd ngă

thêmăVitaminănhómăBă(ătheoăs ăch ăd năc aăBácăs )
- Nh ngă ng

iă lƠmă vi că bană đêmă ,ă ng ă bană ngƠyă c ngă ph iă tuơnă theoă yêuă

c uăv ăsinhăgi căng .
- Khiăm tăng ăkéoădƠiăc năđiăkhámăđ ăxácăđ nhărõănguyênănhơnăvƠăcóăbi nă
phápăx ălýăthíchăh p.
CỂUăH IăỌNăT P
1. TrìnhăbƠyătácăd ngăsinhălýăc aăgi căng .
ăcóăm tăgi căng ăt tăc năcóănh ngăyêuăc uăv ăsinhănƠo?

2.

M TăS ă I MăV ăV ăSINHăN ăGI I

Bài 7.

7.1. ụăngh aăc aăvi căv ăsinhăc ăth ăn :

Doăc uăt oăgi iăph uăvƠăch căn ngăsinhălý,ăb ăph năsinhăd căc aăn ăgi i ph că
t păchoănênăvi căgi ăgìnăv ăsinhăb oăv ăs căkh eăng

iăph ăn ăc ngăph căt păh nă

namăgi i.
M tăkhác,ădoăquanăđi măphongăki năc aăxưăăh iăc ăđ ăl iăcònăn ngăn ănênăng
taăth

iă

ngătránhăđ ngăch măđ năv năđ ăt ănh ăcóătínhăch tăkhoaăh cănƠy.

Ph ăn ăth

ngăkínăđáo,ăeăth năvƠăch uă nhăh

ngăc aănh ngăquanăđi măkhôngă

khoaăh căv ăv năđ ănƠyăvìăv yămƠătrangăb ănh ngăki năth căkhoaăh căv ăs căkh eă
cho m iăng

iăvƠănh tălƠăch ăemăph ăn ălƠăr tăc năthi tăđ ăph ăn ăbi tăv năd ngăvƠă

v năd ng,ăt ăgiácăv ăsinhăb oăv ăs căkh eămình.
7.2. V ăsinhăn ăgi i:
Trongă th iă giană cóă kinhă nguy tă khôngă đ
khôngăđ

că ngơmă mìnhă trongă n

că (b iă l i) ,

căđ ăb năb ăph năsinhăd c,ph iăthay r aănhi uăl năb ngăn

căs chă(mùa

đôngădùngăn

că m).

Cóăth ăđauăb ngăd

iădoăs ăcoăth tăcácăc ă ăt ăcung.ăC nătránhăđ ngătácănháyăho că

vaăch măb ngăcóăth ăgơyăbênhăt ăcungăvƠăch yă máu.ăTránhăcácăho tăđ ngăn ngă,ă
kéoădƠiầ
Hu năluy năviênăho că giáoăviênăc năcóănh ngăhi uăbi tăđ ăcóăth ăcho cácăemăt pă
nh ăho căngh .ăKhôngăđ

cădùngăs cănhi uăs ă nhăh
11

ngăkhôngăt tăđ năs căkh e.


Trongănh ngăngƠyăhƠnhăkinhăkhôngănênă nănh ngăth că năcay,ănóng,s ăd ngăcácă
ch tănh ăr

uăbia,ăcƠăphêầăvƠăkhôngănênăth căkhuya.

CỂUăH IăỌNăT P
1. ụăngh aăc aăvi căv ăsinhăc ăth ăn ?
2. Nh ngăv năđ ăl uăýăv ăv ăsinhăn ăgi i.

12


ngă2:ă

Ch

V ăSINHăDINHăD

NG

M CăTIểU
- Hi uărõăv ăcácăthƠnhăph nădinhăd

ngăc aăth că n.

- Bi tăcáchăđi uăch nhăch ăđ ă năm tăcáchăh pălý,ăkhoaăh căphùăh păv iătình tr ngă
s căkh e,ăđi uăki năho tăđ ngă,ălaoăđ ngăc aăc ăth .
N IăDUNG
VAIăTRọăVẨăNHUăC UăC AăCÁCăCH TăDINHăD

Bài 1.

că đi mă chínhă c aă c ă th ă s ngă lƠă s ă traoă đ iă cácă ch tă v iă môiă tr

-

xungăquanh.ăC ăth ăl yăt ămôiătr
-

ng:ăoxy,ăn

că cácă ch tă dinhă d

ngă

căvƠăth că n.

nău ngălƠăm tătrongănh ngănhuăc uăsinhăh căc ăb năc aăconăng

th ă chúngă taă nh nă đ
tr

NG

i.ăC ă

ngă c nă thi tă choă s ă phátă tri nă vƠă sinhă

ngăc ngănh ăcácăho tăđ ngăc aămìnhăt ăth că n.
- Th că năcóăch aăProtein,ăGluxit,LipitălƠănh ngăch tăsinhăn ngăl
- CácăVitamin,ămu iăkhoángăvƠăn

căkhôngăsinhăn ngăl

ng.ă

ngăănh ngăr tăc nă

thi tăchoăc ăth .
1.1. Gluxită(ă

ng,tinhăb t).

1.1.1Vai trò:
- GluxitălƠănhómăch tădinhăd

ngăcungăc pă55%ă- 60ă%ăt ngăs ăn ngăl

ngă

choăc ăth .
- Gluxit lƠă ngu nă cungă c pă n ngă l

ngă c ă b nă nênă cóă vaiă tròă quană tr ngă

trongăvi căti tăki măphơnăh yăProteinăđ ăb oăv ăc ăth .
- Gluxităd ătr ătrongăc ăvƠăganăd

iăd ngăGlycozen,ăkhiăth aăGlycozenăthìă

chuy năhóaăthƠnhăm .
- Khiăchuy năhóaă,ăGluxităphơnăh yăthƠnhăGlucoza, Glucoza vào máu và là
ch tăchoăn ngăl

ngăkhiăb ăđ tăcháy(ăph nă ngăoxyăhóaăkh )

-Gluxit vô cùng quan tr ngăđ iăv iăv năđ ngăviênăvìănó cungăc păn ngăl

ngă

t căth iăc ngănh ătrong cácăho tăđ ngăg ngăs c.
1.1.2 Ngu năcungăc păGluxit choăc ăth :
Ngu năcungăc păt ăth căv t lƠăch ă y uă,ătrongăđ ngăv tăcóăr tăít. Trongăt ă
nhiênăGluxită ăd

iăd ng:

+ Monosaccarit:ăg măglucoza,ăFructozaăvƠăGalactozaă(glucoza,ăFructozaăcóă
trongăhoaăqu ,ăGalactozaăcóătrongăs a)

13


+ Disaccarit:ăSaccaroza(ăđ

ngă n,ăcóătrongămíaăvƠăc ăc iăđ

ng),ălactozaă(ă

cóătrongăs a)MonosaccarităvƠăDisaccarităcóăv ăng t.
+ Polysaccarit:ăG mătinhăb tă,ăGlycozenăvƠăXenluloza.
Tinhăb tă:ăCóătrongăcácălo iăng ăc c nh ăg oăngôăkhoaiăs nă:
Glycozenă:ăGluxităc aăcácăt ăch căđ ngăv t.
Xenlulozaă:LƠăt ăch căchínhăc aăth căv t, khôngăcóăvaiătròăsinhăn ngăl

ngănh ngă

cóătácăd ngăt ngănhuăđ ngăru t, gópăph năquanătr ngătrongăquáătrìnhătiêuăhóa.
1.1.3. Nhuăc uăGluxităđ iăv iăc ăth
Nhuăc uăGluxităb oăđ măcungăc pă50%ă- 60%ăn ngăl
trongăđóăl

ngăGluxitătinhăch ăkhôngăđ

ngătrongăkh uăph nă,ă

căquáă1/3ăGluxităkh uăph n.ăC ăth ăc nă

10gam/ă1kgăc ăth /ăngƠy.
1.2. Lipită(ăM ă,ăd uă):
1.2.1. Vai trò:
- LƠăthƠnhăph năth că năcungăc pănhi uăn ngăl

ngănh tăcho c ăth ă(ăOxyă

hóaă1găLipităs ăchoă9,3ăKcală(ăg păđôiăProteinăvƠăGluxităch ăcóă4,1ăKcal).
- LƠădungămôiăchoăcácăVitaminătanătrongăd uă:ăA,ăD,ăE,ăK.
-Trongăc ăth ăng
ăl păm ăd

iătr

ngăthƠnhăcóă10% tr ngăl

ngălƠăm .ăLipităt pătrungă

iăda, xungăquanhăph ăt ngă...cóătácăd ngăb oăv ăvƠăs ăd ngăkhiăc nă

thi t.
- Lipităcònăcóăvaiătròăt oăhình,ănóăcònăcóătrongăt ăbƠoănưo,ăt ăbƠoătim,ăgan,ă
tuy nă sinhă d c,ă thamă giaă vƠoă thƠnhă ph nă cácă hormonă cortizol,ă testosterol,ă
andosterol,ă hormonă sinhă d c,ă m ă cònă baoă quanhă cácă t ng,ă cóă tácă d ngă ch ngă l iă
m iăchuy năđ ng.
- Lipită(ăCholesterol)ăđ

căc ăth ăs ăd ngăt ngăh pănênăm tătrongătúiăm tầ

1.2.2. Ngu năcungăc păLipit trongăth căph m lƠăt ăm ăđ ngăv tăvƠăd uăth căv t.
+ăM ăđ ngăv tă(ăch ăy uălƠăcácăAxităbéoăno).
+ăD uăth căv tă(ăAxităbéoăch aăno)
+ăM ăcáăvƠăđ ngăv tăbi nă(ăAxităbéoăch aăno)
D uăth căv t,ăm ăcá,ăm ătrongăs a,ălòngăđ ătr ng,ălƠăngu năLipităt tăv iăc ăth .
1.2.3. Nhuăc uăLipit
-

iăv iătr ăem,ăthanhăthi uăniên,ăng

cungăc păkhôngănênăquáă35%ăt ngăs ăn ngăl
-

iălaoăđ ngăt ăl ăn ngăl
ng.

iăv iăcácănhómăkhácăkhôngănênăquáă30%ăt ngăs ăn ngăl

14

ng.

ngădoălipită


-N

căta,ăvi nădinhăd

t ngăs ăn ngăl

ngăđ ăngh ălipităkh uăph năch ănênă ăm că15-20%

ng(ătrungăbìnhălƠă18%)trongăđóăỮălƠălipităth căv t.

- Nhuăc uăkho ngă1g/1Kgăc ăth /ngƠy.ă
Trongăkh uăph nă năt ăl ăLipităvƠăProteinănênăcóăt ăl ălà 1:1.
1.3. Protein (ch tăđ m):
1.3.1 Vai trò:
- ProteinălƠăthƠnhăph năquanătr ngănh t,ăr tăc ăb năc aăv tăch tăs ng.ăProteină
thamăgiaăvƠoăc uăt oăt ăbƠo,ălƠăy uăt ăt oăhìnhăchính(lƠăthƠnhăph năchínhăc aănhơnă
vƠă nguyênă sinhă ch tă t ă bƠo)Proteină thamă giaă vƠoă thƠnhă ph nă cácă c ,ă b chă huy t,ă
máu,ăcácăhormon,ăcácăenzim,ăkhángăth ,ăcácăch tăn iăti t.ăDoăđóăcóăliênăquanăđ nă
m iăch căn ngăs ngăc aăc ăth .
- Proteină lƠă ngu n cungă c pă n ngă l

ngă choă c ăth .Oxy hóa 1gam Protein

cho 4,1Kcal.
- Proteinăcóătácăd ngăkíchăthíchăs ăthèmă n.
- Thi uăProteinăc ăth ăs ăb ăsuyădinhăd

ng,ăt oăraăcácăr iălo năquanătr ngă

nh ă c ă th ă ch mă l nă ,ch mă phátă tri n,ă m ă hóaă gan,ă r iă lo nă cácă ho tă đ ngă c aă
tuy năn iăti t,ăs cămi năd chăgi m,ăt ngăc măth ăv iăcácăb nhănhi măkhu n,ăgi mă
n ngăl căho tăđ ngăc aăc ăb păvƠătríăóc.
- Proteinăth că năvƠoăc ăth ă,ăd

iătácăd ngăc aăcácămenătiêuăhóaăđ

căphơnă

gi iăthƠnhăcácăAxităaminăđ ăc ăth ăcóăth ăs ăd ng.ăT ăbƠoăc ăth ăs ăd ngă20ălo iă
Axităaminăđ ăt ngăh păcácălo iăProteinăđ căthùăchoăc ăth ăng
axităaminăc ăth ăkhôngăt ngăh păđ

i,ătrongăđóăcóă8ălo iă

cămƠăph iăthuănh năt ăth că n,ăđóălƠăcácăaxită

aminăkhôngăth ăthayăth .
1.3.2. Nhuăc uăProteinăđ iăv iăc ăth : Ph ăthu căvƠoăđ ătu i,ătìnhătr ngăs căkh e
vƠăch tăl
-L

ngăProtein.
ngăPrôtein c năchoăng

iăl nălƠă1- 1,5ăgam/Kgăth ătr ng/ngƠy.L

Protein nƠyăb oăđ măcungăc pă12%ăt ngăs ăn ngăl

ngă

ng/ăngƠy,trongăđóă30%ăph iălƠă

Protein đ ngăv t.
-

iăv iătr ăemăc nă3,5-4găProteină/Kgăth ătr ngă/ngƠy.

-

i v iă v nă đ ngă viênă (V V) nh tă lƠă V Vă tr ă nhuă c uă Proteină c nă caoă

h n (kho ngă2g/Kgăth ătr ngă/ăngƠy)
-Trongăkh uăph nă năc aăV Văc năl uăýăđ măb oăt ăl ăgi aăProtein đ ngăv tă
và Protein th căv tălƠă2:ă1 .
15


1.4.Vitamină(ăSinhăt ):
- VitaminălƠănh ngăh păch tăh uăc ăkhôngăchoăc ăth ăn ngăl

ngă,ăkhông

cóăvaiă tròăt oăhìnhănh ngăl iăcóăvaiătròăr tăquanătr ngă.ă M iă lo iă Vitaminăcóă m tă

ch căn ngăsinhăh căriêngăkhôngăth ăthayăth ăchoănhauăđ

c.

-CácăVitaminăr tăc năthi tăchoăc ăth ătuy ch ăc năm tăl

ngăr tăítă(ăVitamină

lƠă c uă thƠnhă c aă cácă enzimă ho că thamă giaă tr că ti pă vƠoă ph nă ngă xúcă tácă b iă
enzim).ăThi uăho căth aăm tălo iăănƠoăđóăđ uăcóăh iăchoăc ăth .
-

aăvitaminăvƠoăc ăth ăt tănh tălƠăb ngăconăđ

ngăth că năvìănóăt ănhiên,ă

d ăh păthuăvƠăítăkhiăquáănhuăc uăc năthi t.
- Các Vitamin chia làm 2 nhóm:
+ăNhómăVitaminătanătrongăn

c:ăVitaminăCăvƠăVitaminănhómăB.

+ăNhómăVitaminătanătrongăch tăbéoă:ăViatminăAă,ăD,ăE,ăK.
Khiăth aăVitaminătanătrongăn

căthìăs ăđ

căđƠoăth iăquaăn

c ti u,ăth aăVitamină

tanătrongăch tăbéoăs ătíchăt ă ăcácăt ăch căm ,ăgơyăđ c.
1.5. CácăKhoángăch t:
- Cácăch tăkhoángălƠănhóm ch tăr tăc năthi t,ăkhôngăsinhăn ngăl

ngănh ngă

gi ăvaiătròătrongănhi uăch căph năquanătr ngăc aăc ăth .
- C ă th ă ng
l

ngă l nă đ

iă taă cóă kho ngă 60ă nguyênă t ă hóaă h c.ă m tă s ă ch tă cóă hƠmă

că x pă vƠoă nhómă cácă y uă t ă đaă l

ngă nh ă Canxi(1,5ă %),ă photphoă

(0,05%),ăKali(0,35%),Natri(0,115%).ăCácă y uăt ăcóăhƠmăl
nhómăcácăy uăt ăviăl
L

căx păvƠoă

ngălƠăI,ăF,ăCu,ăCo,ăMn,ăFe,ăZn...

ngătroăc aăm tăng

c ăth ).ăKho ngăm tăn aăl

x

ngănh ăđ

iătr

ngăthƠnhăkho ngă2Kgă(ăchi mă4%ătr ngăl

ngă

ngăch tăkhoángăđóălƠăy uăt ăt oăhình c aăcácăt ăch că

ngăvƠăt ăch căph năm m,ăph n cònăl iăn mătrongăcácăd chăth .

1.5.1. Vaiătròădinhăd

ngăc aăcácăch tăkhoáng:

- Cácămu iăphotphatăvƠăcarbonatăc aăCaăvƠăMgălƠăthƠnhăph năc uăt oăx

ng,ă

r ng.
- CanxithamăgiaăvƠoăquáătrìnhăđôngămáuăvƠăgi măkíchăthíchăth năkinhăc .
- Photphoă thamă giaă vƠoă c uă t oă cácă t ă ch că m m (não). Photpho là thành
ph năc aăm tăs ămenăquanătr ngăthamăgiaăchuy năhóaăProtein,ăLipităvƠăGluxit.
- NaClă vƠă KClă đ mă b oă duyă trìă cơnă b ngă ápă l că th mă th uă gi aă khuă v că
trongăvƠăngoƠiăt ăbƠo.ăNaăcònăthamăgiaătraoăđ iăn

16

c.


M tăs ăkhoángăch tăthamăgiaăthƠnhăph năm tăs ăh păch tăh uăc ăcóăvaiătròă
đ căbi t.ăS tăv iăhemoglobinăvƠănhi uăenzimăoxiăhóaătrongăhôăh păt ăbƠo.ăThi uăs tă
gơyă thi uă máu. I- t v iă Thiroxină lƠă hormonă c aă tuy nă giápă tr ng,ă thi uă i- tă lƠă
nguyênănhơnăc aăb nhăb

uăc ,ăthi uăn ngătríătu .

Hi nănayăvaiătròăc aăm tăs ăch tăkhoáng,ănh tălƠăcácă y uăt ăviăl
đ

ngăch aă

cănghiênăc uăvƠăhi uăbi tăđ yăđ .

1.5.2. Ngu năch tăkhoángătrongăth căph m:
- Th că năcungăc pănhi uăy uăt ăki m(ăK+,Ca2+,Na+,Mg2+)ănh cácălo iărauă
lá,ăc ,ăqu ăt

i,ăs a (vƠăcácălo iăch ăph măc aăcácălo iăth că nănƠy)

- Th că n cungăc pă ăcácă y uăt ătoană(ă SO2-, PO42-) nh ăth t,ăcáă,tr ngă,đ uă
ng ăc c...
1.6 N

c:
-N

că chi mă 2/3ă tr ngă l

ngă c ă th ,ă trongă đóă 62%ă n mă trongă t ă bƠoă vƠă

38%ăn măngoƠiăt ăbƠo.
-N

căthamăgiaăvƠoăt tăc ăcácă ho tăđ ngăch căn ngăc aăc ăth .ă M iăquáă

trìnhăchuy năhóaătrongăt ăbƠoăvƠămôăch ăx yăraăbìnhăth
nh nă nă3ă-4ătu năn uănh ăđ

cău ngă300ăậ 400mlăn

trong vòng 3 ậ 4ăngƠyăn uăkhôngăđ
-N

cău ngăn

ngăkhiăcóăđ ăn

c.ăCóăth ă

căm iăngƠy,ănh ngăs ăch tă

c.

căthamăgiaăvƠoăquáătrìnhăđi uăhòaănhi tăđ ăăc ăth ăb ngăconăđ

ngăbayă

h iăm ăhôi.
- Ph nă l nă n

că đ

că bƠiă ti tă kh iă c ă th ă quaă cácă đ

ngă nh ă n

că ti u,ă

phơn,ăm ăhôiăvƠăh iăth ,ătrongăm tăngƠyăkho ngă2800ml.
- R iălo năchuy năhóaăn

căth

ngăx yăraă ăm tăs ăb nhănh ăs tăcao,ătiêuă

ch y, nônănhi u,ăm tămáu,ăho cădoăt păluy năTDTT,ălaoăđ ngătrongăđi uăki nănóngă
n că,ăm ăhôiăraănhi u.
*ăNgu năcungăc păn

căchoăc ăth ăt ăth că n(1000ml),ăn

cău ngă(1500ămlă)ăvƠăt ă

quáătrìnhăchuy năhóaăProtein,ăGluxit,ăLipitătrongăc ăth ă(300 ml)
Nhuăc uăv ăn

căm iăngƠyăc aăng

iăbìnhăth

ngălƠă2,5ălít.ă

iăv iăV Vă

khiăt păluy năvƠăthiăđ uăcóăth ăđ nă4-5ălítăho căh năn a.
--------------------------------------------------------------------------------------------------

17


KH UăPH NăVẨăNHUăC UăN NGăL

Bài 2.

NG

2.1 Kh uăph n và tínhăcơnăđ iăc aăkh uăph n.
Kh uăph nălƠăl

ngăth că năcungăc păchoăc ăth ătrongăm tăngƠy.

M tăkh uăph năcơnăđ iă,ăh pălýălƠăkh uăph năđóăph iăcungăc păđ yăđ ăn ngăl
theoănhuăc uăc ăth ăvƠăcóăđ yăđ ăcácăch tădinhăd

ngă

ngăc năthi tă ăt ăl ăcơnăđ iăthíchă

h p.
iăv iăn
l

căta,ăm tăkh uăph nă năh pălýălƠ:ăTrongăkh uăph năcóă12%ăn ngă

ngădoăProteinăcungăc p(ă30%ălƠăProteinăđ ngăv t);ă15-20%ăn ngăl

ngădoăLipită

cungăc p(ă50%ălƠăLipităth căv t).Ph năcònăl iădoăGluxităcungăc p(ăGluxitătinhăch ă
khôngăđ

căquáă1/3ăkh uăph n).

2.2 Nhuăc uăn ngăl

ng:

ăduyătrìăho tăđ ngăs ngăbìnhăth
c păn ngăl

ngăth

ngăxuyênăd

*N ngăl

căcungă

iăd ngăProtein, Gluxit ,Lipit c aăth că n.ăTrongă

c ăth ăcácăch tăProtein, Gluxit , Lipit đ
ngăOxyăhóaăkh ăd

ngăvƠălaoăđ ngă,ăc ăth ăc năđ
căchuy năhóaăthƠnhăn ngăl

ngănh ăph nă

iătácăd ngăc aăcácăenzim.

ngătiêuăhao: N ngăl

ngămƠăc ăth ătiêuăhaoăhƠngăngƠyăg m:

- N ngăl

ngătiêuăhaoădoăchuy năhóaăc ăb n.

- N ngăl

ngătiêuăhaoădoătácăd ngăđ căhi uăc aăth că n.

- N ngăl

ngătiêuăhaoădoăcácăho tăđ ngăkhácănhau,ătrongăđóăph năl nădoăcácă

ho tăđ ngăth ăl c.
ătínhătiêuăhaoăn ngăl

ngăc ăngƠyăng

iătaăl păth iăgianăbi uăho tăđ ngăvƠă

ngh ăng iătrongă24ăgi .
năv ăn ngăl

ngătínhăb ngăKcalăă(ă1ăKcală=ă103 Cal )

Theoăh ăth ngăqu căt ,ăđ năv ăn ngăl

ngătínhăb ngăJouleă(Jun)ă,ăvi tăt tălƠăJ.

1Kcal = 4,184 KJ
Quaă nghiênă c u,ă ng
d

iă taă xácă đ nhă n ngă l

ngălƠ:
1 g Protein cho 4,1 Kcal = 16,7 KJ
1 g Gluxit cho 4,1 Kcal = 16,7 KJ
1 g Lipit cho 9,3 Kcal = 37,7 KJ
1ăgăR

uăchoăă7ăKcală=ăăăă29,3ăKJ

2.3. Nhuăc uăn ngăl

ng:

18

ngă đ

că t oă raă doă thƠnhă ph nă dinhă


Theoăm tăs ătƠiăli uăthamăkh oăthìănhuăc uăn ngăl

ngăv iăt ngăđ iăt

ngă

laoăđ ngăăcóăkhácănhau:
- Nhómă1ă:ăLaoăđ ngătríăóc:ă40Kcal/1kgăth ătr ng/ăngày.
- Nhóm 2 : Laoăđ ngăth ăl cănh ă:ă43ăKcal/ă1kgăth ătr ng/ăngƠy.
- Nhómă3ă:Laoăđ ngăth ăl cătrungăbìnhă:ă46ăKcal/ă1kgăth ătr ng/ăngƠy.
- Nhómă4ă:Laoăđ ngăth ăl căn ngă:ă53ăKcal/ă1kgăth ătr ng/ăngƠy.
- Nhómă5ă:Laoăđ ngăth ăl căr tăn ngă:ă61ăKcal/ă1kgăth tr ng/ăngƠy.
2.4. M tăs ăđi măl uăỦăv ăv ăsinhă nău ng:
- Chúăýăđ năv ăsinhăth căph m.
- Th că năph iălƠnh,ăs chăăD ngăc ăđ ngăth că n,ăch ăbi năth că năvƠătayăng

iăn uă

ph iăs ch.
- Th căhi nă năchínă,ău ngăsôi.
- nărauăs ngăph iăr aăs ch,ăngơmăthu cătímăho căn
- Khôngă năth că năđưăôiă,ăthiu,ă

cămu iăloưng.

năđ c.

- Th că năc năđ yăk ănh ngăthoángă,ăđ ăvƠoăt ăl nh.
- năch mă,ănhaiăk ă.ăKhôngăchanănhi uăn

c.

- Khôngănênă năquáăno,ăquáăchánă,ăkhóătiêu.
- Khôngăc

iănóiă năƠo,ăkhôngăđ căsáchăkhiă n.

- nănoăxongăkhôngănênăt măngay.
- năđúngăgi ,ă năthƠnhăb a(ă
- R aăs chătayătr

ăd chătiêuăhóaăti tăđúngăgi ).

căkhiă n.

- Chúă ýă đ nă t ă l ă vƠă thƠnhă ph nă dinhă d
l

ngă choă thíchă h pă vƠă đ ă nhuă c uă n ngă

ng

CỂUăH IăỌNăT P
1. Hưyăchoăbi tăvaiătròă,ănhuăc uăăcácăch tădinhăd

ngăsinhăn ngăl

ngăchoăc ă

th .
2. Hưyăchoăbi tăvaiătròădinhăd

ngăc aăVitamin,ăCh tăkhoángăvƠăn

th .
3. Kh uăph nă nălƠăgì?ăTínhăcơnăđ iăc aăkh uăph n?
4. Nhuăc uăn ngăl

ngălƠăgì?

5. Nêuăm tăs ăđi măl uăýăv ăv ăsinhă nău ng.

19

căv iăc ă


ngă3:ă

Ch

V ăSINHăMỌIăTR

NG

ngăc aăcácăy uăt ămôiătr

ngăt iăs căkh eăconăng

M CăTIểU:
- Hi uăđ

căs ă nhăh

- NguyênănhơnăvƠăcácăy uăt ăgơyăôănhi mămôiătr

i.

ng.

N IăDUNG:
V ăSINHăMỌIăTR

Bài 1.

NGăKHỌNGăKHệ

KhôngăkhíălƠătênăg iăchungănh ngăch tăkhíăt oănênăv ăngoƠiăc aătráiăđ t(B uă

khíă quy n:ă 500-600Km). Không khí cóă vaiă tròă t iă quană tr ngă trongă đ iă s ngă conă
ng

iăvƠăsinhăv t.ăNgoƠiăvaiătròăcungăc păd

ngăkhí(ăOxy),ănh ngăhi năt

đ ngăh c:ănhi tăđ ,ăđ ă m,ăápăsu tă,ăgióă,ăb i,ăviăsinhăv tă,ăh iăn
khíăluônătácăđ ngăđ năc ăth ăng

ngăkhíă

c...ătrongăkhôngă

i.

1.Tínhăch tălỦăhóaăc aăkhôngăkhí:
1.1. Nhi tăđ :
M tătr iălƠăngu nănhi tăchínhăc aăđ aăc u.ăÁnhăn ngăm tătr iălƠmănóngăm tă
đ t,ăkhôngăkhíă ăsátăm tăđ tănóngălênădoănhi tăđ ăm tăđ t,ăkhôngăkhíăb ăgi mătr ngă
l

ngăgơyănênănh ngălu ngăkhíăđ iăl u,ăt oănênăs ăthayăđ iănhi tăđ ăvƠăápăsu t.

- ăvùngăxíchăđ oănóngăh nă2ăc c.
- Nhi tăđ ă ăcácăvùngăđ aălýăkhácănhauăthìăc ngăkhácănhauă(ănhi tăđ ă ăvùngănúi,ă
caoănguyênăth păh n)
1.2.

ă m:

ă mălƠăl
-

ngăh iăn

căhòaăl nătrongăkhôngăkhí(ăđoăđ

ă măph ăthu căvƠoăl

căb ngă măk ).

ngăm aă(ngoƠiătr i)ă

-TrongănhƠăđ ă măph ăthu căvƠoăs ăl

ngăng

i,ătínhăch tălaoăđ ng,ăs ăthoángăkhíă

vƠăđ ă măngoƠiătr i.
1.3. Gió:
S ăkhácănhauăv ăápăl căkhôngăkhíăt oănênăs ăchuy năđ ngăkhôngăkhíăgơyăraăgió.ă ă
n

cătaăcóăcácălo iăgióăth iătheoămùaălƠăgióăb c,ăgióăn măvƠăgióăLƠo.

1.4. Ápăsu tăkhôngăkhí:
Ápăsu tă bìnhăth

ngăc aăkhôngăkhíă ăđ caoă0ă mét,ăngangăv iăm că n

căbi nălƠă

760 mmHg hay 1atm (át- m tăậphe)
- Ápă su tă khôngă khíă trênă b ă m tă tráiă đ t thayă đ iă ph ă thu că vƠoă đi uă ki nă đ aă lýă
vƠkhíăh uă,ăth iăgianătrongăngƠyăvƠătheoămùa.- Ápăsu tăkhôngăkhíăthayăđ iănhi uăkhiă

20


lênăcao.ăCƠngălênăcaoăkhôngăkhíăloưngăd n,ăs ăthi uăOxyăt ng,ăcóăth ălƠmăr iălo nă
ho tăđ ngăth năkinh, tu năhoƠnă,ăhôăh p...ăho tăđ ngăth ăl căgi mărõăr t.
- Khiăápăsu tăt ng,ătr ngătháiăc ăth ăcóănh ngăthayăđ iănh tăđ nh:ăT năs ăm ch,ăhôă
h păgi măđi,ăs căngheăy uăđiăxu tăhi năc măgiácăđauătaiă,ătácăđ ngăx uăđ năc ăth .
2. Tácăd ngăc aăkhôngăkhíălênăc ăth ng

i:

2.1. Nhi tăđ ăkhôngăkhíăv iăc ăth :
2.1.1 S ăđi uăhòaăthơnănhi t:
S ăsinhănhi tăvƠăt aănhi tăc aăc ăth ăđ
nưoăvƠăth năkinhătrungă

căđi uăhòaăd

ngă.ăC ăth ăth iănhi tătheoă4ăph

iă nhăh

ngăc aăv ă

ngăth c:

- D nănhi t.
-

iăl u.

- B căx .
- Bayăh iăm iăhôi.
2.1.2 Nóngăđ iăv iăc ăth ă:
Nhi tăđ ăkhôngăkhíănóngălƠmăr iălo năcácăch căph năsinhălýăc aăc ăth ă,ăm tăn

că

kèmătheoăm tăđi năgi iăvƠăcácăvitaminăCă,ăB,ăcácăAxitamin.ăMáuătr ănênăđ căquánh,ă
nh pătimăvƠăth ăt ngălên,ăđiăgi iăít,ăd ăb ăviêmăc uăth n,ăHClăc aăd chăv ăgi m,ăcácă
tuy nătiêuăhóaăgi măbƠiăti tăgơyăr iălo nătiêuăhóa.ă

uăócăkémăminhăm n,ăđ ngătácă

kémăchínhăxác.ăLƠmăvi căho căluy năt păn iănóngăd ăb ăsayănóng(ătrúngănóng)
2.1.3. L nhăđ iăv iăc ăth :
- L nhăgơyătácăh iăc căb :ăLoétăm chămáu,ăđauăc ăkh p,ăđauădơyăth năkinh,ăchơnă
tay cóng.
L nhăquáăcóăth ălƠmăt năth

ngădơyăth năkinhă ăm t.

- L nhă gơyă tácă h iă toƠnă thơn:ă C mă l nh(ă vìă nguyênă sinhă ch tă t ă bƠoă t ă d ngă keoă
chuy năsangăd ngăđ c).
- L nhătácăđ ngăvƠoădơyăth năkinhăgơyăcoăm ch,ăgi măs căđ ăkháng,ăgi măkh ăn ngă
mi năd ch,ăgơyăd ă ng. B ăl nhăđ tăng tăd ăb ăviêmăph i,ăth n,ăcácăb nhăv ătaiăm iă
h ng.
2.2.

ă m:

-Trongăđi uăki nănhi tăđ ăcao,ăđ ă măcaoăc ngăc nătr ăvi căth iănhi tăc aăc ăth .
- Nhi tăđ ăkhôngăkhíăth p,ăđ ă măcao gây rétăbu tălƠmăm tăs ăb nhănh ăth păkh p,ă
viêmătaiăm iăh ngăphátătri n.
2.3. Gióăđ iăv iăc ăth :
21


- Gióăcóătácăd ngăđi uănhi tăchoăc ăth ăquaăvi căđ iăl uăkhôngăkhí,ăt ngănhanhăs ă
th iănhi tădoăb căh iăm ăhôi.
- Gió còn cóătácăd ngătr ăkh ăb iăb m,ăh iăđ că, lƠmăthayăđ iăkhôngăkhí.
2.4. B căx ăm tătr iăv iăc ăth :
-Tiaăh ngăngo iălƠmăgiưnăm ch,ătiaăt ăngo iăt ngăs năsinhăVitaminăDăvƠăcácămen,ă
t ngă s că đ ă kháng,ă t oă mi nă d ch,ă cóă tácă d ngă phòngă b nhă còiă x

ng,ă b nhă lao,ă

t ngăch căn ngăt oămáuă( ătr ăem)...Tia t ăngo iăcóătácăd ngăh yădi tăviătrùngăs ngă
trên da.
- Tuyăv yătiaăt ăngo iăc ngăcóăth ăgơyănênăviêm,ăb ngăda,ăungăth ădaăn uăti păxúcă
khôngăkhoaăh c.ăNgoƠiăraăb căx ăm tătr iăc ngăcóăth ăgơyăsayăn ng,ătrúng nóng khi
lƠmăvi c,ăt p luy năd

3. Ọănhi mămôiătr

iătr iăn ngănóng.
ngăkhôngăkhí:

3.1. Kháiăni măv ăôănhi mămôiătr
Ọănhi mămôiătr

ng

ngălƠălƠmăt năth tăch tăl

ngămôiătr

ngăb iănh ngăch tă

gơyătácăh iăg iălƠăắăch tăôănhi m”,ăch ăy uădoăho tăđ ngăc aăconăng

iăsinhăra.

Ch tăôănhi mălƠănh ngăch tă th ăr n,ăth ăkhí,ăth ăl ngăgơyăb nămôiătr

ngăt iăm că

đ căh i.
3.2. Tìnhătr ng ô nhi mămôiătr
Không khí là môiătr
nghi p,ăcácăđôăth ă ăcácăn

ngăkhôngăkhí:

ng b ăôănhi mărõăr tănh t,ăđ căbi tăv iăcácăkhuăcôngă
căphátătri n.

Ọănhi măkhôngăkhíălƠăcácăch tăôănhi măb ăđ yăvƠoăkhôngăkhíădoăk tăqu ăho tă
đ ngăc aăconăng

i,ăgơyătácăh iăx uăđ năs căkh eăconăng

i,ăt năth tăchoăcácăsinhă

v tăvƠăcácăv tăli uăkhácănhau.Ọănhi măngƠyănayăđưătr ăthƠnhăv năđ ătoƠnăc u.T că
đ ăđôăth ăhóa,ăcôngănghi păhóaălƠmăôănhi măkhôngăkhíăđ năm căbáoăđ ng,ăgayăg t.
3.2.1 Cácăngu năôănhi măkhôngăkhí:
3.2.1.1 Ngu năôănhi mădoăhi năt

ngăthiênănhiên:

- Núiăl aăphunănhi uăh iăkhíăđ căvƠăhƠngănghìnăt năb i.
- Gióăbưoăcu năđ tăcátăb iăcùngăxácăđ ngăth căv tălênăkhôngătrung.
- Các quá trình phơnăh y,ăth iăr aăxácăđ ngă th căv tăth iăvƠoă môiă tr

ngăm tăs ă

h iăkhí...
3.2.1.2 Ngu năôănhi mădoăcácăho tăđ ngăc aăconăng

i:

Ch ă y uă doă quáă trìnhă đ tă cháyă nhiênă li uă trongă s nă xu tă côngă nghi p,ă trongă giaoă

thôngăv năt iăvƠătrongăho tăđ ngăth

ngăngƠy.
22


3.2.2 Cácăch tăgơyăôănhi mămôiătr
- Ch tăSunfuadioxită(ăSO2):ă nhăh

ngăkhôngăkhí:
ngăx uăđ năs căkh eăconăng

iă,ălƠmăh iăcácă

loƠiăth oăm c,ăđ iăs ngăcácăloƠiăđ ngăv t,ăh ăh iăcácăv tăli u.
S ăcóăm tăc aăSO2 lƠăk tăqu c a vi căđ tăcháyăcácănhiênăli uăcó ch aăl uăhu nh
(Thană,ăd uăm ).
- Cácă ch tă oxită nit ă ( nh ă NO2, NO... )c ngă gơyă raă tácă đ ngă t iă hôă h pă c aă conă
ng

iăvƠăcùngăv i SO2 gơyăraăm aăaxităpháăh iăr ngăvƠămùaămƠng.ăOxitănit ăăsinhă

raă t ă ngă x ă khóiă ôă ậtô,ă xeă máy,ă c aă quáă trìnhă s nă xu tă côngă nghi pă hóaă h că vƠă
nhu m.
- Oxit Cacbon (CO)ă:ăGơyăđ căh iăchoăng

iăvƠăsinhăv t,ăgơyăng ăđ căăvƠăcóăth ăt ă

vong.ăKhíănƠyăsinhăraăt ăquáătrìnhăđ tăcháyăkhôngăhoƠnătoƠn.
- B iă :ă LƠă t pă h pă nhi uă ph nă t ă r nă cóă kíchă th

că nh ă bé,ă t nă t iă trongă khôngă

khí.B iăcóăngu năg căh uăc (ăđ ngă,ăth căăv t,ăcácălo iăn măm c,ăcácălo iăhóaăch tă
h uăc ăt ngăh p...)ăho căcóăngu năg căvôăc ănh ăđ tăcát,ăthan,ăb iăkimălo iăs tă,
nhôm...B iălƠătácănhơnăgơyăraăcácăb nhăph i,ăviêmădaăd ă ng,ăviêmăloétăgiácăm că,ă
viêmăđ

ngăhôăh p,ăviêmăr ngămi ng,ăviêmăd ădƠyădoănu tăph iăb iăkimălo i.

3.2.3 Ki măsoátăôănhi măkhôngăkhíăvƠălƠmăs chămôiătr

ng:

Vi că phátă tri nă cácă côngă ngh ă lƠmă s chă khôngă khí,ă vi că nghiênă c uă cácă
ph

ngăphápăđ ăki măsoátăôănhi mămôiătr

khôngă khíă đưă vƠă đangă đ

ng,ăđ ăraăcácătiêuăchu năchoăch tăl

că nhi uă qu că giaă quan tơm.ă Ch

ngă trìnhă môiă tr

Liênă hi pă qu c(UNEP)ă t ă nhi uă n mă nayă đưă th că thiă nh ngă b
trongăgiáoăd cămôiătr

ngă

că điă quană tr ngă

ngăvƠănh ngăv năđ ăliênăquan.

M căđíchăc aăki măsoátăôănhi măkhôngăkhíătr
đ ălƠmăs chămôiătr

ngă

căh tălƠăápăd ngăbi năphápă

ngăkhôngăkhí,ătìmăraăcácăs năph m,ănhiênăli uăítăgơyăđ c.

CỂUăH IăỌNăT P
1. nhăh

ngăc aănhi tăđ ăvƠăđ ă măkhôngăkhíăđ năc ăth ăconăng

2. nhăh

ngăc aăgióăvƠăápăsu tăđ năc ăth ăng

3. Ọănhi mămôiătr

i?

i.

ngăkhôngăkhíălƠăgì?ăNêuăcácăngu năgơyăraăôănhi mămôiătr

ngă

không khí.
4. Cácăch tăgơyăôănhi mămôiătr
conăng

ngăkhôngăkhíăvƠătácăh iăc aăchúngăđ năs căkh eă

i?

......................................................................................................................................

23


V ăSINHăMỌIăTR

Bài 2 .
1. N

căv iăđ iăs ngăconăng
N

-N

căđ iăv iăconăng

NGăN

C

i:

iăvƠăsinhăv tălƠăs ăs ngăcònă,ălƠăđi uăki năsinhăt n.

călƠăm tătrongănh ngăthƠnhăph năth căph măc năthi tăchoăđ iăs ngăvƠănhuăc uă

sinhălýăc aăc ăth .
+ăN

căchi măthƠnhăph năquanătr ngătrongăc ăth ăng

ng

iătr

+ăN

ngăthƠnh,ă97%ătr ngăl

iă(ă63%ătr ngăl

ngăc ăth ă

ngăbƠoăthai.

căthamăgiaăvƠoăquáătrìnhăchuy năhóaăcácăch t,ăđ măb oăs ăcơnăb ngăcácăch tă

đi năgi i,ăđi uăhòaănhi tăđ ăc ăth .ăTrungăbìnhăm iăngƠyă,ăm iăng
2,5ălítăn

c.ăNhuăc uăn

laoăđ ng.Khátăn
-N

iăc năt ă1,5ăđ nă

căt ngălênăkhiăth iăti tănóngăb c,ăkhiăluy năt păTDTTăhayă

călƠăd uăhi uăđ uătiênăkhiăc ăth ăthi uăn

c.

căcungăc păchoăc ăth ănh ngăviăch tăc năthi tănh ăIod,ăflo,ăMangan,ăK mă,ă

S t...
N

că c nă choă nhuă c uă v ă sinh cáă nhơn,ă v ă sinhă hoƠnă c nh,ă cácă yêuă c uă s nă xu tă

côngă,nôngănghi p...
-N

căb nălƠămôiătr

ngătrungăgianătruy năb nhăd chănh ăth

gan,ăb iăli t,ăm tăh t....ăN

călƠămôiătr

ngăhòaătanăcácăch tăth i,ă,cácăch tăhóaăh c,ă

phóngăx ,ăch tăgơyăungăth ăgơyătácăh iăđ năconăng
-N

i.

căcònălƠăthiênătaiăgơyăl ăl t,ăgơyănênănh ngăthi tăh iătƠnăkh căchoăconăng

- Vi căb oăv ămôiătr

ngăn

că,cungăc păn

c ăb năđ ăb oăv ăs căkh eăvƠăđ iăs ngăconăng
2. Tiêu chu năv ăn
LƠă l

ngă n

i.

căs chălƠăm tătrongănh ngăđi uăki nă
i.

c:

2.1ăTiêuăchu năv ăs ăl
ng

ngăhƠn,ăt ,ăl ă,ăviêmă

ng:

că s chă c nă cungă c pă đ ă ph că v ă choă cácă ho tă đ ngă c aă conă

iăvƠăc aăxưăh iădùngăchoă nău ng,ăv ăsinhăcáănhơn,ăv ăsinh côngăc ngăvƠăs nă

xu t.
Quiăđ nhătiêuăchu năn

căs chă ăVi tăNam

- ThƠnhăph :ă100ălít/ăng

i/ăngƠy.

- Th ătr nă,ăth ăxư:40-60ălít/ăng
- Nôngăthôn:ă20ălítă/ng

i/ngƠy.

i/ngƠy.

2.2 .Tiêuăchu năv ăch tăl

ng:

2.2.1. Tính ch t v t lý:

24