GIẢI PHẪU HỌC TUYẾN NỘI TIẾT

BÀI GIẢNG GIẢI PHẪU HỌC

BÀI 10: CÁC TUYẾN NỘI TIẾT

MỤC TIÊU
Biết được vị trí, chức năng của một số tuyến nội tiết
Tuyến nội tiết là tuyến đổ vào máu một chất hóa học gọi là nội tiết tố, chất này có tác dụng đặc
biệt lên các mô, các cơ quan ở xa. Tuyến không có ống tiết, các tế bào tuyến đổ nội tiết tố trực tiếp vào
máu, với lý do đó, nên tuyến có khá nhiều mạch máu.
Tuyến nội tiết có thể là một cơ quan riêng biệt, cũng có thể là những đám tế bào tập trung trong
một cơ quan khác, ví dụ: đảo tụy ở tụy hoặc tế bào kẻ ở tinh hoàn. Một số cơ quan khác như gan, thận
lại có chức năng nội tiết từ các tế bào của chính nó. Cũng có các cơ quan có nhiều bằng chứng là một
tuyến nội tiết, nhưng chức năng lại chưa được biết hết như tuyến tùng, tuyến ức.

Hình 7.2.-1 Hệ thống nội tiết
1. Tuyến yên 2. Thể tùng 3. Tuyến giáp
4. Tuyến thượng thận 5. Tụy 6. Tuyến sinh dục

-163-


BÀI 10: CÁC TUYẾN NỘI TIẾT

1.

TUYẾN YÊN
Tuyến yên có kích thước bằng hạt đậu nhỏ, treo ở mặt dưới của não, nằm lọt vào trong hố yên.

Tuyến yên được điều khiển bởi một trung khu thần kinh ở trên nó là đồi thị.

1.1. Phôi thai

Tuyến yên phát triển từ hai túi thừa phôi thai:
- Một mầm từ miệng của phôi, tạo nên thùy trước của tuyến yên.
- Một mầm từ não sơ khai, tạo nên thùy sau.
Hai mầm họp nhau lại, phát triển đồng thời tạo nên một tuyến yên vĩnh viễn.

1.2. Giải phẫu học
Tuyến yên gồm hai thùy riêng biệt nhau, từ nguồn gốc cũng như vai trò:
- Thùy trước, còn gọi tuyến yên tuyến, chiếm phần lớn thể tích, tiết nhiều nội tiết tố, liên quan
đến sự hoạt động của các tuyến nội tiết khác. Tuy nhiên, có nội tiết tố vẫn chưa được hiểu rõ chức
năng.
- Thùy sau, còn gọi tuyến yên thần kinh, chức năng dự trữ các nội tiết tố ADH, chất này được
bài tiết ở vùng hạ đồi.

2.

TUYẾN GIÁP
Tuyến giáp nằm ở vùng cổ trước, trước thanh quản và khí quản, giữ vai trò quan trọng trong sự

tăng trưởng của cơ thể và các biến dưỡng trung gian.

2.1. Phôi thai
Tuyến phát sinh từ nền của mầm hầu. Mầm tuyến giáp phát triển từ sàn miệng tiến sâu xuống
vùng cổ trước, để lại sau nó một ống, bình thường sẽ teo lại nối eo tuyến giáp với đáy lưỡi: ống giáp
lưỡi. Một vài trường hợp còn tồn tại một phần ống giáp lưỡi là u nang giáp lưỡi.

2.2. Giải phẫu học
Tuyến giáp gồm hai thùy nối nhau bởi một eo nằm trước vòng sụn 2 - 3 của khí quản. Tuyến
gồm vô số nang tuyến tiết hocmon có chức năng trong sự tăng trưởng của cơ thể. Một sự phát triển
không bình thường, thông thường do thiếu iode, tạo nên bướu ở tuyến giáp.

3.

TUYẾN CẬN GIÁP
Thường có bốn tuyến, nhỏ bằng hạt gạo, nằm ở sau thùy bên của tuyến giáp. Về vị trí, hai tuyến

bên trái, hai tuyến bên phải; hai tuyến nằm ở trên, hai tuyến nằm ở dưới. Tuyến giữ vai trò trong sự
điều hòa biến dưỡng phospho-calci.

-164-


BÀI GIẢNG GIẢI PHẪU HỌC

4.

TUYẾN THƯỢNG THẬN
Tuyến nằm sát cực trên của thận, tuy không có sự liên quan về chức năng với thận.

4.1. Phôi thai
Tuyến có hai nguồn gốc khác nhau: ngoại phôi bì tạo nên phần tủy, trung bì tạo nên phần vỏ.

4.2. Giải phẫu học
Có hai tuyến tương ứng hai thận. Mỗi tuyến gồm có hai phần: phần tủy và phần vỏ.
-Phần vỏ tạo ra nhiều nội tiết tố điều khiển sự biến dưỡng của muối và đường.
-Phần tủy tạo ra adrenaline và noradrenaline là những chất chuyển hóa thần kinh của hệ giao
cảm.

5.

TỤY NỘI TIẾT

Tụy tạng là một tuyến tiêu hóa, tuy nhiên nằm giữa mô tụy lại có cơ quan nội tiết. Ðó là các đảo

tụy sản xuất ra insuline có tác dụng hạ đường máu. Ngoài ra, đảo tụy còn tiết ra glucagon có tác dụng
ngược lại.

6.

TINH HOÀN VÀ BUỒNG TRỨNG
Ngoài chức năng ngoại tiết, tinh hoàn ở nam và buồng trứng ở nữ còn có các nhóm tế bào sản

xuất ra nội tiết tố giới tính (androgen ở nam, œtrogen ở nữ), có vai trò điều hòa chức năng sinh dục và
xác định tính dục kỳ hai.

7.

TUYẾN ỨC VÀ TUYẾN TÙNG

7.1. Tuyến ức
Nằm sau xương ức, phía trên tim. Tuyến hoạt động mạnh thời kỳ thai và sơ sinh, sau đó thoái
biến dần, cho đến thời kỳ dậy thì chỉ còn vết tích. Ở người lớn, tế bào lympho T có nguồn gốc từ tuyến
ức, giữ vai trò quan trọng trong cơ chế phòng vệ miễn dịch.

7.2. Tuyến tùng
Nằm sau cuống não, ngay trên các củ não. Các tế bào tuyến tiết ra melatonine, từ thời kỳ dậy
thì cho đến lúc trưởng thành. Tác dụng của melatonine là chống hướng sinh dục và tạo giấc ngủ.
―――――  ―――――

-165-