Võ nguyên giáp dai tuong

Võ Nguyên Giáp
Võ Nguyên Giáp (25 tháng 8 năm 1911 – 4 tháng 10 anh cả và chị cả mất sớm nên còn lại năm, 3 người con
năm 2013), còn được gọi là tướng Giáp hoặc anh Văn, là gái và 2 người con trai là Võ Nguyên Giáp và Võ uần
một nhà chỉ huy quân sự và chính trị gia Việt Nam. Ông Nho, sau này là ứ trưởng Bộ Giáo dục.[15]
là Đại tướng đầu tiên, Tổng tư lệnh của ân đội Nhân
dân Việt Nam, cũng là người chỉ huy đầu tiên ân
đội Nhân dân Việt Nam, là một trong những người 2 Thời niên thiếu
góp công thành lập Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, được
chính phủ Việt Nam đánh giá là “người học trò xuất sắc
và gần gũi của Chủ tịch Hồ Chí Minh",[1][2] là chỉ huy
chính trong các chiến dịch và chiến thắng chính trong
Chiến tranh Đông Dương (1946–1954) đánh bại ực
dân Pháp, Chiến tranh Việt Nam (1960–1975) chống
Mỹ, thống nhất đất nước và Chiến tranh biên giới ViệtTrung (1979) chống quân Trung ốc tấn công biên
giới phía Bắc.
Xuất thân là một giáo viên dạy lịch sử, ông trở thành
người được đánh giá là một trong những nhà lãnh đạo
quân sự lỗi lạc trong lịch sử Việt Nam.[3] Ông cũng được
đánh giá là một trong những vị tướng tài giỏi trên thế
giới.[4] Ông được nhiều tờ báo ca ngợi là anh hùng của
nhân dân Việt Nam.[5][6][7][8]
Một góc ngôi nhà nơi Võ Nguyên Giáp đã sinh ra và lớn lên

1

Thân thế

Gia đình cụ Nghiêm thuộc diện nghèo trong làng,
quanh năm phải vay nợ nặng lãi của các nhà giàu như
Võ Nguyên Giáp sinh ngày 25/08/1911[9] ở làng An nhà Khóa Uy, một Hoa kiều giàu có ở làng Tuy Lộc kề
Xá,[10] xã Lộc ủy, huyện Lệ ủy, tỉnh ảng Bình bên. Võ Nguyên Giáp đã có lần theo mẹ chèo thuyền

trong một gia đình nhà nho, con của ông Võ ang chở thóc đi trả nợ. Tuy còn nhỏ tuổi, nhưng những
Nghiêm (Võ Nguyên ân), một nhà nho đức độ[11] và câu chuyện đêm đêm mẹ kể cho cậu nghe về tướng
quân Tôn ất uyết phò vua Hàm Nghi hạ chiếu Cần
mẹ là bà Nguyễn ị Kiên.[12]
Vương, kêu gọi các sĩ phu và dân chúng đứng lên chống
Về họ ngoại, ông ngoại Võ Nguyên Giáp quê ở thôn Mỹ Pháp bảo vệ non sông, còn cha nói về phong trào đánh
Đức xã Sơn ủy[13] huyện Lệ ủy, đầu nguồn sông
Pháp qua bài vè “ất thủ kinh đô" đầy cảm động, đã
Cẩm Ly, một vùng sơn cước, dưới dãy Trường Sơn; từng gieo vào lòng cậu bé những ấn tượng không bao giờ
tham gia Phong trào Văn thân-Cần Vương,[14] làm đến
phai mờ, góp phần nuôi dưỡng ý chí cho sự nghiệp cách
chức Đề đốc coi đại đồn tiền vệ, sau bị quân Pháp bắt, mạng sau này.[16]
tra tấn dã man, nhưng một mực trung thành, không
Cha ông là một nhà Nho nên dạy dỗ con cái rất nghiêm
một lời khai báo.
cẩn trong sinh hoạt gia đình và học hành, giữ gìn nề nếp
Về họ nội, Võ Nguyên Giáp sinh trưởng trong một dòng gia phong của đạo Khổng. Ông khuyên dạy con: “Chữ
họ lớn, có tiếng tăm tại làng An Xá. Ông nội ông cũng Nho là chữ của ánh hiền, là nho sinh, các con không
từng tham gia phò tá vua Hàm Nghi trong Phong trào được nghịch ngợm, dẫm đạp lên sách vở chữ Nho”. Ông
Cần Vương. Cha ông, Võ ang Nghiêm, là một nho dạy đám học trò cùng hai con ông: Tạm thiện tự, Ngũ
sinh thi cử bất thành về nhà làm hương sư và thầy thuốc thiên tự và cả Ấu học tân thư. Năm tháng học chữ Nho
Đông y trong làng. Khi Chiến tranh Đông Dương bùng không nhiều nhưng những đạo lý học được trong các
nổ, cụ Võ ang Nghiêm bị người Pháp bắt, đưa về sách của ánh hiền Nho gia, đặc biệt là Ấu học tân
giam ở Huế và mất trong tù (Sau này, con cháu đã tìm thư, đã trở thành nền tảng cơ bản có ảnh hưởng sâu
thấy và bốc mộ ông đưa về an táng tại nghĩa trang liệt sắc trong cả cuộc đời ông. Trong thế giới quan Nho
sĩ huyện Lệ ủy.
giáo, cả ba yếu tố: cá nhân, gia đình và dân tộc đều hòa
Gia đình Võ Nguyên Giáp có 7 anh chị em, nhưng người quyện chặt chẽ với nhau. a sách Ấu học tân thư, cậu
1

2
Giáp được biết tới nhiều tấm gương quên mình để bảo
vệ Tổ quốc, hình thành trong cậu niềm tự hào về các
chiến công của cha ông trong quá khứ. Những giá trị
đạo đức, nề nếp gia phong của đạo Khổng thấm nhuần
trong con người cậu: lối sống giản dị và đức hiếu học,
sự kính trọng tổ tiên và ông bà cha mẹ, sự kính trên
nhường dưới, đạo hiếu của con cái với cha mẹ, nghĩa
vụ của con người với gia đình, xã hội và Trời Đất.[17]
Học xong lớp 3 cậu phải xuống thị xã Đồng Hới học
tiếp, Đồng Hới thuộc tỉnh lỵ ảng Bình, cách làng An
Xá của cậu trên 20 cây số, nằm bên bờ Nhật Lệ trong
xanh lung linh soi bóng Lũy thầy, với thành cổ bao
quanh từ thời Gia Long năm thứ 10 (1812) và được xây
lại bằng gạch năm Minh Mạng thứ năm (1824).
Những năm học ở thị xã Đồng Hới, cậu Giáp ở trọ nhà
người quen của cụ Nghiêm. Cậu được gia chủ quý mến
coi như con cháu trong nhà, không lấy tiền trọ, cậu
được học với nhà sư phạm có tiếng, thầy giáo Đào Duy
Anh. Hai năm học ở tiểu học Đồng Hới, hàng tháng cậu
luôn đứng đầu lớp. Tại kỳ thi tốt nghiệp bậc sơ học, cậu
đỗ đầu toàn tỉnh. Hồi đó, đạt được trình độ ấy là không
dễ, vì thực dân Pháp hạn chế mở trường học và muốn
duy trì nạn mù chữ để dễ cai trị.[18] Về làng cậu được
dân làng nể trọng, gia đình rất tự hào về cậu.[19]
Năm 1925, Võ Nguyên Giáp rời trường Tiểu học Đồng
Hới ở quê nhà ảng Bình để vào Huế ôn thi vào
trường ốc học Huế (ông đỗ thứ hai sau Nguyễn úc
Hào). Trong 2 năm học, ông luôn đứng đầu lớp trừ 1

tháng bị rớt xuống hạng nhì. Trong thời gian này, cậu
Giáp có vài lần đến thăm nhà yêu nước Phan Bội Châu
để nghe thuyết giảng về lý tưởng Cách mạng. Trên
tường nhà Cụ Châu có treo những nhà tư tưởng nổi bật
mà cụ tôn kính là Tôn Dật Tiên, Vladimir Ilyich Lenin
và Đức Phật ích Ca, điều đó khiến cậu càng say mê
theo đuổi chân lý của lịch sử.[20]
Năm 1927, ông bị đuổi học cùng với Nguyễn Chí Diểu,
Nguyễn Khoa Văn (tức Hải Triều), Phan Bôi sau khi tổ
chức một cuộc bãi khóa. Ông về quê và được Nguyễn
Chí Diểu giới thiệu tham gia Tân Việt Cách mạng Đảng,
một đảng theo chủ nghĩa dân tộc nhưng có màu sắc
cộng sản thành lập năm 1924 ở miền Trung Việt Nam.
Nguyễn Chí Diểu cũng giới thiệu Võ Nguyên Giáp vào
làm việc ở Huế, tại nhà xuất bản an hải tùng thư do
Đào Duy Anh sáng lập và ở báo Tiếng dân của Huỳnh
úc Kháng. Tại đây, Võ Nguyên Giáp bắt đầu học nghề
làm báo, chuẩn bị cho giai đoạn hoạt động báo chí trong
thời Mặt trận Bình dân Pháp.

3

THỜI THANH NIÊN

tổ chức bãi khóa để phản đối việc Diểu bị đuổi học.
Cuộc bãi khóa của học sinh Trường ốc học Huế lan
rộng ra khắp các trường ở Huế và phát triển thành cuộc
tổng bãi khóa. Võ Nguyên Giáp bị bắt rồi bị đuổi học,
phải trở về quê nhà. Bỗng nhiên một hôm Nguyễn Chí
Diểu lặn lội từ Huế về làng An Xá tìm gặp Võ Nguyên

Giáp. Diểu mang theo một tập tài liệu về “Liên đoàn
các dân tộc bị áp bức trên thế giới” và một số văn kiện
cuộc họp của Việt Nam anh niên Cách mạng Đồng
chí Hội ở ảng Châu, trong đó có 2 bài phát biểu của
lãnh tụ Nguyễn Ái ốc. Anh Giáp đọc rất xúc động:
“Bài luận văn của Nguyễn Ái ốc đã gây cho chúng tôi
một lòng căm phẫn sâu sắc như một luồng điện giật”. Đó
là sợi dây đầu tiên nối liền số mệnh của cậu Giáp với
Hồ Chí Minh và sự nghiệp Cách mạng Việt Nam.[21]
Mùa hè năm 1928, Võ Nguyên Giáp trở lại Huế, bước
vào đời của một chiến sĩ cách mạng. Tại Huế, Nguyễn
Chí Diểu giới thiệu anh Giáp đến làm việc ở an Hải
Tùng thư, một nhà xuất bản do Tổng bộ Tân Việt chủ
trương, trụ sở đặt ở phố Đông Sa. Sáng lập viên là Đào
Duy Anh. Tại đây Võ Nguyên Giáp có điều kiện tiếp
xúc với những học thuyết kinh tế, xã hội, dân tộc, cách
mạng. Đặc biệt là cuốn "Bản án chế độ thực dân Pháp"
và tờ báo “Người cùng khổ" (Le Paria) do Nguyễn Ái
ốc viết từ Pháp gửi về.
Đầu tháng 10 năm 1930, trong sự kiện Xô Viết Nghệ
Tĩnh, Võ Nguyên Giáp bị bắt và bị giam ở Nhà lao ừa
phủ (Huế), cùng với người yêu là Nguyễn ị ang
ái, em trai là Võ uần Nho và các giáo sư Đặng
ai Mai, Lê Viết Lượng… Sau này liệt sĩ Nguyễn ị
ang ái chính là người vợ đầu tiên của Đại tướng.
Đại tướng có một con với bà là Võ Hồng Anh. Chị ái
hẹn, khi con cứng cáp sẽ đi thoát ly hoạt động. Nhưng
cả hai không ngờ lần chia tay năm 1940 cũng là lần
vĩnh biệt, chị ái bị Pháp bắt giam và chết ngay trong
ngục tù. Bà qua đời khi còn rất trẻ, nhiều người biết

đến bà như một hình tượng người phụ nữ mẫu mực,
kiên trung, yêu nước.[22][23]
Cuối năm 1931, nhờ sự can thiệp của Hội Cứu tế Đỏ
của Pháp, Võ Nguyên Giáp được trả tự do nhưng lại bị
Công sứ Pháp tại Huế ngăn cấm không cho ở lại Huế.
Ông ra Hà Nội, học trường Albert Sarraut và đỗ. Ông
nhận bằng cử nhân luật năm 1937 (Licence en Droit).
Do bận rộn hoạt động cách mạng, vào năm 1938, ông
bỏ dở học chương trình năm thứ tư về Kinh tế Chính
trị và không lấy bằng Luật sư.[24]

Từ 1936 đến 1939, Võ Nguyên Giáp tham gia phong
trào Mặt trận Dân chủ Đông Dương, là sáng lập viên
của mặt trận và là Chủ tịch Ủy ban Báo chí Bắc Kỳ
trong phong trào Đông Dương đại hội. Ông tham gia
3 Thời thanh niên
thành lập và làm báo tiếng Pháp Notre voix (Tiếng nói
của chúng ta), Le Travail (Lao động), biên tập các báo
áng 4/1927 tại trường ốc học Huế lại diễn ra một Tin tức, Dân chúng.
cuộc bãi khóa rầm rộ với quy mô lớn. Nguyễn Chí Diểu
áng 5 năm 1939, Võ Nguyên Giáp nhận dạy môn
bị tên giám thị Pháp chú ý, coi là kẻ cầm đầu những
lịch sử tại Trường Tư thục ăng Long, Hà Nội do
cuộc đấu tranh bãi khóa ở trường, nên đuổi học. Võ
Hoàng Minh Giám làm giám đốc nhà trường.[25] Học
Nguyên Giáp liền bàn với Nguyễn Khoa Văn tiếp tục


4.2

Thành lập đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân

sinh của ông mô tả rằng: ông có thể vẽ lên bảng đen
sơ đồ từng trận đánh của Napoléon, ông sôi nổi kể về
Công xã Paris, về cái chết của những nhà Cách mạng
như Danton và Robespierre, "ông không chỉ là nhà sử
học đơn thuần, ông còn là một trạng sư say mê, luôn
bênh vực tính chính nghĩa của lịch sử".[26] Học trò của
Võ Nguyên Giáp là Bùi Diễm, sau này trở thành đại sứ
Việt Nam Cộng hòa tại Mỹ, nhớ về ông như một người
bị "quỷ thần ám ảnh về cách mạng và các trận chiến".
Người ta kể lại khi một giáo viên khác hỏi ông "Không
chơi kiểu Napoleon à ?", ông đã trả lời "Mình sẽ là một
Napoleon". Sau này, khi trả lời phỏng vấn, ông hay có
điệu bộ như hoàng đế Napoleon đang độc thoại trước
các nhà báo.[26]

4
4.1

Bắt đầu sự nghiệp quân sự
Kháng chiến chống Pháp, Nhật trong
Chiến tranh thế giới thứ hai

3

Võ Nguyên Giáp và các đồng chí có thêm niềm tin vào
tương lai.
Đời sống ở Việt Bắc rất cực khổ, ông kể: “Tìm được cái
ăn đã là chiến công. Chúng tôi phải chia nhau từng củ

sắn, từng bắp ngô". Nhiều người bối rối dao động, có
người e ngại: làm sao Cách mạng thành công khi không
có súng và lấy đâu ra súng? Những lúc ấy, ông không
bao giờ quên lời dạy của Hồ Chủ tịch: “Chúng ta sẽ dựa
vào sức mình là chính cùng với một ít viện trợ từ nước
ngoài. Mọi việc đều do nhân dân mà nên. Người trước
súng sau, có nhân dân là có tất cả.”.[28]
Ông tham gia xây dựng cơ sở cách mạng, mở lớp huấn
luyện quân sự cho Việt Minh ở Cao Bằng. Trong thời
gian này, Pháp tăng cường càn quét Việt Bắc, ai mang
tài liệu Việt Minh sẽ bị bắn ngay. Võ Nguyên Giáp nhớ
lại: trong thời gian này, ông thường mang theo một quả
lựu đạn để nếu bị bắt thì sẽ cho nổ để vừa chết nhanh
chóng vừa kéo theo được vài tên địch.[29]

4.2 Thành lập đội Việt Nam Tuyên truyền
Giải phóng quân
Ngày 22 tháng 12 năm 1944, theo hướng dẫn của Hồ
Chí Minh, ông thành lập đội Việt Nam Tuyên truyền
Giải phóng quân tại chiến khu Trần Hưng Đạo với 34
người, được trang bị 2 súng thập (một loại súng ngắn),
17 súng trường, 14 súng kíp và 1 súng máy. Đây là tổ
chức tiền thân của ân đội Nhân dân Việt Nam.

Ngày 25 tháng 12 năm 1944, Võ Nguyên Giáp đã chỉ
huy đội quân này lập chiến công đầu tiên là tập kích
Võ Nguyên Giáp (ngoài cùng bên trái) trong buổi lễ thành lập đội diệt gọn hai đồn Phai Khắt và Nà Ngần.
Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng Quân
Ngày 14 tháng 8 năm 1945, Võ Nguyên Giáp trở thành
uỷ viên Ban chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản

Ngày 3 tháng 5 năm 1940, Võ Nguyên Giáp với bí danh Đông Dương, sau đó là ủy viên ường vụ Trung ương,
là Dương Hoài Nam cùng Phạm Văn Đồng lên Lào Cai tham gia Ủy ban Khởi nghĩa toàn quốc.
rồi vượt biên sang Trung ốc để gặp Hồ Chí Minh.[27]
Chỉ sau một thời gian ngắn, Hồ Chí Minh đã thấy Võ
Nguyên Giáp là người triển vọng nên liên hệ với Đảng
cộng sản Trung ốc và cử anh đi học quân sự tại căn
cứ địa Diên An. Trên đường tới Diên An, anh được Hồ
Chí Minh gọi quay lại vì tình hình thế giới có nhiều
thay đổi lớn. Ở châu Âu, phát xít Đức đã xâm chiếm
Pháp. Hồ Chí Minh nhận định tình hình Đông Dương
sẽ chuyển biến nhanh, cần gấp rút trở về nước chuẩn
bị đón thời cơ.
Ông gia nhập Đảng Cộng sản Đông Dương trong năm
này và bắt đầu các hoạt động của mình trong Việt Nam
Độc lập Đồng minh Hội, một tổ chức chống phát-xít và
đấu tranh cho độc lập của Việt Nam. Năm 1941 đúng
dịp tết Nguyên đán Tân Tỵ, Võ Nguyên Giáp cùng Hồ
Chí Minh trở về Cao Bằng. Trong thời gian ở hang Pác
Bó, Hồ Chí Minh tiên đoán cách mạng sẽ thành công
vào năm 1945, một dự đoán chuẩn xác: “Trong 5 năm
nữa (tính từ 1941) cách mạng sẽ thành công, điều chúng
ta mong đợi sẽ tỏa sáng”. Niềm tin sắt đá đó đã giúp

4.3 Tham gia thành lập Việt Nam Dân chủ
Cộng hòa
Cách mạng áng Tám thành công, quốc gia Việt Nam
Dân chủ Cộng hòa thành lập, Võ Nguyên Giáp được cử
làm Bộ trưởng Bộ Nội vụ và Phó Bộ trưởng (ứ trưởng
thường trực) Bộ ốc phòng trong Chính phủ lâm thời
(từ ngày 28 tháng 8 đến hết năm 1945) và là Tổng chỉ

huy ân đội ốc gia và Dân quân tự vệ năm 1946.
Ngay sau khi thành lập, Võ Nguyên Giáp thay mặt Hồ
Chí Minh, Chủ tịch Chính phủ Cách mạng Lâm thời,
ban hành các sắc lệnh giải tán một số đảng phái,[30][31]
với lý do các đảng này “tư thông với ngoại quốc”, làm
“phương hại đến nền độc lập Việt Nam” (như Việt Nam
ốc xã, Đại Việt ốc dân đảng…) nhằm kịp thời
trừng trị “bọn phản cách mạng”, bảo vệ chính quyền
non trẻ, đồng thời “giáo dục ý thức về tinh thần cảnh
giác” cho nhân dân,[32] đồng thời Chủ tịch Hồ Chí Minh


4

4

BẮT ĐẦU SỰ NGHIỆP QUÂN SỰ

(ngày 19/9/1945). Trong hai cuộc họp này, Nguyễn Hải
ần đại diện Việt Cách và Nguyễn Tường Tam đại diện
Việt Nam ốc dân Đảng đề nghị Hồ Chí Minh đồng
ý hợp nhất Việt Minh với Việt Cách và Việt Nam ốc
dân Đảng. Đối với lời đề nghị này, trong nội bộ Việt
Minh có nhiều ý kiến khác nhau. Hoàng Minh Giám
nghĩ rằng việc hợp nhất Việt Minh với các đảng phái
ốc gia sẽ làm giảm bớt sự đối lập và tăng cường thế
lực cho Việt Minh, làm người Trung ốc yên lòng còn
Pháp phải lo ngại, quan trọng nhất là Chính phủ Việt
Nam Dân chủ Cộng hòa trong con mắt của Đồng Minh,
đặc biệt là Mỹ, là chính phủ thật sự dân chủ. Võ Nguyên

Giáp thì dứt khoát không đồng ý, theo ông, những đề
nghị đó không có giá trị và không thật thà, nó chẳng
khác gì thay thế chủ nghĩa thực dân Pháp bằng ách
thống trị của Trung ốc, nhân dân sẽ “chẳng bao giờ
chịu bán rẻ sự nghiệp chính nghĩa của họ để đổi lấy đô
la Trung ốc”.[39] Cuối cùng Việt Minh đã từ chối hợp
nhất với Việt Cách và Đại Việt ốc dân Đảng.[39]
Ngày 1 tháng 1 năm 1946, sau một hội nghị hòa giải
có Việt Nam ốc dân Đảng, Việt Nam Cách mạng
Đồng minh hội và Việt Minh tham gia do tướng Tiêu
Văn tổ chức, Chính phủ Liên hiệp Lâm thời được thành
Võ Nguyên Giáp và Hồ Chí Minh, chụp khoảng năm 1945
lập thay thế Chính phủ Cách mạng Lâm thời với sự
tham gia của một số đảng phái đối lập (Việt Cách, Việt
ốc…)
hoạt động ở Trung ốc với sự bảo trợ của
cho phép Ty Liêm phóng có thể bắt những hạng người
Trung
Hoa
ốc Dân Đảng.[40] Tuy nhiên chức trách
bị quy là nguy hiểm cho nền Dân chủ cộng hoà Việt
Nam.[33] Cùng với đó, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký sắc lệnh các Bộ cũng thay đổi. Bộ trưởng ốc phòng trở thành
giải tán các nghiệp đoàn[34] để kiểm soát nền kinh tế,[35] người lo về tài chính mà không được xem xét danh sách
thống nhất các tổ chức thanh niên (vào Đoàn anh nhân sự, quân số, súng đạn còn các Bộ trưởng khác của
niên Cứu quốc Việt Nam). Đồng thời Chính phủ cũng các đảng phái ốc gia chẳng có chức trách cụ thể gì,
giờ được tham dự bất cứ buổi họp nào của
ban hành sắc lệnh thành lập Hội đồng nhân dân và Ủy không bao
[41]
nội
các.

ban hành chính địa phương các cấp.
Ở miền Bắc, hơn 20 vạn quân Tưởng Giới ạch theo
sự phân công của phe Đồng Minh tiến vào miền Bắc
Việt Nam để giải giáp quân Nhật. eo Việt Minh, đội
quân này mang theo kế hoạch Diệt Cộng Cầm Hồ.[36]
Đội quân ốc dân Đảng Trung ốc “chạy trốn”
Đảng Cộng sản Trung ốc đã tiến hành các hoạt động
cướp bóc trên đường xuống phía Nam đến Hà Nội.[37]
Trong hồi ký Những năm tháng không thể nào quên Võ
Nguyên Giáp mô tả: quân đoàn 62 của Vũ Kim ành
(đi cùng là Việt Cách) tàn phá suốt dọc miền Đông Bắc
Bắc Kỳ; lực lượng của Vũ Hồng Khanh (Việt Nam ốc
dân Đảng) và của Nguyễn Tường Tam (Đại Việt) đi theo
quân đoàn 93 Vân Nam, cũng tiến hành những bài bản
cướp bóc tương tự, dọc theo hành lang Tây Bắc từ Lào
Cai đến Yên Bái, Phú ọ.[38] Võ Nguyên Giáp mô tả
lãnh đạo Việt ốc, Việt Cách như những người đã
bỏ xứ sở mà đi, tự cho mình là những người yêu nước
phụng sự cho Chủ nghĩa ốc gia nhưng thực tế chỉ
là “một nhóm phản động đang ra sức thu vén làm giàu
cho bản thân” nhờ vào sự giúp đỡ của Trung ốc, và
rằng Trung Hoa ốc dân Đảng đã tô vẽ cho nhiều “tên
phản bội người Việt”.

Ngày 6 tháng 1 năm 1946, Chính phủ Liên hiệp Lâm
thời do Chủ tịch Hồ Chí Minh đứng đầu đã tổ chức cuộc
Tổng tuyển cử trên toàn quốc, lần đầu tiên đã bầu ốc
hội và thông qua Hiến pháp. Nhiều đảng phái không có
quyền tham gia Tổng tuyển cử đã tìm cách phá hoại.[42]
Các đảng này cho là trúng cử chỉ là Việt Minh cộng sản,

chính quyền trong tay nên Việt Minh muốn ai trúng cũng
được.[43] eo Báo Đại đoàn kết, mặc dù bị nhiều đảng
phái tuyên truyền vận động dân chúng tẩy chay cuộc
bầu cử và ngăn cản việc tổ chức bầu cử ở một số nơi,
nhưng tại các địa phương, ở đâu cũng có người tự ứng
cử, các cuộc tiếp xúc tranh cử công khai, tự do diễn ra
ở khắp mọi nơi.[44] eo Việt Minh, cuộc bầu cử diễn ra
công bằng.[44] Tuy nhiên, lá phiếu không bí mật[45] và
theo quan sát của sử gia Trần Trọng Kim[46] thì có nơi
người dân bị cưỡng bách bầu cho Việt Minh.[47]
Sau khi kết quả bầu cử được công bố, sự thật hoàn toàn
không như các đảng phái tuyên truyền. Nhiều đại biểu
có uy tín của các giai cấp, tầng lớp, tôn giáo, dân tộc
đều trúng cử tại ốc hội khóa I hầu hết chưa là đảng
viên.[44] Võ Nguyên Giáp được bầu làm đại biểu quốc
hội khóa đầu tiên[48] và liên tiếp 6 kỳ sau.[49]

Trong hai ngày 18 và 19 tháng 9 năm 1945, Việt Minh Sau khi ốc hội được bầu, ngày 2 tháng 3 năm 1946,
họp bí mật với Việt Cách (ngày 18/9/1945) và Việt ốc


5
Chính phủ Liên hiệp Kháng chiến được thành lập để
thay thế Chính phủ Liên hiệp Lâm thời. Ở các địa
phương, các cấp chính quyền liên hiệp được thành lập
trong năm 1946. eo thỏa thuận với Việt Minh, phe
đối lập bao gồm một số tổ chức như Việt Nam Cách
mạng Đồng minh hội và Việt Nam ốc dân Đảng được
Trung Hoa Dân quốc ủng hộ, không tham gia Tổng
tuyển cử nhưng vẫn được nắm 70 ghế ốc hội cùng

nhiều vị trí trong chính quyền trung ương do chính
sách hòa hợp các đảng phái của Chính phủ. Trong hồi
ký Những năm tháng không thể nào quên, đại tướng Võ
Nguyên Giáp nhận định các đảng phái này lo sợ thất bại
trước sức ủng hộ lớn của cử tri với mặt trận Việt Minh
nên không tham gia bầu cử. ay vào đó, các đàng phái
này dùng sự ủng hộ của Trung Hoa Dân quốc để gây
sức ép nhằm giành ghế trong quốc hội mà không cần
qua bầu cử[50]
Cũng trong năm 1946, ông kết hôn với bà Đặng Bích
Hà (con gái giáo sư Đặng ai Mai).

4.4

Trấn áp các đảng phái đối lập

Trong thời gian hoạt động, Chính phủ Liên hiệp Kháng
chiến tiếp tục thực hiện các biện pháp, chính sách để
giữ vững nền độc lập của nước Việt Nam dân chủ non
trẻ. Về đối nội đã kêu gọi các đảng phái đoàn kết phụng
sự quốc gia, thực hiện các chính sách kinh tế, quốc
phòng, văn hóa, giáo dục…[51]

mong đợi. Ông Nguyễn Duy anh, một người theo chủ
nghĩa quốc gia buồn rầu nhớ lại: “Không có Trung Hoa
ủng hộ, những đảng phái theo chủ nghĩa quốc gia chẳng
thể đối phó được với những người Cộng sản” [54]
Sự có mặt của quân đội Tưởng Giới ạch cho tới lúc
đó đã đảm bảo sự tồn tại của Việt Nam ốc dân Đảng
và Việt Nam Cách mệnh Đồng minh Hội. Hai đảng này

không có một chương trình gắn kết với nhau để tranh
thủ dân chúng như Việt Minh. Những người lãnh đạo
Việt Nam ốc dân Đảng và Việt Nam Cách mệnh
Đồng minh Hội thì còn xa mới có được những phẩm
chất có thể so sánh với Hồ Chí Minh, Võ Nguyên Giáp
và những người có trách nhiệm khác của Việt Minh.
Khi quân đội Tưởng Giới ạch rút khỏi Việt Nam
ngày 15/6/1946, hiểu theo cách này hay cách khác, Võ
Nguyên Giáp quyết định Việt Minh phải hoàn toàn một
mình điều khiển bộ máy chính quyền. Võ Nguyên Giáp
hối hả hành động ngay với mục tiêu rải khắp: Việt Nam
Cách mệnh Đồng minh Hội được Trung Hoa ốc dân
Đảng ủng hộ, Việt Nam ốc dân Đảng (theo Cecil B.
Currey tổ chức này mượn danh cách mạng của Việt
Nam ốc dân Đảng năm 1930 do Nguyễn ái Học
sáng lập[55] còn theo David G. Marr thì đến cuối năm
1945 nhiều người dân vẫn không tin rằng Việt Nam
ốc dân Đảng đã phản bội lại sự nghiệp cách mạng
của Nguyễn ái Học năm 1930 như Đảng Cộng sản
Đông Dương đã ra sức tuyên truyền[52] ), nhóm quốc
gia thân Nhật Đại Việt, những người Trotskyist, những
người quốc gia chống Pháp, nhóm Công giáo mang tên
“chiến sĩ Công giáo”. Võ Nguyên Giáp đã từng bước tìm
cách loại bỏ dần các đảng phái này.

Ngày 19/6/1946, Báo Cứu ốc của Tổng bộ Việt Minh
đăng xã luận kịch liệt chỉ trích "bọn phản động phá hoại
Hiệp định sơ bộ Pháp Việt mùng 6 tháng 3". Ngay sau đó
Võ Nguyên Giáp bắt đầu chiến dịch truy quét các đảng
phái đối lập bằng lực lượng công an và quân đội do

Việt Minh kiểm soát với sự giúp đỡ của nhà cầm quyền
Pháp. Ông cũng sử dụng các binh lính, sĩ quan Nhật
Bản tình nguyện ở lại Việt Nam và một số vũ khí do
Pháp cung cấp (ở Hòn Gai quân Pháp cung cấp cho Việt
Minh những khẩu pháo để diệt một số vị trí do quân
Đại Việt chiếm giữ) trong chiến dịch này.[55] Chính phủ
Liên hiệp Kháng chiến được thành lập nhằm tạo khối
đại đoàn kết, hòa hợp dân tộc giữa các đảng phái, sau
Hồ Chí Minh giao cho Võ Nguyên Giáp và Trần ốc Vụ án phố Ôn Như Hầu đã mất đi ý nghĩa của nó.
Hoàn, sau này trở thành Bộ trưởng Công an, nhiệm vụ
vô hiệu hóa các cuộc biểu tình do Việt Nam ốc dân
Đảng và Việt Nam Cách mệnh Đồng minh Hội tổ chức
5 Chiến tranh Đông Dương lần 1
nhằm chấm dứt hoạt động tuyên truyền của các đảng
này trong dân chúng. Võ Nguyên Giáp kể lại: “Chúng
tôi phải trừng trị bọn phá hoại… Nhưng bằng mọi giá
phải tránh khiêu khích và đảm bảo không xảy ra xung
đột lớn”. Võ Nguyên Giáp dùng lực lượng tự vệ và các Ngày 19 tháng 12 năm 1946, Chiến tranh Đông Dương
hội viên Hội Cứu ốc phá các cuộc biểu tình này. Khi chính thức bùng nổ. Dưới sự lãnh đạo của Hồ Chí Minh
có lộn xộn, lính Trung ốc bắn chỉ thiên, xông vào và Đảng Cộng sản, ông bắt đầu chỉ đạo cuộc đấu tranh
giải tán đám biểu tình để vãn hồi trị an. Việt Nam ốc vũ trang kéo dài 9 năm chống lại sự trở lại của người
dân Đảng hoảng hốt khi người Trung Hoa không giúp Pháp (1945-1954) trên cương vị Tổng chỉ huy và Tổng
được gì nhiều trong việc chống lại Việt Minh như họ Chính ủy, từ năm 1949 đổi tên gọi là Tổng tư lệnh quân
Việt Nam ốc dân Đảng và Đại Việt ốc dân đảng
đã tổ chức các đội vũ trang như “ần lôi đoàn”, “iết
huyết đoàn”, “Hùm xám”… Các đội này đã tổ chức
nhiều vụ cướp có vũ trang, bắt cóc, tống tiền, tổ chức
ám sát những người theo Việt Minh và cả những người
trung lập như ông Ba Viên (Ba Viên bị ốc dân Đảng
nghi ngờ là gián điệp của Pháp, sau khi gặp Hồ Chí

Minh, Ba Viên quay về Hà Giang, bắt giữ và hành quyết
một số đảng viên Việt Nam ốc dân Đảng[52] ) rồi
tuyên truyền đổ lỗi cho Việt Minh đã không đảm bảo
được an ninh trật tự ở Hà nội và một số đô thị ở Bắc
Bộ.[53]


6

5

CHIẾN TRANH ĐÔNG DƯƠNG LẦN 1

đội kiêm Bí thư Tổng ân uỷ.

5.1

như: "Đại đội độc lập, tiểu đoàn tập trung”. Với chuyên
gia quân sự Trung ốc sang giúp huấn luyện quân
đội, ông chỉ đạo chiến sĩ học tập, tiếp thu, nghiên cứu
Đại tướng đầu tiên của Quân đội Nhân kỹ phương pháp của nước bạn, đồng thời nhắc nhở cán
dân Việt Nam
bộ, sĩ quan phải ghi nhớ việc tiết kiệm sinh mạng bộ đội
do Việt Nam là nước nhỏ không thể nuôi nhiều quân.

Năm 1954, Võ Nguyên Giáp được Hồ Chí Minh và Đảng
Lao động tin tưởng trao cho toàn quyền chỉ huy Chiến
dịch Điện Biên Phủ. Trước khi ra trận, Hồ Chí Minh đã
dặn dò: "Cho chú toàn quyền chỉ huy. Trận này chỉ được
thắng không được thua vì thua là hết vốn". Ông tự tin

lên kế hoạch và chỉ huy 4 trong 6 sư đoàn bộ binh khi
đó của ân đội Nhân dân Việt Nam là 308, 304, 312,
316 và Đại đoàn sơn pháo 351 tấn công Điện Biên Phủ,
đánh bại đội quân nhà nghề được trang bị hiện đại của
Liên hiệp Pháp. Chiến thắng này đã đặt dấu chấm hết
cho quyền lực của người Pháp tại Đông Dương sau 83
năm và đã đưa Võ Nguyên Giáp đi vào lịch sử thế giới
như là một danh nhân quân sự Việt Nam, một người
Võ Nguyên Giáp duyệt đội hình danh dự của quân đội Việt Nam hùng của ế giới thứ ba, nơi có những người dân bị
trong Cách mạng tháng Tám
nô dịch đã xem Võ Nguyên Giáp là thần tượng để hạ
quyết tâm lật đổ chế độ thực dân xây dựng nền độc lập
Không được đào tạo tại bất kỳ trường quân sự nào trước của riêng mình.
đó, không phải trải qua các cấp bậc quân hàm trong
quân đội, Võ Nguyên Giáp được phong quân hàm Đại
tướng vào ngày 28 tháng 5 năm 1948 theo sắc lệnh 5.2 Các chiến dịch
110/SL ký ngày 20 tháng 1 năm 1948, Ông trở thành
Đại tướng đầu tiên của ân đội Nhân dân Việt Nam
khi 37 tuổi.[56] Sau này, trả lời phóng viên nước ngoài về
tiêu chí phong tướng, Hồ Chí Minh đã nói: "Đánh thắng
đại tá phong đại tá, đánh thắng thiếu tướng phong thiếu
tướng, thắng trung tướng phong trung tướng, thắng đại
tướng phong đại tướng”.[57] Cùng đợt phong hàm có
Nguyễn Bình được phong Trung tướng; Nguyễn Sơn,
Lê iết Hùng, Chu Văn Tấn, Hoàng Sâm, Hoàng Văn
ái, Lê Hiến Mai, Văn Tiến Dũng, Trần Đại Nghĩa,
Trần Tử Bình được phong iếu tướng. áng 8 năm
1948, ông là ủy viên Hội đồng ốc phòng Tối cao vừa
mới được thành lập.
Từ tháng 8 năm 1945 Võ Nguyên Giáp là một trong 5 ủy

viên Ban ường vụ Trung ương Đảng Cộng sản Đông Tướng Giáp báo cáo kế hoạch tấn công Điện Biên Phủ
Dương và trở thành ủy viên Bộ Chính trị (thay thế Ban
ường vụ Trung ương) Đảng Lao động Việt Nam từ Các chiến dịch ông đã tham gia với tư cách là Tư lệnh
chiến dịch - Bí thư Đảng ủy trong kháng chiến chống
năm 1951.
Pháp cùng với iếu tướng Hoàng Văn ái làm tham
Như các danh tướng Việt Nam trong lịch sử, Võ Nguyên mưu trưởng chiến dịch:
Giáp chú trọng nghệ thuật lấy ít địch nhiều, lấy yếu chế
mạnh, lấy thô sơ thắng hiện đại. Tư tưởng quân sự nổi
1. Chiến dịch Việt Bắc (thu đông 1947)
tiếng của ông có tên gọi là Chiến tranh nhân dân kế
thừa quan điểm quân sự Hồ Chí Minh, tinh hoa nghệ
2. Chiến dịch Biên giới (tháng 9 - 10, năm 1950)
thuật đánh giặc của tổ tiên, tri thức quân sự thế giới,
3. Chiến dịch Trung Du (tháng 12 năm 1950)
lý luận quân sự Mác-Lênin và được đúc rút từ kinh
nghiệm cá nhân được liên tục cập nhật trong nhiều
4. Chiến dịch Đông Bắc (năm 1951)
cuộc chiến tranh mà nổi bật là chiến tranh chống Pháp
và chống Mỹ.
5. Chiến dịch Đồng Bằng (tháng 5 năm 1951)
Trong 9 năm trường kỳ đánh Pháp, Võ Nguyên Giáp đã
có những sáng kiến quan trọng để phát huy sức mạnh
quân sự và đã trở thành những kinh nghiệm quý báu

6. Chiến dịch Hòa Bình (tháng 12 năm 1951)
7. Chiến dịch Tây Bắc (tháng 9 năm 1952)


7

8. Chiến dịch ượng Lào (tháng 4 năm 1953)
9. Chiến dịch Điện Biên Phủ (tháng 3 - 5 năm 1954)

tiêu diệt Việt Nam Cộng hòa để giải phóng miền Nam,
thống nhất đất nước

Dù có thói quen viết hồi ký, Võ Nguyên Giáp vẫn chưa
xuất bản cuốn nào về giai đoạn 1954-1971. Đây là thời
ắng lợi của chiến dịch Điện Biên Phủ mang đậm việc kỳ Lê Duẩn từ vị trí lãnh đạo Trung ương Cục miền
tạo thế, tổ chức hậu cần, thay đổi chiến thuật. Sau chiến Nam tiến đến điều hành Bộ Chính trị. eo các sử
dịch này, Hiệp định Genève về Đông Dương được ký gia phương Tây, Lê Duẩn xem trọng tài năng của Võ
kết, đặt dấu chấm hết cho sự có mặt của người Pháp ở Nguyên Giáp, mặt khác, ông giữ ấn tượng xấu về việc
Việt Nam sau hơn 80 năm.
lãnh đạo Việt Minh đồng ý rút quân ra bắc theo Hiệp
định Geneve với Pháp, khiến những cán bộ chính trị
Việt Minh còn ở lại miền Nam bị Mỹ tàn sát nghiêm
6 Chiến tranh Đông Dương lần 2 trọng do không còn lực lượng vũ trang bảo vệ. eo
các sử gia phương Tây suy đoán, sự hợp tác giữa Lê
Duẩn và Võ Nguyên Giáp có thể chi thành 3 giai đoạn:
1. Từ năm 1954 đến năm 1964, thời gian Lê Duẩn mới
ra miền Bắc nắm quyền chính trị và Võ Nguyên
Giáp với tư cách người chỉ huy chiến dịch Điện
Biên Phủ, cả hai nhất trí hầu hết các điểm về
đường lối quân sự;
2. Từ năm 1965 đến năm 1971, Lê Duẩn cho rằng
đường lối đấu tranh chống Mỹ của Võ Nguyên
Giáp là chưa đủ kiên quyết và có những tranh cãi
giữa hai người
3. Từ năm 1972 đến năm 1975 (giai đoạn Mỹ rút
quân), Lê Duẩn trao toàn quyền chỉ huy quân sự

cho Võ Nguyên Giáp.

Hình vẽ Võ Nguyên Giáp trên bìa tạp chí Time, ngày 15 tháng 5
năm 1972

Từ năm 1954 đến năm 1976, Võ Nguyên Giáp tiếp tục
giữ cương vị Ủy viên Bộ Chính trị - Bí thư ân ủy
Trung ương, Tổng tư lệnh ân đội Nhân dân Việt
Nam, Bộ trưởng Bộ ốc phòng. Ông còn là Phó ủ
tướng Chính phủ, sau là Phó Chủ tịch Hội đồng Bộ
trưởng (từ năm 1955 đến năm 1991).

eo Pierre Asselin, thời gian cuộc chiến chống Mỹ tại
miền Nam Việt Nam nổ ra vào năm 1964, Võ Nguyên
Giáp trở thành "một khuôn mặt của các nỗ lực chiến
tranh chống Mỹ, một công cụ “tiếp thị" cho một nhóm
trong Đảng, những người thiếu danh tiếng, uy tín và
tính hấp dẫn trên trường quốc tế (so với Võ Nguyên
Giáp)". Cũng theo quan điểm của ông này, chiến lược
Tổng tấn công Mậu ân năm 1968 là do Lê Duẩn xây
dựng, ông Giáp chỉ góp ý chứ không đóng vai trò lớn
trong chủ trương này. Chính Lê Duẩn là người chỉ đạo
chính trong cuộc chiến tranh chống Mỹ, là kiến trúc
sư của chiến thắng của những người cộng sản vào năm
1975.[58]

Tuy nhiên khi nghiên cứu các tài liệu của Việt Nam,
Giáo sư Nguyễn ang Ngọc cho rằng Võ Nguyên Giáp
không hề có những tranh cãi với những thành viên Bộ
Chính trị khác trong giai đoạn cuộc chiến tranh chống

Mỹ. Ông cho rằng không hề có một sự phân chia ê-kíp
trong nội bộ Bộ Chính trị Việt Nam Dân chủ Cộng hòa
Từ tháng 3 năm 1960, Võ Nguyên Giáp làm việc dưới như các nhà sử học phương Tây vẫn suy đoán, mà theo
sự lãnh đạo của Bộ Chính trị và nhà lãnh đạo mới là đó Tướng Giáp được cho là thuộc phái “chủ hoà".[59]
Lê Duẩn, Bí thư ứ nhất Đảng Lao động Việt Nam,
một nhà cách mạng theo đường lối cứng rắn đã trải Đại tướng Võ Nguyên Giáp cũng viết trong hồi ký cho
qua những nhà tù khắc nghiệt nhất, tận mắt chứng biết quan hệ giữa ông và Lê Duẩn rất tốt, giữa hai người
kiến tình cảnh của những cán bộ Việt Minh ở miền không hề có bất đồng gì lớn:
nam sau Hiệp định Geneve trong Phong trào Tố cộng "Với tôi, những năm công tác trong
Diệt cộng do Ngô Đình Diệm phát động. Lê Duẩn chủ
trương dùng đấu tranh quân sự để đánh đuổi quân Mỹ,
Bộ Chính trị, Anh (tức Lê Duẩn)


8

6
đã thường xuyên trao đổi ý kiến,
thường là nhanh chóng đi đến nhất
trí trong những vấn đề lớn; khi có
ý kiến khác nhau thì tranh luận
thẳng thắn, những điều chưa nhất
trí thì chờ thực tiễn kiểm nghiệm.
Lúc mới ra Bắc, Anh thường tâm
sự với tôi những khó khăn trong
công việc… Từ sau Đại hội III và
Đại hội IV, tôi đã ba lần đề nghị
Anh (Lê Duẩn) là Tổng Bí thư kiêm
luôn Bí thư ân ủy Trung ương,
nhưng Anh nói với tôi: “Anh (tướng

Giáp) là Tổng chỉ huy lâu năm
nên tiếp tục làm Bí thư ân ủy
Trung ương, như vậy có lợi cho
lãnh đạo".[60]

6.1

Từ 1954 đến 1964

CHIẾN TRANH ĐÔNG DƯƠNG LẦN 2

chủ trương, biện pháp đấu tranh vẫn chưa thay đổi,
phong trào cách mạng tiếp tục bị đàn áp và tổn thất
nặng nề.
áng 1-1959, khi hy vọng thi hành Hiệp định Genève
không còn, Ban Chấp hành Trung ương Đảng họp Hội
nghị (mở rộng) lần thứ 15, Võ Nguyên Giáp giúp Bộ
Chính trị và những người cộng sản miền nam do Lê
Duẩn đứng đầu ban hành Nghị quyết 15 Bộ Chính trị,
khẳng định việc giải phóng miền nam bằng đấu tranh
vũ trang, cho phép những cán bộ kháng chiến còn lại
ở miền nam tổ chức hoạt động vũ trang.
Năm 1959, được Bộ Chính trị đồng ý, Võ Nguyên Giáp
đã quyết định thành lập Đoàn 559 mở đường mòn dọc
dãy Trường Sơn để tiếp ứng phong trào cách mạng
miền nam Việt Nam. Nhờ việc mở đường Trường Sơn,
phong trào cách mạng và hoạt động du kích miền Nam
phát triển rất mạnh. Sau 4 năm, Mặt trận Dân tộc Giải
phóng miền Nam Việt Nam đã thành lập được một số
đơn vị cấp trung đoàn.

Năm 1964, được Bộ Chính trị đồng ý, Võ Nguyên Giáp
đã bí mật cử Nguyễn Chí anh, Lê Trọng Tấn vào
chiến trường Đông Nam Bộ chỉ huy quân giải phóng
miền Nam đánh lớn tại Bàu Bàng, Dầu Tiếng, Đồng
Xoài… tạo chuyển biến chiến trường và thành lập các
Sư đoàn 1, 2, 3, 5, 7, 9 nổi tiếng. Trong đó, Sư đoàn 1
trấn thủ Tây Nguyên, Sư đoàn 2 trấn thủ ảng Nam,
ảng Ngãi, Sư đoàn 3 Sao Vàng trấn thủ Bình Định,
trung đoàn 10 trấn thủ Phú Yên, trung đoàn 20 trấn thủ
Khánh Hòa, Sư đoàn 5 trấn thủ khu vực Sài Gòn - Gia
Định, Sư đoàn 7 cơ động chiến đấu khắp ân khu 7
gồm Lâm Đồng, Ninh uận, Đồng Nai, Tây Ninh, Bình
uận, Bình Phước và Sư đoàn 9 di chuyển chiến đấu
khắp Tây Ninh và ân khu 9.

6.2 Từ 1965 đến 1972

Võ Nguyên Giáp năm 1954

Từ năm 1954 đến năm 1956, Võ Nguyên Giáp chủ
trương đấu tranh hòa bình, yêu cầu Việt Nam Cộng
hòa thực hiện Hiệp định Geneve vì một Việt Nam thống
nhất, không chia rẽ về tình cảm và chính trị. Tuy nhiên,
Ngô Đình Diệm đã thẳng thừng bác bỏ đề nghị này
bằng Phong trào tố cộng diệt cộng.

Võ Nguyên Giáp cùng một số lãnh đạo Liên Xô sang Việt Nam
năm 1966: Устинов Д.Ф., Шелепин А.Н....

Năm 1965, chia lửa với Nam Bộ, Hoàng Minh ảo,

người học trò của Võ Nguyên Giáp ở trường ăng
Long được cử vào Mặt trận Tây Nguyên làm Phó Tư
lệnh rồi Tư lệnh Mặt trận B3 thay Chu Huy Mân
Từ năm 1957 đến năm 1958, Đảng Lao động đã có chuyển sang chỉ huy Mặt trận duyên hải Nam Trung
những cuộc họp bàn về cách mạng Miền Nam nhưng Bộ đến khi chiến tranh kết thúc.


6.3

Từ 1972 đến 1975

Năm 1965, ân Mỹ bắt đầu thực hiện chiến lược chiến
tranh cục bộ. y mô quân viễn chinh Mỹ đã lên tới
hơn 500.000 ngàn vào cuối năm 1967, cùng với đó là
hàng ngàn máy bay, trực thăng và xe thiết giáp. Đối
phó với quân Mỹ, Võ Nguyên Giáp vấn kiên trì đường
lối chiến tranh nhân dân - “trường kỳ kháng chiến”
như Chiến tranh Đông Dương trước đó. Kết quả là hai
cuộc tiến công mùa khô 1965-1966 và 1966-1967 của
Mỹ đã thất bại, họ đã không thể tiêu diệt được quân
Giải phóng và bình định miền Nam Việt Nam trong 18
tháng như kế hoạch ban đầu, và quân Mỹ bắt đầu sa lầy
vào một cuộc chiến hao tổn, mệt mỏi và không có dấu
hiệu kết thúc. Ký giả James Fox nhận xét: tướng Giáp
đã thi hành một đường lối không quá khác biệt nhưng
vô cùng hiệu quả, và quân Mỹ đã rút ra được rất ít bài
học từ người Pháp trước đó[61]

9
chỉ đơn thuần là vấn đề an ninh chống gián điệp chứ

chẳng liên quan gì đến Lê Duẩn hay Võ Nguyên Giáp
như những suy đoán trước đây[69] .

Năm 1968, Bộ Chính trị và ân ủy Trung ương tại
Hà Nội phát động cuộc Tổng Tấn công và Nổi dậy Tết
Mậu ân. Bản thân Võ Nguyên Giáp cũng tham gia lập
kế hoạch chiến dịch, nhưng khi Hội nghị Bộ Chính trị
tháng 10 và tháng 12 năm 1967 quyết định mở chiến
dịch thì ông đang đi chữa bệnh ở Hungary. Ông về
nước vào đầu tháng 2 năm 1968, khi chiến dịch đã diễn
ra được vài ngày.[70] Hội nghị Trung ương lần thứ 14
tháng 1/1968 thông qua quyết định của Bộ Chính trị
quyết định Tổng tiến công.[71] Sau khi từ Đông Âu trở
về, Võ Nguyên Giáp quay lại giữ chức tổng tư lệnh tối
cao của Các Lực lượng Vũ trang và bộ trưởng Bộ ốc
phòng, nơi ông chỉ đạo đợt tấn công Tết thứ hai và thứ
Năm 1967 xảy ra vụ án chính trị "Vụ án Tổ chức chống ba cũng như Chiến dịch Đường 9 - Khe Sanh. Chiến
Ðảng, chống Nhà nước ta, đi theo chủ nghĩa xét lại hiện dịch Mậu ân làm suy yếu ý chí xâm lược của Mỹ,
đại và làm tình báo cho nước ngoài"[62] mang mã số thúc đẩy phong trào phản chiến ở Mỹ và trên khắp thế
X77[63] , còn có tên gọi là Vụ án Xét lại Chống Đảng, giới nhưng về quân sự có những tổn thất không đáng
do Trưởng Ban Tổ chức Trung ương Lê Đức ọ và Bộ có và có nhiều vấn đề cần rút kinh nghiệm.[72]
trưởng Công an Trần ốc Hoàn trực tiếp chỉ đạo việc Năm 1990, ông chia sẻ với nhà sử học Stanley Karnow
cách chức hoặc bắt giữ không xét xử khoảng 30 nhân về mục đích chiến lược của chiến dịch Mậu ân:
vật quan trọng của Đảng Lao động Việt Nam với lý do “Chúng tôi muốn chứng minh cho người Mỹ thấy rằng
làm gián điệp cho nước ngoài. Lý do của vụ án từng là chúng tôi không hề kiệt sức, chúng tôi có thể tấn công kho
đề tài suy đoán của nhiều học giả phương Tây. Nhiều vũ khí, thông tin liên lạc, các đơn vị tinh nhuệ và thậm
nhân vật bị bắt trong vụ án như nhà văn Vũ ư Hiên chí cả trụ sở, đầu não cuộc chiến của họ”.[73]
cho rằng Lê Duẩn và Lê Đức ọ muốn dùng “hiểm họa
xét lại” để giảm bớt uy thế của tướng Giáp. Judith Stowe Tướng Võ Nguyên Giáp tiếp tục giữ các cương vị lãnh
cũng cho rằng ông Võ Nguyên Giáp “là đối tượng chính đạo trong Bộ Chính trị và các lực lượng vũ trang cho

của chiến dịch bài trừ khuynh hướng xét lại”[64] Pierre tới khi chiến tranh kết thúc năm 1975, và ông đóng một
Asselin thì cho rằng “do quá mạo hiểm nếu công kích vai trò quan trọng trong việc lên kế hoạch và tiến hành
cá nhân ông Giáp, nên ông Lê Duẩn nhắm đến đội ngũ cuộc tấn công cuối cùng vào tháng 4 năm 1975.
ủng hộ vị tướng trong hàng ngũ cấp cao của Đảng và
chính phủ"[65] . Sophie inn Judge thì lại cho rằng Vụ
án Xét lại Chống Đảng thể hiện một cuộc đấu tranh tư 6.3 Từ 1972 đến 1975
tưởng, chứ không phải là tranh chấp cá nhân, rằng "Đó
là cuộc cạnh tranh giữa [một bên là nguyện vọng] thống Cuốn hồi ức mang tên "Tổng hành dinh trong Mùa
nhất dân tộc, phát triển khoa học kĩ thuật với bên kia là xuân đại thắng" do Võ Nguyên Giáp xuất bản lần đầu
khát vọng cách mạng của quần chúng và sức mạnh biến năm 2001 đã thuật lại những hoạt động của ông vào giai
đổi của cách mạng bạo lực. Nhóm thứ nhất cho rằng trí đoạn cuối cuộc kháng chiến chống Mỹ từ năm 1972 đến
thức có vai trò quan trọng trong xã hội cộng sản, trong năm 1975.
khi nhóm kia đặt giá trị cộng sản lên trên tri thức.” [66][67]
Tuy nhiên đến thập niên 1990, các tài liệu mật do nhà sử Năm 1972, sau đại thắng tại Chiến dịch Đường 9 Nam
học Ilya V. Gaiduk phát hiện tại kho lưu trữ của Liên Xô Lào, với binh lực liên tục được bổ sung, Võ Nguyên
cho thấy nguyên nhân của vụ án thực sự là do nguy cơ Giáp chủ trương khuếch trương chiến quả bằng một
gián điệp. Trong quãng thời gian này, các nhân viên Đại kế hoạch quân sự ở Tây Nguyên, nơi có khả năng triển
sứ quán Liên Xô tại Hà Nội (có khả năng là có cả những khai lực lượng lớn, đánh lớn, gây những khó khăn lớn
sĩ quan tình báo) quả thực đã liên lạc với một nhóm các hơn cho ân lực Việt Nam Cộng hòa. Kế hoạch này đã
nhân vật bất mãn của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa do bị ân ủy trung ương bác bỏ do Tổng cục tình báo 2
bị giáng chức từ nhiều năm trước đó. Nhóm bất mãn nhận được thông tin là Mỹ và ân lực Việt Nam Cộng
này đã yêu cầu Liên Xô can thiệp vào tình hình nội hòa đã sớm biết và đã đón lõng tại Tây Nguyên. Đồng
bộ của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa[68] eo Merle L. thời do ở gần nên mặt trận Trị-iên cũng dễ bổ sung
Pribbenow, miêu tả về nhóm này khá trùng khớp với đạn dược, quân số hơn, lại có 2 mục tiêu cực kỳ quan
các nhân vật bị bắt trong vụ án. Việc phát hiện những trọng là Huế và Đà Nẵng.
nhân vật trong nội bộ có liên hệ với tình báo Liên Xô là Một phương án mới được đưa ra. ân Giải phóng sẽ
quá đủ để chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa thực chia quân mở 3 chiến dịch tại Trị-iên, Tây Nguyên
hiện các cuộc bắt giữ nhanh chóng. Do vậy, vụ án này và Đông Nam Bộ. Sau 2 tháng, trước những thắng lợi

10

8

GIAI ĐOẠN LÀM PHÓ THỦ TƯỚNG PHỤ TRÁCH CÁC LĨNH VỰC DÂN SỰ

lớn trong Chiến dịch Trị iên và quân Giải phóng đã
áp sát Huế, các lực lượng bổ sung được tiếp tục đưa vào
đây, còn mặt trận Tây Nguyên thì buộc phải ngừng tiến
công do thiếu nhiên liệu, đạn dược dự trữ. Đại tướng
Võ Nguyên Giáp đề xuất vòng qua phía tây Huế, chia
lực lượng và hỏa lực đánh vào Vùng Chiến thuật I. Tuy
nhiên các đơn vị công binh mở đường do thiếu phương
tiện nên thực hiện quá chậm, không kịp phục vụ mục
tiêu chiến dịch (con đường này sau đó đã phát huy tác
dụng vào chiến dịch mùa xuân năm 1975)[74] 6 sư đoàn
tham gia chiến dịch Trị iên gồm 312, 308, 324, 325,
320, 341 đã hành quân đánh trực diện từ phía bắc xuống
Vùng Chiến thuật I, nơi có ân đoàn I và lực lượng
tổng trù bị của ân lực Việt Nam Cộng hòa gồm các
Lữ đoàn Biệt động quân, Sư đoàn Dù và Sư đoàn ủy
quân Lục chiến, được không quân và Hải quân Mỹ chi
viện tối đa.
Cuối năm 1972, Võ Nguyên Giáp đã bố trí lực lượng
đánh trả cuộc tập kích đường không của Không lực Mỹ
suốt 12 ngày đêm. ất bại trong chiến dịch này buộc
Mỹ phải chấp nhận ký Hiệp định Paris với những điều
khoản nhân nhượng mà chính họ trước đó đã từ chối.

Ủy ban Khoa học Nhà nước.[75] Năm 1978, ông thôi

chức Bí thư quân ủy Trung ương, Lê Duẩn trở thành Bí
thư và Văn Tiến Dũng làm Phó Bí thư ân ủy Trung
ương.
Đất nước mới vừa thống nhất ngày 30 tháng 4 năm
1975, đã bị quân Khmer Đỏ vượt biên giới Tây Nam
tiến vào Việt Nam và xung đột với Việt Nam trong
một thời gian dài, Khmer Đỏ được hậu thuẫn từ Trung
ốc và sau đó có ái Lan một phần gây xung đột
biên giới với Việt Nam từ năm 1975 mãi đến năm 1990
mới chấm dứt, đỉnh điểm là cuộc Chiến tranh biên giới
Việt-Trung, 1979. Tại thời điểm này ông giữ cương vị
Phó ủ tướng Chính phủ kiêm Bộ trưởng Bộ ốc
phòng. Sau khi cuộc chiến tranh ở biên giới phía Bắc
kết thúc, không có thay đổi lãnh thổ đáng kể giữa Việt
Nam và Trung ốc.

8 Giai đoạn làm Phó Thủ tướng
phụ trách các lĩnh vực dân sự

Ngày 7 tháng 2 năm 1980, ông thôi giữ chức Bộ trưởng
Bộ ốc phòng[76] nhưng vẫn tiếp tục giữ chức Ủy viên
Bộ Chính trị (đến năm 1982) và Phó ủ tướng phụ
trách Khoa học - Kỹ thuật. Người thay thế ông ở Bộ
ốc phòng là Đại tướng Văn Tiến Dũng - Tổng am
mưu trưởng ân đội Nhân dân Việt Nam. Văn Tiến
Dũng là một trong những lãnh đạo quân đội lâu năm
nhất cùng thời với Võ Nguyên Giáp, và cũng là chỉ huy
Năm 1975, Võ Nguyên Giáp đã tán thành đề xuất của
trực tiếp của Chiến dịch Mùa Xuân năm 1975.[77]
Trung tướng Hoàng Minh ảo chọn địa bàn Nam Tây

Nguyên làm hướng tấn công chiến lược, xin ý kiến Bộ Từ cuối thập niên 1970, Việt Nam đứng trước nguy cơ
Chính trị và cử Đại tướng Văn Tiến Dũng vào Nam chỉ bùng nổ dân số. Tư tưởng cho rằng phải sinh đẻ thật
đạo đánh đòn "điểm huyệt” vào hệ thống phòng ngự nhiều để bù đắp sự tổn thất về người trong chiến tranh
của Việt Nam Cộng hòa tại Buôn Mê uột. Chính ông vẫn tồn tại dù chiến tranh đã kết thúc, cùng với hàng
nhân đà thắng trận Buôn Ma uột, trực tiếp ra lệnh triệu nam thanh niên xuất ngũ trở về lập gia đình đã
Trung tướng Lê Trọng Tấn gấp rút giải phóng Đà Nẵng khiến dân số Việt Nam tăng nhanh. Đây là một vấn
trong 3 ngày. Chính ông đề xuất và ra quyết định mở đề nghiêm trọng với Việt Nam lúc bấy giờ. Lần đầu
Chiến dịch Hồ Chí Minh mà trong đó Văn Tiến Dũng tiên, các chỉ tiêu về dân số được đưa vào Nghị quyết
làm Tư lệnh, Lê Trọng Tấn, Lê Đức Anh, Trần Văn Trà Đại hội đại biểu toàn quốc của Đảng năm 1981. Nhận
làm Phó Tư lệnh, chỉ huy 5 cánh quân với sức mạnh thức rõ tầm quan trọng cùng với sự khó khăn, phức tạp
của 20 sư đoàn đồng loạt tiến vào giải phóng Sài Gòn. của công tác này, năm 1984, Hội đồng Bộ trưởng quyết
Mệnh lệnh nổi tiếng nhất của ông chỉ đạo Chiến dịch định thành lập Ủy ban quốc gia dân số và sinh đẻ có kế
Hồ Chí Minh là “ần tốc, thần tốc hơn nữa, táo bạo, táo hoạch với mục tiêu kiểm soát mức sinh tại Việt Nam.
bạo hơn nữa, tranh thủ từng phút, từng giờ, xốc tới mặt Võ Nguyên Giáp khi đó là Phó ủ tướng phụ trách
trận, giải phóng miền Nam, quyết chiến và toàn thắng”. Khoa học - Kỹ thuật được phân công kiêm nhiệm chức
chủ tịch ủy ban này (cùng với 3 Bộ trưởng các Bộ và Tổ
Võ Nguyên Giáp giải thích chiến lược đánh Mỹ của ông:
chức khác làm phó cho ông).[78][79]
.
Trong văn hóa Việt Nam khi đó, chuyện sinh đẻ bị coi
là chuyện tế nhị của riêng phụ nữ, việc đàn ông tham
gia phụ trách công tác này bị nhiều người Việt Nam khi
7 Chiến tranh Đông Dương lần 3 đó coi là “mất thể diện”. Cũng vì thế mà có những dư
luận khi đó đồn thổi rằng các lãnh đạo khác “ghen tị"
với tài năng và công lao của Võ Nguyên Giáp nên đã
chuyển ông sang làm phụ trách ủy ban sinh đẻ có kế
Trong một thời gian ngắn từ tháng 7 năm 1960 đến hoạch nhằm “hạ uy tín” ông. Lời đồn thổi đó dai dẳng
tháng 1 năm 1963, ông kiêm thêm chức vụ Chủ nhiệm tới hàng chục năm sau, có người còn làm bài vè để châm
Năm 1974, để nắm vững tình hình thực tế chiến trường
và có quyết sách đúng đắn, Đại tướng cùng Tư lệnh

trưởng Đoàn 559 Đồng Sĩ Nguyên và chính ủy Đặng
Tính đã vượt hàng trăm cây số đi thăm bộ đội Trường
Sơn trên đường mòn Hồ Chí Minh và kiểm tra sự chuẩn
bị cho cuộc Tổng tiến công và nổi dậy dự kiến vào mùa
Xuân 1975.


9.2

Đại thọ 103 tuổi và qua đời

11

biếm chuyện này. Nhưng thực ra những lời đồn thổi quốc gia và vấn đề môi trường.
này là không có căn cứ. Dư luận khi ấy chỉ chú ý đến
Tướng Giáp mà bỏ qua một loạt các thành viên quan
trọng khác như 01 Phó ủ tướng, 10 Bộ trưởng, lãnh 9.2 Đại thọ 103 tuổi và qua đời
đạo các ban ngành cũng tham gia ủy ban này. Ngoài
ra, không chỉ Đại tướng Võ Nguyên Giáp mà cả hai ủ
tướng khác của Việt Nam là Phạm Văn Đồng và Võ Văn
Kiệt cũng từng phụ trách công tác sinh đẻ kế hoạch
này (Phạm Văn Đồng phụ trách giai đoạn 1961-1975,
Võ Văn Kiệt phụ trách giai đoạn 1987-1991, ngay sau
Võ Nguyên Giáp). Việc có tới 2 thủ tướng trực tiếp phụ
trách cho thấy tầm quan trọng của công tác kế hoạch
hóa gia đình khi đó.
Ông Trần Văn ìn, người trợ lý thân cận của Đại tướng
Võ Nguyên Giáp suốt 21 năm, kể lại “Lúc sang Ủy ban
Dân số kế hoạch hóa gia đình, dư luận bàn ra tán vào
chuyện đó thế nào, Đại tướng biết cả. Ông nói với chúng

tôi trong sinh hoạt chi bộ: Đảng đã phân công, mình là
Đảng viên thì phải cố gắng hoàn thành tốt nhiệm vụ…”
Trong một lần nói chuyện, Đại tướng cũng đã từng cho
hay: “Tôi đã cống hiến một cách tự nguyện, đã thanh
thản trong mọi thử thách, thế là tôi sống vui, sống lâu…
Như vậy, tôi đã làm theo lời dạy và noi theo tấm gương
của Bác Hồ là “Dĩ công vi thượng”. Tôi nhận nhiệm vụ
và tôi hoàn thành nhiệm vụ. Ngay cả việc phụ trách công
tác sinh đẻ có kế hoạch cũng là nhiệm vụ" [80]
Nhà sử học Dương Trung ốc từng mạnh dạn hỏi Đại
tướng Võ Nguyên Giáp về những lời đồn thổi liên quan
việc ông từng phụ trách ủy ban sinh đẻ kế hoạch. Đáp
lại thắc mắc của ông, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã nở
nụ cười và nói rất đơn giản:
.

9
9.1

Nghỉ hưu đến khi qua đời
Nghỉ hưu

Dòng người vào viếng Đại tướng Võ Nguyên Giáp trong chiều
12 tháng 10 năm 2013 tại Hà Nội

Ngày 25 tháng 8 năm 2011, Đại tướng Võ Nguyên Giáp
đã mừng đại thọ tròn 100 tuổi.
Trong dịp ông bước sang tuổi 100 và tròn 70 năm tuổi
đảng, Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết đã phát biểu
“Một vị đại tướng mà đã vào sinh ra tử, chiến đấu ở

những chiến trường hết sức khó khăn, là thế hệ cận vệ
học trò xuất sắc của chủ tịch Hồ Chí Minh nay đã sống
trên 100 tuổi, đây là điều hết sức vui mừng…”
Đại tướng cũng thường xuyên được các chính khách
hàng đầu trên thế giới đến thăm hỏi tại tư dinh của Đại
tướng. Đại tướng được coi là một tượng đài sống và có
ảnh hưởng sâu rộng đến Việt Nam, tầm ảnh hưởng lớn
trong lòng mỗi người dân Việt Nam.

Năm 1991, ông thôi chức ủy viên Trung ương, Phó ủ
tướng, nghỉ hưu ở tuổi 80. eo tiểu sử tóm tắt khi ông
mất, ông đảm nhiệm Phó Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng
đến tháng 12/1986.[81]
ời gian cuối đời, ông vẫn quan tâm và đưa ra một
số lời bình luận trên mặt báo về tình hình đất nước
như có bài báo yêu cầu kiểm định và báo cáo Đại hội
Đảng Cộng sản X về Vụ PMU18,[82] hay cuộc gặp gỡ và
khuyến khích doanh nhân làm xuất khâu nông sản.[83]
Vào ngày 1 tháng 11 năm 2007 ông gửi thư trong đó
bày tỏ sự phản đối chủ trương xây dựng Nhà ốc hội
ở khu di tích 18 Hoàng Diệu.[84] Ông cũng có bài viết
thực trạng và kiến nghị 6 vấn đề “cơ bản và cấp bách”
nhằm triển khai có kết quả công cuộc đổi mới nền giáo
dục và đào tạo của Việt Nam hiện nay.[85] Vào đầu năm
2009, ông góp ý về Dự án khai thác bô xít ở Tây Nguyên,
ông đã viết 3 bức thư đề nghị thủ tướng Nguyễn Tấn
Dũng xem xét lại cẩn thận dự án này[86] vì lý do an ninh

Khu mộ Đại tướng Võ Nguyên Giáp tại Quảng Bình

Sau 100 tuổi, sức khỏe của ông yếu hơn trước. Ngày 22
tháng 5 năm 2011, Đài Truyền hình Việt Nam đã phát
sóng chương trình thời sự với hình ảnh ông đang thực


12

12

ĐÁNH GIÁ

hiện việc bỏ phiếu thực hiện quyền công dân của mình
• Chủ tịch danh dự Hội Khoa học Kỹ thuật Việt
trong cuộc bầu cử ốc hội và Hội đồng nhân dân các
Nam.[104]
cấp, xóa đi những đồn đoán về sức khỏe của ông trên
• Chủ tịch danh dự Hội Cựu giáo chức Việt Nam.[105]
những phương tiện thông tin không chính thống.[87]
Trong dịp Ngày ương binh Liệt sĩ 27 tháng 7 năm
2011, Truyền hình ân đội nhân dân phát sóng hình
ảnh ứ trưởng Bộ ốc phòng Lê Hữu Đức đến thăm 11 Các bí danh và bút danh
hỏi một số tướng lĩnh cao cấp đang nằm điều trị tại
Bệnh viện Trung ương ân đội 108, trong đó có Đại 11.1 Bí danh
tướng Võ Nguyên Giáp. a theo dõi trong hình ảnh
thì sức khỏe Đại tướng đã tốt lên nhiều.[88]
• “Võ Giáp": Tên ghi trên bằng cử nhân Luật năm
1935.[106][107]
Đại tướng Võ Nguyên Giáp qua đời vào hồi 18h09 phút
[89][90][91]
tại Viện quân y 108,

ngày 4 tháng 10 năm 2013,
• “Dương Hoài Nam": Bí danh hoạt động tại Trung
Hà Nội, nơi ông tới điều trị từ năm 2009,[91] hưởng thọ
ốc từ ngày 3 tháng 5 năm 1940.[27]
103 tuổi (tuổi âm) và là Đại tướng Việt Nam sống thọ
nhất trong lịch sử Việt Nam từ trước tới nay.
• “Văn": Do Chủ tịch Hồ Chí Minh đặt.[108] Trong
quân đội, ông thường được gọi thân mật là “Anh
Văn phòng Ban chấp hành Trung ương Đảng thông báo
Văn”. Bí danh “Văn” này được dùng phổ biến nhất,
tang lễ Đại tướng Võ Nguyên Giáp được tổ chức trọng
được ký dưới “Mệnh lệnh khởi nghĩa của Ủy ban
thể theo nghi thức ốc tang trong hai ngày 12 và 13
chỉ huy lâm thời khu Giải phóng” ngày 12 tháng 8
tháng 10 năm 2013. Ông được an táng tại quê hương
[92]
năm 1945 và Mệnh lệnh số 1371/TK ngày 7 tháng
ảng Bình, theo ý nguyện của ông và gia đình. Địa
4 năm 1975.
điểm an táng là khu vực Vũng Chùa - Đảo Yến thuộc
xã ảng Đông, ảng Trạch tỉnh ảng Bình, nằm
cách đèo Ngang khoảng 4 km.[93] Tại nơi ông an táng
được xây dựng thành một quần thể kiến trúc để phục
vụ người dân tới viếng.

10
10.1

Các giải thưởng và danh hiệu
Huân chương

• 1 Huân chương Sao Vàng (1992)[94]
• 2 Huân chương Hồ Chí Minh

[96][97]

• 6 Huân chương Chiến thắng hạng nhất.[97]

10.2

Huy chương

10.3

Huy hiệu

• Huy hiệu 70 năm tuổi Đảng,[98]

10.4

• “Chiến": Bí danh trên điện đài vô tuyến dùng trong
Chiến dịch Mùa Xuân 1975.[109]

11.2 Bút danh

[95]

• Huân chương ân công hạng nhất

• “Hưng": Bí danh ký trong bức thư ngày 30 tháng

1 năm 1954 của ông gửi Hồ Chí Minh, Trường
Chinh và Chính trị bộ để trình bày về chủ trương
tác chiến mới tại Điện Biên Phủ khi ông chuyển
từ chiến thuật "đánh nhanh, thắng nhanh” sang
"đánh chắc, thắng chắc”.[109]

Các danh hiệu khác

• Chủ tịch danh dự Hội Sử học Việt Nam trong 4 kỳ
đại hội, từ đại hội lần thứ II tháng 5 năm 1988 đến
đại hội V năm 2005.[99][100]

• “Vân Đình” và “Hải anh": Dùng khi viết bài
trên các tờ báo tiếng Việt “Hồn trẻ" và tiếng Pháp
“Notre Voix” (Tiếng nói của chúng ta), Le Travail
(Lao động) giai đoạn 1929-1930 và cuốn sách “Vấn
đề dân cày” (viết chung với Trường Chinh năm
1938)[109]
• “Hồng Nam": Dùng khi viết một số bài báo sau
Cách mạng tháng Tám.[109]
• “Chính Nghĩa": Bút danh tại một số bài bình luận
quan trọng mang ý nghĩa chỉ đạo toàn quân của Bộ
chỉ huy chiến dịch và Bộ Tổng tham mưu đọc trên
Đài tiếng nói Việt Nam thời kỳ 1946 - 1954.[109]

12 Đánh giá

• Chủ tịch danh dự Hội Cựu chiến binh Việt 12.1 Tại Việt Nam
Nam.[101]
Với hơn 50 năm tham gia hoạt động chính trị, trong

• Chủ tịch danh dự Hội Khuyến học Việt đó có 30 năm là Tổng tư lệnh ân đội, ông có uy tín
Nam.[102][103]
lớn trong Đảng Cộng sản Việt Nam và trong ân đội


12.2

Từ bên ngoài

Nhân dân Việt Nam. ông tin chính thống gần đây
cho biết: "Tất cả các ý kiến của anh Văn đều được Bộ
Chính trị tiếp thu và tán thành trong suốt thời kỳ chiến
tranh". ượng tướng Trần Văn Trà đã từng gọi Đại
tướng Võ Nguyễn Giáp là “tư lệnh của tư lệnh, chính
uỷ của chính uỷ". ượng tướng Giáo sư Hoàng Minh
ảo khi được hỏi về trình độ đánh trận của các tướng
lĩnh Việt Nam đã trả lời:

12.2

Từ bên ngoài

Ông Giáp đã xây dựng ân đội Nhân dân Việt Nam từ
34 người vào tháng 12 năm 1944 thành một đội quân với
hơn một triệu người năm 1975. Ông đã chỉ huy quân đội
tốt trong cả hai cuộc chiến tranh chống Pháp và chống
Mỹ. Tên tuổi ông gắn liền với chiến thắng Điện Biên
Phủ cùng với nỗi hổ thẹn của ân lực Hoa Kỳ tại Việt
Nam, với học thuyết "Chiến tranh nhân dân", với toàn
bộ cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc và thống nhất

đất nước Việt Nam. Nhà sử học Derek Frisby gọi ông
là kiến trúc sư của quân đội nhân dân Việt Nam, hoặc
thậm chí có thể là của nước Việt Nam tồn tại như ngày
nay.[111]
Ký giả nổi tiếng Oriana Fallaci, trong bài phỏng
vấn nhan đề “Mỹ sẽ thua, tướng Giáp khẳng định”
(Americans will lose, says General Giap), đăng trên báo
Washington Post, 6/4/1969, mô tả Võ Nguyên Giáp như
sau: "Đôi mắt của Giáp! Hẳn đây là đôi mắt thông minh
nhất mà tôi từng được thấy. Sắc sảo, linh lợi, tươi vui,
dữ dội – tất thảy mọi thứ. Một đôi mắt long lanh như hai
tia sáng, xuyên thấu người ta tựa như hai lưỡi kiếm, ánh
mắt đầy quyết đoán, uy nghi”. Fallaci cho rằng, dù ông
Giáp đã khóc khi có tin Hồ Chí Minh từ trần (khoảng
1943, khi Hồ Chí Minh bị ốc dân đảng Trung ốc
cầm tù), “nhưng không một điều gì trên thế giới có thể
buộc được cặp mắt ấy đẫm lệ một lần nữa”. Võ Nguyên
Giáp tin chắc rằng quân Mỹ sẽ phải rút dần khỏi Việt
Nam, rồi họ sẽ phải từ bỏ cuộc chiến tranh vì nó ngày
càng ngốn nhiều nguồn lực, đẩy Hoa Kỳ đến bờ vực
thẳm của lạm phát. áng 11/1972, khi được Henry
Kissinger cho phép phỏng vấn, Fallaci viết: “Câu hỏi
đầu tiên của Kissinger là về tướng Giáp, “như đã bảo
cô, tôi không bao giờ cho phỏng vấn riêng. Lý do tôi cho
phép cô phỏng vẫn là do tôi đã đọc bài phỏng vấn tướng
Giáp của cô. Rất hay. Ông Giáp là người thế nào nhỉ?" Bà
trả lời: "Ông Giáp là một kẻ sĩ theo phong cách Gô loa…
Giọng đều đều như đọc bài giảng… Tuy nhiên, những
điều ông Giáp nói (vào năm 1969) bây giờ đã trở thành
sự thật” [112]

Nhà sử học quân sự Cecil Currey, trong quyển tiểu sử
Victory at Any Cost (Chiến thắng bằng mọi giá), có nhận
xét về tính cách của ông. Tướng Giáp dành trọn tình
cảm của ông đến đất nước và toàn bộ sự hiến dâng đến
Đảng Cộng sản, khát vọng lớn nhất cuộc đời ông là
2 mục tiêu: giải phóng Việt Nam ra khỏi sự đô hộ của
nước ngoài và thống nhất đất nước, do đó ông đã "dành
trọn khát vọng và niềm kiêu hãnh vô bờ bến của mình

13
vào hai mục tiêu này”, và “bề ngoài lạnh buốt của ông
che đậy một tính khí rất nóng nên người Pháp đã miêu
tả ông là một núi lửa được tuyết che phủ".[24]
Ngay cả sau này khi chiến tranh đã kết thúc, nhiều
người phương Tây cho rằng ông là người vô cảm,
bất chấp tổn thất để đạt được mục tiêu.[113] Tướng
Mỹ William Westmoreland, đối phương của ông trong
chiến tranh Việt Nam, chỉ trích ông rằng "Bất cứ tướng
Mỹ nào chịu tổn thất nhiều như thế sẽ không giữ được
chức trong vòng ba tuần. Sự coi thường mạng người như
thế có lẽ sẽ tạo nên một đối thủ ghê gớm, nhưng không tạo
nên một thiên tài quân sự.".[113][114][115] Phản bác nhận
xét của Westmoreland về Võ Nguyên Giáp, nhà sử học
Stanley Karnow chỉ ra điểm khác biệt cơ bản giữa tướng
Giáp và các tướng Mỹ: ông không phải là một người Mỹ
đang đối đầu với một dân tộc xa lạ ở một xứ sở xa lạ. Bộ
đội của ông, và những thường dân hỗ trợ họ, chiến đấu
trên đất đai quê hương mình; họ tin tưởng rằng cuộc
kháng chiến trường kỳ cuối cùng sẽ quét sạch lòng kiên
nhẫn của quân thù và đưa họ đến mục đích cuối cùng là

thống nhất tổ quốc. Chiến lược này đã giúp ông Giáp
đánh bại người Pháp và nó sẽ lại phát huy hiệu quả
trong cuộc chiến chống lại người Mỹ.
Nhà sử học Derek Frisby chỉ ra: tướng Giáp thừa hiểu
một cuộc chiến kéo dài chắc chắn sẽ mang lại nhiều
tổn thất nhưng điều đó không có nghĩa là một phe
nào đó chắc chắn sẽ thắng hay thua; và chỉ cần quân
đội Việt Nam còn tồn tại để tiếp tục chiến đấu thì ý
niệm về Việt Nam sẽ tiếp tục sống trong tâm khảm
của những người ủng hộ nó. Đó là bản chất của một
cuộc chiến tranh cách mạng. Những lời chỉ trích của
Westmoreland dành cho tướng Giáp lại chính là chìa
khóa để hiểu tại sao viên tướng Mỹ đã không thể đánh
bại Võ Nguyên Giáp.[111] eo Frisby, Võ Nguyên Giáp
đã lợi dụng sự ỷ lại của người phương Tây vào ưu thế
vũ khí để đánh bại họ bằng những chiến thuật không ai
ngờ tới. Một ví dụ tiêu biểu là trận Điện Biên Phủ, khi
Võ Nguyên Giáp sử dụng những phương tiện thô sơ để
đưa đại bác và pháo phòng không đi xuyên qua những
vùng địa hình tưởng chừng không thể vượt qua được,
và điều này đã khiến quân Pháp “chết điếng người”.[111]
Đối với những chỉ trích từ phương Tây rằng ông là
người vô cảm, chính bản thân Võ Nguyên Giáp đã từng
trả lời một nhà báo Ý rằng: “Người phương Đông chúng
tôi khác người phương Tây các ông. Chúng tôi đặt sự
tồn vong của cộng đồng lên trên lợi ích cá nhân. Mỗi
phút có hàng trăm, hàng ngàn người chết trên trái đất
này. Sự sống hoặc cái chết của hàng trăm, hàng ngàn,
thậm chí hàng chục ngàn con người, đối với đồng bào
của chúng tôi, cũng là không đáng kể (đối với sự nghiệp

giành độc lập dân tộc)". Ông cho biết: người Việt Nam
sẽ sẵn sàng chịu bất kỳ hy sinh nào và chiến đấu tới
cùng để giải phóng đất nước của họ từ quân đội nước
ngoài, và ông cũng không ngoại lệ.[116][117][118] Trong
hồi ký của mình, Võ Nguyên Giáp chia sẻ: phải chỉ huy
một đội quân trang bị nghèo nàn chống lại những đội
quân trang bị tối tân, không thể nào giành chiến thắng


14
mà không cần phải hy sinh, ông không thể thay đổi
điều đó mà chỉ có thể tìm cách hạn chế tối đa mức độ
hy sinh. Ông đã ra quyết định ngừng Chiến dịch Điện
Biên Phủ thêm 2 tháng để thay đổi phương án tác chiến
do e ngại việc đánh nhanh thắng nhanh sẽ gây nhiều
tổn thất. Sau một đêm lo lắng mất ngủ, ông kết luận
“sẽ là tự sát nếu đưa bộ đội vào trận đánh mà không
chuẩn bị chống pháo binh, xe tăng và máy bay địch”, và
ông kiên quyết ra lệnh ngừng tấn công dù rằng khi đó
áp lực rất lớn và ông coi đó là “quyết định khó khăn
nhất trong cuộc đời”.[119] ượng tướng Trần Văn Trà
nói rằng tướng Giáp “là một tổng tư lệnh biết đau với
từng vết thương của mỗi người lính, biết tiếc từng giọt
máu của mỗi chiến binh” [120]

13

CÁC TÁC PHẨM CHÍNH

Nehru, Đại tướng Võ Nguyên Giáp, thiền sư ích Nhất

Hạnh,…[130]

Trong một cuốn sách được xuất bản tại Anh năm
2008 mang tựa đề Great Military Leaders and eir
Campaigns (Những nhà lãnh đạo quân sự lớn và những
chiến dịch của họ). Sách dày hơn 300 trang khổ lớn,
với hơn 500 tấm ảnh màu minh hoạ của Nhà xuất bản
ames & Hudson dành để giới thiệu 59 nhân vật danh
tiếng nhất trong lịch sử các cuộc chiến tranh của thế
giới trong 2.500 năm qua, thứ tự được xếp theo trình
tự thời gian từ cổ đến kim. Đại tướng Võ Nguyên Giáp
được lựa chọn là nhân vật thứ 59, tức là nhân vật nổi bật
nhất kể từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai cho tới hiện
nay (xếp thứ 58 là Đô đốc Nimitz của Hoa Kỳ, người chỉ
Giáo sư Fredrik Logevall nhận định, việc đánh bại 2 huy mặt trận ái Bình Dương trong ế chiến II), và
quân đội mạnh như Pháp và Mỹ không chỉ đơn giản Võ Nguyên Giáp cũng là người duy nhất trong 59 nhân
là chấp nhận đánh đổi bằng tổn thất lớn. Võ Nguyên vật vẫn còn sống khi cuốn sách được xuất bản.[131]
Giáp đã thành công trong việc tận dụng các lợi thế sẵn Danh tiếng của ông không chỉ bó hẹp ở Việt Nam mà
có như địa hình và sự ủng hộ của người dân để khắc chế các nước trên thế giới khi nhắc đến tên Võ Nguyên Giáp
ưu thế về hỏa lực và vũ khí của Pháp và Mỹ, ngoài ra đều bày tỏ sự ngưỡng mộ sâu sắc, các dân tộc châu Phi
ông và các đồng sự cũng tranh thủ được sự ủng hộ của và Mỹ La-tinh tin rằng chiến thắng Điện Biên Phủ do
những người dân Pháp, Mỹ phản đối chiến tranh.[121] ông chỉ huy là khởi nguồn cho nền độc lập ngày nay
Nếu không có đường lối quân sự đúng đắn này thì dù của họ. Khi ông mất, hàng chục chính phủ các nước đã
Việt Nam có hy sinh nhiều tới đâu cũng chỉ là vô ích gửi điện chia buồn. Tổng thống Uruguay, Jose Mujica
trước những kẻ thù mạnh như Pháp và Mỹ. Cecil B. gọi ông là “vị tướng huyền thoại”, người đã dành cả
Currey nhận xét: các tướng Pháp và Mỹ đều ỷ vào sự cuộc đời cho sự nghiệp đấu tranh chống áp bức và “gieo
áp đảo của xe tăng, máy bay, pháo binh với suy nghĩ niềm tin rằng yếu tố con người chính là chìa khóa của
là cứ chiếm thật nhiều vùng đất thì sẽ thắng, họ đã thắng lợi”.[132] Bộ Ngoại giao Venezuela ra thông cáo
không nắm được yếu tố căn bản của chiến tranh như khẳng định việc Đại tướng ra đi cũng là một tổn thất đối
Võ Nguyên Giáp. Ông có thể thua trong một số trận

với người dân quốc gia Nam Mỹ này.[125] Tổng thống
đánh, nhưng kết quả chung cuộc thì ông luôn thắng. Algérie - Abdelaziz Bouteflika - gọi ông là người anh
Tư tưởng quân sự của Võ Nguyên Giáp vừa đúc rút từ
hùng quân đội của nền độc lập Việt Nam, là nhà chiến
lịch sử của Việt Nam, vừa chấm phá bằng những màu lược vĩ đại đã khiến cho thực dân Pháp phải kinh hoàng
sắc từ Lê Lợi, Trần Hưng Đạo, của Tôn Tử, Napoleon,
ở Điện Biên Phủ, và tên tuổi ông “sẽ vẫn mãi khắc sâu
của omas Lawrence và nhiều người khác. Ông tạo trong ký ức của nhân dân Algeria.”.[133]
nên những nét sáng tạo của chính mình trên tấm vải là
Đảng và nhân dân của ông. Bức tranh hoàn toàn là của
riêng ông - một kiệt tác nghệ thuật.[122]
Các đánh giá khác:

13 Các tác phẩm chính

Nếu như tiêu chí chọn tướng của Hồ Chủ tịch là "Đánh Một số tác phẩm chính của Đại tướng như:[134][135]
thắng Đại tướng được phong Đại tướng” thì suốt cuộc
đời mình, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã lần lượt đọ
1. Tổng tập hồi ký"
sức và đánh thắng 10 đại tướng của Pháp và Mỹ (4
Pháp và 6 Mỹ), chưa kể đến nhiều viên đại tướng của
2. Vấn đề dân cày (đồng tác giả với Trường Chinh),
chính quyền Việt Nam Cộng hoà. Các tướng lĩnh Mỹ
1938;
khi nhắc đến ông vẫn thường gọi ông là "Đại tướng 5
sao”, William Westmoreland gọi ông là “Tướng huyền
3. Đội quân giải phóng, 1950
thoại” (Legendary Giap)… Trong bách khoa toàn thư
của Mỹ và của nhiều nước, tên và hình ảnh của ông
4. Chiến tranh giải phóng và quân đội nhân dân, ba

được ghi lại như là một trong những vĩ nhân quân sự
giai đoạn chiến lược, 1950
hiển hách nhất.
5. Từ nhân dân mà ra, 1964;
Kỷ niệm 60 năm ngày phát hành số đầu tiên, ời báo
châu Á (Time Asia) đã ra số đặc biệt giới thiệu các “Anh
6. Điện Biên Phủ, 1964;
hùng châu Á", gồm các nhân vật làm thay đổi cục diện
châu lục trong những thập kỷ gần đây. Những nhân
7. Mấy vấn đề đường lối quân sự của Đảng, 1970;
vật được giới thiệu gồm Mahatma Gandhi, Jawaharlal
8. Những năm tháng không thể nào quên, 1970


15
9. Vũ trang quần chúng cách mạng, xây dựng quân
đội nhân dân, 1972;
10. Những chặng đường lịch sử (gồm 2 tác phẩm đã
in trước đó là Từ nhân dân mà ra và Những năm
tháng không thể nào quên), 1977;
11. Chiến đấu trong vòng vây, 1995;
12. Chiến tranh giải phóng dân tộc và chiến tranh bảo
vệ Tổ quốc, 1979;
13. Đường tới Điện Biên Phủ;

15 Vinh danh
Ngày 08/11/2015, UBND tỉnh Trà Vinh long trọng tổ
chức lễ công bố nghị quyết của HĐND tỉnh Trà Vinh
về đặt tên ông cho tuyến đường hai chiều từ cửa ngõ
đi vào trung tâm nội ô ành phố Trà Vinh[137] Ngày

25/08/2014 nhân kỷ niệm 104 năm ngày sinh Đại tướng
Võ Nguyên Giáp,Tỉnh uỷ ái Nguyên quyết định
đổi tên ảng trường 20/08 thành ảng Trường Võ
Nguyên Giáp với diện tích 21ha.
Ngày 12 tháng 8 năm 2014, trường trung học phổ thông
chuyên ảng Bình đổi tên thành trường trung học
phổ thông chuyên Võ Nguyên Giáp.[138]

14. Điện Biên Phủ điểm hẹn lịch sử;
15. Tổng hành dinh trong mùa xuân đại thắng, 2000.
16. Tư tưởng Hồ Chí Minh và con đường cách mạng
Việt Nam, 2000
17. Unforgeable Days, Vo Nguyen Giap, Nhà xuất
bản ế giới, 2003;
18. Dien Bien Phu, Vo Nguyen Giap, Nhà xuất bản ế
giới, 2004;
19. Fighting under Siege, Vo Nguyen Giap, Nhà xuất
bản ế giới, 2004;

14

Gia đình riêng

Võ Nguyên Giáp kết hôn lần đầu với bà Nguyễn ị
ang ái (1915-1944) (em gái bà Nguyễn ị Minh
Khai (1910-1941)) năm 1934 và có với nhau một người
con gái là Võ Hồng Anh (1939[136] -2009), một tiến sĩ
khoa học ngành Toán-lý đã từng đoạt giải thưởng
Kovalevskaia năm 1988.
Sau khi bà ang ái hy sinh, năm 1946, ông tái hôn

với giáo sư Đặng Bích Hà (1927), con gái của giáo sư
Đặng ai Mai (1902-1984). Ông bà có bốn người con,
2 gái và 2 trai

16 Câu nói nổi tiếng
17 Chú thích
[1] Điếu văn truy điệu Đại tướng Võ Nguyên Giáp Nguyễn
Phú Trọng, báo ĐT CPVN cập nhật 08:16 SA, 13/10/2013
[2] ý Hiên (12 tháng 10 năm 2013). “Người cuối cùng của
thế hệ vàng”. Báo điện tử Tiền phong.
[3] “Truyền thông Pháp ca ngợi Đại tướng Võ Nguyên Giáp
- VnExpress”. VnExpress - Tin nhanh Việt Nam. Truy
cập 8 tháng 7 năm 2015.
[4] ế giới ca ngợi Đại tướng Võ Nguyên Giáp
[5] Nguyễn Nhàn (8 tháng 10 năm 2013). “Truyền thông
Pháp ca ngợi Đại tướng Võ Nguyên Giáp”. Báo điện tử
VnExpress.
[6] Hoàng Điệp - Lam Giang - TTXVN (11 tháng 10 năm
2013). “ốc tang anh hùng dân tộc Võ Nguyên Giáp”.
Báo Tuổi trẻ Online.
[7] Đại tá Nguyễn Huyên (12 tháng 10 năm 2013). “Đại
tướng Võ Nguyên Giáp - Anh hùng dân tộc, vị tướng
kiệt xuất của nhân loại”. Báo điện tử Hà Nội mới.
[8] “Vo Nguyen Giap: “Ma stratégie était celle de la paix"”.
L'Humanité (bằng tiếng Pháp). 4 tháng 10 năm 2013.
[9] Vụ Lưu trữ VPTW (23 tháng 12 năm 2009). “Đồng chí
Võ Nguyên Giáp”. Báo điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam.
Truy cập ngày 3 tháng 9 năm 2010.

1. Võ Hòa Bình (1951-), con gái.

[10] Tướng Giáp và ngôi nhà bên dòng Kiến Giang của Phan
Phương, đăng trên Dân Việt lúc 13:30 22/08/2011.

2. Võ Hạnh Phúc (10 tháng 8 năm 1952-), con gái, vợ
đầu tiên của Trương Gia Bình nay đã li hôn. Hiện
là Ủy viên Hội đồng quản trị Tập đoàn HIPT.

[11] Kennedy Hickman. “Vietnam War:Vo Nguyen Giap”.
militaryhistory. Truy cập 02 tháng 7 năm 2010. Kiểm
tra giá trị ngày tháng trong: |accessdate= (trợ giúp)

3. Võ Điện Biên (1954-), con trai. Hiện là Giám đốc
Công ty Cổ phần Đông Sơn.

[12] “Đại tướng Võ Nguyên Giáp thời trẻ”. 22/08/2011 17:36.
Truy cập ngày 25 tháng 2 năm 2012. Kiểm tra giá trị
ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)

4. Võ Hồng Nam (1956-), con trai. Hiện là Giám đốc
Công ty Cổ phần Máy tính Truyền thông Hồng
Nam.

[13] Trần Văn (6 tháng 10 năm 2013). “Day dứt lời dặn lần
cuối của Đại tướng”. VietNamNet. Truy cập ngày 10
tháng 7 năm 2013. quê mẹ ông Giáp ở xã Sơn ủy Kiểm
tra giá trị ngày tháng trong: |accessdate= (trợ giúp)


16

17

CHÚ THÍCH

[14] Trung tướng Phạm Hồng Cư viết về Đại tướng Võ
Nguyên Giáp thời trẻ Minh Châu Ghi theo lời kể của
Trung tướng Phạm Hồng Cư, báo ể thao & Văn hóa
cập nhật 05/10/2013 00:00

[36] Bác Hồ trước họa “diệt cộng, cầm Hồ", 18/12/2011, Báo
điện tử ân đội nhân dân

[15] Trần Mạnh ường (22 tháng 8 năm 2011). “Đại tướng
Võ Nguyên Giáp, những điều ít biết”. VnExpress.

[38] Những năm tháng không thể nào quên, Phần 4, Võ
Nguyên Giáp

[16] Võ Nguyên Giáp: Vị tướng giỏi ra đời vào mùa lũ Trần
Huyền ương - Vietnam+ (VietnamPlus) 02/08/2011 |
08:49:00

[39] Why Vietnam, Archimedes L.A Pai, Nhà xuất bản Đà
Nẵng, 2008, trang 544 - 545

[17] Chiến thắng bằng mọi giá. Nhà xuất bản ế giới 2013.
Trang 40
[18] Chiến thắng bằng mọi giá. Nhà xuất bản ế giới 2013.
Trang 41

[19] Võ Nguyên Giáp: uở học trò của vị Đại tướng Vietnam+ (VietnamPlus) - 04/08/2011
[20] Chiến thắng bằng mọi giá. Nhà xuất bản ế giới 2013.
Trang 45
[21] Chiến thắng bằng mọi giá. Nhà xuất bản ế giới 2013.
Trang 46
[22] “Đức Tùng và Tướng Giáp”. Hà Tĩnh Online. Truy cập
8 tháng 7 năm 2015.
[23] Nguyễn ị ang ái - Người cộng sản kiên trung
[24] Cecil B. Currey (2005). Victory at Any Cost: e Genius
of Viet Nam’s Gen. Vo Nguyen Giap. Potomac Books, Inc.
tr. 317.
[25] “An Officer and a Gentleman: General Vo Nguyen Giap
as Military Man and Poet”. 28/1/1999. Truy cập 29 tháng
5 năm 2008. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date=
(trợ giúp)
[26] Chiến thắng bằng mọi giá. Nhà xuất bản ế giới 2013.
Trang 70 - 71
[27] Pác Bó – Cao Bằng trong trái tim Đại tướng Võ Nguyên
Giáp, Hoàng ảng Uyên, ngày 7 tháng 10 năm 2013.
[28] Cecil B. Currey, Chiến thắng bằng mọi giá. Nhà xuất
bản ế giới, trang 104.
[29] Cecil B. Currey, Chiến thắng bằng mọi giá, Nhà xuất
bản ế giới, trang 118.
[30] SẮC LỆNH CỦA CHỦ TỊCH CHÍNH PHỦ LÂM THỜI
SỐ 8 NGÀY 5 THÁNG 9 NĂM 1945
[31] SẮC LỆNH CỦA CHỦ TỊCH CHÍNH PHỦ LÂM THỜI
SỐ 30 NGÀY 12 THÁNG 9 NĂM 1945
[32] Nhớ mãi về bác Bùi Lâm, Tạp chí Kiểm sát
[33] SẮC LỆNH CỦA CHỦ TỊCH CHÍNH PHỦ LÂM THỜI
SỐ 33A NGÀY 13 THÁNG 9 NĂM 1945

[34] SẮC LỆNH CỦA CHỦ TỊCH CHÍNH PHỦ LÂM THỜI
SỐ 36 NGÀY 22 THÁNG 9 NĂM 1945
[35] Bộ Giáo dục và Đào tạo, Phan Ngọc Liên (Tổng chủ
biên), Lịch sử 12 nâng cao, Nhà xuất bản Giáo dục, anh
Hóa, 2008. Trang 169.

[37] Vietnam’s History, Lonely Planet Travel

[40] Võ Nguyên Giáp, Những năm tháng không thể nào quên,
Nhà xuất bản Trẻ, 2009. Trang 33.
[41] Cecil B. Currey. Chiến thắng bằng mọi giá. trang 177,
Nhà xuất bản ế giới, 2013
[42] Võ Nguyên Giáp, Những năm tháng không thể nào quên,
Nhà xuất bản Trẻ, 2009. Trang 113.
[43] Mãi mãi ghi nhớ ốc hội khoá I (17/05/2011), ái
Duy, Báo Đại Đoàn Kết, số ra ngày 17/05/2011, trích
“Bọn phản động tưởng trúng cử chỉ là Việt Minh cộng
sản, chúng cho là chính quyền trong tay nên Việt Minh
muốn ai trúng cũng được.”
[44] Mãi mãi ghi nhớ ốc hội khoá I (17/05/2011), ái Duy,
Báo Đại Đoàn Kết, số ra ngày 17/05/2011
[45] Nohlen, D, Grotz, F & Hartmann, C (2001) Elections in
Asia: A data handbook, Volume II, p. 324 ISBN 0-19924959-8
[46] Cựu ủ tướng chính quyền được bảo quân đội Nhật
Bản bảo hộ.
[47] Một cơn gió bụi, Chương VI: Chính phủ Việt Nam và
tình thế trong nước
[48] Van kien oc hoi toan tap: Danh sách đại biểu ốc
hội khóa I, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa năm 1946
[49] ông tin chi tiết đại biểu quốc hội khóa VII Võ Nguyên

Giáp
[50] Võ Nguyên Giáp, Những năm tháng không thể nào quên,
Nhà xuất bản Trẻ, 2009. Trang 99.
[51] Đại tướng Võ Nguyên Giáp - Tổng tập Hồi ký, Những
năm tháng không thể nào quên, trang 315
[52] David G. Marr, Vietnam: State, War, and Revolution
(1945–1946), page 415, California: University of
California Press, 2013
[53] Phạm Văn yền (chủ biên). 60 năm Công an nhân dân
Việt Nam. Nhà xuất bản Công an nhân dân. 2006. trang
104.
[54] Cecil B. Currey. Chiến thắng bằng mọi giá. Nhà xuất
bản ế giới. Trang 177 −178
[55] Chiến thắng bằng mọi giá, trang 196-197, Cecil B.
Currey, Nhà xuất bản ế giới, 2013
[56] Sắc lệnh số 110/SL của Chủ tịch nước: Sắc lệnh ông Võ
Nguyên Giáp, Tổng chỉ huy quân đội quốc gia và dân
quân, nay thụ cấp Đại tướng kể từ ngày ký sắc lệnh Chủ
tịch Chính phủ ký 20/1/1948. Hình ảnh văn bản do gia
đình cung cấp 9/10/2013


17
[57] “Nhớ lễ phong tướng 60 năm trước” (ông cáo báo chí).
Đại tướng Võ Nguyên Giáp, báo ân đội nhân dân. 2
tháng 1 năm 2008. Truy cập 21/12/2011. Kiểm tra giá trị
ngày tháng trong: |accessdate= (trợ giúp)
[58] Tướng Giáp - người phản đối chiến tranh, Pierre
Asselin, Phó Giáo sư Lịch sử thuộc Đại học Hawaii
Pacific, Hoa Kỳ, BBC online, 15:54 GMT - thứ hai, 28

tháng 10 năm 2013
[59] “Kỷ niệm 60 năm Tướng Giáp nhận hàm”. BBC. 20
áng 4 2008 - Cập nhật 15h32 GMT. Truy cập
24/10/2013. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date=,
|accessdate= (trợ giúp)
[60] Trích từ sách “Lê Duẩn một nhà lãnh đạo lỗi lạc, một tư
duy sáng tạo lớn của cách mạng Việt Nam” do Nhà xuất
bản Chính trị quốc gia xuất bản 2002
[61] James Fox. e Sunday Times magazine. 7-1972
[62] Chương Tự bạch, hồi ký Đêm giữa ban ngày
[63] Trần Đĩnh. Đèn cù. Tr 337.
[64] “'Chúng tôi chỉ là những con dê tế thần'”. BBC
Vietnamese. Truy cập 21 tháng 2 năm 2015.
[65] Pierre Asselin là Phó Giáo sư Lịch sử tại Viện đại học
Hawaii ái bình dương, tác giả sách Một nền hòa bình
cay đắng: Washington, Hà Nội và việc ký kết Hiệp định
Paris (Chapel Hill: Nhà xuất bản Viện đại học North
Carolina, 2002. Tiểu luận “Lê Duẩn, the American War,
and the Creation of an Independent Vietnamese State”
[66] Cold War History, Vol. 5, No. 4, November 2005, ©
Taylor & Francis
[67] “Kỳ 3: Cuộc đấu tranh trong nội bộ”. BBC. Ngày 10
tháng 5 năm 2006.
[68] Ilya V. Gaiduk, e Soviet Union and the Vietnam War.
Chicago. Ivan R. Dee Publishers, 1996, 67-68.
[69] Merle L. Pribbenow II. Journal of Vietnamese Studies,
Volume 3, Number 2, Summer 2008. General Võ Nguyên
Giáp and the Mysterious Evolution of the Plan for the
1968 Tết Offensive

chỉ biết có tiến công và tiến công dưới mưa bom bão
đạn, đến khi kiệt sức thì buộc phải dừng lại rồi bị phản
kích…
[75] Đồng chí Võ Nguyên Giáp á trình phát triển: Bộ
Khoa học và Công nghệ
[76] Lệnh 28-LCT ngày 7 tháng 2 năm 1980 của Chủ tịch
nước Tôn Đức ắng.
[77] Victory at Any Cost: e Genius of Viet Nam’s Gen.
Vo Nguyen Giap, Cecil B. Currey, trang 231 ISBN
1612340105
[78] “yết định của Hội đồng Bộ trưởng số 58/HĐBT ngày
11 tháng 4 năm 1984 về việc thành lập Ủy ban quốc gia
dân số và sinh đẻ có kế hoạch”. Truy cập ngày 22 tháng
12 năm 2010.
[79] yết định của Hội đồng Bộ trưởng số 58/HĐBT ngày
11 tháng 4 năm 1984 về việc thành lập Uỷ ban ốc gia
dân số và sinh đẻ có kế hoạch
[80] Nguyễn úy ỳnh (28 tháng 8 năm 2011). “Hai mươi
năm làm cần vụ cho tướng Giáp”. Báo điện tử Tiền
phong.
[81] Tóm tắt tiểu sử đồng chí Đại tướng Võ Nguyên Giáp
TTXVN 05/10/2013 | 18:09:00
[82] Kiểm điểm vụ PMU18 và báo cáo Đại hội X báo Tuổi Trẻ
13/04/2006 03:16 (GMT + 7)
[83] Đại tướng, doanh nhân, và… chuyện mít Việt ra thế
giới Bình Nguyễn - Nghĩa Nam, báo Tiền Phong 09:42,
30/09/2007
[84] Tướng Giáp phản đối việc phá Hội trường Ba Đình BBC
05 áng 11 2007 - Cập nhật 12h55 GMT
[85] “Đại tướng Võ Nguyên Giáp viết bài về giáo dục”.

Vietnamnet. 10 tháng 9 năm 2007.
[86] Tướng Giáp đề nghị dừng dự án bauxite BBC 18 áng
1 2009 - Cập nhật 06h12 GMT
[87] Các đồng chí lãnh đạo, nguyên lãnh đạo Đảng, Nhà
nước đi bầu cử BĐT ĐCSVN 14:23 | 22/05/2011

[70] Bác Hồ với Tết Mậu ân 1968 Hà Vy sưu tầm, báo ân
đội nhân dân cạp nhật 11/02/2013

[88] Lãnh đạo Bộ ốc phòng thăm Đại tướng Võ Nguyên
Giáp và Bệnh viện Trung ương ân đội 108 Nguyễn
Tấn Tuân, QĐND, 25/07/2011

[71] Hội nghị lần thứ 14 Ban Chấp hành Trung ương Đảng
khóa III, áng 1 - 1968 báo ĐT ĐCS VN cập nhật 14:21
| 21/09/2006

[89] Vietnam’s General Vo Nguyen Giap dies BBC cập nhật
18:53 GMT 4/10/2013

[72] Chữ nhẫn của đại tướng Lê Đăng Doanh - ời báo Kinh
tế Sài gòn 10/10/2013

[90] International: Legendary Vietnam Gen. Vo Nguyen
Giap Dies at 102 MARGIE MASON & CHRIS
BRUMMITT Associated Press, HANOI, Vietnam
4/10/2013 (AP)

[73] Đình Ngân (tổng hợp theo New York Times) (5 tháng
10 năm 2013). “Đại tướng Võ Nguyên Giáp - người thức

thời”. Báo điện tử Vietnamnet.
[74] ượng tướng Giáo sư Hoàng Minh ảo sau này có lần
phàn nàn: nếu Chiến dịch Trị iên được thực hiện theo
kế hoạch của Đại tướng Võ Nguyên Giáp tức vòng qua
phía tây Huế, chia lực lượng và hỏa lực đánh vào Vùng
Chiến thuật I thì đỡ được biết bao thương vong. Đây thì

[91] Đại tướng Võ Nguyên Giáp qua đời Nguyễn Hưng - ý
Đoàn - Hoàng ùy, VnExpress 4/10/2013
[92] Đại tướng Võ Nguyên Giáp yên nghỉ tại quê nhà ảng
Bình Nguyễn Hưng, VnExpress 5/10/2013
[93] Đã thống nhất nơi an táng Đại tướng. Trần Văn, báo
Vietnamnet 07/10/2013


18

17

CHÚ THÍCH

[94] “Những chuyện chưa biết về các kỷ vật của tướng lĩnh [110] ượng tướng Hoàng Minh ảo: Vẫn nguyên vẹn
Việt Nam. Bài 8: Vị đại tướng đầu tiên và những kỷ vật
người lính thời binh lửa báo Diễn đàn Doanh nghiệp
vô giá” (ông cáo báo chí). Bá Kiên - Trần Dương, báo
Cập nhật lúc 05:24 - ứ năm, 06/09/2007 bản lưu
Tiền Phong. 00:00, 22/12/2004. Truy cập ngày 10 tháng
18/9/2008
11 năm 2013. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date=,
[111] Gabriel Domínguez Vo Nguyen Giap - 'A master of

|accessdate= (trợ giúp)
revolutionary war' Deutsche Welle, 07.10.2013
[95] “Giới thiệu về huân chương Hồ Chí Minh” (Aspx). Ban
thi đua - Khen thưởng Trung ương. 7 tháng 7 năm 2011. [112] Lê Đỗ Huy (20 tháng 11 năm 2013). “Tướng Giáp đã tiên
liệu mọi chuyện”. Báo điện tử Vietnamnet.
Truy cập ngày 10 tháng 11 năm 2013. Đại tướng Võ
Nguyễn Giáp là người đầu tiên được tặng thưởng Huân [113] Joseph R. Gregory (ngày 4 tháng 10 năm 2013). “Gen.
chương Hồ Chí Minh và cũng là người được tặng thưởng
Vo Nguyen Giap, Who Ousted U.S. From Vietnam, Is
lần hai (lần thứ nhất năm 1950 và lần thứ hai năm
Dead”. e New York Times. Truy cập ngày 5 tháng 10
1979). Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |accessdate=
năm 2013.
(trợ giúp)
[114] David Lamb (ngày 4 tháng 10 năm 2013). “Vo Nguyen
[96] Sắc lệnh phong hàm Đại tướng Võ Nguyên Giáp của
Giap dies at 102; Vietnamese general led North to
Chủ tịch Hồ Chí Minh RadioVN
victory”. Los Angeles Times. Truy cập ngày 5 tháng 10
năm 2013.
[97] Đại tướng Võ Nguyên Giáp – Nhà chỉ huy quân sự tài
ba Tạp chí i đua Khen thưởng.
[115] James Hookway (ngày 4 tháng 10 năm 2013).
“Vietnamese Military Mastermind Gen. Giap Dies”.
[98] TTXVN (ngày 28 tháng 10 năm 2010). “Trao tặng đại
e Wall Street Journal. Truy cập ngày 5 tháng 10
tướng Võ Nguyên Giáp huy hiệu 70 năm tuổi Đảng”.
năm 2013. Such a disregard for human life may make a
Báo Tuổi trẻ Online. Truy cập ngày 22 tháng 12 năm
formidable adversary, but it does not make a military

2010.
genius
[99] “Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam qua các kỳ Đại hội”. [116] Vo Nguyen Giap obituary: Vietnamese general Vo
Website Hội Khoa Học Lịch sử Việt Nam. 7 tháng 11 năm
Nguyen Giap dies - latimes.com
2010.
[117] e Fall of Dien Bien Phu | History Today
[100] Trọng ành (6 tháng 10 năm 2013). “Huyền thoại Võ
Nguyên Giáp qua góc nhìn sử học”. Đài phát thanh quốc [118] Legendary Vietnam Gen. Vo Nguyen Giap Dies |
TIME.com
tế Pháp tiếng Việt.
[119] Điện Biên Phủ - điểm hẹn lịch sử. Nhà xuất bản ân
[101] Hương Lê (12 tháng 10 năm 2013). “Đại tướng là Chủ
đội nhân dân. Chương 4: yết định khó khăn nhất
tịch danh dự muôn đời của chúng tôi”. ảng Bình
Online.
[120] James Hookway (ngày 5 tháng 10 năm 2013). “Võ
Nguyên Giáp - người làm chuyển dịch dòng chảy lịch
[102] P.T (12 tháng 10 năm 2013). “Lãnh đạo TƯ Hội Khuyến
sử”. TUỔI TRẺ ONLINE. Truy cập ngày 5 tháng 10 năm
học viếng Đại tướng Võ Nguyên Giáp”. Dân trí.
2013.
[103] “Giới thiệu hội khuyến học Việt Nam”. Trung ương hội [121] Bài phỏng vấn giáo sư Fredrik Logevall của đài CNN về
khuyến học Việt Nam.
Đại tướng Võ Nguyên Giáp
[104] Nhớ kỷ niệm được gặp Đại tướng Võ Nguyên Giáp Anh [122] Cecil B. Currey, Chiến thắng bằng mọi giá, Nhà xuất
Phong, ừa iên Huế Online cập nhật 14/10/2013
bản ế giới, trang 236
11:01
[123] Trần Chiến ắng (23 tháng 12 năm 2007). “Võ Nguyên

Giáp”. Báo Tuổi trẻ Cuối tuần. Bản gốc lưu trữ ngày 27
[105] THU HÀ (ghi) (7 tháng 10 năm 2013). “Đại tướng Võ
tháng
5 năm 2012. Truy cập ngày 22 tháng 12 năm 2010.
Nguyên Giáp, người “truyền lửa” cho sự nghiệp giáo
dục”. ân đội nhân dân Online.
[124] Nguyên bản "He doesn't so much stand out from other
generals in history as he stands tall among them." dịch
[106] Những dấu mốc cuộc đời Đại tướng Võ Nguyên Giáp,
“stands tall among them” là "đứng cao hơn hẳn họ".
Tuổi Trẻ, ngày 13 tháng 10 năm 2013.
[107] Võ Nguyên Giáp - Tư lệnh của các tư lệnh!, Tiền Phong,
ngày 05 tháng 10 năm 2013.

[125] Đại tướng Võ Nguyên Giáp trong mắt các học giả quốc
tế Song Long, VnExpress 5/10/2013

[126] Võ Nguyên Giáp - người làm chuyển dịch dòng chảy
[108] Cecil B. Currey & Cecil R. Currey (1997), Victory at Any
lịch sử - Chính trị - Xã hội - Tuổi Trẻ Online
Cost: e Genius of Viet Nam’s Gen. Vo Nguyen Giap,
ISBN 1-57488-194-9, Page 55.
[127] Chiến thắng bằng mọi giá. Cecil B Currey, Nhà xuất bản
ế giới, năm 2013. Chương 23: Đánh giá
[109] Tiên Long (9 tháng 10 năm 2013). “Những cái tên trong
cuộc đời Tướng Giáp”. Báo điện tử VnExpress.
[128] />

19
[129] Chiến thắng bằng mọi giá, trang 156, Cecil B. Currey,

Nhà xuất bản ế giới, 2013

18 Liên kết ngoài

[130] 60 Years of Asian Heroes: General Vo Nguyen Giap

(tiếng Việt)

[131] Dương Trung ốc (21.8.2010, 11:39 (GMT + 7)). “Về vị
Đại tướng tròn 100 tuổi”. Lao động (báo). Truy cập ngày
21 tháng 6 năm 2011. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong:
|date= (trợ giúp)
[132] “'Tướng Giáp từ trần là tổn thất với Venezuela'”.
VnExpress.net. Truy cập ngày 8 tháng 10 năm 2013.
[133] “‘Tướng Giáp là một nhà chiến lược quân sự vĩ đại’”.
baophuyen.com.vn. Truy cập ngày 8 tháng 10 năm 2013.
[134] Sách hay về Tướng Giáp - VietNamNet
[135] Tổng tập hồi ký của Đại tướng Võ Nguyên Giáp ân đội nhân dân Đặng Việt ủy QĐND - ứ sáu,
03/12/2010
[136] eo thông tin trong bài Ngôi nhà hạnh phúc Võ
Nguyên Giáp - ang ái của tướng Phạm Hồng Cư
đăng trên Vietnamnet, hồi 04:51 ngày 09/10/2013
[137] “Trà Vinh có tên đường Võ Nguyên Giáp, Võ Văn Kiệt,
Nguyễn iện ành”.
[138] Lệ Giang (ngày 12 tháng 8 năm 2014). “Trường Chuyên
ảng Bình mang tên Đại tướng Võ Nguyên Giáp”. Giáo
dục Việt Nam (Hiệp hội các Trường đại học, cao đẳng
Việt Nam). Truy cập ngày 3 tháng 7 năm 2015.
[139] “ủ tướng Nguyễn Tấn Dũng chúc thọ Đại tướng Võ
Nguyên Giáp”. Báo Dân trí. Ngày 7 tháng 5 năm 2009.

Truy cập ngày 22 tháng 12 năm 2010.
[140] Gặp lại người mã hoá bức điện mật lịch sử
[141] Người mã hoá bức điện mật của Đại tướng Võ Nguyên
Giáp
[142] Chiến thắng bằng mọi giá. Nhà xuất bản ế giới. trang
414
[143] “Cuộc đối thoại lịch sử: Tướng Giáp và Nguyên Bộ
trưởng QP Mỹ”. Báo Điện tử Giáo dục Việt Nam.
27/08/11 11:22. Truy cập 24/3/2015. Kiểm tra giá trị ngày
tháng trong: |date=, |accessdate= (trợ giúp)
[144] “Những bức ảnh chấn động một thời về chiến tranh
VN: Trả lời phỏng vấn của nhà báo Wilfred Graham
Burche năm 1966” (ông cáo báo chí). báo Đất Việt.
15:17, 19/09/2011. Bản gốc lưu trữ 19/11/2012. Truy
cập 24/10/2013. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong:
|archivedate=, |date=, |accessdate= (trợ giúp)

• Võ Nguyên Giáp tại Từ điển bách khoa Việt Nam
• Những hồi ức về Đại tướng Võ Nguyên Giáp trên
Từ điển bách khoa Việt Nam, xuất bản 21/6/2012
• Bài tham luận của Đại tướng Võ Nguyên Giáp cho
Hội thảo khoa học: Đại thắng mùa Xuân 1975 –
Bản lĩnh và trí tuệ Việt Nam do Bộ ốc phòng,
ành ủy ành phố Hồ Chí Minh, Ban Tư tưởng
– Văn hóa Trung ương tổ chức ngày 14 và 154-2005: Cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước,
thắng lợi vĩ đại, bài học lịch sử
• Lời kêu gọi của Đại tướng Võ Nguyên Giáp chống
bành trướng Bắc Kinh năm 1979: Nhân dân Việt
Nam nhất định thắng lợi, giặc Trung ốc xâm
lược nhất định thất bại

• Chuyên đề “Kỷ niệm 100 năm ngày sinh Đại tướng
Võ Nguyên Giáp” 25/8/1911-25/8/2011 Trung tâm
Lưu trữ ốc gia III và Trung tâm Lưu trữ quốc gia
III trưng bày chuyên đề: Kỷ niệm 100 năm ngày
sinh Đại tướng Võ Nguyên Giáp
• Võ Nguyên Giáp, cựu sinh viên Trường Luật - Đại
học Đông Dương Đại học ốc gia Hà Nội
• Những chuyện chưa biết về các kỷ vật của tướng
lĩnh Việt Nam. Bài 8: Vị đại tướng đầu tiên và
những kỷ vật vô giá Bá Kiên - Trần Dương trên
báo Tiền phong online 00:00 ngày 22 tháng 12 năm
2004
• Tạp chí Times Asia ca ngợi Đại tướng Võ Nguyên
Giáp trên ông tấn xã Việt Nam (14/11/2006) 9:39
AM.
• Đại tướng Võ Nguyên Giáp 70 năm tuổi Đảng Đức
Dũng 6:58 PM, 27/10/2010, báo điện tử chính phủ
Việt Nam
• Nỗi băn khoăn của Tướng Giáp Phỏng vấn iếu
tướng Nguyễn Trọng Vĩnh về Đại tướng Võ
Nguyên Giáp ngày 5/10/2013
• ời gian ‘chịu đựng’ của Tướng Giáp BBC

[145] Phim tài liệu: Indochina People’s War in Colour. History
Channel, tập 2

• Tướng Giáp: 'Người trung thành với Đảng' Tiến sĩ
Edwin Moise từ Đại học Clemson, Mỹ

[146] Jame Fox. e Sunday Times Magazine, 7-1972

• Tướng Giáp - Trước và sau khi mất anh ang,
phóng viên RFA 2013-10-11

[147] />nhung-cau-noi-bat-hu-cua-dai-tuong-vo-nguyen-giap-n20160823170409462.
• Võ Nguyên Giáp tại Encyclopædia Britannica
htm
[148] />david-and-goliath-in-vietnam.html?_r=0

(tiếng Anh)

• Nguyen Giap Vo tại Internet Movie Database


20
• Bài viết Milestones: Commemorating Dien Bien
Phu của Austin Ramzy trên trang Time Asia,
10/5/2004.
• General Vo Nguyen Giap Kay Johnson, Time
13/11/2006 bản lưu 6/12/2006
• Interview with Vo Nguyen Giap, Viet Minh
Commander | Phỏng vấn với Võ Nguyên Giáp –
PBS.org
• Currey Cecil B, Senior General Vo Nguyen Giap
Remembers, Cecil B Currey, Journal of ird
World Studies, Fall 2003
• Tổng hợp sách báo viết về Đại tướng Võ Nguyên
Giáp

18 LIÊN KẾT NGOÀI

21

19
19.1

Nguồn, người đóng góp, và giấy phép cho văn bản và hình ảnh
Văn bản

• Võ Nguyên Giáp Nguồn: Người đóng góp:
Mxn, DHN, VnPenguin, Mekong Bluesman, Nguyễn anh ang, Trung, Avia, Linhbach, Sz-iwbot, ái Nhi, YurikBot, Zwobot, Tô
Linh Giang, Lưu Ly, Tqbao, Duongdt, Vinhtantran, Apple, VietLong, Newone, Annonymous, DHN-bot, Dung005, Lê y, Docteur
Rieux, Ctmt, Trungda, Phanvlong, Nad 9x, ijs!bot, Neweco~viwiki, Bình Giang, Vutienducvietnam, Xuxi, CommonsDelinker,
Phan Trong Nghia, Nalzogul, Doãn Hiệu, Rungbachduong, Sparrow, VolkovBot, TXiKiBoT, Nguyentiennt, Randall uob, ocviet1,
Do nhung, Handyhuy, Bhanh8, Duyệt-phố, Saruman, Bd, Tran oc123, Conbo, Kenshin top, TVT-bot, Loveless, North2arch,
Dpwiki, Wind&Cloud, Dangvanhong, Diễn đàn Hòa bình, Adia, angluanpRo, Sholokhov, Alexbot, Hai pt, FOM, ayhunghcm,
ienquangminh, Ti2008, Anhbalung, Phoenixheart, Tourguideha, Tran tuan nghia, Y Kpia Mlo, Xvn, Vuhoangsonhn, Magicknight94,
Luckas-bot, Pq, Eternal Dragon, Future ahead, Grenouille vert, Alo24h, Chế Hồng Tiến, Nguyentrongphu, Mặt trời đỏ, Adj,
Pvloc90, ArthurBot, angluanpro, eduong, Rubinbot, Sangvo, Xqbot, Tranletuhan, Tuantintuc17, Doanmanhtung.sc, Minh TâmT41-BCA, Volga, Phuongcacanh, Nkduong, D'ohBot, Le Van Phong, Anhtuan24h, Tích Lan nhân, Prenn, Banhtrung1, Hungda,
Abcvn123, Vietnamngaymai, Earthandmoon, Phương Huy, Dinhtuydzao, ần Gió, Tnt1984, Namnguyenvn, LÊ TẤN LỘC, TuHanBot, EmausBot, Hoan nghênh ngu lắm, Nvthoan, TDA, ZéroBot, Hantinhkiemkhach, Lahoangbinh, Jspeed1310, Phusibuondon,
Panicablevn, Khyem, CNBH, Fig, Jayduy, Vnigvn, Cheers!, ChuispastonBot, Milk Coffee, WikitanvirBot, Emacosdv, Levantoi,
Khiemltqb, Cheers!-bot, Toilahoanglong, Trịnh Bạch Đằng, Detective Ku Tèo, Paris 16, Violetbonmua, TRMC, Người bầu cử, Càn phong
ẩn, MerlIwBot, Chau1988, Hamhochoilatoi, DanGong, Bossleader, Lamthienvinh, Japanphone, Pakon111, Gshuman, enhitran,
Clockwerk Goblin, Phuongminhminh, Donyesin, TuanUt, Caphenpro, Khuccui2011, VuanhLai, Nvt4everlove, Ebaychaer0,
Nobitazzz, Alphama, Hoang Dat, Qgnt, AlphamaBot, Rotlink, David Dad, Nguyen minh chau sa, Romelone, Hugopako, Be
be nhat, Lengkeng91, CleW, Earthshaker, Addbot, Aokiji, Gaconnhanhnhen, uhangvt2, Minhle20002013, Shamandalie~viwiki,
NGƯỜI MUÔN NĂM CŨ, Suthatbian, Con Cù Lần, itxongkhoiAWB, HNN12, Phanlinhhn, Nguyenducminh2508, Jerry
Foxwell, Nguoicaycoruong, ZebraX, KingPika, Tiasetnetwork, JVervermind, Bimbom, LunarX, Tichtruong, Hoangdat bot, Timmi,
Atulat, Wikidefen, Releya, Motoro, Kieuquangminh29, anung123, eHunwarrior, ốc Anh Võ, Tuanminh01, AlphamaBot4,

TuanminhBot, Hiepvundtb, Superkarot, Nariko92, Rotave, Tnguyen4321, Muynios267, Rimbo, Mai Ngọc Xuân, Anh Họ Nguyễn,
Tomorono, Việt Hoàng Trương, Rotanoco, Én bạc AWB, Derf45, Banzaku, Minhthai1, ienlongtpct, Xuantoc, uacondihoc,
Gangxanh, Xixaxixup, Wiseruby, Wotvietnam, Trantrongnhan100YHbot, Komonosisi, Ahihi456, Lamquaigicocainhuthe, Hancaoto
và 203 người vô danh

19.2

Hình ảnh

• Tập_tin:Commons-logo.svg Nguồn: Giấy phép: Public
domain Người đóng góp: is version created by Pumbaa, using a proper partial circle and SVG geometry features. (Former versions
used to be slightly warped.) Nghệ sĩ đầu tiên: SVG version was created by User:Grunt and cleaned up by 3247, based on the earlier
PNG version, created by Reidab.
• Tập_tin:Flag_of_North_Vietnam_(1945-1955).svg Nguồn: />Vietnam_%281945-1955%29.svg Giấy phép: Public domain Người đóng góp: ? Nghệ sĩ đầu tiên: ?
• Tập_tin:Flag_of_Viet_Nam_Peoples_Army.svg
Nguồn:
/>People%27s_Army_of_Vietnam.svg Giấy phép: Public domain Người đóng góp: Chuyển sang svg từ File:Flag of Viet Nam Peoples
Army.PNG Nghệ sĩ đầu tiên: Lưu Ly
• Tập_tin:Flag_of_Vietnam.svg Nguồn: Giấy phép: Public
domain Người đóng góp: />Lists/Vn%20bn%20php%20lut/View_Detail.aspx?ItemID=820 Nghệ sĩ đầu tiên: Lưu Ly vẽ lại theo nguồn trên
• Tập_tin:Flag_of_the_People’{}s_Army_of_Vietnam.svg Nguồn: />the_People%27s_Army_of_Vietnam.svg Giấy phép: Public domain Người đóng góp: Chuyển sang svg từ File:Flag of Viet Nam Peoples
Army.PNG Nghệ sĩ đầu tiên: Lưu Ly
• Tập_tin:Funeral_of_Vo_Nguyen_Giap_4.JPG Nguồn:
/>Nguyen_Giap_4.JPG Giấy phép: CC BY-SA 3.0 Người đóng góp: Tác phẩm do chính người tải lên tạo ra Nghệ sĩ đầu tiên: Hungda
• Tập_tin:G72may15.jpg Nguồn: Giấy phép: ? Người đóng góp: ? Nghệ sĩ
đầu tiên: ?
• Tập_tin:General_Giap_Signature.jpg Nguồn: />Giấy phép: CC BY-SA 3.0 Người đóng góp: Bauxite Việt Nam Nghệ sĩ đầu tiên: Mèo kính vuông
• Tập_tin:Giap-Ho.jpg Nguồn: Giấy phép: Public domain Người
đóng góp: ? Nghệ sĩ đầu tiên: ?
• Tập_tin:Maison_Général_Giap_-_4.JPG Nguồn: />A9ral_Giap_-_4.JPG Giấy phép: CC BY-SA 3.0 Người đóng góp: Tác phẩm do chính người tải lên tạo ra Nghệ sĩ đầu tiên: Bác Trâu

• Tập_tin:Resolution_for_Victory_Order_ribbon.png Nguồn: />Victory_Order_ribbon.png Giấy phép: CC BY-SA 4.0 Người đóng góp: Tác phẩm do chính người tải lên tạo ra Nghệ sĩ đầu tiên:
Toilahoanglong
• Tập_tin:Tango_style_Wikipedia_Icon.svg Nguồn: />Icon.svg Giấy phép: CC BY-SA 3.0 Người đóng góp: />Nghệ sĩ đầu tiên: mischamajskij
• Tập_tin:Tomb_of_Vo_Nguyen_Giap.jpg Nguồn: />Giap.jpg Giấy phép: CC BY-SA 3.0 Người đóng góp: Tác phẩm do chính người tải lên tạo ra Nghệ sĩ đầu tiên: Genghiskhan


22

19 NGUỒN, NGƯỜI ĐÓNG GÓP, VÀ GIẤY PHÉP CHO VĂN BẢN VÀ HÌNH ẢNH

• Tập_tin:Tuonggiapbaocao.jpg Nguồn: Giấy phép: Phạm vi công
cộng Người đóng góp: ? Nghệ sĩ đầu tiên: ?
• Tập_tin:Viet_Minh_during_August_Revolution.jpg
Nguồn:
/>Viet_Minh_during_August_Revolution.jpg Giấy phép: Public domain Người đóng góp: />tu-lieu-hiem-hinh-anh-thoi-tre-cua-dai-tuong-vo-nguyen-giap-20131005011027492.chn Nghệ sĩ đầu tiên: Không rõhref=' />title='wikidata:Q4233718'>alt='wikidata:Q4233718'
src='https:
//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/20px-Wikidata-logo.svg.png' width='20' height='11'
srcset=' />1.5x,
/>2x'
data-filewidth='1050' data-file-height='590' /></a>
• Tập_tin:Vietnam_Gold_Star_ribbon.png
Nguồn:
/>ribbon.png Giấy phép: CC BY-SA 3.0 Người đóng góp: Tác phẩm do chính người tải lên tạo ra Nghệ sĩ đầu tiên: dokientrung
• Tập_tin:Vietnam_Hochiminh_Order_ribbon.png
Nguồn:
/>Hochiminh_Order_ribbon.png Giấy phép: CC BY-SA 3.0 Người đóng góp: Tác phẩm do chính người tải lên tạo ra Nghệ sĩ đầu tiên:
dokientrung
• Tập_tin:Vietnam_Military_Exploit_Order_ribbon.png Nguồn: />Military_Exploit_Order_ribbon.png Giấy phép: CC BY-SA 3.0 Người đóng góp: Tác phẩm do chính người tải lên tạo ra Nghệ sĩ đầu

tiên: dokientrung
• Tập_tin:Vietnam_People’{}s_Army_General.jpg Nguồn: />27s_Army_General.jpg Giấy phép: Public domain Người đóng góp: self made Nghệ sĩ đầu tiên: Vietnam People’s Army
• Tập_tin:Vo_Nguyen_Giap,_Vietminh_forces,_1944.jpg
Nguồn:
/>Nguyen_Giap%2C_Vietminh_forces%2C_1944.jpg Giấy phép: Public domain Người đóng góp: Jean Chesneaux: Geschichte
Vietnams. Rüen & Loening, Berlin (Ost) 1963 Nghệ sĩ đầu tiên: Không rõ<a href=' />title='wikidata:Q4233718'>alt='wikidata:Q4233718'
src=' />Wikidata-logo.svg/20px-Wikidata-logo.svg.png' width='20' height='11' srcset=' />thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/30px-Wikidata-logo.svg.png 1.5x, />Wikidata-logo.svg/40px-Wikidata-logo.svg.png 2x' data-file-width='1050' data-file-height='590' /></a>
• Tập_tin:Vo_Nguyen_Giap3.jpg
Nguồn:
/>Nguyen_Giap3.jpg
Giấy
phép:
Public
domain
Người
đóng
góp:
/>tu-lieu-hiem-hinh-anh-thoi-tre-cua-dai-tuong-vo-nguyen-giap-20131005011027492.chn Nghệ sĩ đầu tiên: Không rõhref=' />title='wikidata:Q4233718'>alt='wikidata:Q4233718'
src='https:
//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/20px-Wikidata-logo.svg.png' width='20' height='11'
srcset=' />1.5x,
/>2x'
data-filewidth='1050' data-file-height='590' /></a>
• Tập_tin:Vo_Nguyen_Giap_2008.jpg Nguồn: />Giấy phép: CC BY 3.0 br Người đóng góp: Nghệ
sĩ đầu tiên: Ricardo Stuckert (PR/ABr/Brazil)
• Tập_tin:После_вручения_боевых_наград_Родины,_Ханой,_январь_1966.jpg Nguồn: />commons/a/a6/%D0%9F%D0%BE%D1%81%D0%BB%D0%B5_%D0%B2%D1%80%D1%83%D1%87%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F_
%D0%B1%D0%BE%D0%B5%D0%B2%D1%8B%D1%85_%D0%BD%D0%B0%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%B4_%D0%A0%D0%BE%D0%

B4%D0%B8%D0%BD%D1%8B%2C_%D0%A5%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B9%2C_%D1%8F%D0%BD%D0%B2%D0%B0%D1%80%D1%
8C_1966.jpg Giấy phép: CC BY-SA 3.0 Người đóng góp: Официальный сайт организации; Материал предоставленный Н. Н.
Колесником (CC-BY-SA 3.0) Nghệ sĩ đầu tiên: data-file-width='160' data-file-height='160' />Межрегиональная общественная организация ветеранов войны во Вьетнаме
width='20' height='14' data-file-width='16' data-file-height='11' /> 119885, Россия, г. Москва, Гоголевский бульвар, д. 4


19.3

Giấy phép nội dung

• Creative Commons Aribution-Share Alike 3.0