Dân số môi trường và ASD Giáo trình dành cho sinh viên ngành Tiểu học

TR

NGă

IăH CăPH MăV Nă

NG

KHOAăS ăPH MăT ăNHIÊN
T ăSINHă– KTNN


BÀI GI NG

DÂN S

- MÔI TR

NG – AIDS – MA TÚY

(Dùng cho h Cao

ng S Ph m)

GV: Nguy n Trung Nhân

N m 2014
1


M CăL C

M

U ........................................................................................................... 5

Ch

ng1. GIÁO D C DÂN S - MỌI TR

1.1 M i quan h dân s -tài nguyên-môi tr

NG ......................................... 7
ng............................................ 7

1.1.1. Gia t ng dân s ................................................................................ 7
1.1.2 ô th hóa ......................................................................................... 7
1.1.3. H sinh thái và m i quan h v i con ng

i .................................... 9

1.1.4. Gia t ng dân s và s suy thoái tài nguyên thiên nhiên................ 12
1.1.5. Gia t ng dân s và ô nhi m môi tr

ng ........................................ 15

1.1.6. Tác đ ng c a đô th hóa đ n tài nguyên thiên nhiên và môi tr
1.2. M i quan h gi a gia t ng dân s và môi tr
1.2.1. Gia t ng dân s

ng

ng17

Vi t Nam ............ 18

Vi t Nam .......................................................... 18

1.2.2. M i quan h gi a gia t ng dân s và phát tri n kinh t -xư h i, tài

Ch

nguyên thiên nhiên môi tr

ng ............................................................... 19

1.2.3. ô th hóa và môi tr

ng

Vi t Nam .......................................... 19

ng 2. GIÁO D C PHọNG CH NG HIV/AIDS................................... 21

2.1. Tình hình nhi m HIV/AIDS

trên th gi i và Viêt Nam ................... 21

2.1.1. Tình hình nhi m HIV/AIDS trên th gi i: .................................... 21
2.1.2. Tình hình nhi m HIV/AIDS

Vi t Nam: .................................... 21

2.2. AIDS và tác nhân gây nhi m HIV/AIDS ............................................. 22
2.2.1. AIDS là gì? .................................................................................... 22
2.2.2. Tác nhân gây AIDS: - HIV: Human Immuno deficiency Virus. .. 22
2.3. Các đ

ng lây nhi m và không lây nhi m HIV/AIDS ........................ 24

2.3.1. Các đ

ng lây nhi m .................................................................... 24

2.3.2. Các đ

ng không lây nhi m ......................................................... 24

2.4. Bi u hi n lâm sàng và đi u tr b nh nhân nhi m HIV/AIDS .............. 25
2.4.1. Lâm sàng ....................................................................................... 25
2.4.2. Ch n đoán...................................................................................... 25
2


2.4.3. i u tr b nh nhân AIDS .............................................................. 26
2.5. nh h

ng kinh t -xư h i-chính tr c a đ i d ch AIDS....................... 26

2.5.1. Nh ng tác đ ng kinh t ................................................................. 26
2.5.2. Nh ng tác đ ng xư h i .................................................................. 27

2.5.3. Nh ng tác đ ng chính tr .............................................................. 28
2.6. Các bi n pháp can thi p ng n ch n s lan tràn c a đ i d ch AIDS ..... 28
2.6.1. Tính ch t khoa h c- nhân đ o- th c ti n và kh n c p c a các bi n
pháp can thi p ......................................................................................... 28
2.6.2. Nh ng bi n pháp can thi p c th ................................................. 29
Ch

ng 3. GIÁO D C PHọNG CH NG MA TÚY TRONG TR

NG

H C................................................................................................................. 30
3.1. Nh ng hi u bi t c b n v ma túy ....................................................... 30
3.1.1.

nh ngh a ..................................................................................... 30

3.1.2.

c đi m c a ma túy ..................................................................... 31

3.1.3. Phân lo i ........................................................................................ 31
3.1.4. Các ph

ng th c s d ng ma túy ................................................. 33

3.1.5. Tác h i c a vi c l m d ng ma túy ................................................ 33
3.1.6. Nguyên nhân c a nghi n ma túy: ng

i nghi n ma túy có đ m i

thành ph n trong xư h i (nông dân, công nhân, sinh viên, trí th cầ) ... 35
3.1.7. Cai nghi n ma túy ......................................................................... 36
3.2.1. T n n ma túy trên th gi i ........................................................... 37
3.2.2. T n n ma túy

Vi t Nam ............................................................ 39

3.2.3. T n n ma túy trong tr
3.3. Ch tr

ng, chính sách c a

ng h c.................................................... 39
ng và Nhà n

c v ki m soát và phòng

ch ng ma túy ............................................................................................... 40
3.3.1. Ch tr

ng, chính sách c b n...................................................... 40

3.3.2. Ch tr

ng giáo d c phòng ch ng t n n ma túy trong tr

ng h c

c a B Giáo d c và ào t o.................................................................... 40

3


Ch

ng4. GIÁO D C PHọNG CH NG HIV/AIDS - MA TÚY TệCH H P,

L NG GHÉP QUA CÁC MỌN H C

TR

NG THCS .......................... 42

4.1. Các nguyên t c: .................................................................................... 42
4.2. N i dung, ph

ng pháp tích h p, l ng ghép: ...................................... 42

TÀI LI U THAM KH O ............................................................................... 44

4


M ă

U

1. N iădungăbàiăgi ng
H c ph n này nh m cung c p cho sinh viên nh ng hi u bi t c b n v m i
liên quan gi a dân s , tài nguyên, môi tr

ng và có nh ng hi u bi t c b n v c u

t o, ho t đ ng s ng, kh n ng lây nhi m c a virut HIV, nh ng di n bi n lâm sàng
c a b nh AIDS. Cùng nh ng nh h

ng to l n đ n kinh t -xư h i-chính tr khi đ

x y ra đ i d ch.
Hi u bi t c b n v đ c đi m, nh n d ng đ

c các lo i Ma túy cùng v i tác

h i c a vi c nghi n Ma túy đ n b n thân, gia đình, c ng đ ng đ i v i s c kh e,
kinh t , xư h i. T đó hình thành Ủ th c, trách nhi m, k n ng s ng cho b n thân,
gia đình và c ng đ ng v n d ng nh ng hi u bi t v HIV/AIDS-Ma túy vào vi c tích
h p, l ng ghép trong gi ng d y các môn h c

THCS đ nâng cao hi u qu giáo d c

phòng ch ng HIV/AIDS-Ma túy.
H c ph n này dùng cho h Cao đ ng S ph m, v i 02 tín ch bao g m nh ng
ki n th c khái quát v Dân s - Môi tr

ng – AIDS – Ma túy. N i dung mang tính

giáo d c phòng ch ng, không đi sâu vào c ch c a ki n th c chuyên ngành. Bài
gi ng đ

c biên t p theo ch

ng trình qui đ nh, g m có 04 ch

ng:

- Ch

ng 1. Giáo d c Dân s - Môi tr

- Ch

ng 2. Giáo d c phòng ch ng HIV/AIDS

- Ch

ng 3. Giáo d c phòng ch ng Ma túy trong tr

- Ch

ng 4. Giáo d c phòng ch ng HIV/AIDS - ma túy tích h p, l ng ghép

qua các môn h c

tr

ng
ng h c

ng THCS

2. M cătiêu bàiăgi ng
*Ki n th c:
- Trình bày đ

c nh ng ki n th c c b n v dân s , tài nguyên, môi tr

và nh ng v n đ đang đ t ra và c n đ
- Trình bày đ

ng

c gi i quy t.

c khái ni m, nguyên nhân, tác h i c a b nh AIDS, nh ng

ki n th c c b n v ma túy và h u qu c a vi c nghi n ma túy.
- Bi t đ

c cách phòng tránh lây nhi m HIV/AIDS, gi i thích đ

nhân gây nghi n, cách cai nghi n ma túy, cách phòng tránh ma túy.
5

c nguyên


*K n ng:
- Gi i thích đ

c m i liên quan gi a dân s , tài nguyên, môi tr

trình phát tri n c a xư h i, đ t n
- Gi i thích đ
hi n đ

ng đ n quá

c.

c h u qu và cách phòng tránh lây nhi m HIV/AIDS, th c

c các bi n pháp phòng tránh lây nhi m HIV/AIDS.
- Có k n ng phân bi t các lo i ma túy, k n ng phòng tránh nghi n ma túy.
- V n d ng nh ng ki n th c đư h c vào vi c d y h c

tr

ng THCS và

trong th c ti n cu c s ng.
* Thái đ :
- Có thái đ và hành vi đúng đ n tr
nguyên, môi tr

c nh ng v n đ liên quan đ n dân s , tài

ng, HIV/AIDS, Ma túy t đó có Ủ th c v dân s , môi tr

nh có l i s ng lành m nh và tránh thái đ k th , xa lánh ng
ng

ng c ng

i nhi m HIV/AIDS,

i nghi n Ma túy.
- Tích c c tuyên truy n cho gia đình, ng

i thân, c ng đ ng nh n th c đúng

v HIV/AIDS và các v n đ liên quan đ n ma túy.

6


Ch

ng 1.ăGIÁOăD CăDÂNăS ă- MỌIăTR

NG

M cătiêu
- Sinh viên c n n m v ng các khái ni m v dân s , tài nguyên, môi tr
- Hi u đ

c m i liên quan ch t ch gi a dân s , tài nguyên, môi tr

ng.
ng, áp l c c a

vi c gia t ng dân s , đô th hóa... v i ngu n tài nguyên và s suy thoái, ô nhi m môi
tr

ng.
- Bi t đ

môi tr

c tác h i c a vi c phá ho i môi tr

ng và vai trò con ng

i trong b o v

ng s ng.

1.1 M iăquanăh ădânăs -tài nguyên-môiătr

ng

1.1.1. Giaăt ngădânăs
Quy mô dân s b t đ u t ng nhanh t đ u th k XX, nh t là t sau n m
1950. Dân s gia t ng

m c k l c trong vòng 50 n m qua do m t b ph n l n c a

dân s th gi i thu c các n

c đang phát tri n v a giành đ

c đ c l p, áp d ng các

thành t u c a ngành Y t và c i thi n đi u ki n kinh t xư h i, c i thi n đ
s ng nên t l t vong gi m m nh, đ c bi t t su t t vong

cm c

tr s sinh gi m

nhanh. Trong khi đó t su t sinh tuy có gi m nh ng ch m h n nhi u, d n đ n hi n
t

ng “bùng n dân s ”.
B ngă1.ăT ăsu tăgiaăt ngăt ănhiênădân s (%)ăc aătoànăth ăgi i

Th gi i và các khu v c

1960-1965

1975-1980 1985-1990

1995-2000

Toàn th gi i

1,9

2,0

1,7

1,5

Các n

c phát tri n

1,2

0,8

0,5

0,2

Các n

c đang phát tri n

2,3

2,4

2,1

1,9

1.1.2ă ôăth ăhóa
1.1.2.1 Khái ni m
- ô th hóa, theo quan ni m r ng, đ

c hi u là qúa trình nâng cao vai trò, v

trí, ch c n ng c a các thành ph trong s v n đ ng, phát tri n c a xã h i. Quá trình
này bao quát nh ng thay đ i trong s phân b l c l

ng s n xu t, tr

c h t là trong

qu n c , trong c c u ngh nghi p và c c u lao đ ng, trong c u trúc t ch c không
gian môi tr
-

ng s ng c a c ng đ ng.

ô th hóa, theo quan ni m h p h n, đ
7

c hi u là s phát tri n h th ng


thành ph , đ c bi t là các thành ph l n, trung tâm s c hút c a vùng lưnh th , t ng
t tr ng c a dân s đô th trong n

c, trong vùng và trên th gi i.

ô th hóa là s

ph n ánh nh ng chuy n bi n sâu s c trong c u trúc kinh t và trong đ i s ng xã h i.

c đi m

1.1.2.2.
- Xu h

ng t ng nhanh dân s thành th

B ngă2.ăT ăl ădânăc ăthànhăth ăvàănôngăthônătrênăth ăgi iăth iăkìă1900-2004
nv:%
Các khu v c

1900

1950

1970

1980

1990

2000

2002

2004

Toàn th gi i

100

100

100

100

100

100

100

100

Thành th

13,6

29,2

37,7

39,6

43,0

45,0

47,0

48

Nông thôn

86,4

70,8

62,3

60,4

57,0

55,0

53,0

52

T l dân s đô th trên toàn c u t ng lên nhanh chóng trong vòng n a th p k
qua. Theo d báo c a Liên h p qu c, đ n n m 2015 toàn th gi i s có 4,1 t ng

i

và đ n n m 2015 là 5,1 t ng

c

đang phát tri n t

i s ng trong các vùng đô th , trong đó

ng ng s là 3,2 và 4 t ng

các n

i.

- Dân c t p trung váo các thành ph l n và c c l n
Hi n nay, toàn th gi i có h n 270 thành ph t 1 tri u dân tr lên, 50 thành
ph có s dân v
ng

t quá 5 tri u ng

i. Có 20 thành ph

có s dân trên 10 tri u

i. B ng sau đây s ch rõ đi u đó:
B ngă3.ăDânăs ăcácăthành ph l nătrênăth ăgi i

Th
b c

Tên thành ph

S dân

Th

(tri u ng

i) b c

Tên thành ph

(tri u ng

1

Tokyo, Nh t B n

28,0

11

2

Mehico city, Mehico

18,1

12

3

Mumbai, n

18,0

13

Karachi, Pakixtan

11,7

4

Xao Paolo, Braxin

17,7

14

New Deli, n

11,6

5

Niu Yooc, M

16,6

15

Dacca, Bangladet

10,9

6

Th

14,1

16

Manila, Philippin

10,8

ng H i, Trung

8

Seoul, Hàn Qu c

S dân

B c Kinh, Trung
Qu c

12,2
12,0

i)

Qu c
7

Lagot, Nigieria

13,4

17

Cairo, Ai C p

10,7

8

Los Angi les, M

13,1

18

Osaka, Nh t B n

10,6

9

Calcutta, n

12,9

19

12,4

20

Buên t Airet,

10

Achentina

Rio

de

janeiro,

10,5

Brazin
Tân Minh, Trung

10,2

Qu c

(Ngu n: V n phòng đi u tra dân s c a M và Át Lát th gi i, 2002)
- Ph bi n r ng rưi l i s ng trong dân c
+ L i s ng nông thôn thay đ i sang l i s ng đô th , t v n hoá làng xư sang
v n hoá đô th . M t trong nh ng lỦ do d n đ n thay đ i ít nhi u đ n l i s ng là s
chuyên môn hoá lao đ ng. T l công vi c đ ng áng trong c c u công vi c c a h
nói chung gi m xu ng, t l công vi c phi nông nghi p t ng lên rõ r t.
+ Các đô th th
nh : khí h u, ngu n n
nông thôn ra s ng
+
dân s .

các n

ng có v trí đ a lí thu n l i, các đi u ki n t nhiên thu n l i
c và đi u ki n s ng đ

c c i thi n nên đư thu hút ng

i dân

đô th .
c đang phát tri n vi c “bùng n ” đô th g n li n v i vi c bùng n

c tr ng c a quá trình này là s thu hút c dân nông thôn vào các thành

ph l n, nh t là th đô.
1.1.3. H ăsinhătháiăvàăm iăquanăh ăv iăconăng
1.1.3.1.

i

nh ngh a

H sinh thái là m t h th ng bao g m qu n xư sinh v t và môi tr
quanh cùng các m i quan h t
tr

ng, đ

ng xung

ng tác gi a sinh v t v i sinh v t và sinh v t v i môi

c th c hi n thông qua chu trình trao đ i v t ch t, dòng n ng l

ng và

thông tin.
- C u trúc c a h sinh thái g m b n ph n:
+ Môi tr
l

ng bao g m toàn b các y u t v t ch t (vô c , h u c ) và n ng

ng.
+ V t s n xu t
+ V t tiêu th
9

+ V t phân gi i
-

c tr ng c b n c a h sinh thái

H sinh thái t n t i và ho t đ ng nh hai ch c n ng c b n: chu trình v t ch t
(vòng tu n hoàn v t ch t) và dòng n ng l

ng gi a b n thành ph n c a nó.

1.1.3.2. Vòng tu n hoàn v t ch t
Trong h sinh thái, gi a qu n xư và môi tr
ch t đi t môi tr

ng luôn có vòng tu n hoàn v t

ng vào c th sinh v t (qua th c v t), t c th sinh v t này sang

c th sinh v t khác theo chu i th c n, r i t sinh v t l i ra môi tr
phân hu ). Vòng tu n hoàn này đ

c g i là vòng v t ch t dinh d

ng (qua v t
ng hay vòng

Sinh- đ a- hoá vì s bi n đ i c a các h p ch t hoá h c trong h sinh thái có s tham
gia c a sinh v t.
Vòng tu n hoàn v t ch t g m hai giai đo n:

- Giai đo n môi tr
trong khí quy n, đ t, n

ng:

đây, v t ch t t n t i d

i d ng các ch t vô c có

c.

- Giai đo n c th : v t ch t t n t i d

i d ng các ch t h u c t o thành t bào

c a sinh v t.
1.1.3.3. S chuy n hoá n ng l
- N ng l

ng hay dòng n ng l

ng

ng là đ ng l c cho s t n t i và phát tri n c a các h sinh thái nói

chung và các sinh v t nói riêng. S chuy n hoá n ng l

ng x y ra đ ng th i v i s

tu n hoàn v t ch t. Ánh sáng M t Tr i là ngu n n ng l

ng ch y u c a các h sinh

thái.
- N ng l

ng M t Tr i đ

c th c v t s d ng trong quá trình quang h p đ

t o ch t h u c . Th c v t cung c p m t ph n n ng l
th c p 1 d

i d ng th c n.

nl

ng tích l y đ

c cho v t tiêu

t mình, đ ng v t tiêu th m t xích đ u tiên t c

là đ ng v t n th c v t c ng ch đ ng hóa, s d ng đ

c m t ph n (10%) còn ph n

l n b tiêu hao do s d ng không h t và do quá trình hô h p, bài ti t.
theo con đ

ng v t tiêu th c p 1 l i tr thành th c n cho đ ng v t tiêu th c p 2
ng nói trên. C ti p t c t v t tiêu th này sang v t tiêu th

ti p theo, n ng l

ng t n t i d

i d ng ch t h u c

Có th bi u di n chu i th c n này nh sau:
10

m t xích

c th đ ng v t c gi m d n.


*C  Châu ch u  ch R n.
1.1.3.4. S cân b ng sinh thái
Các h sinh thái t nhiên đ u có kh n ng t đi u ch nh, t c là kh n ng t
l p l i cân b ng m i khi b nh h

ng b i m t nguyên nhân nào đó, chúng có th t

ph c h i đ tr l i tr ng thái ban đ u. Vi c ph c h i s cân b ng sinh thái đ

c

th c hi n thông qua các c ch sau:
- S cân b ng thông qua sinh dân s (biodemo graphie)

ó là s t đi u ch nh s l

ng cá th loài trong qu n th , qu n xư.

- S cân b ng thông qua chu trình sinh - đ a – hóa
ó là s h i ph c hàm l
v t ch t gi a c th và môi tr

ng các ch t dinh d

ng nh quá trình tu n hoàn

ng.

- S cân b ng thông qua m i quan h ph thu c gi a các loài
Trong thiên nhiên có r t nhi u sinh v t gây h i cho nhau, nh ng chúng v n
t n t i trong m t sinh c nh. S t n t i đó là do m i quan h ph thu c l n nhau.
1.1.3.5. Tác đ ng c a con ng

i đ n các h sinh thái

duy trì s s ng và phát tri n, con ng
sinh thái trên Trái

i không ng ng tác đ ng lên các h

t.

- Phá h y và làm suy gi m các h sinh thái
Con ng

i đư phá h y và làm suy gi m các h sinh thái nh ch t phá r ng,

khai thác các đ ng c , san l p các vùng đ t ng p n

c, xây d ng đô th , phát tri n

du l ch, xây d ng n i .
- Chia c t các h sinh thái
Vi c phát tri n nông nghi p, xây d ng các thành ph , xây d ng đ
t c, vi c xây d ng các đ p và các h ch a n
h

ng cao

c đư chia c t các h sinh thái, nh

ng đ n s phát tri n và sinh s n c a sinh v t.
- Thay đ i các nhân t sinh v t
+

em các v t c nh tranh m i vào các h sinh thái nh đem gi ng cây, con

m i vào tr ng tr t và ch n nuôi, d n đ n s h n ch , th m chí tiêu di t gi ng loài
b n đ a.
+ Tiêu di t ho c đ a thêm các loài thú n th t vào h sinh thái.
11


n gi n hóa các h sinh thái

-

Trong s phát tri n tr ng tr t và ch n nuôi, vì l i ích kinh doanh, con ng

i

đư thay th các h sinh thái ph c t p b ng các h sinh thái đ n gi n, đ c canh m t
loài cây ho c đ c nuôi m t lo i con.
- Làm ô nhi m các h sinh thái
Các ch t ô nhi m đi vào h sinh thái thông qua nhi u con đ
khí, qua đ t, qua n

ng: qua không

c ho c qua sinh v t.

1.1.4. Giaăt ngădânăs ăvàăs ăsuyăthoáiătàiănguyênăthiênănhiên
1.1.4.1. Gia t ng dân s và s c ch a c a lưnh th
- Quan ni m v s c ch a c a lưnh th là m t quan ni m trong sinh thái h c
qu n th . V ph

ng di n lỦ thuy t, n u ngu n s ng c a qu n th vô t n và di n

tích c trú c a qu n th không có gi i h n, m i đi u ki n ngo i c nh và n i t i đ u
thu n l i cho s sinh tr

ng c a qu n th , thì qu n th sinh tr

ng theo ti m n ng

sinh h c, t c là t ng theo hàm s m . Tuy nhiên các nhân t c a môi tr

ng không

ph i n đ nh đ duy trì t su t gia t ng là h ng s . M t s nhân t (ho c m t nhân t
nòa đó) c a môi tr

ng tr thành nhân t gi i h n sinh tr

làm t ng m c ch t, ho c c hai. i u này đ

ng, làm t ng m c sinh,

c g i là s đ i kháng c a môi tr

- Trong nghiên c u v dân s , s c ch a lưnh th có th đ
là s ng

i chia s m t lưnh th , mà trong m t t

c đ nh ngh a nh

ng lai có th d ki n đ

th duy trì m t m c s ng n đ nh, trong khi s d ng n ng l

ng.

c, h có

ng, tài nguyên, công

ngh , k n ng và t ch c.
- S gia t ng dân s đư v

t quá “s c ch a” c a lưnh th , hay là kh n ng lâu

dài c a lưnh th có th nuôi d

ng dân s s ng trên lưnh th mà không làm suy

thoái tài nguyên c a vùng. S dân, tính ch t và s l
đ ng tích l y lên tài nguyên và môi tr

ng s n xu t và tiêu th , tác

ng là nh ng nhân t xác đ nh s c ch a c a

lưnh th .
1.1.4.2. Dân s và s suy thoái tài nguyên thiên nhiên
S l

ng dân s toàn c u hi n nay đư v

t quá s c ch a c a môi tr

đ n s suy thoái và c n ki t tài nguyên thiên nhiên.
- Tài nguyên đ t b c n ki t và thoái hóa
12

ng, d n


B ngă4.ăSuyăgi mădi nătíchăđ tăbìnhăquânăđ uăng
N m
Dân

s

(tri u)
Di n tích
(ha/ng)

iătrênăth ăgi iă(ha/ng)

-106

-105

-104

0(CN)

1680

1840

1930

1994

2010

0,125

1,0

5,0

200

545

1000

2000

5000

7000

120.000

15.000

3000

75

27,5

15

7,5

3,0

1,88

(Ngu n: Lê Th c Cán, 1996)
Dân s t ng còn d n đ n di n tích đ t canh tác theo đ u ng

i gi m. Dân s

t ng cùng v i qúa trình canh tác không h p lí, phá r ng d n đ n đ t b thoái hóa.
B ngă5.ăS ăthoáiăđ tăliênăquanăđ nănôngănghi păvàăpháăr ng

Khu v c

T l đ t b suy

Nguyên nhân ch y u c a thoái hóa

thoái trong t ng s

(%)

đ t có th c v t che
ph (%)

Tr ng tr t

Ch n th
súc v t

Phá r ng

Châu phi

22,1

24

49

27

Châu Á

19,8

27

26

46

15,0

45

45

40

Châu Âu

23,1

29

23

38

B cM

5,3

66

30

4

13,1

8

80

12

Nam M

14,0

26

28

46

Toàn th gi i

17,0

28

35

37

Trung M và
Mehico

Châu

iD

ng

(Ngu n: Trung tâm thông tin và nc đ t qu c t , Vi n tài nguyên th gi i, 1990).
+ Nhìn chung, hàng n m đ t tr ng tr t trên th gi i đư b thoái hóa t 5-7
tri u ha. S gia t ng dân s nhanh

các n

c đang phát tri n khi n con ng

i khai

thác đ t quá m c làm ki t qu đ màu m d n đ n đ t ngày càng thoái hóa.
+ Hi n t

ng đ t b nhi m m n và úng ng p đư nưy sinh do s m r ng

nhanh chóng h th ng th y l i trong vòng 40 n m qua.
+

t còn b thoái hóa do ô nhi m, do các ch t th i công nghi p, nông
13


nghi p, sinh ho t, các ch t đ t, ch t phóng x và các vi sinh v t gây b nh.
- S thu h p di n tích r ng
+ Trên th gi i di n tích có r ng kho ng 40 tri u km2, song cho đ n nay di n
tích này đư m t đi m t n a, trong đó r ng ôn đ i chi m kho ng 1/3 và r ng nhi t
đ i chi m 2/3. S phá h y r ng x y ra m nh, đ c bi t là

nh ng n

c đang phát

tri n.
+ Khu v c Châu Á-Thái Bình D
nh ng m c phá r ng

ng có kho ng 300 tri u ha r ng nhi t đ i,

đây x y ra r t nghiêm tr ng. T l r ng b phát quang m nh

nh t là l u v c sông Mê Công (1,6%/n m) và

ông Nam Á là 1,3%/n m (UNEP

t ng h p t UNDP và WB, 1998).
- S suy gi m tính đa d ng sinh h c
Các loài đ ng v t và th c v t qua qúa trình ti n hóa trên Trái

t hàng tr m

tri u n m đư và đang góp ph n quan tr ng vào vi c duy trì cân b ng môi tr
s ng trên Trái

t, n đ nh khí h u, làm s ch ngu n n

Trong qúa trình phát tri n kinh t -xã h i, con ng
loài và làm thay đ i các h sinh thái.

n

ng

c, h n ch xóa mòn đ t.

i đư làm suy thoái, tiêu di t các

c ta, vi c áp d ng r ng rưi các gi ng lúa

m i trong nông nghi p đư d n t i nguy c tuy t ch ng 28% các loài thú, 10% các
loài chim, 21% loài bò sát và l

ng c (Lê QuỦ An, 2000). Nguyên nhân chính c a

s m t đa d ng sinh h c là:
+ M t n i s ng do ch t phá r ng và phát tri n kinh t
+ S n b t quá m c
+ Ọ nhi m đ t, n

c và không khí

+ Du nh p các loài sinh v t l
- Tài nguyên n
+ V i t ng l
t nh ng loài ng

c ng t ngày càng khan hi m
ng n

i v n “khát” gi a đ i d

ch chi m 2,5% t ng l
hai c c, còn l i là n
L

ng n

c là 1386.106km3, bao g m g n ¾ di n tích b m t Trái

ng n

c, mà h u h t t n t i

c ng m (13,0%), n

c ng t mà con ng

ng mênh mông vì l

ng n

c ng t

th b ng (76,3%) và t p trung

c m t (0,7%) và n

c

d ng h i.

i có th ti p c n đ s d ng tr c ti p thì ngày càng ít

i (ch chi m 0,26%). S gia t ng dân s nhanh cùng v i qúa trình công nghi p hóa,
14


đô th hóa, thâm canh nông nghi p và các thói quen tiêu th n
ra s kh ng ho ng n

c trên ph m vi toàn c u. Theo thông đi p c a T ng th kí

Liên h p qu c Kofi Annan, nhân Ngày Môi tr
+ C 6 ng
n

c quá m c đang gây

i trên th gi i có 1 ng

ng th gi i (5/6/2003) thì:

i không th

c u ng an toàn; h n 1/3 dân s -kho ng 2,4 t ng

ng xuyên có đ

c ngu n

i không có các đi u ki n v

sinh đ y đ .
+ C sau 8 giây l i có 1 tr em ch t vì các b nh liên quan đ n n
này gây ra 80% b nh t t và cái ch t

các n

c đang phát tri n.

+ M t đ t, m t r ng, c n ki t ngu n n
bu c ph i di c , t n n môi tr
ng đ

c làm cho hàng ch c tri u ng

i

ng, đi u ki n s ng không đ m b o.

1.1.5. Giaăt ngădânăs ăvàăôănhi mămôiătr
Ọ nhi m môi tr

c. Các b nh

c th hi n

ng

ô nhi m đ t, ô nhi m n

c và ô nhi m

không khí.
1.1.5.1. Ọ nhi m không khí
- Là s có m t m t ch t l ho c m t s bi n đ i quan tr ng thành ph n không
khí, làm cho không khí không s ch ho c gây ra mùi khó ch u, gi m t m nhìn xa.
H u qu c a ô nhi m không khí là nh h
suy thoái môi tr

ng đ n s c kh e c a con ng

i và làm

ng.

- Hai ngu n c b n gây ô nhi m không khí là:
+ Ngu n ô nhi m t nhiên do các hi n t

ng t nhiên gây nên nh :

* Núi l a phun và th i vào không khí sunfua dioxit, hidro sunfit và sunfit
h uc ầ
* Cháy r ng v i các khí cacbon oxit (CO), CO2 và tro.
* S m ch p làm xu t hi n axit nitoric (HNO3).
* Quá trình phân h y gi i phóng amoniac, metan, oxit nito và CO2.
+ Ngu n gây ô nhi m nhân t o r t đa d ng nh ng ch y u là do đ t cháy các
nhiên li u, do ho t đ ng công nghi p và giao thông v n t i.

- H u qu c a ô nhi m không khí là:
+ Bi n đ i khí h u trái đ t và t n su t thiên tai gia t ng.
+ M a axit: khí th i SO2 t các nhà máy nhi t đi n đ t nhiên li u hóa th ch,
15


hòa tan n

c m a r i xu ng m t đ t gây thi t h i cho r ng và th c bì. Khi r i

xu ng ao, h , sông ngòi thì gây tác h i đ n sinh v t s ng trong n

c.

M a axit còn h y ho i các công trình xây d ng, các di tích v n hóa và l ch
s .
+ Suy thoái t ng ozon: t ng ozon có vai trò quan tr ng đ i v i sinh gi i, ng n
c n tia t ngo i, tia c c tím t M t Tr i chi u xu ng Trái

t. T ng ozon b suy

thoái đư làm t ng tia c c tím, tác đ ng x u đ n s c kh e c a con ng

i, đ ng v t và

th c v t.
1.1.5.2. Ọ nhi m đ t
Ọ nhi m đ t là t t c các hình th c làm nhi m b n môi tr
nhân gây ô nhi m, làm cho đ t không s d ng đ

ng b i các tác

c vào m c đích mong mu n. Các

tác nhân gây ô nhi m đ t là ch t th i công nghi p, nông nghi p và sinh ho t.
1.1.5.3. Ọ nhi m n
- S ô nhi m n
n

c

c là s có m t c a m t hay nhi u ch t l trong môi tr

c, dù ch t đó có h i hay không. Khi v

t quá ng

v t thì ch t đó s tr thành đ c h i. Hi n ch

ng ch u đ ng c a c th sinh

ng Châu Âu v n

nh sau: “S ô nhi m là m t s bi n đ i nói chung do con ng
n

c, làm ô nhi m n

ng

c và gây nguy hi m cho con ng

c đư đ nh ngh a

i đ i v i ch t l

ng

i, cho công nghi p, nông

nghi p, nuôi cá, ngh ng i gi i trí, cho đ ng v t nuôi và các loài hoang dư”.
-N

c b ô nhi m th

ng có nh ng bi u hi n sau:

+ Màu s c: màu s c c a n

c c ng bi u hi n s ô nhi m. Màu xanh đ m

ho c xu t hi n váng b t màu tr ng là bi u hi n tr ng thái th a dinh d

ng ho c phát

tri n quá m c c a th c v t n i và s n ph m phân h y th c v t đư ch t.
+ Mùi và v : khi mùi và v đư tr nên khó ch u, lúc đó b t đ u tri u ch ng ô
nhi m.
+

đ c: đ đ c do các ch t l l ng gây ra, nh ng ch t này có kích th

r t khác nhau. N

c

c b đ c do nh ng nguyên nhân sau:

* L n b i và các hóa ch t công nghi p.
* Hòa tan sau đó k t t a các hóa ch t

d ng r n.

* Làm phân tán các h t đ t do cân b ng đi n tích c a ph c h h p th đ t b
16


phá v .
đ c là d u hi u nh đ i v i ô nhi m n
Các v t làm v n đ c, n u không đ

c, song th c t nó r t quan tr ng.

c x lí s gây b nh đ

ng ru t cho con ng

+ Nhi t đ : Ngu n g c gây ô nhi m nhi t chính là n

i.

c th i t các b ph n

làm ngu i c a nhà máy nhi t đi n, do đ t các v t li u bên b sông, h . Nhi t đ
n

c t ng s làm gi m hàm l

ng oxi và t ng nhu c u oxi c a cá lên 2 l n.

- Ngu n g c gây ô nhi m có th do t nhiên ho c nhân t o:
+ Ọ nhi m có ngu n g c t nhiên nh do m a, tuy t tan, n
xu ng m t đ t, mái nhà, đ

c m a r i

ng ph , khu công nghi p, kéo theo các ch t b n xu ng

sông, h ho c các s n ph m trong qúa trình ho t đ ng phát tri n c a sinh v t, k c
xác ch t c a chúng.
+ Ô nhi m nhân t o ch y u do x n

c th i sinh ho t, công nghi p, giao

thông v n t i, thu c tr sâu, thu c di t c và phân bón trong nông nghi p.
+ Khai thác d u m

bi n và đ i d

ng là ngu n ô nhi m l n đ i v i n

c

bi n.
+ Ch t phóng x t các nhà máy h t nhân nguyên t ch a m t l
ch t đ c, đ ng th i còn ch a và th i các lo i n
h

ng l n các

c làm ngu i có ch t phóng x

nh

ng t i qúa trình t làm s ch c a ngu n.
+ Ch t th i nông nghi p: các lo i phân hóa h c, ch y u là các phân nitrat và

phân photphat, b n

c m a hòa tan r i ch y ra sông ngòi c ng là m t ngu n ô

nhi m quan tr ng đ i v i n

c.

1.1.6.ăTácăđ ngăc aăđôăth ăhóaăđ nătàiănguyênăthiênănhiênăvàămôiătr
1.1.6.1. Tác đ ng c a đô th hóa đ n tài nguyên thiên nhiên và môi tr

ng
ng

- ô th hóa là qúa trình ti n b , tác đ ng tích c c đ n kinh t -xã h i c a th
gi i nói chung và t ng qu c gia nói riêng nh t o ra nh ng thay đ i l n v kinh t xã h i, làm ch m l i vi c gia t ng t nhiên c a dân s . Tuy nhiên, đô th hóa c ng
đư gây tác đ ng tiêu c c đ n vi c phát tri n kinh t -xã h i, tài nguyên thiên nhiên
và môi tr

ng, đ c bi t là các n

c đang phát tri n.

- Ph n l n vi c t ng dân s trên toàn c u di n ra
Ng

i ta d đoán r ng kho n 1 t ng

các n

c đang phát tri n.

i s t ng thêm trong giai đo n t n m 1999
17


đ n n m 2010, d

ng nh b thu hút vào các thành ph c a khu v c này. Nh v y,

các thành ph ph i đ i m t v i vi c th c ph m, đi u ki n v sinh và ô nhi m môi
tr

ng.
+ Thi u nhà
+ Thi u n

c s ch

+ Ọ nhi m môi tr

ng

các đô th

1.1.6.2. Các bi n pháp gi i quy t m i liên h gi a gia t ng dân s , đô th hóa
và b o v môi tr

ng

- Phát tri n kinh t đi đôi v i b o v môi tr

ng:

+ Có chính sách dân s phù h p v i s phát tri n kinh t -xã h i
+ Phát tri n kinh t -xã h i

nông thôn và thành th

+ Thành th hóa c ng đ ng nông thôn g m: xây d ng h th ng “đi n, đ
tr

ng, tr m” nh m t ng ch t l

ng cu c s ng c a ng

- Giáo d c dân s -môi tr
trình gi ng d y trong nhà tr

ng:

ng,

i dân nông thôn.

a giáo d c dân s -môi tr

ng, giúp cho th h tr có đ

quan h gi a đ ng l c dân s và các nhân t khác c a ch t l
1.2.ăM iăquanăh ăgi aăgiaăt ngădânăs ăvàămôiătr

ng vào ch

ng

c nh n th c v m i
ng cu c s ng.

ngă ăVi tăNam

1.2.1. Giaăt ngădânăs ă ăVi tăNam
Cho t i nh ng n m cu i th k XIX, dân s Vi t Nam gia t ng r t ch m. T

đ u th k XX tr l i đây, t c đ gia t ng ngày càng nhanh. Giai đo n t 1921-1955
(35 n m), dân s t ng kho ng 9,5 tri u ng
n m), dân s t ng kho ng 48 tri u ng

i; đ c bi t giai đo n t 1955-1995 (40

i. N u tính t n m 1921 đ n n m 1995,

trong kho ng 74 n m, dân s Vi t Nam t ng kho ng 4,5 l n v i s l
58,5 tri u ng

i. C ng trong th i gian này dân s th gi i t ng 2,9 l n. N u ch tính

t n m 1975 đ n n m 1990, dân s n
trong khi đó
ng
(ph

ng kho ng

c ta t ng thêm kho ng 18,6 tri u ng

Châu Âu ch t ng thêm 20 tri u ng

i và Nh t B n t ng 12 tri u

i. Theo d báo, n m 2024, dân s Vi t Nam có th đ t 95,13 tri u ng
ng án th p nh t) đ n 104,28 tri u ng

18

i (ph

i,

ng án cao nh t).

i


1.2.2. M iăquanăh ăgi aăgiaăt ngădânăs ăvàăphátătri n kinhăt -xưăh i,ătàiă
nguyênăthiênănhiênămôiătr

ng

1.2.2.1. Gia t ng dân s và phát tri n kinh t -xư h i
Gia t ng dân s và vi c phát tri n kinh t -xã h i có m i quan h t
i u đó đ

c th hi n qua b ng d

ng tác.

i đây:

B ngă6.ăM iăquanăh ăgi aăgiaăt ngădân s vàăphátătri năkinh t -xã h i
T c đ

t ng tr

ng kinh t

(%)
T su t gia t ng dân s (%)
GDP/ng
(USD/ng

i th c t
i)

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

9,5

9,3

8,2

5,8

4,8

6,8

6,9

7,0

1,65

1,61

1,57

1,55

1,51

1,36

1,35

1,32

1010

1040

1208

1236

1630

1689

1860

1950

(Ngu n: Báo cáo phát tri n con ng

i Vi t Nam 2001, Niên giám th ng kê 2002)

1.2.2.2. Gia t ng dân s và tài nguyên thiên nhiên –môi tr
Dân s t ng đư gây áp l c đ n TNTN và môi tr

ng

ng. M t s tài nguyên đư b

suy gi m nh r ng t nhiên và đ t nông nghi p, suy gi m tính đa d ng sinh h c;
m c đ ô nhi m t ng. Trong 10 n m qua, GDP c a Vi t Nam t ng g p hai l n
nh ng m c đ ô nhi m t ng b n l n (TS. Nguy n V n Tài, Phó V tr
- R ng t nhiên b suy thoái v s l

ng và ch t l

ng V mt).

ng*

- Suy thoái tài nguyên đ t (*sinh viên làm báo cáo)
- Thi u n

c ng t và ô nhi m n

c*

- Suy gi m tính đa d ng sinh h c*
1.2.3.ă ôăth ăhóaăvàămôiătr
1.2.3.1. Th c tr ng đô th hóa
Quá trình đô th hóa

ngă ăVi tăNam
VN

Vi t Nam đang di n ra t

ng đ i nhanh. N m 1990

m i có kho ng 500 đô th l n nh , đ n nay đư t ng lên 623, trong đó có 4 thành ph
tr c thu c Trung

ng (Hà N i, H i Phòng, TP H Chí Minh và

à N ng); 82

thành ph , th xư thu c t nh, còn l i 357 th tr n. T l dân s đô th trên t ng s dân
n m 1986 là 19%, n m 1990 là 20%, n m 1999 là 23,5%, d báo đ n n m 2010 là
30-33% và đ n n m 2020 là 40-45%. Vi c đô th hóa đư thúc đ y dòng ng
19

i di c


chính th c và không chính th c t nông thôn ra thành th ngày càng nhi u, làm t ng
s c ép v nhà

và v sinh môi tr

ng đô th .

1.2.3.2. Tác đ ng c a đô th hóa đ n môi tr
-N

ng

c th i sinh ho t thành ph , th xưầtr c ti p đ vào h th ng sông su i,

d n đ n tình tr ng ô nhi m nghiêm tr ng môi tr

ng n

c

m t s n i nh Hà

N i, TP H Chí Minh, H i Phòng, Vi t Trì, Biên Hòaầ
- Vi c khai thác n
d n đ n hi n t

c ng m

m t s thành ph , đô th và khu dân c t ng,

ng h nhanh m c n

c ng m, làm gi m l u l

làm ô nhi m (k c nhi m m n) ngu n n

ng khai thác ho c

c, đ ng th i kéo theo s lún đ t

m ts

n i.
- H u h t các đô th Vi t Nam đ u b nhi m b i, n ng đ b i trung bình l n
h n tr s tiêu chu n cho phép t 1,3 đ n 3 l n.
- Vi c qu n lí ch t th i r n

các đô th n

c ta hi n nay ch a t t. T l thu

gom trung bình giao đ ng trong kho ng 40%-70%. Hi u qu x lí rác ch a đ t yêu
c u. H u h t các bưi chôn l p ch t th i đ u không đ m b o yêu c u v sinh.
1.2.3.3. Các bi n pháp b o v môi tr
- C n xây d ng và ban hành chi n l

ng đô th
c, quy đ nh và th ch hóa b ng v n

b n, pháp quy: lu t, ngh đ nh, tiêu chu n v qu n lí ch t th i r n, ch t th i nguy
h i.
- Có các c ch , chính sách và bi n pháp đ ng b đ x lí các c s s n xu t,
kinh doanh đang gây ô nhi m nghiêm tr ng v n
c i thi n h th ng c p thoát n

c, không khí và ti ng n; c i t o,

c.
CÂUăH I VÀ BÀI T P:

1. Hưy trình bày tác đ ng c a con ng

i đ n các h sinh thái.

2. Hưy phân tích nh ng h u qu c a gia t ng dân s nhanh và tác đ ng c a đô
th hóa đ n môi tr

ng và tài nguyên thiên nhiên.

3. Hãy phân tích m i quan h gi a gia t ng dân s và phát tri n kinh t - xã

h i, tài nguyên thiên nhiên- môi tr

ng.

4. Hưy trình bày quá trình đô th hóa và m i liên quan c a quá trình đô th
hóa đ n ô nhi m môi tr

ng, đ n ch t l

ng cu c s ng c a dân s .
20


Ch

ng 2. GIÁO D CăPHọNGăCH NGăHIV/AIDS

M cătiêu
- Sinh viên trình bày đ
- Bi t đ

c khái ni m, nguyên nhân, tác h i c a b nh AIDS.

c cách phòng tránh lây nhi m HIV/AIDS, có l i s ng lành m nh và tránh

thái đ k th , xa lánh ng

i nhi m HIV/AIDS.

2.1.ăTìnhăhìnhănhi măHIV/AIDSă ătrênăth ăgi iăvàăViêtăNam

2.1.1. Tìnhăhìnhănhi măHIV/AIDSătrênăth ăgi i:
HIV/AIDS đ

c phát hi n l n đ u tiên vào n m 1981 và nhanh chóng lan

r ng trên toàn c u, tr thành m t đ i d ch nguy hi m nh t trong l ch s loài ng
Trong 32 n m qua, HIV/AIDS đư khi n 60 tri u ng

i trên th

nhi m và tr thành nguyên nhân gây t vong cho 30 tri u ng

i.

gi i b lây

i khác.

n th i

đi m này, đ i d ch HIV/AIDS trên th gi i v n đang di n bi n r t ph c t p. Theo
c tính c a UNAIDS, trung bình m i ngày th gi i có thêm kho ng 7.000 ng

i

nhi m HIV.
Tuy nhiên, tình hình c ng đang có chi u h

ng “sáng s a” d n lên. UNAIDS

v a công b b n báo cáo th ng kê v tri n v ng đ t đ

c s ti p c n ph c p đi u

tr HIV. Theo đó, trong n m 2012, th gi i có kho ng 2,3 tri u các tr

ng h p

nhi m m i HIV

ng

nhi m m i HIV

tr trong n m 2012 đư gi m 52% so v i n m 2001 (ch còn

260.000 tr

i l n và tr em, gi m 33% so v i n m 2001. Riêng s ca

ng h p). Các tr

ng h p t vong liên quan đ n AIDS c ng gi m 30%

k t m c đ nh trong n m 2005.

ây là k t qu c a nh ng n l c không ng ng

trong công tác truy n thông phòng ch ng HIV và vi c m r ng ti p c n đi u tr
kháng virút. Nh ng con s th ng kê này cho th y hy v ng có th ch n đ ng, c ng

nh đ o ng

c đ i d ch HIV/AIDS trên toàn c u.

2.1.2. Tìnhăhìnhănhi măHIV/AIDSă ăVi tăNam:
- T i Vi t Nam, tháng hành đ ng Qu c gia phòng ch ng HIV/AIDS n m
2013 trên toàn qu c kéo dài t ngày 10/11 đ n 10/12/2013 nh m đ y m nh xư h i
hóa công tác phòng ch ng HIV/AIDS. Ch

ng trình m c tiêu qu c gia phòng,

ch ng HIV/AIDS c a Vi t Nam giai đo n t nay đ n n m 2015 h

ng t i m c tiêu

kh ng ch t l lây nhi m HIV/AIDS trong c ng đ ng dân c d

i 0,3% vào n m:

21


2015; ch m d t các ca nhi m m i vào n m 2015; gi m các tr

ng h p t vong do

HIV/AIDS.
- S li u th ng kê c a C c Phòng ch ng HIV/AIDS-B Y t cho bi t, c
n

c hi n có trên 206.000 ng

i nhi m HIV còn s ng, trong đó có trên 52.700 b nh

nhân chuy n sang giai đo n AIDS, đư có h n 53.000 ng

i t vong do AIDS. Hi n

nay, tình hình lây nhi m HIV v n ti p t c có nhi u di n bi n ph c t p. S ng
m iđ

i

c phát hi n nhi m HIV m i n m v n lên t i con s h n 10.000. S lây

truy n HIV qua quan h tình d c có xu h

ng gia t ng, kéo theo s gia t ng nhi m

HIV trong ph n và tr em, đ ng th i c nh báo vi c ki m soát lây nhi m HIV
trong c ng đ ng dân c ngày càng tr nên khó kh n h n.
2.2.ăAIDSăvàătácănhânăgâyănhi măHIV/AIDS
2.2.1. AIDS là gì?
AIDS là tên g i, ghép t nh ng ch đ u c a c m t ti ng Anh „Acquired
Immuno-Deficiency Syndrome‟ ngh a là “H i ch ng suy gi m mi n d ch m c ph i”
- H i ch ng: là m t nhóm các bi u hi n (tri u ch ng) nh : s t, tiêu ch y, s t
cân, ng a,ầdo m t c n b nh nào đó gây ra.
- Suy gi m mi n d ch là: h th ng phòng ng , b o v c a c th ch ng l i
m m b nh t bên ngoài xâm nh p vào b suy y u đi.
- B nh m c ph i là b nh không do di truy n mà do b lây lan hay b m c ph i

trong đ i s ng cá th .
V y AIDS là m t t p h p nhi u tri u ch ng, c a nhi u b nh m c ph i, là h u
qu c a tình tr ng suy y u h th ng mi n d ch do b nhi m ph i m m b nh có tên là
HIV.
2.2.2. Tác nhân gây AIDS: - HIV: Human Immuno deficiency Virus.
- C u t o HIV:

22


Glycoprotein

Ph n v

ARN
V Capsit

Enzime sao mã ng

-

c

c đi m c a HIV:

+ HIV là lo i virut gây nhi m trùng ch m phát tri n, thu c h Retrovirus,
gi ng Lentivirus.
+ Retrovirus là m t h virut ph bi n
ng

các loài đ ng v t và ít ph bi n h n

i.
- S c đ kháng c a HIV:
+ HIV d dàng b b t ho i b i các y u t nhi t đ , hóa ch t, v t lí.
+

d ng đông khô HIV b m t ho t tính

680C sau 120 phút.

+ V i các hóa ch t nh Hypoclorit, Ethanol, Phenol, Hydrogen...HIV nhanh
chóng b b t ho i, trong dung d ch HIV b phá h y

560C sau 20 phút.

- S xâm nh p c a HIV vào t bào c th :
+ HIV đ t nh p vào c th , s gây ra s thi u h t c a m t lo i t bào mi n
d ch đ c hi u g i là t bào Lympho T4. Trong c th t bào Lympho T4 là m c tiêu
t n công c a HIV.
+ Lympho T4 có nh ng th th g i là CD4, nh ng th th này kh p v i
nh ng kháng nguyên c a HIV, vì v y mà HIV có th bám và chui vào bên trong t
bào, kí sinh

đó r i nhân lên phá h y các t bào đó, gây nên s suy gi m mi n
23


d ch. C th s không còn kh n ng ch ng đ v i hàng lo t b nh t t (b nh c h i).
2.3. Cácăđ

2.3.1. Cácăđ

ngălâyănhi măvàăkhôngălâyănhi măHIV/AIDS
ngălâyănhi m

- Khi m t c th b nhi m HIV thì HIV có nhi u trong máu (1.000-10.000
virut/ml máu) > tinh d ch, d ch ti t âm đ o>s a m >n
b t, n

cm ts l

c b tầ (n

+ Lây nhi m qua đ

ng:

ng tình d c:

i nhi m HIV trong tinh d ch, d ch ti t âm đ o r t nhi u HIV.

* Trong quá trình giao h p, niêm m c âm đ o (c a n ), d

ng v t (c a nam)

ho c niêm m c tr c tràng (n u giao h p đ ng gi i) s b xây xát (m t th
phát hi n đ

c

ng r t ít nên ít có kh n ng lây nhi m)

- HIV ch y u lây qua 3 con đ
* Ng

c m t
c) thì HIV c a ng

gi i nguy hi m h n vì

i b nh s truy n sang ng

i lành

ng không

giao h p đ ng

niêm m c h u môn không có d ch bôi tr n và có nhi u

m ch máu do đó r t d b xây xát.
+ Lây qua đ

ng máu:

* Truy n máu hay nh ng ch ph m c a máu (huy t t
t ng (th n, ph iầ) c a ng

ng, huy t thanh, ghép

i b nhi m HIV.

* Dùng chung b m, kim tiêm v i ng

i nhi m HIV.

* Dùng các d ng c nh châm c u, l chích, x m da, xâu l tai, s a móng
tay, móng chân,ầc a ng

i nhi m HIV mà không kh trùng đúng cách.

+ Lây nhi m t m sang con:
* Giai đo n thai n m trong t cung: ng

i m truy n HIV cho con qua nhau

thai (kho ng 30%: báo Hà N i m i 21/12/2003).
* Giai đo n khi sinh: Do làm xây xát đ

ng sinh d c nh

m , kéo

thai,ầvirut t c th m (máu, d ch âm đ o) truy n sang con.
* Giai đo n cho con bú: HIV có th lây t m sang con qua bú s a m (t l
ch <14%).
2.3.2. Cácăđ

ngăkhôngălâyănhi m

- Không lây qua ho, h t h i, b t tay,ầ
- Dùng chung các d ng c sinh ho t: bát, đ a, đ a, b b i, qu n áo,ầ
24


- V t đ t côn trùng: mu i, ch y, r n, đ a,ầ
2.4.ăBi uăhi nălâmăsàngăvàăđi uătr ăb nhănhânănhi măHIV/AIDS
2.4.1. Lâm sàng
- Giai đo n s nhi m (nhi m virut c p, c a s )
+ Sau khi b nhi m có kho ng 20-30% các tr

ng h p có bi u hi n gi ng

nh c m cúm: s t, m i m t, s ng h ch r i t kh i.
+ Lúc này ng

i b nh có th lây cho ng

i khác, nh ng xét nghi m thì âm

tính (không th y) vì kháng th kháng HIV ch a t o l p (t 20 ngày đ n d

i 3

tháng thì âm tính).
- Nhi m HIV không có tri u ch ng:
+ Giai đo n này ng
đ

i b nh không có tri u ch ng và ch có th phát hi n

c b ng xét nghi m HIV.
+ Giai đo n này có th kéo dài đ n 10 n m (tùy thu c vào đi u ki n kinh t ,

tình tr ng s c kh e, ch đ dinh d
+ Nhìn chung,

ng

ng, l a tu i, ch m sóc,ầ).

i cao tu i, tr em suy dinh d

ma túyầb nh s di n bi n nhanh h n;
dài th i gian cho ng

i b nh h n

nh ng n

nh ng n

ng, ng

i nghi n r

u,

c phát tri n thì có đi u ki n kéo

c kém phát tri n.

- Giai đo n s ng h ch kéo dài (c n AIDS)
+ N i h ch
+ Ng

m t s n i trên c th và không đau.

i b nh có th xu t hi n các tri u ch ng khác nh s t cân, s t, đ m

hôi tr m, tiêu ch y, gi m sút trí nh ầ
- Giai đo n AIDS (toàn phát)
AIDS là giai đo n cu i cùng c a quá trình nhi m HIV, trong đó h th ng
mi n d ch b suy gi m tr m tr ng d n đ n h u qu là c th b nhi m trùng nhi u
b nh c h i.
2.4.2. Ch năđoán
- M t m i, a ch y kéo dài hàng tháng không rõ nguyên nhân.
- S t cân h n 10% tr ng l

ng c th trong 2 tháng.

- S t kéo dài, run n l nh, ra m hôi nhi u v đêm.
- Nh ng v t đ xu t huy t b m tím trên da, có th s ng t y, không đau nh ng
25