PHÂN TÍCH TÁC PHẨM HỒN TRƯƠNG BA, DA HÀNG THỊT (Lưu Quang Vũ)

HỒN TRƢƠNG BA, DA HÀNG THỊT (Lưu Quang Vũ)

1/ Tác giả:
- Lƣu Quang Vũ (1948- 1988), l à một nghệ sĩ đa tài (viết văn, làm
thơ, vẽ tranh và soạn kịch). Đặc biệt, Lưu Quang Vũ thành công ở thể loại
kịch. Kịch của Lưu Quang Vũ phản ánh nhiều vấn đề nóng bỏng của đời
sống với những xung đột trong cách sống và trong quan niệm sống, qua
đó khẳng định khát vọng hoàn thiện cuộc sống, hoàn thiện con người.
- Tác phẩm tiêu biểu: Bếp lửa (thơ) ; Người đóng kép hổ (truyện) ;
Hồn Trương Ba, da hàng thịt ; Tôi và chúng ta (kịch)

2/ Tác phẩm
- Vở kịch “Hồn Trương Ba,da hàng thịt” được Lưu Quang Vũ viết
năm 1981 đến 1984 vở kịch mới thực sự ra mắt công chúng. Đây là vở
kịch được xem là hay nhất của Lưu Quang Vũ đã được biểu diễn nhiều
lần trên sân khấu trong và ngoài nước.
- Tác phẩm ra đời trong hòan cảnh đất nước đang ở vào giai đọan
với sự chuyển biến mạnh mẽ của xã hội, của văn học Việt Nam vào
những năm tám mươi của thế kỷ XX. Công cuộc đổi mới của Đảng phát
động nhằm giải phóng sức sản xuất, phát huy mọi tiềm năng sáng tạo
của nhân dân, trong đó có người cầm bút. Số phận con người - vấn đề cá
nhân cần được khám phá. Nhiều vấn đề tiêu cực đã trở thành cảm hứng
của nhiều người. Cho nên, có thể xem vở kịch là một trong những tác

1


phẩm báo hiệu cho sự đổi mới của văn học - nghệ thuật khi đất nước
được đổi mới vào năm 1986.
- Mục đích sáng tác vở kịch của Lưu Quang Vũ: Với tinh thần
chiến đấu mạnh mẽ, thẳng thắn của một người nghệ sĩ hăng hái tham

dự vào tiến trình cải cách xã hội  Vở kịch nhằm phê phán biểu hiện
tiêu cực của thời bấy giờ.

3/ Tóm tắt và chủ đề tác phẩm
Cốt truyện: Tác phẩm Hồn Trưng Ba, da hàng thịt được tác giả sáng tác từ
cốt truyện của một câu truyện dân gian quen thuộc nhưng có nhiều sáng tạo.
Toàn bộ vở kịch có 7 cảnh và màn kết:
- Trương Ba làm nghề trồng vườn, khoảng hơn 50 tuổi. Tính tình
ông chất phác, cần cù, yêu vợ thương con cháu, lại có tài đánh cờ giỏi.
Chẳng may, do sự tác trách của Nam Tào - Bắc Đẩu (trên thiên đình),
Trương Ba chết bất ngờ. Vì thương quý Trương Ba đã từng chơi cờ với
mình, nên Đế Thích (một vị tiên nổi tiếng cao cờ) đã cho hồn Trương Ba
nhập vào xác anh hàng thịt (vừa chết được một ngày) để được sống lại.
Thế là hồn Trương Ba từ đó phải trú nhờ thể xác anh hàng thịt.
- Điều trớ trêu, hồn Trương Ba không thể sống chung với vợ người
hàng thịt. Về nhà mình, hồn Trương Ba cũng không được vợ con, cháu
và bạn bè yêu mến vì thân xác thô kệch, tính cách phàm phu< của anh
hàng thịt. Trương Ba rất đau khổ. Cuối cùng Trương Ba quyết định xin
Đế Thích cho anh hàng thịt và cụ Tỵ (bạn của cháu gái mình) sống lại,
còn mình thì chết hẳn, không nhập vào xác ai nữa.

2


Chủ đề: Cuộc sống của mỗi người chỉ thực sự có hạnh phúc, chỉ có giá
trị khi được sống đúng là mình, được sống tự nhiên trong một thể thống
nhất.

4/ Ý nghĩa ẩn dụ của đọan đối thoại giữa Hồn Trương Ba và xác anh
hàng thịt

- Xác anh hàng thịt: ẩn dụ về thể xác của con người cũng là ẩn dụ
về vật chất. Hồn Trương Ba: ẩn dụ về linh hồn của con người cũng là ẩn
dụ về tinh thần.
- Như vậy, thực chất của cuộc đối thoại giữa xác hàng thịt và Hồn
Trương Ba ở đoạn này chính là cuộc đấu tranh giữa thể xác và linh hồn
con ngƣời ; giữa vật chất và tinh thần. Thể xác và linh hồn là hai thực
thể có quan hệ hữu cơ với nhau: linh hồn là cao quý, nhƣng thể xác
cũng có tính độc lập tƣơng đối của nó, có tiếng nói, có khả năng của
nó. Linh hồn muốn tồn tại được phải nhờ thể xác và muốn giữ được
nhân cách của mình thì phải đấu tranh với những đòi hỏi không chính
đáng của thể xác.
- Cuối màn đối thoại, Hồn Trương Ba chấp nhận sống trong xác
anh hàng thịt< là một ẩn dụ về sự chiến thắng của thể xác đối với linh
hồn, sự phụ thuộc của con người vào hoàn cảnh, con người dần tha hóa
và tự đánh mất mình.

 Qua màn đối thoại, tác giả lên án hiện tượng chỉ lý thuyết suông, đề
cao tinh thần mà chẳng quan tâm, chú ý đến vật chất. Đó là biểu hiện

3


của chủ nghĩa duy tâm chủ quan chứ không phải là chủ nghĩa duy vật
biện chứng.

5/ Qua màn đối thoại giữa Hồn Trương Ba và Đế Thích, hãy chỉ ra sự
khác nhau trong quan niệm về cuộc sống giữa hai nhân vật? Từ đó cho
biết quan niệm của nhà văn về cách sống như thế nào?
- Đế Thích quan niệm về sự sống đơn giản và chủ quan: “Ông chỉ
nghĩ đơn giản là cho tôi sống, nhưng sống như thế nào thì ông chẳng cần

biết”(lời của Trương Ba trách Đế Thích)  Theo Đế Thích: sống chỉ là để
đƣợc sống với hàm nghĩa là không chết. Cho nên, lần thứ nhất, Đế
Thích mới cho nhập hồn Trương Ba vào xác anh hàng thịt để sống. Lần
thứ 2, Đế Thích lại muốn giúp hồn Trương Ba nhập vào xác cu Tỵ mà
không hề quan tâm đến bi kịch bị sống nhờ, sống gửi của Trương Ba.
- Trương Ba lại có quan niệm đúng đắn về ý nghĩa của sự sống:
sống không phải là để tồn tại (không chết), mà phải để được sống trong
một cuộc sống có ý nghĩa “sống nhờ vào đồ đạc, của cải của người khác, đã là
chuyện không nên, đằng này đến cái thân tôi cũng phải sống nhờ anh hàng
thịt”; hay “Ông tưởng tôi không ham sống sao? Nhưng sống thế này, còn khổ
hơn là cái chết. Mà không chỉ một mình tôi khổ! Những người thân của tôi sẽ
còn phải khổ vì tôi!”. Việc Trương Ba cương quyết đòi trả xác cho anh
hàng thịt và không chấp nhận nhập vào xác cu Tỵ, chấp nhận cái chết, là
một hành động đúng đắn, dũng cảm và đạo đức.
 Từ tư tưởng triết lý về quan hệ giữa thể xác và linh hồn, Lưu Quang
Vũ đã đi đến một quan niệm đúng đắn về cách sống: Sống chân thật,

4


sống vì mọi ngƣời, vì hạnh phúc và sự tốt đẹp của con ngƣời. (Trương
Ba chết nhưng hồn Trương Ba vẫn sống, sống trong tình cảm của mọi
người, sống trong sự sống mà không cần vay mượn đến thân xác của ai)

6/ Cảm nghĩ về phần kết của vở kịch
- Kết thúc vở kịch, Trương Ba Chết, nhưng hồn ông vẫn còn đó
“giữa màu xanh cây vườn, Trương Ba chập chờn xuất hiện”, và ông đã nói
với vợ mình những lời tâm huyết, hàm chứa ý nghĩa “Tôi đây bà ạ. Tôi ở
liền ngay bên bà đây, ngay trên bậc cửa nhà ta… Không phải mượn thân ai cả,
tôi vẫn ở đây, trong vườn cây nhà ta, trong những điều tốt lành của cuộc đời,

trong mỗi trái cây cái Gái nâng niu…”.
- Những lời nói của Trương Ba, phải chăng đó là sự bất tử của linh
hồn trong sự sống, trong lòng người. Điều đó thêm tô đậm nhân cách
cao thượng của Trương Ba và khắc sâu thêm tư tưởng nhân văn cao cả
của tác phẩm.
- Có thể nói, đây là một đọan kết giàu chất thơ với ngôn từ tha
thiết, thấm đẫm tình cảm và có dư ba bởi những hình ảnh tượng trưng
về sự sống nảy nở “vườn cây rung rinh ánh sáng”, “hai đứa trẻ cùng ăn na
ngon lành” và “gieo hạt na xuống đất cho nó mọc thành cây mới”
 Đoạn kết không đóng vai trò mở nút kịch. Đó là khúc ca trữ tình ca
ngợi sự sống, ca ngợi những giá trị nhân văn mà con ngƣời luôn phải
vƣơn tới và gìn giữ.

7/ Những thành công trong nghệ thuật viết kịch:

5


- Kế thừa cốt truyện dân gian một cách sáng tạo, nhân vật đa dạng.
- Nghệ thuật dựng cảnh: Sự kết hợp giữa yếu tố kì ảo và nội dung
hiện thực.
- Tình huống kịch độc đáo, giàu kịch tính.
- Diễn biến của vở kịch được dẫn dắt hợp lí.
- Dựng lời thoại:
+ Ngôn ngữ cá thế hoá phù hợp tính cách nhân vật, giọng
điệu tranh biện
+ Đa nghĩa, có chiều sâu triết lí, chứa kịch tính cao.
- Chất thơ, chất trữ tình bay bổng. Xây dựng được những ẩn dụ:
hồn Trương Ba - ẩn dụ về linh hồn con người ; xác hàng thịt - ẩn dụ về
thể xác con người.

6