Thi hành hình phạt tù chung thân

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT
---------------

NGUYỄN THỊ NHUNG

THI HÀNH HÌNH PHẠT TÙ CHUNG THÂN

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI – 2017


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT
---------------

NGUYỄN THỊ NHUNG

THI HÀNH HÌNH PHẠT TÙ CHUNG THÂN
Chuyên ngành : Luật HS và TTHS
Mã số

: 60.38.01.04

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Cán bộ hướng dẫn khoa học: TS. Phạm Mạnh Hùng

HÀ NỘI – 2017

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn
này là hoàn toàn trung thực và chưa hề được sử dụng ở công trình nghiên cứu
nào khác.
Tôi xin cam đoan rằng, mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này
đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được chỉ rõ
nguồn gốc.
Hà Nội, ngày

tháng

năm 2017

Tác giả

Nguyễn Thị Nhung


LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành Luận văn tôi đã
nhận được sự giúp đỡ, chỉ bảo nhiệt tình của các thầy, cô giáo trong Bộ môn
Luật hình sự và Tố tụng hình sự - Khoa Luật, ĐHQG Hà Nội, sự động viên,
giúp đỡ của bạn bè, đồng nghiệp và gia đình.
Trước hết tôi xin gửi lời cảm ơn trân trọng tới TS. Phạm Mạnh
Hùng đã giúp đỡ tận tình và trực tiếp hướng dẫn, tạo điều kiện cho tôi
trong suốt quá trình học tập và thực hiện luận văn.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới,các thầy, cô Bộ môn Luật
hình sự và Tố tụng hình sự, Ban Quản lý đào tạo Khoa Luật, ĐHQG Hà Nội

đã tận tình giúp đỡ tôi trong thời gian tôi học tập tại trường.
Tôi xin trân trọng cảm ơn tập thể lãnh đạo, cán bộ viên chức trường Đại
học Kiểm sát đã tạo điều kiện, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài.
Xin cảm ơn gia đình, người thân và bạn bè đã động viên, giúp đỡ, tạo
điều kiện trong quá trình tôi thực hiện luận văn này.
Trân trọng cảm ơn!
Hà Nội, ngày tháng năm 2017
Tác giả

Nguyễn Thị Nhung


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của đề tài ............................................................................... 1
2. Tình hình nghiên cứu ................................................................................... 2
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu .............................................................. 4
4. Phạm vi nghiên cứu...................................................................................... 5
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu ................................................. 5
6. Những đóng góp mới của luận văn ............................................................. 5
7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận văn ............................................... 5
8. Bố cục ........................................................................................................... 6
CHƢƠNG 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THI HÀNH HÌNH
PHẠT TÙ CHUNG THÂN ............................................................................ 7
1.1 Nhận thức chung về thi hành hình phạt tù chung thân ............................ 7
1.1.1 Khái niệm và bản chất của thi hành hình phạt tù chung thân ............. 7
1.1.2 Mục đích, ý nghĩa của thi hành hình phạt tù chung thân ..................... 9
1.1.3 Mối quan hệ giữa thi hành hình phạt tù chung thân và thi hành hình
phạt tù có thời hạn và thi hành hình phạt tử hình ........................................ 10
1.1.4 Cơ quan thi hành hình phạt tù chung thân .......................................... 11

1.1.5 Điều kiện thi hành hình phạt tù chung thân ........................................ 15
1.2 Sơ lược lịch sử các quy định của pháp luật về thi hành hình phạt tù
chung thân ....................................................................................................... 18
1.2.1 Các quy định về thi hành hình phạt tù chung thân trước Cách mạng
tháng Tám năm 1945 ...................................................................................... 18
1.2.2 Các quy định về thi hành hình phạt tù chung thân từ năm 1945 đến
nay...... ... .................................................................................................. 20


1.3 Khái quát pháp luật thi hành hình phạt tù chung thân ở một số nước
trên thế giới ..................................................................................................... 24
1.3.1 Pháp luật về thi hành hình phạt tù chung thân của Liên bang Nga .. 24
1.3.2 Pháp luật về thi hành hình phạt tù chung thân ở Vương quốc Anh ... 26
1.3.3 Pháp luật về thi hành hình phạt tù chung thân ở Cộng hòa Pháp ..... 27
CHƢƠNG 2. CÁC QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HIỆN HÀNH VỀ
THI HÀNH HÌNH PHẠT TÙ CHUNG THÂN VÀ THỰC TRẠNG
VIỆC TỔ CHỨC THI HÀNH HÌNH PHẠT TÙ CHUNG THÂN Ở
VIỆT NAM (SỐ LIỆU TỪ NĂM 2010 ĐẾN NĂM 2015) ............... Error!
Bookmark not defined.
2.1 Các quy định hiện hành của pháp luật về thi hành hình phạt tù chung
thân.................................................................. Error! Bookmark not defined.
2.1.1 Các quy định về thi hành hình phạt tù chung thân trong Bộ luật Hình
sự năm 2015 .................................................... Error! Bookmark not defined.
2.1.2 Các quy định về thi hành hình phạt tù chung thân trong Bộ luật Tố
tụng hình sự năm 2015 ................................... Error! Bookmark not defined.
2.1.3 Các quy định về thi hành hình phạt tù chung thân trong Luật Thi
hành án hình sự năm 2010 ............................. Error! Bookmark not defined.
2.1.4 Các quy định về thi hành hình phạt tù chung thân trong một số văn
bản pháp luật khác ......................................... Error! Bookmark not defined.
2.1.4.1 Các quy định về thi hành hình phạt tù chung thân trong Quy chế

trại giam .......................................................... Error! Bookmark not defined.
2.1.4.2 Các quy định về thi hành hình phạt tù chung thân trong các văn
bản khác .......................................................... Error! Bookmark not defined.
2.2 Thực trạng về việc tổ chức thi hành hình phạt tù chung thân ........ Error!
Bookmark not defined.


2.3 Nguyên nhân của những tồn tại trong việc tổ chức thi hành hình phạt tù
chung thân ....................................................... Error! Bookmark not defined.
2.3.1 Nguyên nhân chủ quan ......................... Error! Bookmark not defined.
2.3.2 Nguyên nhân khách quan ..................... Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ
THI HÀNH HÌNH PHẠT TÙ CHUNG THÂN ....... Error! Bookmark not
defined.
3.1. Hoàn thiện hệ thống pháp luật ............... Error! Bookmark not defined.
3.1.1 Sửa đổi, bổ sung một số quy định của Luật Thi hành án hình sự năm
2010 ................................................................. Error! Bookmark not defined.
3.1.2 Sửa đổi, bổ sung một số quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự ..... Error!
Bookmark not defined.
3.1.3 Ban hành các văn bản hướng dẫn Luật thi hành án hình sự ...... Error!
Bookmark not defined.
3.2. Hoàn thiện tổ chức bộ máy và công tác cán bộ của cơ quan thi hành án
hình sự ............................................................. Error! Bookmark not defined.
3.3. Tăng cường về cơ sở, vật chất các trại giam và các trang thiết bị cho cán bộ,
chiến sĩ làm công tác thi hành hình phạt tù chung thân .... Error! Bookmark not
defined.
3.4. Giải pháp về cơ chế kiểm tra, giám sát hoạt động thi hành hình phạt tù
chung thân ....................................................... Error! Bookmark not defined.
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ... Error! Bookmark not defined.

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong giai đoạn xây dựng nhà nước pháp quyền và cải cách tư pháp
ở Việt Nam hiện nay, một trong những nhiệm vụ quan trọng của công cuộc
đổi mới mà Đảng đã đề ra là tiếp tục xây dựng và từng bước hoàn thiện
Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thực sự của dân, do dân,
vì dân, vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.
Nói đến Nhà nước pháp quyền là nói đến nội dung, bản chất dân chủ của
chính quyền, cũng như phương thức tổ chức quyền lực Nhà nước, trong đó
vai trò của pháp luật trực tiếp thể hiện ý chí nhà nước, kết tinh quyền lực
của nhân dân ở vị trí thượng tôn phải được đề cao, pháp luật phải được tôn
trọng và bảo đảm thực hiện. Vì vậy, yêu cầu hàng đầu là phải coi trọng
pháp luật và pháp chế trong quản lý xã hội, quản lý Nhà nước, các phán
quyết của Tòa án nhân danh Nhà nước phải đảm bảo được chấp hành một
cách nghiêm chỉnh.
Phán quyết, bản án, quyết định của Tòa án nhân danh Nhà nước khi
được chấp hành nghiêm chỉnh có tác động trực tiếp đến lòng tin của nhân
dân đối với tính nghiêm minh của pháp luật. Hoạt động thi hành án vì vậy
có ý nghĩa vô cùng quan trọng.
Hình phạt tù chung thân là hình phạt nghiêm khắc sau hình phạt tử
hình. Tù chung thân là hình phạt tù không thời hạn song quyết định áp
dụng hình phạt tù chung thân đúng và thi hành hình phạt tù chung thân
đúng thì người phạm tội vẫn có cơ hội được giảm án, tha tù được trở về với
cuộc sống xã hội.
Quy định của pháp luật về thi hành hình phạt tù chung thân vẫn
được quy định cùng với thi hành hình phạt tù có thời hạn nên vẫn còn
nhiều bất cập trong quá trình áp dụng những quy định đó.

1

Không những vậy, trong những năm qua công tác thi hành hình phạt
tù nói chung và thi hành hình phạt tù chung thân nói riêng mặc dù đã có
những chuyển biến tích cực, tuy nhiên về số lượng phạm nhân trong các trại
giam, phân trại quản lý phạm nhân ngày càng tăng dẫn đến tình trạng quá tải;
nhiều trại giam đã xuống cấp nghiêm trọng không đảm bảo điều kiện giam
giữ, cải tạo và giáo dục phạm nhân; số phạm nhân trốn trại có lệnh truy nã
ngày một nhiều và không được giải quyết, truy nã triệt để; số phạm nhân mắc
các bệnh lây nhiễm, bệnh xã hội như viêm gan B, HIV/AIDS… hay thậm chí
là nghiện hút trong trại giam ngày càng tăng nhưng chưa có biện pháp chữa
trị, ngăn ngữa hay cách ly những phạm nhân đó.
Nghiên cứu về thi hành hình phạt tù chung thân gắn liền với nhu cầu
hoàn thiện pháp luật hình sự, tố tụng hình sự, phá luật thi hành án hình sự
trong giai đoạn hiện nay. Chính vì vậy, việc nghiên cứu những vấn đề về
thi hành hình phạt tù chung thân là hết sức cần thiết, góp phần hoàn thiện
cơ chế quản lý công tác thi hành án tù chung thân.
Vì lý do đó, tác giả lựa chọn đề tài “Thi hành hình phạt tù chung
thân” làm luận văn thạc sỹ Luật học. Nội dung của đề tài nghiên cứu một
cách tổng thể quy định của pháp luật về thi hành hình phạt tù chung thân;
đưa ra những luận cứ khoa học về thực trạng thi hành hình phạt này từ đó
đề ra một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thi hành hình phạt tù chung
thân trong điều kiện hiện nay, đáp ứng yêu cầu của cải cách tư pháp.
2. Tình hình nghiên cứu
Cho đến nay đã có nhiều công trình khoa học, sách báo pháp lý
chuyên ngành trong nước nghiên cứu ở mức độ và các bình diện khác nhau
liên quan đến vấn đề hình phạt tù chung thân, vấn đề thi hành án hình sự
như: “Một số vấn đề về thi hành án hình sự” của TS Trần Quang Tiệp do

2

Nhà xuất bản Công an nhân dân xuất bản năm 2002; “Pháp luật thi hành
án hình sự Việt Nam – Những vấn đề lý luận và thực tiễn” của PGS.TS Võ
Khánh Vinh, PGS.TS Nguyễn Mạnh Kháng làm chủ biên, do Nhà xuất bản
Tư pháp xuất bản năm 2006; “Những vấn đề cơ bản về thi hành án hình sự
và Hỗ trợ Tư pháp “ của TS. Trần Thành Hưng làm chủ biên, do nhà xuất
bản Công an Nhân dân xuất bản năm 2015; Luận án tiến sĩ Luật học: “Các
hình phạt chính trong luật hình sự Việt Nam” của Nguyễn Sơn, một số luận
văn thạc sĩ như: “Hình phạt tù chung thân trong Luật hình sự Việt Nam”
của Nguyễn Thị Hải Yến; “Hình phạt tù và thi hành hình phạt tù – những
vấn đề lý luận và thực tiễn” của Trần Thị Thu Hằng; “Vai trò của Tòa án
trong thi hành án hình sự đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp” của Nguyễn
Minh Thanh…
Ngoài ra còn một số công trình đăng trên các bài báo, tạp chí
chuyên ngành luật phải kể đến như: “Hình phạt: một số vấn đề lý luận” của
Nguyễn Mạnh Kháng, Tạp chí Nhà nước và pháp luật số 10/2000; “Hoàn
thiện các quy định của Bộ luật Hình sự về hệ thống hình phạt và quyết định
hình phạt” của Phạm Mạnh Hùng, Tạp chí Kiểm sát số 4/2001; “Hoạt động
thi hành án hình sự hiện nay – Thực trạng và giải pháp hoàn thiện” của tác
giả Trương Hòa Bình đăng trên Tạp chí Khoa học pháp lý số 06/2002;
“Thực trạng công tác thi hành án hình sự và những kiến nghị” của TS.
Nguyễn Phong Hòa đăng trên Tạp chí TAND số 21/2006 ….
Nhìn chung các công trình khoa học trên đã nghiên cứu tương đối
hoàn thiện về các vấn đề hình phạt tù chung thân hay thi hành án hình sự,
thi hành hình phạt tù nói chung. Nhưng cho đến nay chưa có bất kỳ công
trình nào nghiên cứu chuyên sâu về hoạt động thi hành án tù chung thân.
Trong giai đoạn hiện nay, khi mà còn rất nhiều ý kiến xoay quanh việc có

3

nên bỏ hình phạt tử hình tại Việt Nam thì đề tài nghiên cứu về thi hành
hình phạt tù chung thân là vô cùng cần thiết cả về mặt lý luận cũng như
thực tiễn.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
Mục đích của việc nghiên cứu luận văn là làm sáng tỏ một cách có
hệ thống về thi hành hình phạt tù chung thân ở Việt Nam hiện nay, xác
định những tồn tại, nguyên nhân từ đó đề xuất những kiến nghị nhằm nâng
cao hiệu quả của hoạt động thi hành hình phạt tù chung thân, đồng thời đưa
ra các giải pháp góp phần hoàn thiện các quy định của pháp luật về thi
hành bản án tù chung thân.
Từ mục đích nghiên cứu nêu trên, tác giả luận văn đặt cho mình
những nhiệm vụ nghiên cứu chủ yếu sau:
Về mặt lý luận: Trên cơ sở nghiên cứu lịch sử các quy định về thi
hành hình phạt tù chung thân, tham khảo pháp luật một số nước về thi hành
án tù chung thân, mối quan hệ giữa cơ quan thi hành án và các cơ quan
khác trong tố tụng hình sự để làm sáng tỏ bản chất pháp lý và những nội
dung cơ bản nhất của thi hành hình phạt tù chung thân như khái niệm,
những căn cứ, điều kiện, trình tự, thủ tục thi hành hình phạt tù chung thân.
Về mặt thực tiễn: Nghiên cứu, đánh giá việc áp dụng các quy định
của pháp luật trong thi hành bản án tù chung thân, đồng thời phân tích
những tồn tại trong hoạt động thi hành hình phạt tù chung thân xung quanh
việc áp dụng những quy định về điều kiện của cơ quan thi hành án, trình tự,
thủ tục đưa người đi chấp hành hình phạt tù chung thân vào trại giam…
qua đó đưa ra một số kiến nghị nhắm nâng cao hiệu quả thi hành hình phạt
tù chung thân trong giai đoạn hiện nay.

4

4. Phạm vi nghiên cứu
Luận văn nghiên cứu một số vấn đề cơ bản về lý luận và thực tiễn
thi hành hình phạt tù chung thân trong các trại giam thuộc Bộ Công an
quản lý, thời gian từ năm 2010 đến năm 2015. Ngoài ra, trên cơ sở những
quy định về thi hành hình phạt tù chung thân trong Luật TTHS năm 2003,
Luật thi hành án hình sự năm 2010, tác giả đưa ra những đánh giá về vấn
đề thi hành hình phạt tù chung thân trong những năm tới.
5. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu
Đề tài nghiên cứu trên cơ sở phương pháp luận của Chủ nghĩa duy
vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, quan điểm chủ nghĩa Mác –
Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật, các quan điểm chỉ
đạo, đường lối của Đảng và Nhà nước về thi hành án hình sự, về đấu tranh
phòng và chống tội phạm.
Luận văn sử dụng một số phương pháp tiếp cận để làm sáng tỏ vấn
đề đang nghiên cứu như phương pháp phân tích – tổng hợp, phương pháp
lịch sử cụ thể, phương pháp luật học so sánh…
6. Những đóng góp mới của luận văn
- Phân tích, đánh giá một cách có hệ thống, toàn diện các vấn đề về
thực trạng thi hành hình phạt tù chung thân trong khoảng thời gian từ năm
2010 đến năm 2015.
- Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả trong hoạt động
thi hành án tù chung thân trong thời gian tới.
7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận văn
- Làm rõ bản chất, trình tự, thủ tục, yêu cầu và ý nghĩa của hoạt động
thi hành hình phạt tù chung thân.

5

- Góp phần bổ sung những vấn đề lý luận về thi hành án hình sự. Kết
quả của luận văn là tài liệu tham khảo trong quá trình hoàn thiện các quy
định của pháp luật về thi hành hình phạt tù chung thân.
- Các giải pháp mà tác giả đề xuất góp phần nâng cao hiệu quả thi
hành hình phạt tù chung thân của các cơ quan có thẩm quyền.
8. Bố cục
Ngoài Phần Mở đầu, Kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo, luận
văn được bố cục gồm 3 chương.
Chương 1: Một số vấn đề lý luận về thi hành hình phạt tù chung
thân
Chương 2: Các quy định của pháp luật hiện hành về thi hành hình
phạt tù chung thân và thực trạng việc tổ chức thi hành hình phạt tù chung
thân ở Việt Nam (số liệu từ năm 2010 đến năm 2015)
Chương 3: Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thi hành hình
phạt tù chung thân

6


CHƢƠNG 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THI HÀNH
HÌNH PHẠT TÙ CHUNG THÂN
1.1 Nhận thức chung về thi hành hình phạt tù chung thân
1.1.1

Khái niệm và bản chất của thi hành hình phạt tù chung thân

Hoạt động thi hành án là một hình thức thực hiện pháp luật. Để làm
sáng tỏ khái niệm thi hành hình phạt tù chung thân, trước hết cần làm rõ
khái niệm thi hành án nói chung và thi hành án hình sự nói riêng. Có rất

nhiều quan điểm khác nhau về thi hành án.
Theo Đại từ điển Tiếng Việt, thi hành là “Thực hiện điều đã chính
thức quyết định” [58 tr.1559]. Như vậy, thi hành án có thể được hiểu là
thực hiện bản án, quyết định của Tòa án trên thực tế; còn thi hành án hình
sự là thực hiện các bản án, quyết định hình sự của Tòa án đã có hiệu lực
pháp luật trên thực tế.
Trong khoa học pháp lý cũng có một số quan điểm khác nhau về thi
hành án hình sự:
Tại chuyên đề Một số vấn đề về tổ chức và hoạt động thi hành án
hiện nay, của Viện Nghiên cứu khoa học pháp lý, Bộ Tư pháp, GS.LS Phan
Hữu Thư có nêu:”Thi hành án là một giai đoạn của tố tụng, bởi nếu tách ra
thì sẽ không thực hiện được mục tiêu chung của toàn bộ quá trình tố tụng.
Khi chân lý được làm sáng tỏ thể hiện trong bản án, Quyết định của Tòa án
thì mới chỉ dừng lại ở việc làm rõ đúng hay sai, phải hay trái trên văn bản,
giấy tờ. Muốn nó được thực hiện trên thực tế, cần phải chờ ở hiệu quả công
tác thi hành án. Vì vậy, thi hành án là giai đoạn tiếp theo của quá trình xét
xử” [ 44, tr12].

7


Theo TS. Trần Thành Hưng, thi hành án hình sự là một hoạt động tổ
chức thi hành bản án, quyết định của Tòa án do các cơ quan, tổ chức, người
có thẩm quyền theo quy định của pháp luật, buộc người bị kết tội phải chấp
hành hình phạt theo bản án hình sự đã có hiệu lực pháp luật” [ 30, tr 9].
PGS.TS Võ Khánh Vinh, PGS.TS Nguyễn Mạnh Kháng cho rằng,
thi hành án là hoạt động tính hành chính – tư pháp: “Mọi hoạt động tố tụng
hình sự đều dừng lại ở việc phán quyết của Tòa án, còn thi hành án lại
được triển khai bắt đầu từ một phán quyết của Tòa án có hiệu lực thi hành.
Hơn nữa các mối quan hệ phát sinh trong quá trình thi hành án hình sự tuân

theo các nguyên tắc mang đậm tính hành chính hơn là tố tụng. Nhưng mặt
khác, không thể không thấy mối quan hệ biện chứng giữa quá trình tố tụng
hình sự và thi hành án hình sự: tố tụng là tiền đề, khởi đầu của thi hành án;
ngược lại, thi hành án là thực hiện kết quả tố tụng trong thực tế. Không có
tố tụng thì không có thi hành án, nhưng không có thi hành án thì tố tụng trở
nên vô nghĩa” [59 , tr26 - 27]
Mặc dù có rất nhiều quan điểm khác nhau về thi hành án nhưng
nhìn chung về bản chất pháp lý đều thống nhất thừa nhận: thi hành án hình
sự là một giai đoạn trong tố tụng hình sự và có thể coi đó là giai đoạn cuối
cùng của một vụ án hình sự. Công tác điều tra, truy tố và xét xử là rất quan
trọng. Quyết định hình phạt của Toà án chính là sự đánh giá, sự lên án của
Nhà nước đối với hành vi phạm tội mà bị cáo đã thực hiện.Nếu chỉ dừng ở
mức đánh giá, lên án mà không thực hiện bằng các biện pháp mang tính
cưỡng chế đặc trưng của quyền lực nhà nước thì tác dụng giáo dục, răn đe,
phòng ngừa và tính chịu hình phạt hạn chế, thậm chí là không có tác dụng.
Chính vì vậy, pháp luật hình sự đã có những quy định cụ thể về thi hành án
hình sự, các ngành tư pháp trung ương nói chung và Toà án nhân dân tối

8


cao nói riêng cũng đã ban hành một số Thông tư liên tịch, Nghị quyết để
hướng dẫn một số quy định của Bộ luật hình sự, Bộ luật tố tụng hình sự về
thi hành án hình sự nhằm đảm bảo việc thi hành nghiêm túc các bản án,
quyết định của Toà án đã có hiệu lực pháp luật hoặc chưa có hiệu lực pháp
luật nhưng được thi hành ngay.
Thi hành án hình sự là một hoạt động mang tính quyền lực Nhà
nước nhằm đưa các bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật của Toà án
ra thi hành trên thực tế. Thi hành án hình sự là giai đoạn cuối cùng trong
các hoạt động tố tụng của các cơ quan thực thi pháp luật, trong đó buộc

người bị xử phạt tù phải chấp hành hình phạt mà Toà án đã quyết định. Một
bản án, quyết định của Toà án có được thi hành nghiêm chỉnh hay không
là tuỳ thuộc vào giai đoạn này.
Theo khoản 3 Điều 2 Luật Thi hành án hình sự năm 2010, thi hành
án phạt tù là việc cơ quan, người có thẩm quyền theo quy định của Luật
này buộc phạm nhân phải chịu sự quản lý, giam giữ, giáo dục, cải tạo trong
trại giam, trại tạm giam trong thời gian nhất định để họ trở thành người có
ích cho xã hội.
Trên cơ sở đó có thể đưa ra khái niệm thi hành hình phạt tù chung
thân như sau: Thi hành hình phạt tù chung thân là việc cơ quan, ngƣời
có thẩm quyền đƣa bản án phạt tù chung thân đã có hiệu lực pháp luật
ra thi hành trên thực tế, tức là buộc ngƣời bị kết án phạt tù chung thân
phải chấp hành hình phạt tại trại giam không có thời hạn.
1.1.2

Mục đích, ý nghĩa của thi hành hình phạt tù chung thân

Hình phạt tù chung thân là biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc của
Nhà nước, buộc người bị kết án chấp hành hình phạt tù vô thời hạn.

9


Trong hoạt động thi hành án hình sự, hoạt động thi hành án phạt tù
luôn thể hiện tính cưỡng chế nghiêm khắc, trong đó hoạt động thi hành
hình phạt tù chung thân được coi là có tính nghiêm khắc nhất. Người bị kết
án tù chung thân bị tước quyền tự do không có thời hạn, bị cách ly khỏi xã
hội và chịu sự quản lý, giáo dục trong các trại giam, trại tạm giam, chịu sự
điều chỉnh của những quy định pháp luật chặt chẽ [38, tr30].
Như vậy, có thể thấy mục đích của thi hành hình phạt tù chung thân

là nhằm giáo dục, cải tạo người bị kết án tù chung thân nhận ra được lỗi
lầm, trở thành người lương thiện, có ích cho xã hội; răn đe người khác
phạm tội.
Thi hành hình phạt tù chung thân giống như thi hành bất kỳ hình
phạt nào khác đều có ý nghĩa là làm cho bản án có hiệu lực của Tòa án
được thi hành trên thực tế. Không chỉ vậy, việc thi hành hình phạt tù chung
thân còn có ý nghĩa phòng ngừa riêng đối với người phạm tội (cách ly
người phạm tội khỏi xã hội không thời hạn để người đó không còn thực
hiện được hành vi nào nguy hiểm cho xã hội nữa), giáo dục người khác có
ý thức tôn trọng pháp luật, thực hiện nhiệm vụ phòng ngừa tội phạm nói
chung, động viên, khuyến khích sự tham gia của xã hội và công dân vào
công cuộc đấu tranh phòng chống tội phạm [34, tr 50].
1.1.3

Mối quan hệ giữa thi hành hình phạt tù chung thân và thi

hành hình phạt tù có thời hạn và thi hành hình phạt tử hình
Như đã nêu ở trên, hình phạt tù chung thân là hình phạt được áp
dụng đối với người phạm tội nhằm tước bỏ quyền tự do cư trú, đi lại của
người bị kết án vô thời hạn, buộc họ phải sống và làm việc trong trại giam
do Nhà nước quy định.
Hình phạt tù có thời hạn là hình phạt được áp dụng đối với người
phạm tội nhằm tước bỏ quyền tự do cư trú, đi lại của người bị kết án trong

10


một khoảng thời gian nhất định , buộc họ phải sống và làm việc trong trại
giam do Nhà nước quy định.
Về bản chất, hình phạt tù chung thân và hình phạt tù có thời hạn là

hai dạng của hình phạt tù, vì vậy chúng đều có những tính chất của hình
phạt tù, cơ bản chỉ khác nhau ở khoảng thời gian áp dụng hình phạt đối với
người bị kết án. Hình phạt tù chung thân là hình phạt được áp dụng vô thời
hạn (suốt đời) còn hình phạt tù có thời hạn thì chỉ được áp dụng trong một
khoảng thời gian nhất định.
Hình phạt tù chung thân và hình phạt tù có thời hạn có mối quan hệ
mật thiết với nhau. Trong quá trình thi hành hình phạt tù chung thân, nếu
phạm nhân cải tạo tốt và thỏa mãn các điều kiện được đặc xá thì người bị
kết án tù chung thân có thể được xem xét miễn giảm án xuống thành tù có
thời hạn. Đây được coi là sự chuyển hóa hình phạt trong quá trình cải tạo,
thi hành án.
Hình phạt tử hình được coi là hình phạt nghiêm khắc nhất, tước bỏ
quyền sống của một con người.
Mối quan hệ giữa hình phạt tử hình và hình phạt tù chung thân được
thể hiện ở chỗ đây là hai loại hình phạt nghiêm khắc kế tiếp nhau và có thể
thay thế nhau tùy từng trường hợp cụ thể, những trường hợp không áp dụng
hình phạt tử hình được quy định tại Điều 35 Bộ luật Hình sự năm 1999 có
thể được xem xét chuyển thành hình phạt tù chung thân.
1.1.4

Cơ quan thi hành hình phạt tù chung thân

Khoản 2 Điều 10 Luật Thi hành án hình sự năm 2010 quy định cơ
quan thi hành án hình sự, bao gồm: Trại giam thuộc Bộ Công an, trại giam
thuộc Bộ Quốc phòng, trại giam thuộc quân khu (sau đây gọi là trại giam);

11


Cơ quan thi hành án hình sự Công an tỉnh, thành phố trực thuộc Trung

ương (sau đây gọi là cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp tỉnh); Cơ
quan thi hành án hình sự Công an huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh
(sau đây gọi là cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp huyện); Cơ quan
thi hành án hình sự quân khu và tương đương (sau đây gọi là cơ quan thi
hành án hình sự cấp quân khu).
Như vậy, Cơ quan thi hành án phạt tù nói chung và cơ quan thi
hành hình phạt tù chung thân nói riêng (không thuộc quân đội nhân dân) là
cơ quan chuyên trách được Nhà nước giao nhiệm vụ thi hành bản án phạt tù
chung thân của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật đó là: Trại giam thuộc Bộ
Công an, Cơ quan thi hành án hình sự Công an tỉnh, thành phố trực thuộc
trung ương; Cơ quan thi hành án hình sự Công an huyện, quận, thị xã,
thành phố thuộc tỉnh [58, tr127].
Thứ nhất, về trại giam. Theo quy định tại khoản 1 Điều 16 Luật Thi
hành án hình sự thì trại giam là cơ quan thi hành án phạt tù có nhiệm vụ,
quyền hạn trong việc tiếp nhận, tổ chức quản lý giam giữ, giáo dục cải tạo
phạm nhân và thực hiện các thủ tục pháp lý trong quá trình phạm nhân
chấp hành án tại trại giam theo quy định của pháp luật.
Thứ hai, về cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp tỉnh. Điều 13
Luật Thi hành án hình sự năm 2010 quy định nhiệm vụ quyền hạn của cơ
quan thi hành án hình sự Công an cấp tỉnh. Theo đó có nhiệm vụ, quyền
hạn trong thi hành án phạt tù chung thân như: giúp Giám đốc Công an cấp
tỉnh quản lý, chỉ đạo công tác thi hành án tù chung thân trên địa bàn cấp
tỉnh; Tiếp nhận quyết định thi hành án tù chung thân của Tòa án có thẩm
quyền; hoàn tất thủ tục, hồ sơ và danh sách người chấp hành án phạt tù
chung thân để báo cáo, đề nghị cơ quan, người có thẩm quyền quyết định;

12


Đề nghị Tòa án có thẩm quyền xem xét, quyết định tạm đình chỉ chấp hành

án phạt tù chung thân, giảm thời hạn chấp hành án phạt tù chung thân; Ra
quyết định truy nã và phối hợp tổ chức lực lượng truy bắt phạm nhân bỏ
trốn khỏi trại tạm giam...
Đối với người bị kết án phạt tù chấp hành án tù chung thân tại phân
trại quản lý phạm nhân của Trại tạm giam Công an tỉnh sẽ do Cơ quan thi
hành án hình sự công an cấp tỉnh quản lý. Ngày 24/12/2010, Tổng cục
trưởng Tổng cục Xây dựng lực lượng Công an nhân dân thuộc Bộ Công an
đã ban hành Quyết định số 10968/QĐ-X11 quy định chức năng, nhiệm vụ,
quyền hạn và tổ chức bộ máy của Phòng Cảnh sát thi hành án hình sự và hỗ
trợ tư pháp cấp tỉnh. Xuất phát từ quy định pháp luật về chức năng, nhiệm
vụ, quyền hạn và tổ chức bộ máy Công an cấp tỉnh thì Cơ quan thi hành án
hình sự Công an cấp tỉnh được gắn với phòng Cảnh sát thi hành án hình sự
và hỗ trợ tư pháp. Đến nay, trên toàn quốc đã có 63/63 tỉnh, thành phố trực
thuộc Trung ương thành lập Phòng Cảnh sát thi hành án hình sự và hỗ trợ
tư pháp cấp tỉnh để thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn theo quy định của
pháp luật.
Thứ ba, về cơ quan thi hành án hình sự công an cấp huyện. Điều 13
Luật Thi hành án hình sự năm 2010 quy định nhiệm vụ quyền hạn của cơ
quan thi hành án hình sự Công an cấp huyện. Theo đó cơ quan thi hành án
hình sự, cơ quan công an cấp huyện có nhiệm vụ, quyền hạn trong thi hành
án phạt tù chung thân như giúp Trưởng Công an cấp huyện quản lý, chỉ đạo
công tác thi hành án tù chung thân trên địa bàn cấp huyện; Áp giải thi hành
án đối với người bị kết án phạt tù chung thân đang được tại ngoại, được
hoãn, tạm đình chỉ; Trực tiếp quản lý số phạm nhân phục vụ tại nhà tạm
giữ; Tống đạt quyết định thi hành án cho người bị kết án phạt tù chung

13


thân đang ở nhà tạm giữ và báo cáo cơ quan thi hành án hình sự Công an

cấp tỉnh; Lập hồ sơ và báo cáo cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp
tỉnh để đề nghị cơ quan quản lý thi hành án hình sự thuộc Bộ Công an ra
quyết định đưa người bị kết án phạt tù chung thân đang ở nhà tạm giữ,
được hoãn, tạm đình chỉ chấp hành án đi chấp hành án; đề nghị cơ quan
có thẩm quyền ra quyết định truy nã đối với người trốn thi hành án phạt tù
chung thân...
Xuất phát từ quy định về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, tổ chức
bộ máy Công an cấp huyện thì Cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp
huyện được gắn với Đội Cảnh sát thi hành án hình sự và hỗ trợ tư pháp cấp
huyện. Đây là quy định mới nhằm khắc phục những tồn tại, hạn chế trong
việc tổ chức, theo dõi, quản lý thi hành các án phạt ngoài tù, tử hình, trục
xuất thời gian qua, góp phần thống nhất quản lý nhà nước về công tác thi
hành án hình sự trong phạm vi cả nước [23, tr. 38].
Nhiệm vụ cơ bản nhất của cơ quan thi hành hình phạt tù chung thân
là đảm bảo việc thi hành các bản án phạt tù chung thân của Tòa án đã có
hiệu lực pháp luật trong thực tế theo đúng quy định của pháp luật. Thi hành
đúng có nghĩa là thực hiện đúng nội dung của bản án hoặc quyết định của
Tòa án theo đúng trình tự, thủ tục mà pháp luật quy định, bằng các phương
pháp và theo hình thức luật cho phép. Thi hành đúng còn có nghĩa là phải
kết hợp giữa trừng trị, cải tạo và giáo dục. Phải thực hiện tách người chấp
hành hình phạt tù chung thân suốt đời ra khỏi xã hội trừ những trường hợp
được xét giảm án nhằm cải tạo giáo dục họ, ngăn ngừa họ thực hiện hành vi
nguy hiểm cho xã hội. Thông qua việc thi hành án giáo dục ý thức pháp
luật đối với toàn xã hội nói chung, ngăn ngừa tội phạm nói riêng, động viên
quần chúng tham gia vào công tác thi hành án hình sự nói chung, công tác

14


thi hành hình phạt tù chung thân nói riêng. Các nhiệm vụ trên tuy có tính

độc lập tương đối nhưng có mối quan hệ biện chứng, hỗ trợ nhau trong để
hoạt động thi hành án hình sự đạt hiệu quả cao.
1.1.5 Điều kiện thi hành hình phạt tù chung thân
Điều kiện thi hành hình phạt tù nói chung được hiểu là điều kiện
pháp lý cần và đủ để thực hiện hình phạt tù chung thân trên thực tế. Các
điều kiện này được quy định trong Hiến pháp , Bộ luật Hình sự năm 1999,
Luật thi hành án hình sự năm 2010, Quy chế trại giam năm 2008, Các cơ
quan, tổ chức thi hành hình phạt tù chung thân phải bắt buộc dựa trên và
tuân theo các điều kiện pháp lý đó để có thể đưa người bị kết án thi hành
hình phạt tù chung thân. Theo cách hiểu này, việc thi hành hình phạt tù
chung thân chỉ phát sinh từ khi một người bị coi là có tội, tức là từ khi
người đó bị kết án bằng bản án có hiệu lực của Tòa án (bản án kết tội và có
áp dụng hình phạt tù chung thân).
Để đảm bảo tính có căn cứ và hợp pháp của thi hành án tù chung
thân, các điều kiện về thi hành hình phạt tù nói chung được quy định cụ
thể, rõ ràng trong Bộ luật Tố tụng hình sự.
Về các điều kiện thi hành hình phạt tù chung thân:
1. Điều kiện thứ nhất: Bản án có hình phạt tù chung thân của Tòa án
đã có hiệu lực pháp luật
Khoản 1 Điều 255 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003 quy định:
Những bản án và quyết định được thi hành là những bản án và quyết
định đã có hiệu lực pháp luật bao gồm:
a) Những bản án và quyết định của Tòa án cấp sơ thẩm không bị
kháng cáo, kháng nghị theo trình tự phúc thẩm;

15


b) Những bản án và quyết định của Tòa án cấp phúc thẩm;
c) Những quyết định của Tòa án cấp Giám đốc thẩm hoặc tái thẩm.

[13]
Bản án phạt tù chung thân được thi hành là những bản án đã có hiệu
lực pháp luật. Theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam, một
bản án sơ thẩm của Tòa án chỉ có hiệu lực khi nội dung của bán án phản
ánh sự thật khách quan có căn cứ và không bị kháng cáo, kháng nghị trong
thời hạn do luật tố tụng hình sự quy định. Như vậy, hết thời hạn kháng cáo,
kháng nghị thì bản án, quyết định sơ thẩm của Tòa án không bị kháng cáo
kháng nghị sẽ phát sinh hiệu lực pháp luật,cũng chính là thời điểm phát
sinh điều kiện thi hành hình phạt tù chung thân. Trường hợp bản án, quyết
định sơ thẩm của Tòa án bị kháng cáo kháng nghị, thì theo quy định tại
Điều 241 Bộ luật Tố tụng hình sự 2003, Tòa án cấp phúc thẩm xem xét để
kiểm tra đối với phần bản án, quyết định sơ thẩm bị kháng cáo, kháng nghị.
Nếu xét thấy cần thiết thì Tòa án cấp phúc thẩm có thể xem xét các phần
khác không bị kháng cáo kháng nghị. Do vậy, bản án phúc thẩm của Tòa án
cũng có thể được coi là điều kiện thi hành hình phạt tù chung thân trong
trường hợp bản án này xem xét, giải quyết những vấn đề liên quan đến hình
phạt tù chung thân. Trong trường hợp, nếu có kháng cáo, kháng nghị những
vấn đề khác không liên quan đến hình phạt tù chung thân, thì bản án phúc
thẩm của Tòa án chỉ được coi là điều kiện thi hành hình phạt tù chung thân
nếu Tòa án cấp phúc thẩm xem xét sửa bản án phạt theo hướng giảm nhẹ
cho người phạm tội (cụ thể là xem xét giảm từ hình phạt tử hình xuống
hình phạt tù chung thân).
Tòa án xét xử theo thủ tục giám đốc thẩm và tái thẩm có trách
nhiệm kiểm tra mặt pháp lý những bản án, quyết định hình phạt tù chung
thân đã có hiệu lực pháp luật nhưng bị kháng nghị theo trình tự, thủ tục

16


giám đốc thẩm hoặc tái thẩm. Trong trường hợp này, Quyết định giám đốc

thẩm hoặc quyết định tái thẩm không chấp nhận kháng nghị và giữ nguyên
bản án phạt tù chung thân của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật được coi là
điều kiện thi hành hình phạt tù chung thân
Về nguyên tắc, thời điểm bản án của Tòa án có hiệu lực pháp luật
chính là thời điểm thi hành hình phạt tù chung thân. Tuy nhiên, trên thực
tế, có những trường hợp người bị kết án trốn tránh mà không bị truy nã nên
bản án, quyết định của Tòa án qua một thời gian nhất định mà chưa được
thi hành. Như vậy, bên cạnh thời điểm phát sinh hiệu lực pháp luật, bản án
đã có hiệu lực pháp luật đó chỉ trở thành điều kiện thi hành hình phạt tù
chung thân khi nó còn hiệu lực thi hành. Để đảm bảo tính ổn định của các
quan hệ pháp luật về thi hành hình phạt tù chung thân và nhằm bảo vệ
quyền và lợi ích hợp pháp của người bị kết án, Khoản 4 Điều 55 Bộ luật
Hình sự có quy định về thời hiệu thi hành bản án đối với trường hợp áp
dụng hình phạt tù chung thân như sau:
“d) 20 năm đối với các trường hợp xử phạt tù chung thân hoặc tử
hình” [11].
Tóm lại, còn thời hiệu thi hành cũng là một trong những yếu tố của
bản án có hiệu lực thi hành, tức là bản án được đưa ra thi hành khi bản án
đó vẫn còn hiệu lực pháp luật.
2. Điều kiện thứ hai: Tòa án ra quyết định thi hành bản án phạt tù
chung thân
Bản án đã có hiệu lực pháp luật và đang còn hiệu lực thi hành được
đưa ra thi hành khi có quyết định thi hành án của của Chánh án Tòa án đã
xét xử sơ thẩm hoặc của Chánh án Tòa án khác cùng cấp được ủy thác ra
quyết định thi hành án.

17


Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003 quy định:

“ Trong thời hạn bảy ngày, kể từ ngày bản án, quyết định sơ thẩm
có hiệu lực pháp luật hoặc kể từ ngày nhận được bản án, quyết định phúc
thẩm, quyết định giám đốc thẩm, quyết định tái thẩm, Chánh án Tòa án đã
xét xử sơ thẩm phải ra quyết định thi hành bản án hoặc ủy thác cho Tòa án
khác cùng cấp ra quyết định thi hành án” [13]. Như vậy, bản án phạt tù
chung thân mặc dù đã phát sinh hiệu lực nhưng chỉ được thi hành khi có
quyết định thi hành án của người có thẩm quyền. Việc ra quyết định thi
hành án hình sự thuộc thẩm quyền, trách nhiệm của Tòa án, cụ thể là
Chánh án Tòa án đã xét xử sơ thẩm phải ra quyết định thi hành bản án hoặc
ủy thác cho Tòa án khác cùng cấp ra quyết định thi hành án. Quyết định thi
hành án là văn bản áp dụng pháp luật, có ý nghĩa bắt buộc trong việc đưa
bản án phạt tù chung thân ra thi hành nhằm đảm bảo hiệu lực và hiệu quả
của bản án.
Như vậy, có thể nói, điều kiện để thi hành hình phạt tù chung thân là
bản án và quyết định của Tòa án áp dụng hình phạt tù chung thân đã có hiệu
lực pháp luật và quyết định thi hành hình phạt tù chung thân của Chánh án
Tòa án khác cùng cấp được Chánh án Tòa án đã xét xử sơ thẩm ủy quyền ra
quyết định thi hành án. Đây là hai điều kiện tiên quyết, là cơ sở có tính
nguyên tắc được pháp luật tố tụng hình sự quy định, buộc các cơ quan, tổ
chức có nhiệm vụ thi hành hình phạt tù chung thân phải tuân theo trong việc
đưa người bị kết án tù chung thân vào thi hành hình phạt tại trại giam.
1.2 Sơ lƣợc lịch sử các quy định của pháp luật về thi hành hình
phạt tù chung thân
1.2.1 Các quy định về thi hành hình phạt tù chung thân trước Cách
mạng tháng Tám năm 1945
Ở thời kỳ phong kiến, pháp luật hình sự nước ta quy định hệ thống
hình phạt gồm 5 hình phạt: xuy hình, tượng hình, đồ hình, lưu hình và tử

18