48 khí cụ chức năng

SSO -Tự học chỉnh nha
sso.
ysem
www
inar
.bsc
.vn
hinh
nha
.com

© Bản quyền thuộc Y company

Tháng 13 - Tuần 1: Khí cụ chức năng
I. Vài nét về khí cụ chức năng

Khí cụ chức năng thiết lập lại thăng bằng cơ quanh răng. Kết quả là răng di chuyển
trong tương quan cơ mới.
Khí cụ chức năng có thể hướng dẫn cơ để thực hiện chức năng tốt hơn, và rất hiệu
quả để loại bỏ tật đẩy lưỡi ra trước. Nếu chức năng bình thuờng được thiết lập, sau
đó các phần có thể tăng trưởng bình thường trong tương lai.

Chịu trách nhiệm chương trình: Y company | BS. Lê Yến Minh | BS. Hồ Mộng Thùy Dương |

© Bản quyền thuộc Y company

Tháng 13 - Tuần 1: Khí cụ chức năng!

PAGE

2

Khí cụ chức năng mở theo hướng đứng. Đúng là có thể đóng cắn hở phía trước, nhưng
răng sau không lún do khí cụ chức năng mà sẽ trồi lên. Tăng chiều đứng (mở khớp) gây ra
tăng Hạng II vì xương hàm dưới xoay xuống và ra sau. Do đó trong trường hợp hạng II
nên tránh tăng hướng đứng.

Thay đổi xương bằng khí cụ chức năng đã được nói đến từ lâu. Làm rộng xuơng hàm dưới
bằng việc giữ xương ở vị trí đưa ra trước bằng một số khí cụ nhựa gây ra sự căng cơ trên
xương và gây tăng trưởng. Những biện luận này là do những thay đổi trên lâm sàng đáng

Chịu trách nhiệm chương trình: Y company | BS. Lê Yến Minh | BS. Hồ Mộng Thùy Dương |


© Bản quyền thuộc Y company

Tháng 13 - Tuần 1: Khí cụ chức năng

chú ý khi điều trị, sửa răng loại II. Cho đến năm 1991, vấn đề làm rộng xương hàm dưới
bằng khí cụ chức năng đã được lật lại. Thật ra nó không xảy ra. Do đó, do có khoảng 20
nghiên cứu rất kĩ càng trong y văn với cùng một nhận xét như trên, chúng tôi không sử
dụng khí cụ chức năng để làm rộng xương hàm dưới. Trong SSO chúng tôi không hi vọng
về sự thay đổi xương.

II. Khí cụ Bionator

SSO sử dụng Bionator là chính. Lý do là để tăng trưởng môi trường chức năng cơ, hoặc
huấn luyện lại cơ bao quanh răng. Với khi cụ chức năng này, lưỡi phải đẩy lên khí cụ để
lập lại vị trí của nó trong miệng, do đó rất phù hợp với bệnh nhân có tật đẩy lưỡi. Khí cụ
được lắp lỏng trong miệng và có thể rơi xuống khi mở miệng. Đây là đặc điểm quan trọng
của Bionator nên nó được SSO dùng. Đặt móc vào khí cụ để cố định nó trong miệng thì sẽ
làm mất chức năng của nó.

Chịu trách nhiệm chương trình: Y company | BS. Lê Yến Minh | BS. Hồ Mộng Thùy Dương |


© Bản quyền thuộc Y company

Tháng 13 - Tuần 1: Khí cụ chức năng!

Trước điều trị

PAGE

4

Sau điều trị

Trong trường hợp Hạng II, khí cụ sẽ được chế tạo sao cho hàm dưới bị đưa ra trước. Khí
cụ sẽ giữ hàm dưới ở vị trí ra trước như vậy do các điểm chặn gắn vào bề mặt tiếp xúc
răng.
Khuynh hướng đưa hàm dưới về vị trí ban đầu sẽ tạo ra lực đặt lên răng qua các điểm
chặn. Gồm:
•

Lực kéo gần lên răng hàm dưới. Khi hàm dưới cố về vị trí ban đầu, các điểm chặn
sẽ chống lại sự di chuyển, gây nên một lực nhỏ về phía xa răng hàm dưới. Toàn bộ
cung răng dưới sau đó sẽ di chuyển ra trước để đáp ứng với lực. Kiểu điều trị này
có hiệu quả rõ nếu nghiên cứu trên chồng phim Cephalo, nhưng việc đưa hàm dưới
ra trước không phải lúc nào cũng tốt trong chỉnh nha và thường dễ dàng thiết lập

Chịu trách nhiệm chương trình: Y company | BS. Lê Yến Minh | BS. Hồ Mộng Thùy Dương |


© Bản quyền thuộc Y company

Tháng 13 - Tuần 1: Khí cụ chức năng!

PAGE

5

được bằng các khí cụ khác (chun Hạng II). Thay đổi dạng Hạng II răng này không
phải là lý do dùng khí cụ chức năng.
•

Lực di xa lên răng hàm trên. Đây được gọi là HIỆU QUẢ CỦA HEADGEAR,
nhưng thuật ngữ này không chính xác. Headgear ngụ ý về lực mạnh đặt về phía xa
R6, và lực tạo khuynh hướng lập lại vị trí xương hàm dưới lại là lực nhẹ. Trên hình
chồng phim Ceph không thấy hiệu quả Headgear. Phải nói là nếu có sự di xa R6
trên để sửa Hạng II thì rất nhỏ trong giới hạn sai số của chồng phim.

•

Làm trồi mặt xa R6 trên và mặt gần R6 dưới. Với bionator mở khớp, sự dịch
chuyển răng được kích hoạt bởi sự nghiến lên stop nhựa trên mặt gần răng dưới và
mặt xa răng trên. Nhưng với mọi khí cụ chức năng, BN phải bỏ hàm để ăn. Do đó
logic là sẽ mất trồi chút ít giữa các bữa ăn khi BN ăn bữa tiếp theo. Thực tế là việc
sửa Hạng II bằng cách làm trồi răng cối không phải là lựa chọn tốt. Mỗi khi khớp
cắn trồi 1mm thì tăng Hạng II 1mm.

•

Thiết lập lại khớp Thái dương hàm (TDH). Bài giải thích là TDH sẽ được tái thiết
quanh lồi cầu, đưa nó về vị trí mới dẫn đến hàm dưới bị đưa ra trước. Không may là
điều này không thực hiện được hoặc là tòan bộ bệnh nhân có cắn chéo răng sau và
trượt chức năng hàm dưới về 1 bên dẫn tới sự bất hòa hàm dưới. Hàm dưới ở những
BN này sẽ thay đổi sau khi răng bị lệch lạc khi dùng mặt phẳng trượt trong 1 tháng,
Điều này chứng minh cho thuyết lập lại TDH hoặc sự nới rộng hàm dưới do điều
khiển của lồi cầu.

•

Tái lập cơ: Nếu xương không thay đổi hình dạng, nếu TDH không được tái lập, và
nếu chúng ta sẽ không thấy sự thay đổi răng cần thiết sau khi di xa R6 hoặc cung
răng dưới bị nhô ra trước do thay đổi Hạng II trên lâm sàng, thì cần phải đặt vấn đề
tái lập vị trí cơ bằng khí cụ chức năng. Cá nhân tôi tin rằng sự tái lập cơ là cách giải
thích logic duy nhất về những thay đổi lớn ở các TH Hạng II trong thời gian ngắn
khi điều trị bằng khí cụ chức năng đôi khi xảy ra Tăng trưởng thì không thể nhanh
như vậy!

Chịu trách nhiệm chương trình: Y company | BS. Lê Yến Minh | BS. Hồ Mộng Thùy Dương |

© Bản quyền thuộc Y company

Tháng 13 - Tuần 1: Khí cụ chức năng!

PAGE

6

Cơ của Bn sẽ được huấn luyện lại để đóng trong vị trí nhô hàm ra trước hơn. Ở một vài
trường hợp, vị trí này sẽ tạo ra tương quan răng Hạng I, có vẻ là tốt hơn cho BN. Thói
quen sẽ được duy trì 6-12 tháng. Tác động đưa hàm dưới về vị trí nhô ra trước hơn sẽ
không thành công nếu thất bại trong việc đưa vị trí hàm dưới của BN có trượt chức năng
từ cắn chéo răng sau về cắn tại trung tâm.
Để tái lập vị trí cơ đúng, răng phải không cắn khớp hoặc khớp cắn bị mất chức năng bằng
cách nào đó. Sự nguy hiểm nằm ở ý nghĩ của BS rằng ông ta đang làm việc ở khớp cắn
Hạng I sau khi khí cụ chức năng đã điều trị thành công và như thế sẽ bị tái phát Hạng II.
Dấu hiệu này rất hay gặp nếu dùng khí cụ cố định sau khi điều trị bằng khí cụ chức năng ở
Giai Đoạn I và II. Khí cụ cố định sẽ làm mất khớp cắn và BN sẽ cắn lại ở vị trí Hạng II
ban đầu.
Vì lý do này trong SSO khuyên nên làm hỏng tất cả hàm chức năng ở Giai đoạn I (thay
đổi khớp cắn Hạng II ≥ 4mm) trước khi quyết định làm gì ở Giai đoạn II. Có thể thực hiện
bằng hàm Hawley duy trì với mặt phẳng cắn phía trước ở hàm trên, hoặc mặt phẳng trượt
dạng phẳng ở hàm dưới, đeo trong vòng 1 tháng. Việc khẳng định khớp cắn trước khi đặt
khí cụ cố định sẽ loại bỏ cắn sai của phần khí cụ chức năng. Sau đó sẽ quyết định điều trị
giai đoạn II như thế nào trước khi đặt khí cụ.
Khí cụ chức năng ở TH Hạng III sẽ rất hữu ích nếu tập trung vào sự trồi răng hoặc cắn hở.
Nếu khớp cắn mở, Hạng III răng sẽ được sửa và vị trí nhô của cằm sẽ được “nguỵ trang”.
Xương hàm dưới sẽ xoay xuống và SAU nên mỗi 1mm mở khớp sẽ sửa được 1mm Hạng
III. Tăng chiều cao đứng cũng là một phương pháp chính để điều trị thành công Hạng III
xương mà không phẫu thuật. Đặt chun hướng đứng vào Cleat hay nút phía má của răng cối

trên/dưới trong khi bionator mở khớp, có thể đạt hiệu quả hơn vì lực do trồi răng sẽ tăng
mở khớp. Bạn có thể gặp trường hợp đóng khớp cắn hở phía trước với cách như trên.

Chịu trách nhiệm chương trình: Y company | BS. Lê Yến Minh | BS. Hồ Mộng Thùy Dương |


© Bản quyền thuộc Y company

Tháng 13 - Tuần 1: Khí cụ chức năng!

PAGE

7

Khí cụ chức năng cũng cần thiết cho điều trị cắn hở phía trước. Bionator được chọn để cắn
khớp, với bản nhựa giữa các răng sau để ngăn răng sau trồi. Dù có mở khớp phía trước
làm thè lưỡi, nhưng khí cụ được gắn lỏng lẻo bắt lưỡi phải đặt ở phía đỉnh của môi. BN
thở miệng cũng sẽ thở dễ hơn nếu đeo bionator để đóng khớp cắn so với bionator mở
khớp.
Khi nghiên cứu chồng phim trước vào sau điều trị cắn hở phía trước, bạn có thể thấy sự
trồi răng dưới để đóng khớp cắn, KHÔNG phải là răng sau lún. Răng trước tự mọc do thè
lưỡi và/hoặc thay đổi thói quen xấu.
Kiểm soát thói quen là một chức năng quan trọng của khí cụ chức năng. Đứa trẻ không
thể cho ngón tay vào miệng khi đeo khí cụ. Khi điều trị BN có tật mút ngón bằng khí cụ
chức năng, bạn không nên nói rằng khí cụ có thể thay đổi thói quen. Nếu nói thế BN sẽ
quyết định xem nên đeo khí cụ hay là mút ngón tay. Thường thì mút ngón tay sẽ chiến
thắng!

Chịu trách nhiệm chương trình: Y company | BS. Lê Yến Minh | BS. Hồ Mộng Thùy Dương |

© Bản quyền thuộc Y company

Tháng 13 - Tuần 1: Khí cụ chức năng!

PAGE

8

Thay vào đó, hãy nói với BN rằng khí cụ này để “sửa răng”, phải đặt vào đó vì lúc nào
cũng có răng bị hư hại do thói quen xấu. Như thế đứa trẻ sẽ hợp tác hơn và ít tháo bỏ khí
cụ để mút ngón. Vài tháng sau sẽ kiểm tra xem có còn mút ngón hay không?

Bionator có thể nong rộng cung răng, tuy nhiên đó không phải là chức năng chính của khí
cụ chức năng trong SSO. Ốc nong phía lưỡi ở răng cửa dưới có thể nới rộng ¼ vòng/tuần
do BN hoặc phụ huynh làm. Nới ốc sẽ tạo áp lực lên miếng nhựa và dây cung chôn trong
miếng nhựa. Sau 1 tháng, ốc nong sẽ nới ra 1mm, và nếu BN không đến đúng hẹn, ốc sẽ
nong thêm 2mm. Hàm nhựa bị gẫy rất hay xảy ra nếu không giải phóng áp lực khỏi cung
môi hoặc lò xo Coffin bằng kìm.
Lý do ban đầu để bắt BN nong hàm là xác định xem họ có chịu đeo khí cụ theo hướng dẫn
hay không. Nếu BN không đeo khí cụ đúng, thì nó sẽ sớm bị kênh ở trong miệng. Nếu
hàm vẫn tiếp tục vừa, thì tức là họ có đeo đúng. Rất đơn giản thế thôi! Cũng có thể nong

Chịu trách nhiệm chương trình: Y company | BS. Lê Yến Minh | BS. Hồ Mộng Thùy Dương |


© Bản quyền thuộc Y company

Tháng 13 - Tuần 1: Khí cụ chức năng!

PAGE

9

cung răng bằng cung nới rộng ở giai đoạn II sau khi giai đoạn I dùng bionator.
Tuổi là yếu tố quan trọng để khí cụ chức năng thành công. Hầu hết các nền văn hóa, bé trai
và bé gái sẽ bắt đầu có sự khác biệt về giới khi 12-14 tuổi. Trong giai đoạn này, họ bắt đầu
xăm xoi hơn. Có khí cụ chức năng trong miệng kèm theo nói năng khó khăn sẽ làm họ khó
mà chấp nhận khí cụ. Do đó, sẽ có sự kháng lại đeo khí cụ theo tuổi. Ở người lớn, các thay
đổi về hiệu quả của khí cụ chức năng là cực nhỏ, tuy nhiên nhiều người có thể đeo
bionator để đóng khớp cắn trong các trường hợp cần phẫu thuật để sửa cắn hở phía trước.

III. Sự phát triển của Bionator
Bionators được Wilhelm Balters phát triển ở Đức (1943). Kế hoạch ban đầu là cho BN
đeo khí cụ toàn thời gian. Mục tiêu này thành công và BN đeo toàn thời gian trừ khi chải
răng, ăn nhai và chơi thể thao.
Dr. Balters cũng đặt mục tiêu điều trị cho bionator:
•

Loại bỏ tương quan bất thường giữa môi và răng cửa

•

Loại bỏ chấn thương niêm mạc do cắn sâu vào hàm ếch.

•

Sửa lùi răng hàm dưới tật đẩy lưỡi phối hợp.

•

Đạt được mặt phẳng cắn đúng bằng việc kiểm soát lưỡi và cơ cằm.

Ngày nay chúng ta vẫn đặt mục tiêu như vậy trừ việc sửa lùi hàm dưới (ngụ ý là thay đổi
về xương) và giảm căng cơ cằm. Để giảm căng cơ cằm thì có thể dùng cung môi đi từ ống
ngoài răng cối. Dây cung đàn hồi sẽ làm khí cụ dễ hỏng hơn. Nếu cung môi bị gẫy ở một
hàm nào đó, đừng cố hàn cung bị gẫy. Cung cần được cắt bỏ và khớp nối đã hỏng, kể cả là
khi có nhựa bảo vệ.
1.
 
 Bionator
 to
 Open
 the
 Bite
Các thiết kế khác nhau của bionator được dùng trong các trường hợp cắn sâu hoặc cắn
trung bình. Khí cụ được dùng trong bất cứ trường hợp nào, kể cả là cắn hở xương, khi răng
cửa cắn trùm (răng trên phủ tòan bộ răng dưới). Hàm được dùng ở GĐ1 trong SSO, và sau

Chịu trách nhiệm chương trình: Y company | BS. Lê Yến Minh | BS. Hồ Mộng Thùy Dương |


© Bản quyền thuộc Y company

Tháng 13 - Tuần 1: Khí cụ chức năng!

PAGE

10

đó phải dùng khí cụ cố định để chữa hoàn chỉnh khớp cắn. Bionator sẽ mở khớp dễ hơn các
hàm khác gây đóng khớp. Khí cụ chỉ được dùng ở trẻ còn tăng trưởng, tốt nhất là trước 12
tuổi.
Bionator mở khớp có thể dùng ở TH Hạng II răng nặng để cải thiện thói quen và cắn sâu.
Hiệu quả là làm trồi răng cối, nhưng trong các trường hợp cơ khỏe, thì răng bị trồi sẽ bị
đánh lún lại trong lúc ăn. Một vài TH sửa Hạng II có thể thực hiện được (đã nói ở trước).
Khí cụ nên đeo lỏng, và không có móc trên khí cụ. Bionator thực chất là một tiểu loại của
khí cụ Avtivator.
Cân nhắc kế hoạch điều trị bionator trong 1 năm ở giai đoạn I. Khí cụ thường được dùng
trong năm đầu tiên, vì nó không thể đeo cùng với TPA, LLA, mắc cài dưới và những khí cụ
khác dùng trong giai đoạn I và II của điều trị.
Vấn đề hay gặp nhất của mọi khí cụ chức năng là sự hợp tác của BN. Nếu BN không đeo
khí cụ thì không có thay đổi nào cả, tốn tiền làm hàm cho xưởng. Khả năng của bạn làm
BN hợp tác sẽ quyết định thành công của khí cụ. Kết quả điều trị sẽ dao động rất nhiều
giữa các nha sĩ do kỹ năng thuyết phục của từng người.
Bionator mở cắn do có nắp nhựa răng cửa phủ rìa các răng cửa dưới. Mục đích của nắp
răng cửa là để chống hàm dưới đưa ra trước, mặc dù chức năng này không hiệu quả lắm.

Chịu trách nhiệm chương trình: Y company | BS. Lê Yến Minh | BS. Hồ Mộng Thùy Dương |


© Bản quyền thuộc Y company

Tháng 13 - Tuần 1: Khí cụ chức năng!

PAGE

11

Ốc nong thường đặt ở miếng nhựa mặt trong răng cửa dưới. Ốc được vặn ¼ vòng/tuần, và

khi nong rộng, các điểm chặn sẽ đặt lực vào bề mặt tiếp xúc với răng, mở các điểm tiếp
xúc để tác động làm trồi (extrusion). Nếu BN không đeo hàm toàn thời gian, khí cụ sẽ
không ăn khớp nên hình thể của nó sẽ thay đổi khi nong. Phải nói điều này để thúc đẩy
BN.
Cung môi được gắn vào phần nhựa, nên phần nhựa khi được nong thì phải nới rộng cung
môi. Cung môi được điều chỉnh để không tiếp xúc với răng và đặc biệt để ý giải phóng
phần mềm R3 trên. Trong một số TH, khí cụ gắn lỏng lẻo có thể gây ra quá sản lợi nếu
cung môi tiếp xúc với đường viền lợi trong miệng.
Nếu cung môi không được nới rộng đúng tỉ lệ nong, thì áp lực từ khí cụ sẽ làm gẫy cung.
Nếu xảy ra như vậy đừng cố sửa mà phải cắt cung môi đi.
Lò xo Coffin là cung môi dầy vắt ngang qua hàm ếch giữa các phần nhựa. Lò xo coffin
làm cho hàm cứng chắc hơn, cho phép nong phía răng sau, và cung cấp mặt phẳng cho
lưỡi đặt lại vị trí lên khí cụ. Nong lò xo coffin bằng kìm sẽ được thực hiện hàng tháng
(kìm bẻ dây nhỏ hoặc kìm 3 mấu) để giải phóng áp lực khỏi phần nhựa được nong bằng ốc
nong.
Dây cung lưỡi có thể gặp ở vài khí cụ đặt phía hàm ếch răng cửa trên. Cung này không có
nhiều tác dụng lắm trừ việc tăng độ vững ổn của phần nhựa. Dây cung này phải được cắt
trước khi nong bằng ốc. Nếu không cắt, ốc nong sẽ không có tác dụng hoặc là nó sẽ phá
hủy nền nhựa. Lúc đó, có khi bạn lại đổ lỗi cho xưởng làm hỏng!

2.
 
 Bionator
 đóng
 khớp
 cắn
 
 

Chịu trách nhiệm chương trình: Y company | BS. Lê Yến Minh | BS. Hồ Mộng Thùy Dương |

© Bản quyền thuộc Y company

Tháng 13 - Tuần 1: Khí cụ chức năng!

PAGE

12

Đây là biến thể thứ 2 của bionator trong SSO. Có miếng nhựa giữa các răng sau ngăn
không cho răng trồi, và không có nắp răng cửa. Khí cụ này dùng tốt nhất với trường hợp
cắn hở răng trước. Giống như bionator để mở khớp, lưỡi phải đặt lại ở phần hàm ếch của
khí cụ. Để có thể hướng dẫn chức năng cơ hiệu quả, không nên đặt móc từ khí cụ vào
răng.

Bionator để đóng khớp cắn không được sử dụng trong TH Hạng III, vì không cho phép mở
khớp để sửa Hạng III. Hiệu quả điều trị của Bionator là đóng khớp khi sửa được cắn hở
phía trước, do làm trồi răng cửa trước chứ không phải là đánh lún răng sau.
Mặt phẳng cắn được làm để có ít nhất 2mm sáp giữa các răng sau để đặt nhựa sau này. Lấy
dấu, gửi làm hàm và làm khí cụ giống như Bionator mở cắn.

Chịu trách nhiệm chương trình: Y company | BS. Lê Yến Minh | BS. Hồ Mộng Thùy Dương |


© Bản quyền thuộc Y company

Tháng 13 - Tuần 1: Khí cụ chức năng!

PAGE

13

IV. Các vấn đề của hàm chức năng
Vấn đề đầu tiên là sự hợp tác của BN. Nếu BN không đeo khí cụ thì không sửa được gì cả.
Vì lý do này nên khí cụ này chỉ được sử dụng trong giai đoạn I. Sự hợp tác thể hiện bằng
việc nong rộng ốc hoặc xem khí cụ có bẩn hay không. Khí cụ sạch thì thường không phải
là dấu hiệu tốt. Nếu khí cụ không khớp trong miệng sau khi bắt đầu nong nghĩa là BN đã
không đeo khí cụ đúng cách.
Nếu BN nói rằng “hàm rơi ra khi ngủ” thì có vẻ như họ không đeo khí cụ suốt ngày, hoặc
họ bị thở miệng. Trong khi ngủ, BN có thể làm rớt khí cụ một cách vô thức để thở dễ hơn.
Dù cho đạt kết quả nào với khí cụ chức năng, bạn sẽ có nhiều thông tin có giá trị ở giai
đoạn I để quyết định làm gì vào giai đoạn II. Mục đích chính của việc bắt đầu điều trị sớm
ở Giai Đoạn I là bạn sẽ sửa chữa lệch lạc một cách toàn diện hơn. Bất cứ khi nào có BN
thành công, hãy chụp phim Ceph (cùng 1 máy chụp) để lượng giá kết quả.

Chịu trách nhiệm chương trình: Y company | BS. Lê Yến Minh | BS. Hồ Mộng Thùy Dương |